Titanic—“Xikepe Lexi Dumeke Swinene”
APRIL 10, 1912: Xikepe xa Titanic xi suke eSouthampton le Nghilandhi xi kongome eNew York, le U.S.A.
APRIL 11: Endzhaku ko khandziyisa vanhu eCherbourg le Furwa, eQueenstown (leyi sweswi yi vuriwaka Cobh) ni va le Ireland, xi kongome eLwandle ra Atlantic.
APRIL 14: Kwalomu ka va-11:40 nivusiku, xi chayise ayisi.
APRIL 15: Hi 2:20 ya matakuxa, xikepe lexi xi mbombomerile kutani ku fa vanhu va kwalomu ka 1 500.
XANA Titanic a ku ri xikepe xa muxaka muni? I yini lexi endleke leswaku xi mbombomela? Ku endzela muziyamu leyi vuriwaka Ulster Folk and Transport Museum leyi nga ekusuhi ni le Belfast le N’walungwini wa Ireland, swi ta hi pfuna ku kuma tinhlamulo ta swivutiso leswi.
Xikepe Xa Titanic—Ha Yini Xi Hlawulekile?
Michael McCaughan, la nga mulanguteri wa muziyamu leyi vuriwaka Folk and Transport Museum, u vula leswaku Titanic i “xikepe lexi dumeke swinene.” Kambe a xi nga hlamarisi. A ku ri xikepe xa vumbirhi eka swinharhu leswikulu leswi endleriweke endhawini leyi a ku endliwa swikepe ya Harland na Wolff le Belfast.a A ku ri xin’wana xa swikepe leswikulu hi nkarhi wa xona naswona a xi lehe timitara ta 269, xi anama timitara ta 28.
Valawuri va khampani leyi vuriwaka White Star Line va byele vafambisi va swikepe leswikulu leswaku va famba hi ndlela leyi nghenisaka mali leyi nga eLwandle ra Atlantic, leri nga eN’walungwini. Kambe swikepe swa khampani leyi a swi nga ri na rivilo ro fana ni ra swikepe swa khampani ya Cunard Line. Kutani leswi swi endle leswaku khampani ya White Star Line yi tinyiketela eku akeni ka swikepe leswikulu swa manyunyu leswaku yi wonga swigwili ni vanhu va ndhuma.
Kambe xikepe xa Titanic a xi ta pfuna ni hi tindlela tin’wana. William Blair, murhangeri wa Timuziyamu ta Tiko leti nga eN’walugwini wa Ireland u te: “Exikarhi ka lembe ra 1900 na 1914, eUnited States a ku nghena vahlapfa va kwalomu ka 900 000 lembe ni lembe.” Ku tleketla vanhu volavo va le Yuropa va ya eUnited States a swi nghenisela tikhampani ta swikepe mali yo tala naswona xikepe xa Titanic a xi endleriwe sweswo.
Khombo
E. J. Smith, loyi a a ri mufambisi wa xikepe xa Titanic a a ma tiva makhombo lama vangiwaka hi ayisi eLwandle ra Atlantic, leri nga eN’walungwini. Loko a ha fambisa xikepe lexi vuriwaka Olympic a a tala ku hundza hi le Lwandle leri. Vafambisi va swikepe swin’wana ana se a va vikile hi ta tiayisi teto, kambe swiviko sweswo swi biwe hi makatla kumbe a va swi twanga.
Kutani varindzi va xikepe xa Titanic va lemukise mufambisi wa xikepe xexo hi ta ayisi leyi a a ta yi chayisa, kambe nkarhi se a wu nga ha ri kona! Murindzi loyi a ku tirha yena u swi kotile ku endla leswaku xikepe xi nga chayisi ayisi hi nhompfu, kambe u tsandzekile ku endla leswaku xi nga yi khuhli hi rivambu. Ayisi leyi yi boxe rivambu ra xikepe, hiloko mati ma nghena eka makamara ya xona ya le mahlweni. Kutani Smith u hatle a swi xiya leswaku xikepe xakwe xi le ku mbombomeleni. U rhumele marungula yo kombela mpfuno wa xihatla naswona u kombele leswaku ku humesiwa mabyatso ya ndzindza-khombo.
Xikepe lexi a xi ri ni mabyatso ya ndzindza-khombo ya 16 ni man’wana ya mune lama petsekaka. Mabyatso lawa hinkwawo a ma ta ponisa vanhu va kwalomu ka 1 170. Kambe xikepe lexi a xi ri ni vanhu va 2 200 ku katsa ni vatirhi va le xikepeni! Lexi endleke leswaku ku fa vanhu vo tala hileswaku mabyatso yo tala ma fambe ma nga si tala. Yo tala ya wona a ma tikarhatanga hi ku famba ma lavana ni vanhu lava ringeteke ku tiponisa hi ku tlulela elwandle. Kutani eku heteleleni, ku lo pona vanhu va 705 ntsena!
Endzhaku Ka Khombo
Endzhaku ka khombo leri, valawuri va swikepe swa le lwandle va simeke milawu leyi nga ta antswisa vuhlayiseki. Wun’wana wa milawu yoleyo a wu lerisa leswaku ku fanele ku va ni mabyatso ya ndzindza-khombo lama eneleke ya vanhu hinkwavo lava khandziyeke xikepe.
Ku hele malembe vanhu va tiva leswaku xikepe xa Titanic xi pfuleke mbhovo lowukulu loko xi ta chayisa ayisi kutani xi mbombomela hi ku hatlisa. Kambe hi 1985, endzhaku ka loko ku kumiwe xikepe lexi endzeni-ndzeni ka lwandle, valavisisi va gimete hi ku vula leswaku ayisi yi endle leswaku xikepe xi tshoveka. Ku nga si hela tiawara tinharhu ku endleke mhangu leyi, xikepe lexi xi ve swiphemu swimbirhi kutani xi mbombomela naswona leri a ku ri rin’wana ra makhombo lamakulu ya ku nwela ka xikepe.b
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Xikepe xo sungula a ku ri Olympic, ku landzela Titanic ivi ku landzela Britannic.
b Hlaya hi vanhu lava poneke eka xikepe xa Titanic eka Xalamuka! [ya Xinghezi] ya October 22, 1981, matluka 3-8.
[Mepe lowu nga eka tluka 14]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Southampton
Cherbourg
Queenstown (Cobh)
LWANDLE RA ATLANTIC
Laha xi nga tlumbela kona
New York
[Swifaniso leswi nga eka matluka 12, 13]
Xi ri eku endliweni
Swipelupelu swa xona
Vatirhi va huma endhawini leyi a ku endliwa swikepe ya Harland na Wolff eBelfast, le Ireland
[Swihlovo Swa Kona]
Pages 12 and 13: Leaving Southampton, under construction, and shipyard: © National Museums Northern Ireland; propellers: © The Bridgeman Art Library
[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
E. J. Smith, mufambisi wa xikepe xa “Titanic” (exineneni), a ri na Herbert McElroy, mulanguteri wa vakhandziyi
[Xihlovo Xa Kona]
© Courtesy CSU Archive/age fotostock
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 15]
© SZ Photo/Knorr & Hirth/Bridgeman Art Library