Xana U Fanele U Tshemba Langutelo Leri U Nga Na Rona Hi Munhu Wo Karhi?

LOKO a ri karhi a tshame ekamareni ro tshama eka rona, dokodela a a hlalele nongonoko wa thelevhixini lowu eka wona a ku endze holobye wa hulumendhe ya le Ireland. Endzhaku ko languta xikandza xa holobye yoloye hi vukheta, dokodela u xiye nchumu wun’wana lowu n’wi endleke a ehleketa leswaku a ri ni xikombiso xa leswaku u ni tshumba. U khutaze holobye yoloye leswaku a ya kamberiwa hi ku hatlisa.

Endzhaku ko kamberiwa u kume leswaku hakunene u ni tshumba. Dokodela yoloye a ri ni vuswikoti byo vona vuvabyi lebyi munhu a nga na byona hi ku n’wi languta kunene. Hambiswiritano, vanhu van’wana va vona onge va ni vuswikoti byo vona leswi munhu a nga swona, vumunhu byakwe ni ku tshembeka kakwe hi ku n’wi languta kunene.

Eka malembe-xidzana lama hundzeke, valavisisi va ringete ku tirhisa swilo swa sayense leswaku va kota ku vona leswi munhu a nga swona hi ku ya hi ndlela leyi a langutekaka ha yona. Va swi vitana ntivo-nghohe, leswi Encyclopædia Britannica yi swi hlamuselaka tanihi “sayense leyi tirhanaka ni vumunhu lebyi ku vuriwaka leswaku byi kombisiwa hi xivumbeko xa xikandza kumbe xa miri.” Hi lembe-xidzana ra vu-19, vativi va mindhavuko, vo tanihi Francis Galton, muzala wa Charles Darwin ni vativi va swigevenga, vo tanihi Cesare Lombroso wa le Italiya, va te ni tidyondzo ni maendlelo yo tano lawa se ku nga khale ma rivariwile.

Nilokoswiritano, vanhu vo tala va tshemba leswaku swa koteka ku vona vumunhu bya munhu hi ku languta ntsena ndlela leyi a langutekaka ha yona. Xana hi fanele hi ri tshemba langutelo ro tano?

Ku Avanyisa Munhu Hi Ndlela Leyi A Langutekaka Ha Yona

Xikombiso xa ku avanyisa munhu hi ndlela leyi hoxeke hi ku ya hi ndlela leyi a langutekaka ha yona xi kumeka ebukwini ya Bibele ya Samuwele wo Sungula. Yehovha Xikwembu u lerise muprofeta Samuwele leswaku a tota xirho xa ndyangu wa Yese tanihi hosi ya nkarhi lowu taka ya Israyele. Ha hlaya: “Kuteloko [vana va Yese] va nghena naswona [Samuwele] a vone Eliyabu, xikan’we-kan’we a ku: ‘Hakunene mutotiwa wakwe u le mahlweni ka Yehovha.’ Kambe Yehovha a ku eka Samuwele: ‘U nga languti ku languteka kakwe ni ku tlakuka ka xiyimo xakwe, hikuva ndzi n’wi bakanyile. Hikuva Xikwembu a xi voni hi ndlela leyi munhu a vonaka ha yona, hikuva munhu u vona ntsena leswi vonakaka ematihlweni; kambe loko ku ri Yehovha, u vona leswi mbilu yi nga swona.’” Xiendlakalo lexi fanaka xi endleke hi ku phindha-phindha eka vana lavan’wana va tsevu va Yese. Eku heteleleni, ku hambana ni leswi muprofeta na Yese a va swi ehleketa, Xikwembu xi hlawule n’wana wa vunhungu tanihi hosi ya nkarhi lowu taka, ku nga Davhida, muntshwa loyi a ku ri hava ni un’we loyi a ehleketa ku ya n’wi vitana leswaku a tisiwa emahlweni ka Samuwele.—1 Samuwele 16:6-12.

Swilo swa namuntlha swa ha fana ni swa khale. Eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, le Jarimani, profesa wa dyondzo ya swa vugevenga u fambise dyondzo yo endla nkambisiso leyi a yi katsa swichudeni swa nawu swa 500. A ku ri ni vaendzi va 12 lava nga tivekiki. A va katsa mukongomisi wa maphorisa ni muchuchisi, mukhomi wa nkwama wa le yunivhesiti ni mutirhela-mfumo loyi a pfunaka vanhu, magqweta man’wana ni vatirhi va le hubyeni ni swigevenga swinharhu. Swichudeni a swi fanele swi kumisisa leswaku eka vaendzi volavo hi vahi lava a va tirhela xigwevo xa vona ekhotsweni swin’we ni vugevenga lebyi a va byi endlile ni leswaku swi ehleketa leswaku eka un’wana ni un’wana wa vaendzi volavo hi wihi ntirho lowu a wu thwaseleke. Sweswo hinkwaswo a swi ta swi endla hi ku va swi languta ndlela leyi va langutekaka ha yona ntsena ni vuhungasi lebyi va vuleke leswaku va tiphina ha byona.

Xana vuyelo byi ve byihi? Swichudeni swa kwalomu ka 75 wa tiphesente swi swi kotile ku hlawula swigevenga swinharhu. Kambe swichudeni leswi endlaka avhareji ya 60 wa tiphesente swi tlhele swi vona vaendzi van’wana va kaye lava a va nga ri na rhekhodo ya vugevenga tanihi vatluri va nawu. Xichudeni xin’we eka swa nkombo a xi ehleketa leswaku muchuchisi wa kwalaho a ri muxavisi wa swidzidziharisi kasi xichudeni xin’we eka swinharhu a xi ehleketa leswaku mulanguteri wa maphorisa i khamba! Hakunene ku avanyisa munhu hi ku ya hi ndlela leyi a langutekaka ha yona a swi tirhi nikatsongo. Ha yini?

Ndlela Leyi Munhu A Langutekaka Ha Yona Ya Kanganyisa

Loko hi hlangana ni munhu ro sungula, hi tala ku n’wi hlanganisa ni mhaka yo karhi leyi hi tshameke hi hlangana na yona. Eswiyin’weni swo tano, hi namba hi gimeta hileswaku munhu yoloye na yena u ta endla leswi fanaka. Ku engetela eka ndlela leyi a langutekaka ha yona, hi nga ha tlhela hi avanyisa munhu hi ku ya hi tiko leri a humaka eka rona, rixaka rakwe, xikhundlha xakwe kumbe vukhongeri byakwe.

Loko vonelo leri hi vaka na rona hi munhu yoloye ri vonaka ku ri rona hakunene, hi titeka hi ri ni vuswikoti. Hambiswiritano, loko hi xiya leswaku vonelo ra hina a ri hoxile, xana hi angula njhani? Hi fanele hi tshika ku avanyisa munhu hi ku ya hi ndlela leyi a langutekaka ha yona kambe hi lavisisa ntiyiso. Loko hi nga endli tano, hi nga ha vavisa vanhu van’wana kumbe hi va endla vadyohi lavakulu, sweswo hinkwaswo swi vangiwa hi manyunyu lawa hi nga na wona yo titeka hi ri ni vuswikoti byo avanyisa vanhu hi ku ya hi ndlela leyi va langutekaka ha yona.

Ku avanyisa munhu hi ku ya hi ndlela leyi a langutekaka ha yona a swi nge vavisi ntsena munhu loyi a avanyisiwaka kambe ni loyi a n’wi avanyisaka. Hi xikombiso, hi lembe-xidzana ro sungula, Vayuda vo tala va ale ku pfumela leswaku Yesu a a ri Mesiya loyi a tshembisiweke. Ha yini? Hikwalaho ko n’wi avanyisa hi ku ya hi ndlela leyi a languteka ha yona, hinkwavo a va tivonela n’wana wa muvatli ntsena. Hambileswi a va tsakisiwa hi marito ya Yesu ni mintirho yakwe ya matimba, va ale ku pfumela leswaku a nga va xin’wana ni xin’wana lexi a va xi ehleketa. Mavonelo ya vona ma endle leswaku Yesu a ya chumayela vanhu van’wana a ku: “Muprofeta wa xiximiwa, handle ka le tikweni ra rikwavo ni le ndlwini ya yena n’wini.”—Matewu 13:54-58.

Vayuda volavo a va ri swirho swa tiko leri a ri rindze Mesiya ku ringana malembe-xidzana. Leswi va pfumeleleke mavonelo ya vona ma va sivela ku xiya Mesiya loko eku heteleleni a fika, swi endle leswaku va nga ha amukeriwi hi Xikwembu. (Matewu 23:37-39) Hilaha ku fanaka, vanhu va ve ni xihlawuhlawu eka valandzeri va Yesu. Vanhu vo tala a va nga tshembi leswaku ntlawa lowutsongo wa vaphasi va tinhlampfi lava titsongahataka, wu nga vula swilo swa nkoka hambiloko wu nga dyondzisiwanga hi varhangeri va vukhongeri. Vanhu lava va yeke emahlweni va avanyisa munhu hi ku ya hi ndlela leyi a langutekaka ha yona va lahlekeriwe hi lunghelo ro hlawuleka ro va valandzeri va N’wana wa Xikwembu.—Yohane 1:10-12.

Van’wana Va Cince Mianakanyo Ya Vona

Ku ni vanhu van’wana lava hanyeke enkarhini wa Yesu lava hi ku titsongahata va cinceke langutelo ra vona loko va tivonela hi ya vona swilo leswi a swi endleke. (Yohane 7:45-52) Nakambe exikarhi ka vanhu volavo a ku ri ni swirho swa ndyangu wa Yesu, leswi eku sunguleni a swi nga tshembi leswaku un’wana wa maxaka ya swona a nga va Mesiya. (Yohane 7:5) Lexi tsakisaka hileswaku hi ku famba ka nkarhi swi cince mianakanyo ya swona kutani swi va ni ripfumelo eka yena. (Mintirho 1:14; 1 Vakorinto 9:5; Vagalatiya 1:19) Hilaha ku fanaka, endzhaku ka malembe yo hlayanyana eRhoma, vakulukumba van’wana va Vayuda a va tiyimisele ku yingisela muapostola Pawulo ematshan’weni yo kholwa mavarivari lawa a ma hangalasiwa hi valala va Vukreste. Endzhaku ka ku n’wi yingisela, van’wana va vona va ve vapfumeri.—Mintirho 28:22-24.

Namuntlha, vanhu vo tala va ni langutelo leri hoxeke hi Timbhoni ta Yehovha. Ha yini? Hakanyingi a swi vangiwi hileswi va kambisiseke ntiyiso kumbe va kumeke leswaku tidyondzo ni swiendlo swa Timbhoni a ti sekeriwanga eMatsalweni. Ematshan’weni ya sweswo, a va pfumeli leswaku Timbhoni ta Yehovha ti ni vukhongeri bya ntiyiso. Hilaha u nga tsundzukaka hakona, langutelo leri ri fana ni leri vanhu vo tala va lembe-xidzana ro sungula a va ri na rona hi Vakreste vo sungula.

A swi hlamarisi leswi ku vuriwaka timhaka leti nga tsakisiki kumbe leti nga amukelekiki malunghana ni vanhu lava tikarhatelaka ku landzela xikombiso xa Yesu. Ha yini? Hikuva Yesu u lemukise valandzeri vakwe va ntiyiso a ku: “Mi ta vengiwa hi vanhu hinkwavo hikwalaho ka vito ra mina.” Kambe u va khutaze hi ku vula marito lawa: “Loyi a tiyiselaka ku ya fika emakumu hi yena loyi a nga ta ponisiwa.”—Matewu 10:22.

Leswi Timbhoni ta Yehovha ti yingisaka xileriso xa Yesu, namuntlha ti tirha hi matimba leswaku ti yisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu eka vanhu emisaveni hinkwayo. (Matewu 28:19, 20) Lava alaka ku yingisa, va tiveka ekhombyeni ro lahlekeriwa hi lunghelo ro kuma gondzo leri yisaka evuton’wini lebyi nga heriki. (Yohane 17:3) Ku vuriwa yini hi wena? Xana u ta kongomisiwa hi vonelo ra wena kumbe u ta tiyimisela ku kambisisa ntiyiso handle ko wu xopaxopa? Tsundzuka: Ndlela leyi munhu a langutekaka ha yona yi nga kanganyisa naswona langutelo ra wena ri nga va ri hoxile; kambe ku kambisisa ntiyiso hi mianakanyo yo hluteka swi nga va ni vuyelo lebyi tsakisaka.—Mintirho 17:10-12.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Vayuda vo tala va ale Yesu tanihi Mesiya hikwalaho ka langutelo ra vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Xana langutelo leri u nga na rona hi Timbhoni ta Yehovha ri sekeriwe eka vonelo ra wena kumbe eka ntiyiso?