Vaendli Va Swilo Va Kope Eka Ntumbuluko

“Hambi ku ri ntavila ematilweni—yi yi tiva kahle minkarhi ya yona leyi vekiweke.”—Yeremiya 8:7.

EKA malembe lama tlulaka 2 500 lama hundzeke, Yeremiya u tsale hi ntavila leyi rhurhelaka endhawini yin’wana. Namuntlha vanhu va ha hlamarisiwa hi swiharhi leswi tshamelaka ku rhurha, swo fana ni tinhlampfi leti vuriwaka tin’wenga, leti kotaka ku hlambela tikhilomitara ta magidi elwandle-nkulu kutani ti tlhelela laha ti velekiweke kona, ni timfutsu ta le matini leti na tona ti tekaka maendzo yo leha swinene. Mfutsu yin’wana leyi tshikeleke matandza eIndonesia yi voniwe yi ri karhi yi hlambela tikhilomitara ta 20 000 yi rhurhela eribuweni ra le Oregon eUnited States. Timfutsu teto hakanyingi ti tlhelela endhawini leyi fanaka le Indonesia leswaku ti ya tshikela matandza nakambe.

Swivumbiwa swin’wana swi kota ku tlhelela laha swi humaka kona, ku nga vuswikoti lebyi hlamarisaka ku tlula bya michini leyi tirhisiwaka hi vavalangi yo komba ndlela. Hi xikombiso, valavisisi va teke tinyenyana ta 18 leti vuriwaka ti-albatross hi xihaha-mpfhuka exihlaleni lexitsongo lexi nga exikarhi ka Lwandle ra Pacific, kutani va ti yisa etindhawini to hlayanyana leti nga ekule hi magidi ya tikhilomitara ivi va ti ntshunxa—tin’wana va ti veka ekusuhi ni ribuwa ra le vupela-dyambu bya lwandle rero kasi tin’wana ekusuhi ni ribuwa ra le vuxeni. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, to tala ta tinyenyana teto se a ti tlhelerile laha ti humaka kona.

Ku tekiwe matuva ma yisiwa etindhawini leti nga ekule hi tikhilomitara to tlula 150 leti ma nga ti tolovelangiki ma titivarisiwile kumbe ma hoxiwe eka madiramu lama rhendzelekaka, kambe endzhaku ko haha ma rhendzeleka minkarhi yo hlayanyana emoyeni ma kote ku kumisisa leswaku ma le ndhawini yihi kutani ma khoma ndlela ma tlhelela laha ma humaka kona. Leswi matuva ma kotaka ku haha ma tlhelela ekaya hambiloko ma ambarisiwe tinghilazi leti nga voniki kahle, valavisisi va kholwa leswaku ma hlayela lomu ma nga kona ni ndlela yo ya ekaya hi ku kuma lomu rungula ra nkoka leri ma kombaka ndlela ri humaka kona.

Maphaphatani man’wana lama humaka etindhawini letikulu ta tiko-nkulu ra Amerika N’walungu ma haha tikhilomitara leti tlulaka gidi ma rhurhela endhawini leyitsongo ya le Mexico. Hambileswi a ma nga si tshama ma ya eMexico, hakanyingi ma haha ma kala ma fika emirhini leyi vakokwa-xinguwe va wona va wiseke eka yona elembeni leri hundzeke. Valavisisi a va si swi tiva leswaku ma swi kotisa ku yini sweswo.

Hambileswi michini ya hina yo komba ndlela yi nga ha titshegaka hi ku helela hi tisethalayiti, swiharhi swo tala swi tikomba swi kota ku tirhisa maendlelo yo hambana-hambana lama swi kombaka ndlela—ku langutisa swilo leswi nga endhawini yo karhi ni dyambu, nun’hwelo wo karhi hambi ku ri mimpfumawulo leswaku swi tiva lomu swi yaka kona. James L. Gould, profesa wa dyondzo ya swilo leswi hanyaka u tsale a ku: “Swiharhi leswi vutomi bya swona byi titshegeke hi fambiselo ra ku swi komba ndlela swi ni tindlela to hlawuleka swinene to swi kongomisa. . . . Hakanyingi swi ni tindlela to hlayanyana leti swi nga ti tirhisaka, swi ya hileswaku hi yihi leyi nyikelaka rungula leri pakanisaka hi nkarhi wolowo.” Valavisisi a va si swi tiva leswaku i yini lexi pfunaka swiharhi ku tiva tindlela.