Xana Nxorhonxorho Wa Wena Wa Kholokholo Wu Tirha Kahle?
HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE BRAZIL
SARA u rile hi xiviti endzhaku ko onhakeriwa hi khwiri a ri ni tin’hweti tinharhu. Endzhaku ka lembe u tlhele a onhakeriwa hi khwiri rin’wana. Vutshunguri byo tala byi tsandzekile ku kuma xivangelo xa kona. Loko malembe ma ri karhi ma famba, Sara u sungule ku nyuhela hambileswi a a ri ni vuxiya-xiya eka leswi a swi dyaka ni ku swi nwa naswona nkarhi na nkarhi a endla vutiolori. U tlhele a khomiwa hi vusindza emilengeni naswona a a tshamela ku khomiwa hi xirhami. Eku heteleleni, swikambelo leswi nga endliwa engatini yakwe ni le ka nhlaribya ya kholokholo swi paluxe leswaku a a khomiwe hi vuvabyi lebyi vuriwaka Hashimoto’s thyroiditis, ku nga byona lebyi endleke leswaku a onhakeriwa hi makhwiri.a
Ku fana ni vanhu vo tala, Sara a a nga ehleketi leswaku nxorhonxorho wa yena wu nga va wu ri ni xiphiqo. Kambe ku tsana ka rihanyo ra yena ku paluxe ndlela leyi nhlaribya yi nga ya nkoka ha yona.
Nhlaribya Ya Kholokholo
Nhlaribya ya kholokholo yi vumbeke ku fana ni phaphatani leyitsongo naswona yi tshame ehansi ka kholokholo. Yi ni swiphemu swimbirhi leswi nga funengeta kholokholo naswona yi tika tigiramu leti nga ehansi ka 30. Na yona yi tirhisana ni swirho leswin’wana swa miri wa munhu, hikuva yi humesa ni ku hlayisa tihomoni leti hlanganaka ni ngati leswaku ti hangalaka ni miri hinkwawo.
Nxorhonxorho wa kholokholo wu ni timbhovo to tala letitsongo leti kotaka ku khoma tihomoni. Tihomoni teto ti ni iodine yo tala. Entiyisweni, kwalomu ka 80 wa tiphesente ta iodine emirini ti kumeka eka nxorhonxorho wa kholokholo. Ku nga dyi hi ndlela leyinene swi nga endla leswaku nxorhonxorho wa wena wu pfimba. Eka vana, ku kayivela ka iodine swi nga endla leswaku mimiri ya vona yi humesa tihomoni titsongo ivi sweswo swi endla leswaku mimiri, mianakanyo ni swirho swa vona swa rimbewu swi kula katsongo, ku nga vuvabyi lebyi vuriwaka cretinism.
Ndlela Leyi Tihomoni Ta Nxorhonxorho Wa Kholokholo Ti Tirhaka Ha Yona
Tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo ti vitaniwa hi mavito lawa, T3, RT3 (Reverse T3) na T4.b Tihomoni leti vuriwaka T3 na RT3 ti huma eka T4, ku cinca loku ngopfu-ngopfu ku endlekaka hala handle ka nxorhonxorho. Loko miri wu lava tihomoni to tala ta nxorhonxorho ya kholokholo, nhlaribya ya kona ya swi kota ku teka tihomoni eka T4 yi ti nghenisa eka nkhuluko wa ngati. Hikwalaho, T4 ni tihomoni leti endliweke hi yona swi nga khumba tisele hinkwato ta miri.
Tanihi leswi mafurha ya movha loko ma kandziyiwa ma engetelaka rivilo ra movha, tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo ti lawula ndlela leyi tisele letintshwa ti vumbiwaka ha yona ti tlhela ti endla leswaku munhu a va ni matimba. Xisweswo, tihomoni leti ti tlhela ti pfuna miri leswaku wu kula kahle, ti lawula ndlela leyi mbilu yi pompaka ngati ha yona ni ku hisa ka miri.
Ku ni swilo swin’wana swa nkoka leswi tihomoni ti swi endlaka. Hi xikombiso, ti pfuna xivindzi leswaku xi susa ti-triglycerides ni tiphrotheyini leti fuweke ngopfu leti nga lavekiki engatini. Tihomoni leti ti nghenisa mafurha endzeni ka nyongwa ivi ku suka kwalaho ma ya evulongweni. Hi hala tlhelo, ku kayivela ka tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo swi nga endla leswaku munhu a va ni mafurha yo tala ni ku hunguteka ka tiphrotheyini leti fuweke kumbe mafurha lama lavekaka emirini.
Endzeni ka khwiri, tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo ti endla leswaku khwiri ri humesa tikhemikhali leti gayelaka hi xihatla naswona ti tlhela ti endla leswaku marhumbu ma tshama ma khwanyanile leswaku swakudya swi famba khwatsi. Xisweswo, loko tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo ti tele ti nga endla leswaku swakudya leswi sukaka ekhwirini swi hundza kahle emarhumbyini naswona munhu a nga pfimberiwi ngopfu.
I Yini Lexi Lawulaka Nxorhonxorho Wa Kholokholo?
Xiyenge xa byongo lexi vuriwaka hypothalamus hi xona lexi lawulaka nxorhonxorho wa kholokholo. Loko xiyenge lexi xi lava tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo, xi ta byela nhlaribya leyi vuriwaka pituitary, leyi nga le hansi ka byongo ehenhla ka nomu. Nhlaribya leyi yi ta humesa homoni leyi vuriwaka thyroid-stimulating hormone (TSH) yi yi nghenisa engatini leswaku nxorhonxorho wa kholokholo wu ta humesa tihomoni.
Madokodela ma swi kota ku vona loko nxorhonxorho wa kholokholo wu tirha kahle hi ku kambela mpimo wa ngati eka homoni ya TSH ni ya nxorhonxorho. Kutani i swa nkoka leswaku munhu a kamberiwa hikuva swi nga ha endleka a ri ni vuvabyi bya nxorhonxorho.
Loko Nxorhonxorho Wa Kholokholo Wu Nga Tirhi Kahle
Loko nxorhonxorho wu nga tirhi kahle swi nga ha endleka munhu a va a kayivela iodine, a ri ni ntshikilelo emirini kumbe emiehleketweni, a ri ni xiphiqo xa xitekela, a ri ni mavabyi lama vangiwaka hi switsongwatsongwana, kumbe a karhatiwa hi mavabyi lama vangiwaka hi maphilisi yo huma eka dokodela ya mavabyi yo hambana-hambana.c Ku pfimba ka nxorhonxorho swi nga va xikombiso xa leswaku se wu khomiwe hi vuvabyi. Leswi swi nga endla leswaku nhlaribya hinkwayo yi pfimba. Hikwalaho, yi fanele yi tshama yi ri karhi yi kamberiwa hikuva loko yi nga kamberiwi, munhu a nga hetelela a khomiwe hi vuvabyi bya khensa.d
Minkarhi yo tala nxorhonxorho leyi nga khomiwa hi vuvabyi byo karhi yi humesa tihomoni to tala ngopfu kumbe letitsongo. Tihomoni to tala ngopfu ti vitaniwa hyperthyroidism; letitsongo ngopfu ti vitaniwa hypothyroidism. Vuvabyi bya nxorhonxorho byi nga kula hakatsongo-ntsongo naswona byi nga voniwi, naswona munhu a nga va na byona malembe yo tala naswona a nga swi xiyi. Ku fana ni mavabyi man’wana, byi nga tshunguleka loko byo hatla byi voniwa.
Mavabyi lama talaka ku khoma nxorhonxorho wa kholokholo hi lama vuriwaka Hashimoto’s thyroiditis na Graves. Mavabyi lawa hinkwawo ma hlasela tisele ta miri onge hiloko ti nga laveki emirini. Hashimoto’s thyroiditis i vuvabyi lebyi hlaselaka vavasati ku tlula vavanuna naswona byi endla leswaku nxorhonxorho wa kholokholo ra vona wu humesa tihomoni titsongo. Kambe lebyi vuriwaka Graves byi va hlasela ngopfu vavasati naswona byi endla leswaku va khomiwa nxorhonxorho wa kholokholo ra vona wu humesa tihomoni to tala.
Vanhu va vula swo hambana-hambana loko va vutisiwa leswaku munhu u fanele a kamberiwa kangani vuvabyi lebyi, hambileswi swi nga swa nkoka leswaku vana lava ha ku velekiwaka va kamberiwa. (Vona bokisi leri nge “Ku Kamberiwa Ka Vana Lava Ha Ku Velekiwaka Loku Nga Ka Nkoka.”) Loko swikambelo swa vutshunguri swo kombisa leswaku nxorhonxorho wa wena wa kholokholo a wu tirhi kahle, u fanele u ya kamberiwa masocha ya miri. Loko swikambelo swo kombisa leswaku wu kule hi ndlela leyi nga tolovelekangiki, munhu wo tano u fanele a ya kamberiwa hi X-rheyi, kambe ntsena loko a nga tikanga naswona a nga ri eku an’wiseni. Ndlela leyi nxorhonxorho wa wena wu langutekaka ha yona sweswi hi yona leyi nga kombisaka loko ku ri leswaku u khomiwe hi vuvabyi byo karhi.
Loko Swi Lava Leswaku U Kuma Vutshunguri
Ku tirhisa mirhi ya vutshunguri swi nga hi pfuna leswaku hi hatla hi vona swikombiso swa loko nxorhonxorho wa kholokholo ra hina wu humesa tihomoni to tala, swo tanihi ku va mbilu ya wena yi bela ehenhla, ku rhurhumela ni ku vilela. Vutshunguri byin’wana byi katsa ku dlaya tisele ta nxorhonxorho wa kholokholo leswaku nhlaribya wu nga humesi tihomoni to tala. Minkarhi yin’wana swi nga ha boha leswaku wu susiwa hi ku va munhu a endliwa vuhandzuri.
Vanhu lava vabyaka lava nxorhonxorho wa kholokholo ra vona wu humesaka tihomoni titsongo kumbe lava nga susiwa nxorhonxorho wa kholokholo, madokodela ma va nyika mpimo wo karhi wa murhi lowu nga ni homoni ya T4 leswaku va wu nwa siku ni siku. Leswaku va tirhisa mpimo lowu faneleke, madokodela ma sungula hi ku va kambela. Nxorhonxorho wa kholokholo lowu nga ni khensa wu nga tshunguriwa hi tindlela to hambana-hambana, ku nga ha tirhisiwa maphilisi, vuhandzuri, vutshunguri byo tirhisa tikhemikhali ni miseve ya matimba ya iodine.
Vutshunguri bya Sara bya ku siviwa ka homoni hi T4 byi fambe kahle, naswona mutivi wa swakudya swo aka miri u n’wi pfunile leswaku a tiva swakudya leswi a faneleke ku swi dya. Vuyelo bya kona byi ve lebyinene. Vanhu vo tala lava fanaka na Sara va sungule ku swi xiya leswaku hambileswi nxorhonxorho wa kholokholo wu nga wutsongo, i wa nkoka naswona wu lava ku khathaleriwa. Kutani tikhathalele hi ku dya swakudya leswi nga ni iodine leyi eneleke, u papalata ku tshama u tshikilelekile naswona endla leswi u nga swi kotaka leswaku u tshama u ri ni rihanyo lerinene.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Hambileswi minkarhi yin’wana vuvabyi lebyi byi endlaka leswaku vamanana va onhakeriwa hi makhwiri, vo tala va vona swa endleka leswaku va veleka vana lava nga ni rihanyo lerinene. Kutani i swa nkoka leswaku manana a kamberiwa tihomoni tanihi leswi n’wana loyi a nga siki velekiwaka a ti kumaka eka yena tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo.
b T3 i triiodothyronine kasi T4 i thyroxine. Tinomboro leti, 3 na 4 ti kombetela eka nhlayo ya tiathomo ta iodine leti nga eka homoni. Nxorhonxorho lowu wa kholokholo wu tlhela wu humesa calcitonin, ku nga homoni leyi lawulaka mpimo wa khalisiyamu engatini.
c Xalamuka! a yi seketeli muxaka wo karhi wa vutshunguri. Loko u ehleketa leswaku u ni xiphiqo xa nxorhonxorho, vonana ni dokodela loyi a nga ni vutshila byo sivela ni ku tshungula vuvabyi bya nxorhonxorho.
d Vanhu lava nga le khombyeni ro khomiwa hi vuvabyi bya khensa hi lava tshameke va endliwa X-rheyi enhlokweni ni le nkolweni kumbe lava swirho swa mindyangu ya vona swi nga tshama swi khomiwa hi khensa ya nxorhonxorho wa kholokholo.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 27]
Tanihi leswi mafurha ya movha loko ma kandziyiwa ma engetelaka rivilo ra movha, tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo ti lawula ndlela leyi tisele letintshwa ti vumbiwaka ha yona ti tlhela ti endla leswaku munhu a va ni matimba
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 29]
Vuvabyi lebyi a swi olovi ku byi vona loko u ri na byona, swi nga ha endleka leswaku u va na byona malembe yo tala kambe u nga swi xiyi
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 28]
SWIKOMBISO LESWI TOLOVELEKEKE
Loko nxorhonxorho wa kholokholo wu humesa tihomoni to tala: Ku tshama u karhatekile, ku ondza ngopfu, ku ba ka mbilu hi ku hatlisa, ku tshamela ku pfimbelwa ekhwirini, ku nga yi hi mfanelo enkarhini, ku va ni ximbilwambilwana, ku vilela, ku va ni swipfukela, ku va matihlo ma humela ehandle, ku hela matimba, ku va ni nkelunkelu, ku lala ni ku va ni misisi yo vevuka.e
Loko nxorhonxorho wa kholokholo wu humesa tihomoni titsongo: Ku nga xalamuki emirini ni le miehleketweni, ku nyuhela ngopfu, ku dyeka misisi, ku pfimbelwa, ku tshamela ku twa xirhami hambiloko ku nga titimeli, ku nga yi hi mfanelo enkarhini, ku tshikileleka emianakanyweni, ku cinca ka rito (ri va lerikulu kumbe leritsongo), ku rivala hi ku hatlisa ni ku titwa u karhele ngopfu.
[Nhlamuselo ya le hansi]
e Swi nga ha endleka leswaku swikombiso swin’wana swi vangiwa hi swiyimo swin’wana leswikulu, kutani tiyiseka leswaku u ya eka dokodela loko u nga titwi kahle.
[Bokisi leri nga eka tluka 28]
KU KAMBERIWA KA VANA LAVA HA KU VELEKIWAKA LOKU NGA KA NKOKA
Mathonsi ma nga ri mangani ya ngati ya ricece ma nga swi kota ku kombisa loko nxorhonxorho wa kholokholo wa rona wu nga tirhi kahle. Loko ngati leyi kamberiweke yi kombisa leswaku ku ni xiphiqo, madokodela ma nga swi kota ku hatla ma ri tshungula. Ku va n’wana a kayivela tihomoni ta nxorhonxorho wa kholokholo swi nga kavanyeta ku kula kakwe ni ndlela leyi a ehleketa ha yona. Hakanyingi vana va kamberiwa endzhaku ka masiku ma nga ri mangani loko va ha ku velekiwa.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 29]
XANA U DYA SWAKUDYA LESWI FANELEKE?
Ku dya swakudya leswi faneleke swi nga ku pfuna ku sivela swiphiqo leswi vaka kona eka nxorhonxorho wa kholokholo. Hi xikombiso, xana swakudya leswi u swi dyaka swi ni iodine leyi eneleke, tanihi leswi yi nga ya nkoka eku endleni ka leswaku nxorhonxorho wa kholokholo wu humesa tihomoni? Tinhlampfi ta le matini lama nga ni munyu ni swakudya swin’wana swa le lwandle swi na yona iodine. Iodine leyi nga le ka matsavu ni le nyameni ya hambana hi ku ya hi misava ya ndhawu. Mimfumo yin’wana yi endle leswaku vanhu va kuma iodine eswakudyeni hi ku pfumela leswaku yi cheriwa eka munyu lowu hi wu tirhisaka.
Nchumu wun’wana lowu nga wa nkoka eka nxorhonxorho wa kholokholo i selenium. Selenium yi cinca homoni ya T4 yi va T3. Nakambe ku va kona ka selenium eka matsavu, nyama ni le ka ntswamba swi ya hi misava ya kona. Swakudya swa le lwandle ni timanga ta le Brazil swi fuwile hi selenium. Loko u ehleketa leswaku nxorhonxorho wa wena wa kholokholo wu ni xiphiqo, vonana ni dokodela wa wena; u nga ringeti ku titshungula.
[Dayagramu leyi nga eka tluka 28]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Phayiphi ya moya
Kholokholo
Nxorhonxorho wa kholokholo
Phayiphi ya moya