Réunion
VANHU vo sungula ku veka nenge exihlaleni xa Réunion—lava swi nga ha endlekaka leswaku a ku ri van’wamabindzu va Maarabu—va tshubule paradeyisi leyi nga endhawini leyi leyi hisaka. Xihlala xa Réunion xi yime onge i ndzalama ya rihlaza exikarhi ka Lwandle ra Indiya, xi ni vuxongi bya ntumbuluko naswona xi ni swilo swo hambana-hambana leswi kumekaka eka matiko-nkulu hinkwawo. Swin’wana swa swona i timbuwa leti nga ni sava ra vholkheno, milambu ya maboboma ya ntsandza-vahlayi, makhwati lama tlhumeke, swiluva swo tala swa nhova, minkova yo enta, tinhlohlorhi ta tintshava leti bulukeke vholkheno, migodi leyi anameke ngopfu leyi ku tshameke ku buluka vholkheno, kambe sweswi se ku mileke swimila swo hambana-hambana ni tintshava leta ha riki na vholkheno.
Hambileswi va hanyaka exihlaleni lexi xa Réunion, vanhu vo tala va kume nchumu wun’wana wa risima ni wo xonga swinene ku tlula leswi munhu a swi vonaka hi mahlo ya nyama. Va rhandza tidyondzo ta risima ta Rito ra Xikwembu. Murhumiwa Robert Nisbet, loyi a a averiwe exihlaleni xa le kusuhi xa Mauritius, u ve munhu wo sungula ku ya exihlaleni xa Réunion a ya chumayela hi Mfumo. Emasikwini ma nga ri mangani lama Robert a ma heteke kona hi n’hweti ya September 1955, u kume vanhu vo tala lava tsakelaka Bibele, kutani a fambisa tibuku to tala a tlhela a kuma vanhu va nga ri vangani lava kombeleke ku hamba va rhumeriwa Xalamuka! U ye emahlweni a burisana ni lava tsakelaka hi ku va tsalela mapapila.
Exikarhi ka lembe ra 1955 na 1960, Robert na Harry Arnott loyi a a fambela marhavi, va endzele ko hlayanyana exihlaleni xexo kambe va nga tshami nkarhi wo leha. Hi 1959 rhavi ra le Furwa ri kombele Adam Lisiak, phayona ra Mufurwa ni khale ka mutirhi wa le mugodini wa malahla la tswaleriweke ePoland loyi a a phayona eMadagascar, leswaku a endzela eRéunion. Adam u hete n’hweti hinkwayo ya December 1959, a ri exihlaleni xexo. U tsale a ku: “Vunyingi bya vaaki va xihlala lexi i Makhatoliki lama tinyiketeleke kambe vo tala eka vona va lava ku tiva leswi engetelekeke hi Rito ra Xikwembu ni hi misava leyintshwa. Vafundhisi va ringeta ku sivela vanhu leswaku va nga wu twi ntiyiso. Ku ni munhu la byeleke un’wana la kombeleke ku hamba a rhumeriwa timagazini ta Xalamuka! leswaku mufundhisi wa kwalaho u kombela a n’wi lomba buku ya hina leyi nge ‘Let God Be True.’ N’wini wa buku u te: ‘Mufundhisi u ta yi kuma loko o tilandzela yona hi yexe.’ Mufundhisi a nga kalanga a ta.”
MPFUNO LOWU HUMAKA EFURWA
Rhavi ra le Furwa leri a ri khathalela ntirho wa xihlala xa Réunion hi nkarhi wolowo ri rhambe vahuweleri lava fanelekaka leswaku va rhurhela eka xona. Ndyangu wa ka Pégoud—ku nga André, Jeannine na Christian, xifanyetana xa vona xa malembe ya tsevu hi vukhale—swin’we ni xaka ra vona Noémie Duray, va rhurhele exihlaleni lexi. Va fike hi January 1961. Noémie loyi a a tiveka hi vito ra Mimi, u hete malembe mambirhi a ri phayona ro hlawuleka a nga si tlhelela eFurwa.
Va te loko va fika, va kuma leswaku hakunene vanhu va kona va tsakela swinene, va tlhele va khoma ni minhlangano ekamareni ra vona ra le hotela leyi a yi ri eSaint-Denis ku nga ntsindza wa xihlala. Kuteloko ndyangu lowu wu rhurhele endlwini, wu sungule ku yi khomela kona minhlangano. Endzhaku ka lembe, ntlawa lowutsongo wa le Saint-Denis wu hirhe holo leyitsongo leyi a yi rhurhela vanhu va kwalomu ka 30. A ku ri muako lowu akiweke hi mapulanga ivi wu fuleriwa hi mazenge, wu ri ni mafasitere mambirhi ni nyangwa wun’we. Endzhaku ko kuma mpfumelelo, vamakwerhu va tlhantlhe makhumbi ya le ndzeni ivi va aka platifomo va tlhela va veka mabenci ya mapulanga.
Loko dyambu ri hume kahle hi Sonto nimixo, mazenge a ma hisa kutani ku nga ri khale vayingiseri hinkwavo—ngopfu-ngopfu lava yimeke exitejini, lava a va ri kusuhi swinene ni lwangu—a va sungula ku juluka. Tlhandlakambirhi, leswi hi xitalo holo leyi a yi tala ngopfu, vo tala a va yima ehandle, va yingisela hi le mafasitereni ni hi le nyangweni, kutani sweswo swi namba swi nyanyisa ku hisa.
“HI KARHATEKILE!”
Hambileswi vanhu a va tlimbana, hinkwavo a va amukeriwa hi malwandla eminhlanganweni kutani loko ku hela lembe ro sungula, se a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 50 lava a va va kona eminhlanganweni minkarhi hinkwayo. Vahuweleri va Mfumo va andzile va va nkombo naswona lava a va fambiseriwa dyondzo ya Bibele a va ri 47! Van’wana va dyondzeriwe Bibele kambirhi hi vhiki. Vamakwerhu va tsale va ku: “Hi tsakile swinene kambe hi karhatekile.”
Un’wana wa swichudeni leswintshwa swa Bibele i Myriam Andrien, loyi a sunguleke ku dyondzeriwa eMadagascar hi 1961. Wa ha tsundzuka leswaku holo leyi ka ha ku vulavuriwaka ha yona a ku pfa ku khomeriwa tinhlengeletano eka yona. Vamakwerhu a vo endla lwangu hi matluka ya ncindzu ekusuhi na yona leswaku ku va ni ndzhuti. Hi nkarhi wolowo vanhu lava a va ta etinhlengeletanweni teto a va ri kwalomu ka 110.
Un’wana wa lava va khuvuriweke enhlengeletanweni ya le Mauritius hi October 1961, a ku ri David Souris, Marianne Lan-Ngoo na Lucien Véchot, lava hinkwavo va hoxeke xandla swinene entirhweni wo chumayela. Haxawa ka kona vahuweleri va andzile va va 32 naswona phayona ha rin’we a ri fambisa tidyondzo ta Bibele ta kwalomu ka 30! Vanhu lava a va va kona eminhlanganweni hi Sonto va andzile va va 100 naswona a va ri va tinxaka to hambana-hambana.
Maindiya yo tala ya le xihlaleni xa Réunion i Makhatoliki tlhelo Mahindu. Eka man’wana a swi tika ku fularhela mahanyelo ya wona ya khale. Kambe hakanyingi ku lehisa mbilu ka vamakwerhu, tintswalo ta vona ni ku tiyimisela ka vona ku seketela leswi nga swinene, ku endle leswaku ku va ni vuyelo lebyinene. Hi xikombiso, wansati un’wana loyi ku hundzeke malembe mambirhi a ri karhi a dyondzeriwa hi phayona, u hambete ni mahanyelo ya yena ya vukhongeri bya mavunwa, a vhumbha naswona a ri wansati wa tshengwe. Phayona ri endle xiboho xo n’wi nyiketa eka makwerhu un’wana wa xisati leswaku a n’wi pfuna. Makwerhu loyi wa xisati u tsale a ku: “Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, wansati loyi u sungule ku tsakela naswona ndzi hlamarile loko a tshika ku va muvhumbhi. Kambe a a nga si tsarisa vukati bya yena hi nawu. U vule leswaku nuna wa yena wa ala leswaku va tsarisa vukati bya vona. Kutani nsati loyi u hetelele a endle xiboho xo ya emahlweni a tshama na yena, hikwalaho ndzi boheke ku tshika ku dyondza na yena.
“Siku rin’wana ndzi hlangane na yena exitarateni kutani a ndzi kombela leswaku hi tlhela hi sungula ku dyondza. Ndzi pfumerile kambe ndzi n’wi byela leswaku u fanele a kombisa leswaku u tiyimiserile hi ku tirhisa leswi a swi dyondzeke. Ndzi n’wi byele leswaku a khongela Yehovha leswaku a n’wi pfuna emhakeni leyi, kunene u endle tano. Hiloko a kanya mbilu a vulavula ni nuna wa yena. U tsake ngopfu loko a pfumela ku n’wi teka ximfumo. Kasi xin’wana hi leswaku nuna wa yena u sungule ku ta na yena eminhlanganweni.”
Ku ve ni tinhlohlorhi letintshwa ta 11 ta nhlayo ya vahuweleri hi lembe ra ntirho ra 1963, yo hetelela eka tona a ku ri vahuweleri va 93. Hi nkarhi wolowo xihlala xa Réunion a xi ri ni mavandlha mambirhi ni ntlawa wun’we. Eka nkhuvulo wo sungula lowu veke kona exihlaleni lexi hi December 1962 eribuweni ra St.-Gilles-les Bains, ku khuvuriwe vanhu va 20. Eka wa vumbirhi lowu veke kona hi June 1963, ku khuvuriwe vanhu va 38. Hi 1961, muhuweleri un’we wa le xihlaleni xa Réunion a a fanele a chumayela vanhu va 41 667. Endzhaku ka malembe manharhu, muhuweleri un’we a a fanele a chumayela vanhu va 2 286. Ina, Yehovha a a endla leswaku ‘rito ri hambeta ri kula’ emisaveni leyi noneke hi tlhelo ra moya.—1 Kor. 3:6.
KU YISA RUNGULA RA MFUMO EMASIN’WINI YA LE KULE
Hi 1965—endzhaku ka malembe ya mune loko ndyangu wo sungula wa Timbhoni wu rhurhele exihlaleni lexi—vandlha ra le Saint-Denis se a ri ri ni vahuweleri lava tlulaka 110, naswona vahuweleri a va hlanganisa nsimu ya vona endzhaku ka mavhiki man’wana ni man’wana manharhu! Hambiswiritano, a ka ha ri ni masimu man’wana lawa a ku nga chumayeriwi eka wona. Xana a ku ta endliwa yini? Vamakwerhu va hirhe mabazi va ya chumayela emadorobeni ya le ribuweni, ku katsa na Saint-Leu, Saint-Philippe na Saint-Pierre.
A swi teka tiawara to tala ku fika emasin’wini man’wana, kutani vamakwerhu a va suka ka ha ri mixo swinene, va famba hi mapatu lawa yo tala ya wona a ma larile, ma ri swiganga naswona ma jika-jika. Ku suka eSaint-Denis u ya edorobeni ra Le Port, laha namuntlha swi tekaka ntsena timinete ta 15, hi nkarhi wolowo a wu kayakaya tiawara timbirhi. Makwerhu un’wana u ri: “A swi lava ripfumelo ku famba epatwini rolero.” Hambi ku ri patu leri lerintshwa ra ha lava leswaku u tshama u pfule mahlo hikwalaho ka maribye lama waka. Kun’wana tintshava ti yime hi ndlela ya leswaku loko ku na mpfula maribye mo tiwela kunene, man’wana ya wona i matamba. Emalembeni lama hundzeke ku fe vanhu vo tala.
Christian Pégoud u ri: “Loko ndzi ri ni malembe ya nhungu hi vukhale, ntlawa wa hina a wu fambisa timagazini ta Xalamuka! ta 400 ku ya eka ta 600 emasin’wini ya le kule swinene. Xihondzo xo Rindza a xi yirisiwile. Leswi vanuna van’wana lava nga riki vapfumeri kambe va ri ni timbilu letinene, a va rhandza ku ya biwa hi moya, a va famba ni vasati va vona hambileswi a va nga hlanganyeli entirhweni wo chumayela. Loko ntirho wa nsimu wu herile, a ku va ni pikiniki leyi hina vana a hi rhandza yona ngopfu. Ku vula ntiyiso, mintirho leyi yo hlawuleka, yi byi khumbe ngopfu vutomi bya mina.”
MINDZULAMISO LEYI ENDLIWEKE ENHLENGELETANWENI YI HATLISISE NTIRHO
Hi May 1963, Milton G. Henschel u ve muyimeri wo sungula wa yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ku endzela exihlaleni xa Réunion. U nyikele nkulumo yo hlawuleka eka vayingiseri va 155. Hikwalaho ka ku ta ka yena, vamakwerhu va mune va hlawuriwe ku va maphayona yo hlawuleka leswaku va ta pfuna ku khathalela mavandlha ni ku chumayela lomu mahungu lamanene ma nga si chumayeriwaka kona. David Souris u averiwe ku ya chumayela eLe Port kasi Lucien Véchot u rhumeriwe edorobeni ra Saint-André, ivi Marianne Lan-Ngoo na Noémie Duray (loyi sweswi a nga wa ka Tisserand) va rhumeriwa eSaint-Pierre.
Hi May 1, 1964, ntirho wo ungamela xihlala lexi wu susiwe emakatleni ya Furwa wu byarhisiwa xihlala xa Mauritius. Nakambe ku simekiwe ndhawu yo hlayisela tibuku eka yona exihlaleni xa Réunion. Hi nkarhi wolowo vahuweleri va komberiwe leswaku va ya tirha masimu lama nga aviwangiki lama engetelekeke, kutani vamakwerhu va khutaziwe ku fanelekela ku tirhisiwa evandlheni leswaku vanhu lavantshwa lava amukelaka ntiyiso va ta khathaleriwa kahle. Hakunene hi lembe ra ntirho ra 1964, ku khuvuriwe vanhu va 57—lava va 21 eka vona va khuvuriweke enhlengeletanweni yin’we!
N’wexemu ka kona, ntlawa wa le Saint-André wu endle xikombelo xo simekiwa tanihi vandlha. Xikombelo xa kona a xi hlayekisa xileswi: “Eku heleni ka June 1963, ku ta va ku ri ni vahuweleri va 12 lava khuvuriweke naswona etin’hwetini timbirhi leti taka hi langutele ku va ni vahuweleri va ntlhanu kumbe va tsevu lava nga siki khuvuriwaka. Vamakwerhu va fambisa tidyondzo ta Bibele ta 30.” Xikombelo lexi xi amukeriwile kutani vamakwerhu vambirhi va khathalele vandlha leri—ku nga Jean Nasseau loyi a veke nandza wa vandlha kumbe mulanguteri la ungamelaka na Lucien Véchot loyi a veke mupfuni wa yena. Hi vumbirhi bya vona a va nga si heta malembe mambirhi va ri Timbhoni.
Jean wa malembe ya 38 hi vukhale a a ri ni miri naswona a a ri ni mbilu leyinene kasi a a ri muleteri exikolweni xa mintirho ya mavoko naswona a a ri muaki. U khuvuriwe hi 1962 naswona a a ri ni vuswikoti byo heta ntirho lowu a wu sunguleke, xisweswo u hoxe xandla leswaku ntirho wa Mfumo wu ya emahlweni. Kahle-kahle, hi yena la akeke Holo ya Mfumo ya vumbirhi exihlaleni xa Réunion hi mali yakwe ejarateni rakwe le Saint-André. Holo ya kona leyi a yi akiwe hi mapulanga a yi tiyile naswona yi xongile kutani a yi rhurhela vanhu va 50 va titshamela kahle. Se ku ni mavandlha ya nhungu lama simekiweke emugangeni lowu a wu khathaleriwa hi ntlawa wa le Saint-André. Jean u fe hi 1997 a tshembekile eka Yehovha.
Ntlawa wa vunharhu lowu simekiweke emasungulweni ya va-1960 wu simekiwe eLe Port, ku nga doroba ra le hlalukweni naswona a ri katsa vanhu lava tsakelaka lava humaka eSaint-Paul, laha ku nga tikhilomitara ta nhungu ku ya edzongeni. Edorobeni leri ra Le Port ko va ni tindlu ta xiyimo xa le hansi, leti akiweke hi mapulanga, ti biyeriwe hi swihlahla leswi vuriwaka ti-milkbush na ti-cactus. David Souris u hirhe yindlu kona kutani va khomela minhlangano eka yona. Hi December 1963, ntlawa lowu wu kombele ku simekiwa tanihi vandlha. A wu ri ni vahuweleri va 16, lava nhungu wa vona a va khuvuriwile naswona hi xiringaniso a va tirha nsimu tiawara ta 22,5 hi n’hweti. David ni mutirhi-kulobye a va fambisa tidyondzo ta Bibele ta 38 va ri voxe! Loko mulanguteri wa xifundzha a va endzerile yona n’hweti yoleyo, u nyikele nkulumo eka vayingiseri va 53.
Van’wana va lava a va averiwe eLe Port a ku ri Christian na Josette va ka Bonnecaze, lava a va ri maphayona yo hlawuleka. Christian u khuvuriwe eFrench Guiana kutani a ta exihlaleni xa Réunion emasungulweni ya va-1960. Hi nkarhi wolowo a a nga tekanga naswona a ko va yena ntsena Mbhoni endyangwini wa ka vona. Makwerhu Souris u ve ni musa kutani a rhurhela eka yindlu yin’wana leswaku Christian na Josette va ta tshama endlwini leyi minhlangano yi khomeriwaka eka yona. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi, vandlha ri kurile lerova mpatswa lowu na wona wu boheka ku rhurha endlwini yoleyo!
Hi nkarhi wolowo, vafundhisi va ndhawu leyi lawuriwaka ngopfu hi kereke ya Khatoliki va sungule ku kucetela vanhu leswaku va venga Timbhoni. Ninhlikanhi, swihlangi ni vantshwa a va hoxa vahuweleri hi maribye kasi nivusiku a va hoxetela maribye emalwangwini ya tindlu ta vamakwerhu.
Raphaëlla Hoarau loyi a a ri xichudeni lexintshwa xa Bibele a a tiva van’wana va vantshwa lava. Siku rin’wana va te loko va heta ku hoxetela maribye elwangwini ra makwerhu un’wana, a va landzelela kukondza va nghena ekaya ra vona. U te: “Loko mi hambeta mi hoxetela maribye eka makwerhu, ndzi ta mi komba xa ncila wa bulubulu.”
Va hlamule va ku: “Hi khomele Manana Hoarau. A hi nga swi tivi leswaku i makwenu.”
Raphaëlla u hetelele a ri Mbhoni swin’we ni vana va yena vanharhu va vanhwanyana, loyi un’wana wa vona, ku nga Yolaine a tekiweke hi Lucien Véchot.
Hambileswi vafundhisi va kuceteleke vanhu leswaku va venga vamakwerhu, vamakwerhu va hambete va hiseka naswona Xikwembu xi va katekise hi ku simeka vandlha ra vanhu lava hisekaka eLe Port kutani a swi tekanga nkarhi leswaku holo yi khapakhapa hi vanhu. Entiyisweni, hi xitalo vanhu lava a va yima hi le handle ka holo a va tale ngopfu ku tlula lava nga le ndzeni ka yona. Switulu a swi vekiwa kun’wana ni kun’wana laha ku nga ni ndhawu hambi ku ri eplatifomo naswona vana a va tshamisiwa emahlweni ka platifomo va yi fularhela. Vamakwerhu va hetelele va ake Holo ya Mfumo kutani namuntlha ku ni mavandlha ya tsevu.
MAPHAYONA MA YISA NTIRHO EMAHLWENI
Un’wana wa maphayona yo sungula exihlaleni xa Réunion i Annick Lapierre. Myriam Thomas, u ri: “Annick u fambisele mina na manana dyondzo ya Bibele. U ndzi khutaze ku tirha hi matimba entirhweni wo chumayela kutani ndzi n’wi byele leswaku ndzi lava ku va phayona. Hiloko ndzi khuvuriwa endzhaku ka tin’hweti ta tsevu. Hi nkarhi wolowo a hi chumayele exihlaleni hinkwaxo naswona hi ntolovelo a hi famba hi milenge, hikuva a ku nga ri na mabazi naswona timovha a wo hlayela kunene. Kambe, Makwerhu Nasseau a a ri na movha kutani loko swi koteka a a hi yisa lomu hi nga ta ya chumayela kona. Ntirho wo chumayela a wu tsakisa naswona hinkwerhu a hi tshama hi tiyimisele ku wu endla.”
Henri-Lucien Grondin la nga tatana wa ndyangu u ri: “A hi tshamela ku khutaza vana va hina leswaku va phayona. Valanguteri va swifundzha a va tshamela ku hi tsundzuxa nkoka wa ku tirhela Yehovha hi mbilu hinkwayo. Henri-Fred, n’wana wa hina wa mativula se u ni malembe ya 40 hi vukhale naswona u tiyimisele ku tirhela Yehovha vutomi bya yena hinkwabyo.”
Henri-Fred u ri: “Vandlha ra hina a ri ri ni vantshwa vo tala lava hisekaka. Van’wana a va khuvuriwile kambe van’wana vo fana na mina a va nga si khuvuriwa. Hambiswiritano, loko swikolo swi pfarile, hinkwerhu a hi heta tiawara ta 60 hi ri eku chumayeleni. A hi ti rivalanga tipakani ta hina ta moya naswona namuntlha ndzi endzela mavandlha ni nkatanga Evelyne.”
KU KANETIWA HI MADIMONA
Vungoma byi tolovelekile exihlaleni xa Réunion. Jeannine Corino (loyi a a ri wa ka Pégoud) u ri: “Eximutanini lexi vuriwaka La Montagne, ndzi hlangane ni wanuna la vuleke leswaku u ta ndzi loya hi ku tlhoma tineleta eka xipopana. A ndzi nga swi tivi leswaku u vula yini, hiloko ndzi vutisa xichudeni xa mina xa Bibele. Kutani xi ku: ‘Munhu yoloye i n’anga, u ta ku hlasela hi mimoya yo biha.’ Ndzi xi byele leswaku a swi nge pfuki swi endlekile sweswo hikuva Yehovha wa va sirhelela lava n’wi tshembaka hi mbilu hinkwayo. Hakunene swi ve tano, a ndzi weriwanga hi khombo ni rin’we.”
Makwerhu un’wana wa ha tsundzuka leswaku loko a ha ri ntsongo, ndyangu wa ka vona a wu phahla. Hi 1969 u hlangane ni Timbhoni ta Yehovha kutani a sungula ku dyondza Bibele. Hambiswiritano, madimona ma ringete ku n’wi heta matimba hi ku n’wi pfala tindleve loko a ri eminhlanganweni. Nilokoswiritano, a nga tshikanga ku ta eminhlanganweni naswona u tlhele a rhekhoda tinkulumo leswaku a ta ti yingisela ekaya. Leswi madimona ma swi voneke leswaku ma tlanga hi nkarhi, ma n’wi tshikile kutani hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo a sungula ku chumayela.—Yak. 4:7.
Hi 1996, Roséda Caro loyi a a nghena kereke ya Pentecostal, u sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni. U tshama a va bofu hikwalaho ko yengiwa hi vanghana va yena lava a a nghena na vona kereke, va n’wi byele leswaku a tshika ku nwa mirhi ya vuvabyi bya chukele. Nuna wa yena Cledo, loyi a a ri xirho xa ntlawa wa Vukhomunisi wa le mugangeni wolowo, a a chaviwa hikwalaho ka leswi a a ri ni ximbilwambilwana. Nakambe a a ri n’anga, a a hlanganyela eminkhubyeni ya Mahindu kutani hi ku famba ka nkarhi a nghena kereke ya Pentecostal.
Loko Roséda a sungula ku dyondza, Cledo a nga swi tsakelanga nikatsongo lerova u kale a n’wi xungeta a tlhela a xungeta ni vakulu va vandlha. Kambe Roséda a nga khomiwanga hi rhumbyana. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, Cledo u yisiwe exibedlhele laha a fikeke a vabyela ku fa. Loko a sisimuka, Timbhoni timbirhi ti n’wi tisele sopo leyi a a anakanya leswaku ti yi tisele nsati wakwe.
Timbhoni letimbirhi ti te: “Nkulukumba Caro sopo leyi i ya wena!”
Cledo u ri: “Sweswo swi ndzi tsakise ngopfu. A ku na xirho ni xin’we xa le kerekeni ya mina lexi ndzi endzeleke kambe Timbhoni timbirhi ta Yehovha—vona vanhu lava ndzi nga laviki no va vona—ti ndzi tisele swakudya. Ndzi tibyele ndzi ku: ‘Hakunene Yehovha Xikwembu lexi nsati wa mina a xi gandzelaka, wa hanya.’ Hiloko ndzi khongela hi mbilu, ndzi kombela leswaku mina na Roséda hi va evugandzerini byin’we.”
Cledo a nga lo na swi pfuketana a endla xiboho lexi. Loko a nga si vabya, a a nga ha n’wi kaneti ngopfu nsati wakwe naswona se a a pfumerile leswaku a dyondzeriwa Bibele hala ndlwini ya muakelani. Hiloko siku rin’wana a byela Roséda ni makwerhu la n’wi dyondzelaka a ku: “A hi swinene leswaku mi dyondzela hala ka muakelani. Tanani mi ta dyondzela la kaya.” Hakunene va endle tano. Kambe a va nga swi tivi leswaku Cledo u yingisela a tshame eka kamara lerin’wana naswona wa swi tsakela leswi a swi twaka. Hambileswi Cledo a a nga koti ku hlaya, loko a hola, u dyondzeriwe kambirhi hi vhiki kutani a khuvuriwa hi 1998. Cledo na Roséda va hambete va tirhela Xikwembu va tshembekile hambileswi a va pfa va vabya hikwalaho ka vudyuhari.
KU CHUMAYELA LE NDZENI-NDZENI KA XIHLALA
A va talanga vaaki va xihlala xa Réunion lava tshamaka ekule ni ribuwa le mikoveni leyi rhendzeriweke hi tintshava to leha ku tlula timitara ta 1 200. Van’wana va tshama etindhawini leti nga tshama ti hlaseriwa hi vholkheno leyikulu. Van’wana va vanhu lava a va si tshama va ri vona lwandle, loko va ri kona lava ri voneke, va lo ri vona hi xiwelo. Hi xikombiso endhawini leyi vuriwaka Cirque de Mafate ku yiwa hi milenge eka yona kumbe hi xihaha-mpfhuka-phatsa.
Louis Nelaupe, ntukulu wa mahlonga ya vantima u kulele eCirque de Mafate. Loko a ha ri jaha u tshama a pfuna ku fambisa mufundhisi wa Khatoliki a n’wi tlakule hi xitulu lexi pfalekeke ematlhelo. Louis u hetelele a rhurhele eSaint-Denis laha a fikeke a va Mbhoni. Hilaha swi tolovelekeke, a a lava ku chumayela maxaka ya yena tidyondzo letintshwa leti a ha ku dyondzisiwaka tona. Hiloko siku rin’wana hi 1968, yena ni nsati wakwe Anne ni vamakwerhu van’wana vambirhi va xisati, un’wana a a ri ni malembe ya 15 hi vukhale kasi lowun’wana a ri na 67, va khoma ndlela va ya le ndzeni-ndzeni ka xihlala. Va teke nkwama lowu beburiwaka enhlaneni, bege ya swiambalo ni nkwama lowu teleke hi tibuku.
Eku sunguleni, va fambe etlhelo ka nambu kutani va gonya ntshava hi xindledyana. Etindhawini tin’wana xindledyana lexi a xi hundza ekusuhi ni laha ku nga ni ribye ro leha ivi hala tlhelo lerin’wana ku ri riwa leri loko u ri languta u nambaka u titivala. A va chumayela kun’wana ni kun’wana laha va kumaka vanhu kona. Louis u ri: “Vusiku byebyo, Yehovha u pfule mbilu ya wanuna un’wana leswaku a hi nyika swakudya, loyi ku nga yena ntsena exifundzheni xexo la nga ni xitolo xa swakudya. U hi rhurhele emakamareni mambirhi ya xikepe lama nga ni mibedo ni xitanga. Nimixo, hi khome ndlela kutani hi fika eriweni ra ntshava leyi nga ni swimilana swo xonga leyi tlakukeke timitara ta 1 400, laha ku nga tshama ku buluka vholkheno.
“Hi hetelele hi fike ekaya ra munhu un’wana loyi hi n’wi tivaka, kutani a hi amukela hi malwandla. Hi siku leri tlhandlamaka hi siye yin’wana ya nhundzu ya hina eka yena ivi loko ri xa hi ya emahlweni ni riendzo ra hina, hi tidyela magwava ya nhova hi ri karhi hi chumayela vanhu lava titsongahateke lava nga si tshamaka va twa rungula ra Mfumo. Hi fike eka xaka rin’wana hi awara ya tsevu nimadyambu. Leswi a ri tsakile, ri hi swekele nyama yo nandziha ya huku, leyi hi tsundzuxeke Abrahama na Sara lava swekeleke tintsumi ta Xikwembu swakudya. (Gen. 18:1-8) Loko a ri karhi a sweka hi n’wi chumayerile. Hi hetelele hi lalele hi awara ya khume-n’we nivusiku.
“Hi xamundzuku xa kona, hi Ravumune, hi tirhe tindhawu ta le kusuhi ni laha hi fikeleke kona, hi ri karhi hi tidyela magwava ni ku chumayela vanhu emakaya lawa a hi ma kuma. Wanuna un’wana wa tintswalo u hi endlele kofi kutani hi kote ku wisisa milenge ya hina swa xinkarhana kambe hi ri karhi hi chumayela! Wanuna loyi u tsakele bulo ra hina ra Bibele lerova a a famba na hina etindlwini ta le kusuhi ni ya yena, a ri karhi a chaya xichayachayana lexi vuriwaka harmonica.
“Eku heteleleni, hi khome ndlela hi ya laha hi siyeke nhundzu ya hina kutani hi fika hi lata kona rivambu vusiku byebyo. Loko hi fika ekaya hi Ravuntlhanu nimadyambu, hi vumune bya hina—ku katsa ni makwerhu wa xisati la rhandzekaka wa malembe ya 67 hi vukhale—a hi fambe mpfhuka wa tikhilomitara ta 150, hi endzele makaya ya 60 naswona hi fambise tibuku to tlula dzana. Ina, a hi karhele kambe a hi phyuphyile hi tlhelo ra moya. Eka mina, ku ya eCirque de Mafate a swi fana ni ku vuyela emarhumbini.”
VAHUWELERI VAMBIRHI VA ANDZA VA VA MAVANDLHA YA NTLHANU!
Hi 1974, Christian Pégoud ni mana wakwe va rhurhele edorobeni ra le dzongeni ra La Rivière, laha hi nkarhi wolowo a ku nga ri na vandlha. Christian, loyi hi nkarhi wolowo se a a ri ni malembe ya 20 hi vukhale, u ri: “Hi khomele minhlangano egaraji ya hina kutani ku nga ri khale se a ku va ni vanhu va 30. Ndzi sungule ku dyondza Bibele ni wansati un’wana swin’we ni n’wana wa yena wa nhwanyana, Céline, loyi a a vutane na Ulysse Grondin. Leswi Ulysse a a ri socha ra Makhomunisi, a a nga swi lavi leswaku ntombhi ya yena yi dyondza na hina. Hambiswiritano, Céline u kale a khorwisa Ulysse leswaku a hi yingisela hiloko mana wa mina a ya n’wi endzela swin’we ni vatswari va yena. Lexi tsakisaka hi leswaku va n’wi yingisile va tlhela va tsakela leswi va swi tweke. Ndyangu hinkwawo wu sungule ku dyondza kutani hi 1975, Ulysse na Céline va khuvuriwa va tlhela va tekana. Ulysse u hetelele a ri nkulu.”
Christian u ya emahlweni a ku: “Nsimu ya hina a yi nga katsi doroba ra La Rivière ntsena kambe a yi katsa ni swimitana leswi nga le xikarhi ka xihlala xa Cilaos, xa Les Avirons, xa Les Makes ni xa L’Étang-Salé. Hi kume vanhu vo tala lava tsakelaka eLes Makes. Le henhlanyana ka ximutana xa Les Makes ku ni ximutana lexi vuriwaka Le Cap, ku nga ndhawu leyi nga tshama yi buluka vholkheno. Ku suka kona, loko ri xe kahle, munhu a nga vona swintshabyana swo xonga leswi nga le hansinyana ka ndhawu leyi.”
Ndyangu wa ka Poudroux a wu tshama endhawini leyi wu yi hirheke ekusuhi ni laha ximutana xa Le Cap xi sungulaka kona. Jean-Claude, n’wana wa kona wa mativula u ri: “Mina ni tindzisana ta mina ta mune ta vafana ni ta ntlhanu ta vanhwanyana a hi pfuna tatana ku rima matsavu ni ku ma yisa emakete. Nakambe a a byale ni swimilana swin’wana leswi tirhisiwaka ku endla swinun’hweriso. A hi famba tikhilomitara ta ntlhanu loko hi ya exikolweni eximutanini xa kwalaho, ko tala a hi va hi rhwale matsavu lama humaka entangeni wa ka hina. Minkarhi yin’wana a hi fika ekaya un’wana ni un’wana a rhwale swakudya leswi tikaka tikhilogiramu ta khume hi nhloko.
“Tatana a a tirha hi matimba naswona a hi n’wi xixima hikwalaho ka sweswo. Kambe ku fana ni vavanuna van’wana, a a byi chela kutani loko se a dakwile a a nga lawuleki. Mina ni tindzisana ta mina a hi tala ku vona swilo leswi nga tsakisiki kutani a hi chava leswaku ndyangu wa ka hina wu ta hohloka.”
Jean-Claude u ya emahlweni a ku: “Hi 1974 phayona ro karhi ri vulavurisane na mina. A ndzi ri mudyondzisi exikolweni xa le La Rivière. Hikwalaho ka vukanganyisi ni vuhomboloki leswi ndzi swi voneke etikerekeni, a ndzi nga ha pfumeli hilaha ku heleleke leswaku Xikwembu xi kona. Hambiswiritano, ndzi tsakile loko ndzi vona phayona leri ri tirhisa Bibele ku hlamula swivutiso swa mina hinkwaswo. Mina na Nicole nkatanga hi sungule ku dyondza. Hi tlhele hi endzela ekaya leswaku hi ya va byela leswi hi swi dyondzeke eBibeleni, ko tala a byi kala byi va vusiku ndzi ri karhi ndzi bula ni tindzisana ta mina. Minkarhi yin’wana vatswari va mina a va tshama hansi va yingisela.
“Ku nga ri khale, tindzisana ta mina Jean-Marie, Jean-Michel na Roseline ti sungule ku hamba ti ta ekaya ra hina leswaku ti ta hlanganyela na hina loko hi ri karhi hi dyondzeriwa. Hinkwerhu hi endle nhluvuko hi tlhelo ra moya, hi va vahuweleri kutani hi khuvuriwa swin’we hi 1976. Khombo ra kona, tatana u ndzi hehle hi leswaku ndzi kucetele tindzisana ta mina kutani a nga ha ndzi vulavurisi. Ku kale ku fika laha loko ndzi n’wi vona ndzi teka ndlela yin’wana hileswi a a lava ku ndzi ba!
“Hambileswi manana a a nga swi koti ku hlaya ni ku tsala u sungule ku dyondzeriwa. Lexi tsakisaka hileswaku tatana u kale a cinca. Kahle-kahle u sungule ku dyondzeriwa Bibele hi 2002. Namuntlha, maxaka ya ka hina ya 26 ma khuvuriwile. Ma katsa, mina, tindzisana ta mina ta kaye, vasati va hina ni vanuna va lava xisati na manana loyi nisweswi a ha hisekaka hambileswi a dyuhaleke. Jean-Michel na Jean-Yves va hete malembe ma nga ri mangani va ri valanguteri va swifundzha kambe va tshikile hikwalaho ko vabya. Hi vumbirhi bya vona i vakulu emavandlheni kasi Jean-Yves wa phayona ni nsati wakwe Roséda. Mina ni mativula ya mina hi vakulu.”
Loko Christian Pégoud ni mana wa yena va fika hi 1974, a ku nga ri na vandlha eLa Rivière ni le swimitanini swa le kusuhi kambe sweswi ku ni ya ntlhanu. Rin’wana ra wona ri le dorobeni ra Cilaos le ndhawini leyi tlakukeke ya Cirque de Cilaos ni leyi dumeke hi swihlovo swa yona swa le tintshaveni ni madamu yo khidela lama nga ni mati lama hisaka. Xana Vandlha ra Cilaos ri sungule njhani? Hi Ravumune rin’wana ni rin’wana ku sukela hi 1975 ku ya fika hi 1976, vahuweleri va le dorobeni ra La Rivière a va famba mpfhuka wa tikhilomitara ta 37, va famba epatwini ro lala ni leri gonyaka ri tlhela ri jikajika—leri dumeke hi ku va ni maribye lama waka—va ya chumayela eCilaos kukondza ku va awara ya ntlhanu nimadyambu. A va tirhelanga mahala hikuva sweswi ku ni vahuweleri va 30 edorobeni rero naswona va ni Holo ya vona ya Mfumo.
NHLUVUKO HI TLHELO RA MOYA HALA DZONGENI
Ku ni swivangelo leswi twalaka leswi endlaka leswaku vanhu va le xihlaleni lexi va vula leswaku xiphemu xa le dzongeni wa xihlala xa Réunion i “dzonga leri levaka.” Ku ni magandlati lamakulu lama fikaka ma ba ribuwa leri nga riki na nchumu, leri simeke hi tshaku ra ntshava ya xihlala xa Réunion leyi nga ni vholkheno, leyi vuriwaka Piton de la Fournaise (Nhlohlorhi ya Khele ra Ndzilo). Doroba ra Saint-Pierre hi rona lerikulu endhawini leyi. Denise Mellot na Lilliane Pieprzyk, lava a va ri maphayona yo hlawuleka, va averiwe endhawini leyi eku heleni ka va-1960. Hi ku famba ka nkarhi loko vanhu va ri karhi va tsakela rungula ra Mfumo, ku rhumeriwe maphayona man’wana yo hlawuleka ku nga Michel Rivière ni nkatakwe, Renée.
Xichudeni xo sungula xa Bibele endhawini leyi a ku ri Cléo Lapierre, muaki loyi a veke Mbhoni hi 1968. Cléo u ri: “Nhlangano wo sungula lowu ndzi yeke eka wona a wu khomeriwe ehansi ka murhi lowukulu. ‘Holo ya Mfumo’—ku nga guxete leyi a yi aname timitara tinharhu yi tlhela yi leha timitara tinharhu—a yi ri karhi yi mbundzumuxiwa leswaku ku ta akiwa muako lowukulunyana, lowu ndzi hoxeke xandla loko wu ri karhi wu akiwa.”
Hi rona lembe rero, Cléo loyi a a tsarisiwe evusocheni u vitaniwile leswaku a ta va socha. Cléo u ri: “Ndzi tsalele valawuri ndzi tirhisa vutivi lebyitsongo lebyi a ndzi ri na byona bya Bibele, ndzi va hlamusela leswaku a ndzi hlanganyeli eka swa tipolitiki. A va ndzi hlamulanga hiloko ndzi ya le kampeni ya masocha ya le Saint-Denis, eka tlhelo lerin’wana ra xihlala leswaku ndzi ya titwela hi ta mina. Un’wana wa vatirhi va kwalaho u ndzi byele leswaku ndzi muka kambe ndzi lunghekela ku ya ekhotsweni. Hiloko ndzi hamba ndzi khongela ndzi tlhela ndzi hisekela ku dyondza. Ku nga ri khale, va tlhele va ndzi vitana le kampeni ya masocha. Loko ndzi fika, ndzi byele makwerhu loyi ndzi teke na yena hi movha leswaku a ndzi yimela ku ringana awara. Ndzi n’wi byele leswi: ‘Loko ko hundza awara ndzi nga si vuya swi tive leswaku swi nga endleka u muka wexe. Kutani loko swo va tano, ndzi kombela leswaku u xavisa movha lowu u nyika nkatanga mali ya kona.’
“Loko ndzi nghena, ndzi xiye leswaku vatirhi va kwalaho va karhi va phikizana hi mina. Endzhaku ka timinete ta 45, ndhuna ya masocha yi tile eka mina.
Yi te: “Suka la mahlweni ka mina!
“Ndzi te ndza ha be magoza ma nga ri mangani, hiloko yi ndzi vitana. Se a yi nga ha karihanga, hiloko yi ku: ‘Ndza mi xixima vanhu ndzin’wina. Loko ndzi twa hi ta Timbhoni ta Yehovha ro sungula a ndzi ri eFurwa kambe ndzo sungula ku hlangana na Mbhoni.’
“Hi nkarhi wolowo a ku ri mina ntsena makwerhu wa xinuna eSaint-Pierre, kutani a ndzi fambisa minhlangano hinkwayo ya vandlha. Hambiswiritano, ku ni vamakwerhu lava a va hamba va ta ndzi pfuna naswona hi 1979, ku fike mpatswa wa varhumiwa, ku nga Antoine na Gilberte va ka Branca.”
KU AKIWA KA TIHOLO TA MFUMO
Eku sunguleni, mavandlha ni mintlawa a yi tala ku hlanganela etindlwini leti fayiweke ti va holo ni le makaya ya vamakwerhu. Kambe, leswi a ku tala ku va ni swihuhuri, a ku laveka miako leyi tiyeke. Nilokoswiritano swa durha ku aka hi switina naswona swi teka nkarhi wo leha. Hambiswiritano, Yehovha a nga tsandziwi hi nchumu, hi ku famba ka nkarhi swi kotekile ku va ni Tiholo ta Mfumo to tano exihlaleni xa Réunion.—Esa. 59:1.
Hi xikombiso, edorobeni ra Saint-Louis, makwerhu la ha riki muntshwa a a ri karhi a dyondzela ku aka hi xitina loko vandlha ri kuma tipulani ta Holo ya Mfumo leyintshwa. Makwerhu un’wana u chumayele muleteri wa makwerhu loyi, a n’wi byela hi ta ku aka holo ivi a n’wi hlamusela leswaku yi ta akiwa hi vatirhi va ku tirhandzela. Xana muleteri loyi u angurise ku yini? U tise swichudeni swa yena leswaku swi ta praktisa hi ku aka kunene! Swichudeni leswi swi pfune hi ku cela masungulo naswona muleteri u nyikele hi mali yo xava tinsimbi leti hoxiwaka emasungulweni ya muako.
Vamakwerhu va hlele leswaku va ta chela fuloro ya khonkhireti leyi anameke swikwere-mitara swa 190 hi holideyi naswona vatirhi va ku tirhandzela vo tlula dzana va fike ka ha ri mixo leswaku va ta tirha. Hambiswiritano, hikwalaho ka swivangelo swo karhi, mati ya doroba ma pfariwile! Leswi vamakwerhu va nga heleriwiki hi marhengu, makwerhu un’wana loyi a a tolovelane ni ndhuna ya ndzawulo yo tima ndzilo, u yi hlamusele xihinga lexi a va langutane na xona, hiloko ndhuna leyi ya musa yi hatla yi rhumela lori ya ndzilo leyi a yi rhwele mati lama ringaneke ku heta ntirho wolowo.
Loko Holo ya Mfumo se yi herile, wanuna un’wana la tsakelaka u tsakisiwe hi ku tikarhata ka vamakwerhu kutani a nyikela hi cheke leyi mali ya kona a yi ringene ku xava muchini lowuntshwa wa swikurisa-marito ni swipikara swin’we ni hinkwaswo leswi katsekaka. Loko Carey Barber wa Huvo leyi Fumaka a endzele exihlaleni xa Mauritius hi December 1988, u nambe a ta exihlaleni xa Réunion a ta nyikela nkulumo yo nyiketela holo yoleyo. Holo ya Mfumo yo sungula leyi akiweke hi ku hatlisa yi hetiwe hi 1996 eSt.-Gilles-les Bains. Namuntlha ku ni Tiholo ta Mfumo ta 17 exihlaleni leti tirhisiwaka hi mavandlha ya 34.
XANA TINHLENGELETANO A TI TA KHOMERIWA KWIHI?
Ntirho exihlaleni xa Réunion wu sungule hi rivilo lerinene lerova a swi tika ku kuma tindhawu leti nga ringanaka ku khomela tinhlengeletano eka tona. Hi 1964 vamakwerhu va hlele ku khoma nhlengeletano ya vona yo sungula ya xifundzha exihlaleni. Hambiswiritano, endzhaku ko ya ehenhla ni le hansi va lavana ni ndhawu, va kale va kuma yin’wana—ku nga khefi leyi a yi ri eka xithezi xa vumbirhi eSaint-Denis. Muako wa kona a wu hlakarile, tlhelo wu durha ku wu hirha naswona a wu akiwe hi mapulanga. N’wini wa wona u vule leswaku wu nga swi kota ku rhurhela vanhu va 200, ku nga yona nhlayo leyi a yi languteriwile.
Leswi a ku nga ri na kun’wana laha vamakwerhu va nga yaka kona, va hirhe khefi leyi naswona munhu un’wana la nga ni mbilu leyinene u va nyike muchini wa xikurisa-marito ni swipikara swa kona. Loko siku ri fika kutani vamakwerhu va sungula ku tata khefi leyi, fuloro ya kona yi sungule ku pandzeka, kambe muako hi woxe a wu hohlokanga. Hi Sonto a ku ri ni vanhu va 230 naswona ku khuvuriwe vanhu va 21.
Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, Louis Nelaupe, makwerhu loyi a kuleleke eCirque de Mafate, u nyikele hi xitandi ejarateni rakwe le Saint-Denis leswaku ku akiwa Holo ya Tinhlengeletano yo khomisa. Muako wa kona a wu akiwe hi swilo leswi nga durhiki, a wu pfulekile ematlhelo naswona a wu akiwe hi timhandzi ivi wu fuleriwa hi mazenge kasi makhumbi ya kona a ku ri marhavi ya ncindzu.
Nhlengeletano yo sungula ku khomeriwa kwalaho a ku ri ntsombano wa muganga wa masiku manharhu. Myriam Andrien, un’wana wa lava a va ri kona u ri: “Hi siku ro sungula nimixo, hi ye ensin’wini kutani loko hi vuya hi fika hi kuma swakudya swo kufumela swa ninhlikanhi—ku nga rhayisi, tinyawa ni nyama ya huku leyi lungiweke hi viriviri. Lava va nga dyiki viriviri swakudya swa vona a swi lungiwe hi rougail marmaille, kumbe soso leyi nga baviki.”
Holo leyi ya Tinhlengeletano yi kurisiwile loko vanhu va ri karhi va andza naswona a yi tirhisiwa tanihi Holo ya Mfumo. Hi ku famba ka nkarhi, mindyangu leyi a yi hirhe etindlwini leti a ti ri exitandini xexo yi rhurhile kutani Louis a namba a nyikela hi xona evandlheni. Namuntlha exitandini xexo ku ni Holo ya Mfumo leyi akiweke hi switina naswona ku hlanganyela mavandlha mambirhi ya le Saint-Denis.
Hi 1997 ku akiwe Holo ya Tinhlengeletano edorobeni ra La Possession exitandini lexi a xi xaviwe emalembeni ya ntlhanu lama hundzeke. Holo leyi yi pfulekile ematlhelo naswona damu ro khuvulela eka rona ri akiwe exitejini. Yi kota ku rhurhela vanhu va 1 600 naswona yi tirhisiwa ka 12 hi lembe, ku khomeriwa mintsombano ni tinhlengeletano eka yona. Ekusuhi na yona ku ni kaya ra varhumiwa leri ku nga tshamaka vanhu va kaye. Eka rona ku ni ndhawu yo hlayisa tibuku ni hofisi leyi khathalelaka ntirho wa le xihlaleni xa Réunion.
XANA MINTSOMBANO YI TA KHOMERIWA KWIHI?
Loko vamakwerhu va nga si va ni Holo ya vona ya Tinhlengeletano, a va hirha Xitediyamu xa Tiolimpiki eSaint-Paul leswaku va khomela mintsombano ya miganga eka xona. Hambiswiritano, minkarhi yin’wana loko masiku ya ntsombano ma ri karhi ma tshinela a va boheka ku ya lava ndhawu yin’wana hikwalaho ka mintlangu leyi a yi ta tlangeriwa kona kumbe swiendlakalo swa ndhavuko leswi a swi tekiwa swi ri swa nkoka. Hi ku famba ka nkarhi, masipala u kombele vamakwerhu leswaku va tirhisa rivala ra nkombiso leri a ri ri ekusuhi ni xitediyamu. Leswi rivala leri a ri ri ra nkombiso, a ku nga ri na switulu ni lwangu kutani lava teke entsombanweni a va fanele va ta ni switulu swa vona ni swambhulelo. Hikwalaho, swivulavuri a swi nga koti ku vona swikandza swa vayingiseri kambe a swo vona swambhulelo swa mivalavala.
Hofisi ya le xihlaleni xa Réunion yi ri: “Swi tshama swi endleka leswaku masipala a hi hirhisa eka rivala ra nkombiso a tlhela a hirhisela ntlawa wun’wana hi masiku lama fanaka. Ntlawa lowu a wu huma eMartinique naswona a wu tlanga vuyimbeleri lebyi vuriwaka zouk—ku nga bya xintima, bya rhigeyi ni byin’wana bya le swihlaleni swa Kharibiya. Leswi valawuri a va rhandza ntlawa lowu wa vuyimbeleri bya zouk, va hi pfumelele ku tirhisa rivala ra mintlango leri vuriwaka The Cave of the First Frenchmen (Bako ra Mafurwa yo Sungula), ku nga ndhawu leyi vahlapfa va Mafurwa va fikeleke eka yona. Rivala leri a ri xongile, hala ndzhaku ka rona a wu vona tintshava to leha ni mirhi leyi endlaka mindzhuti, kambe a ri nga ri na switulu, ri nga ri na swihambukelo leswi ringaneke naswona a ri nga ri na xiteji.
“Hambiswiritano, hi nkarhi lowu swi hi pfunile ku va hi nyikiwe rivala leri hikuva hi Mugqivela nimadyambu loko hi ri entsombanweni, ku pfuke xihuhuri kutani xi tima gezi hinkwaro exitediyamu ivi swi xaxa swa ntlawa lowuya wa vuyimbeleri. Kambe laha a hi ri kona, ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta ntlhanu, gezi a ri timekanga. Vanhu va le xihlaleni va kale va vula leswaku a ku ri ‘nxupulo wa Xikwembu.’”
NHLUVUKO EKA MAHLELELO YA MINTIRHO LEYI KHUMBAKA NHLENGELETANO
Hi June 22, 1967, ku simekiwe vandlha ra swa nawu leri vuriwaka Association Les Témoins de Jéhovah (Nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha). Hi February 1969, ku fike Henri Zamit a ta va mulanguteri wo sungula wa xifundzha exihlaleni lexi, u velekiwe eAlgeria kambe u kulele eFurwa. Xifundzha xa yena a xi katsa mavandlha ya tsevu ya le xihlaleni xa Réunion ni ya mune ya le xihlaleni xa Mauritius swin’we ni mintlawa yo hlayanyana. Namuntlha xihlala xa Réunion xi ni swifundzha swimbirhi xi ri xoxe.
Hi 1975 ku yirisiwa ka Xihondzo xo Rindza loku tekeke malembe ya 22 ku suriwile eFurwa hiloko vamakwerhu va namba va sungula ku fambisa magazini lowu ensin’wini ya le xihlaleni xa Réunion. A va tirhisa magazini lowu vuriwaka Bulletin intérieur. Leswi a wu kandziyisiwa eFurwa, a wu ri ni rungula leri fanaka ni leri nga eka Xihondzo xo Rindza kambe a wu nga fambisiwi ensin’wini. Hi January 1980, rhavi ra le Furwa ri sungule ku kandziyisa Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo hi Xifurwa, lebyi a byi vulavula hi swilaveko swa le xihlaleni xa Réunion ni swihlala leswin’wana swa le kusuhi. Nakambe, leswaku ku pfuneka lava vulavulaka Xicreole xa le xihlaleni xa Réunion, minkandziyiso yin’wana—yo kota swiphephana, tibroxara ni tibuku to fana ni leyi nge Vutivi Lebyi Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki ni leyi nge Gandzela Xikwembu Xi Ri Xin’we Xa Ntiyiso—yi hundzuluxeriwile hi ririmi leri. Malunghiselelo lawa lamanene ya moya ma pfunile leswaku mahungu lamanene ma chumayeriwa exiphen’wini lexi nga kule emisaveni.
Ina, xihlala xa Réunion i ndhawunyana yitsongo ehenhla ka byandlalo bya Lwandle ra Indiya. Kambe, ku ni mpfumawulo lowukulu lowu dzunisaka Xikwembu lowu humaka eka xona! Leswi swi hi tsundzuxa marito ya muprofeta Esaya loko a ku: “A va twarise ku dzuneka ka [Yehovha] va ri eswihlaleni”! (Esa. 42:10, 12) Loko swi ta emhakeni ya ku twarisa ku dzuneka, onge Timbhoni ta Yehovha ta le xihlaleni xa Réunion ti nga ya emahlweni ti tiyimiserile naswona ti tshembekile ku fana ni magandlati lamakulu lama tshamaka ma ri kona etimbuweni ta xihlala lexi nga ni vholkheno.
[Bokisi/Mimepe leyi nga eka tluka 228, 229]
NKATSAKANYO WA Réunion
Tiko ra kona
Xihlala lexi xa Réunion xi lehe tikhilomitara ta 65 xi tlhela xi anama tikhilomitara ta 50, naswona hi xona lexikulu eka Swihlala swa Mascarene—ku nga Mauritius, Réunion na Rodrigues. Exikarhi ka xihlala lexi ku ni migodi yinharhu leyi anameke, leyi ku tshamaka vanhu eka yona, leyi khale koloko ku nga tshama ku buluka vholkheno eka yona kambe sweswi ku nga ni swimilana swo tala.
Vanhu va kona
Ku ni vaaka-tiko va 785 200 lava vunyingi bya vona ku nga vantima va mindhavuko yo hambana-hambana, Machayina, Mafurwa, Maindiya ni vanhu lava humaka le Dzonga-vuxa bya Asia. Kwalomu ka 90 wa tiphesente eka vona va nghena kereke ya Rhoma Khatoliki.
Ririmi ra kona
Ririmi ra ximfumo i Xifurwa kambe vanhu vo tala va vulavula ririmi ra Xicreole xa le Réunion.
Ndlela yo tihanyisa
Ikhonomi ya kona yi titshege ngopfu hi mimova ni swilo leswi swi endliwaka hi yona swo fana ni vulombe ni byalwa, kasi ni vavalangi va nghenisa mali exihlaleni lexi.
Swakudya swa kona
Ku dyiwa ngopfu rhayisi, nyama, nhlampfi, tinyawa. Handle ka mimova, swilo swin’wana leswi byariwaka i tikhokhonati, tihlantswa, mapopo, swihenge, khavichi, tilethasi, matamatisi ni tinyawa ta vanilla.
Maxelo
Leswi xihlala lexi xa Réunion xi nga le kusuhi ni Tropic of Capricorn, xa hisa xi tlhela xi va ni moya wo tsakama naswona mpfula ni ku hisa ka xona swi hambana hi ku ya hi swifundzha. Swidzedze swi tolovelekile.
[Mimepe]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Madagascar
Rodrigues
Mauritius
Réunion
RÉUNION
SAINT-DENIS
La Montagne
La Possession
Le Port
Saint-Paul
St.-Gilles-les Bains
CIRQUE DE MAFATE
CIRQUE DE SALAZIE
Cilaos
CIRQUE DE CILAOS
Saint-Leu
Le Cap
Les Makes
Les Avirons
L’Étang-Salé
La Rivière
Saint-Louis
Saint-Pierre
Saint-Philippe
Piton de la Fournaise
Saint-Benoît
Saint-André
[Swifaniso]
Xifaniso lexi tekiweke exibakabakeni
Ndzhope wa vholkheno
Saint-Denis
[Bokisi leri nga eka tluka 232, 233]
Matimu Yo Koma Ya Réunion
Vatluti vo sungula va Maarabu, va thye xihlala lexi vito Dina Morgabin (Xihlala xa le Vupela-dyambu). Loko vatluti va Maputukezi va tshubula xihlala lexi a ku nga si va ni vaaki eka xona, eku sunguleni ka malembe ya va-1500, va thye xihlala lexi leswaku i Santa Apollonia. Jacques Pronis wa Mufurwa u endle leswaku xihlala xa Santa Apollonia xi lawuriwa hi tiko ra Furwa hi 1642, hi ku hlongola vavanuna va 12 va le Madagascar lava n’wi xandzukeleke, a va yisa exihlaleni lexi. Hi 1649, xi tlhele xi thyiwa Île Bourbon, ku nga xivongo xa vuhosi bya le Furwa. Loko Vuhosi bya ka Bourbon byi wutliwa hi 1793, hi nkarhi wa Nhlunga-vuhosi wa le Furwa, xihlala lexi xi thyiwe vito ra Réunion ku ri ku tlangela ku hlangana ka Varindzi va Tiko ra Paris ni lava pfuxeke nhlungo wa vuhosi wa le Marseille. Endzhaku ka loko ku cinciwe swilo swo tala, vito leri ra Réunion ri tlhele ri amukeriwa hi 1848. Hi 1946, ndzawulo ya Furwa yo lawula timhaka ta le ndzhandzheni wa malwandle yi simekiwe exihlaleni lexi.
Eku sunguleni ka malembe ya va-1660, tiko ra Furwa ri xi endle koloni xihlala lexi ivi ri byala swimilana swo endla kofi ni mimova kutani ri tirhisa mahlonga lama a ma huma eAfrika Vuxa. Endzhaku ka loko vuhlonga byi herisiwile hi lembe ra 1848, Furwa ri yise vatirhi exihlaleni lexi, lava vo tala va vona a va huma eIndiya ni le Dzonga-vuxa bya Asia. Vunyingi bya vaaki va tinxaka to hambana-hambana exihlaleni lexi va huma eka vatirhi lava. Eku sunguleni ka malembe ya va-1800, a swi nga ha byariwi ngopfu swimilana swo endla kofi kutani mimova ku ve yona yi rhumeriwaka ngopfu ematikweni mambe.
[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 236, 237]
Ndzi Tshike Ku Tiaka Miri Ndzi Va Phayona Ro Hlawuleka
LUCIEN VÉCHOT
U VELEKIWE HI 1937
U KHUVURIWE HI 1961
MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U tshama a duma hi ku va nghwazi yo tiaka miri, kambe u ve phayona ro hlawuleka ku sukela hi 1963 ku ya fika hi 1968 naswona u ve nkulu evandlheni ku sukela hi 1975.
NDZA ha ri tsundzuka siku leri hi 1961 ndzi nga ya ekaya ra munghana wa mina Jean leswaku ndzi ya n’wi “lamulela” eka Timbhoni ta Yehovha. Nsati wa Jean u ndzi komberile leswaku ndzi va endzela, hi ku chava leswaku vaprofeta va mavunwa, hilaha a a ti vitana hakona Timbhoni, ti nga phikizana ni nuna wa yena ti tlhela ti n’wi ba!
A ndzi tibyela leswi, ‘Loko to n’wi khumba, ndzi ta ti komba xo mita hi huku.’ Kambe a ti nga ri vanhu va nyimpi naswona a ti ri ni vumunhu. Ku nga ri khale, ndzi tikume ndzi nghene ebulweni leri hisaka ni Timbhoni, hi vulavula hi xihambano, laha ti swi vekeke erivaleni hi ku tirhisa Bibele leswaku Yesu u fele emhandzini.
Endzhakunyana ndzi ti vutise leswaku, xana muprofeta Daniyele a a vula yini loko a vulavula hi Mikayele ntsumi leyikulu leyi “yimelaka” vanhu va Xikwembu. (Dan. 12:1) Timbhoni ti hlamusele hi ku tirhisa Bibele leswaku kahle-kahle Mikayele i Yesu Kreste ni leswaku u ‘yimile’ kumbe u fuma tanihi Hosi ya Mfumo wa Xikwembu ku sukela hi 1914. (Mat. 24:3-7; Nhlav. 12:7-10) Ndzi hlamarisiwe hi tinhlamulo swin’we ni vutivi bya Bibele lebyi Timbhoni toleto a ti ri na byona. Ku sukela kwalaho, loko Timbhoni ti ri emugangeni wa ka hina, a ndzi kuma nkarhi wo bula na tona hi Rito ra Xikwembu. Ndzi tlhele ndzi ti landzelela loko ti famba hi yindlu ni yindlu kutani ndzi hlanganyela na tona eka mabulo ya tona. Ku nga ri khale, ndzi sungule ku hlanganyela ni ntlawa lowu nga woxe lowu a wu hlangana le Saint-André.
Eka nhlangano wo sungula lowu ndzi yeke eka wona, ndzi hlaye tindzimana tin’wana eka Bulletin intérieur, leyi a ku tirhisiwa yona ematshan’weni ya Xihondzo xo Rindza, hambi leswi a ndzi nga swi koti kahle ku hlaya. Kutani loko ndzi heta ku khuvuriwa, ndzi komberiwe ku fambisa dyondzo ya buku hikuva a ku ri hava vamakwerhu van’wana va xinuna. Kambe ndzi tivutise leswi: ‘Xana ndzi ta yi fambisa njhani dyondzo ya buku?’ Jeannine Pégoud u ringanyete leswaku u ta hlaya tindzimana kutani mina ndzi vutisa swivutiso swa dyondzo hikwalaho ka leswi a a swi vona leswaku ndza chava naswona ndza kanakana ku yi fambisa. Kutani hi endle tano ivi dyondzo yi famba kahle.
Loko Milton Henschel wo huma eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo a endzele eRéunion hi 1963, u khutaze lava a va faneleka leswaku va anakanya ku va maphayona yo hlawuleka. Leswi a ndzi lava ku tinyiketela hi moya-xiviri wa mina hinkwawo eka Yehovha, ndzi tate xikombelo kutani xi amukeriwa. Ndzi averiwe ku ya tirha eSaint-André, laha hi ku famba ka nkarhi ndzi koteke ku fambisa tidyondzo ta Bibele ta kaye.
Vandlha rero lerintshwa a ri hlanganyela ekaya ra Jean Nasseau. Loko Jean a tshoveke nyonga eka mhangu ya movha, ndzi khathalele vandlha ku ringana tin’hweti ta tsevu. Leswi a swi vula leswaku ndzi fanele ku nyikela tinkulumo, ndzi fambisa Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni ni Nhlangano wa Ntirho swin’we ni ku lunghiselela swiviko leswi nga ta rhumeriwa erhavini—leswi swi ndzi endleke ndzi va ni ntokoto lowu engetelekeke wa risima.
Loko hi ri ensin’wini, a hi fanele hi lwisana ni mihivahivani yo tala ya vukholwa-hava leyi a yi pfumbuke hikwalaho ka ku pfanganisiwa ka Vukhatoliki ni Vuhindu. Nilokoswiritano, vanhu va ma amukerile mahungu lamanene. Entiyisweni endyangwini wun’wana swirho swa kwalomu ka 20 swi amukele ntiyiso. Namuntlha ku ni mavandlha ya ntlhanu endhawini ya Saint-André.
[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 238]
Ndzi Ringiwe Ripfumelo Hi Ku Hlekuriwa
MYRIAM THOMAS
U VELEKIWE HI 1937
U KHUVURIWE HI 1965
MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U ve phayona ku sukela hi 1966.
LOKO mina ni muzala wa mina Louis Nelaupe hi sungula ku chumayela hi 1962 a hi amukeriwa emutini wun’wana ni wun’wana. Vanhu a va hi nyika kofi, juzi ya malamula hambi ku ri byalwa! Hambiswiritano, swi nga si ya kwihi, mufundhisi u kucetele vo tala leswaku va hi venga. Vini va miti van’wana a va hi hlekula, minkarhi yin’wana va hlekisa hi vito ra Xikwembu. Edorobeni rin’wana vanhu va hi hoxetele hi maribye.
Hikwalaho ka sweswo, van’wana va hina hi tshike ku tirhisa vito ra Xikwembu ensin’wini. Mulanguteri wa xifundzha u swi xiyile leswi, kutani a hi vutisa ha swona. Loko hi n’wi hlamusela swivangelo swa hina, hi titwe hi khomiwe hi tingana. Hambiswiritano, u hi nyike ndzayo hi ndlela ya musa a tlhela a hi khutaza leswaku hi va ni xivindzi swinene. Hi swi tlangerile sweswo, hi teka marito ya yena ma fana ni ndzayo leyi humaka eka Yehovha. (Hev. 12:6) Hakunene, loko Xikwembu a xi nga ndzi lehiselanga mbilu niloko a xi nga vanga ni tintswalo ni ku ndzi pfuna hi moya lowo kwetsima, a ndzi ta va ndzi tshike khale ku phayona. Ku ri na sweswo, ndzi kote ku heta malembe ya risima yo tlula 40 ndzi ri phayona.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 246, 247]
Yehovha U Ndzi Seketerile eNkarhini Wa Maxangu
SULLY ESPARON
U VELEKIWE HI 1947
U KHUVURIWE HI 1964
MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Hi wun’wana wa vo sungula ku khuvuriwa exihlaleni xa Réunion naswona u hete malembe manharhu a ri ekhotsweni hikwalaho ko ala ku joyina vusocha.
LOKO ndzi amukela ntiyiso a ndzi ri ni malembe ya 15 hi vukhale naswona vatswari va mina va ndzi hlongorile ekaya. Kambe sweswo a swi ndzi tshikisanga xiboho xa mina xo tirhela Yehovha. Ndzi sungule ku va phayona ra nkarhi hinkwawo hi 1964 kutani hi 1965 ndzi va phayona ro hlawuleka. Ndzi tlhele ndzi va ni lunghelo ro pfuna ku ungamela ntirho wa vandlha ra le Saint-André ni ra le Saint-Benoît. Mina na Jean-Claude Furcy a hi hamba hi endzela mavandlha lamambirhi hi swikanyakanya, ra Saint-André a ri ri ni vahuweleri va 12 kasi ra Saint-Benoît a ri ri ni va tsevu.
Hi 1967, ndzi vitaniwe leswaku ndzi ta va socha. Ndzi hlamusele leswaku tanihi Mukreste, ndzi nga ka ndzi nga khomi xibamu. Nilokoswiritano, leswi a ku ri ro sungula va twa mhaka yo fana ni ya mina le Réunion, valawuri a va nga xi twisisi xivangelo xa mina kutani a va xi amukelanga. Entiyisweni, mutirhela-mfumo un’wana u ndzi bile emahlweni ka vanhu va kwalomu ka 400 lava a va thoriwile kutani a ndzi hudulela ehofisini yakwe ndzi ri karhi ndzi khwita. U veke yunifomo ehenhla ka tafula ra yena kutani a ndzi byela leswaku ndzi yi ambala, loko swi nga ri tano u ta tlhela a ndzi ba. Wanuna loyi a a ri xihontlovila kutani a ndzi nga ri nchumu emahlweni ka yena. Hambiswiritano, ndzi ve ni xivindzi kutani ndzi ku: “Loko wo tlhela u ndzi ba, ndzi ta ku khomisa hikuva tiko ra Furwa ri tiyisekise leswaku hi ni mfanelo yo gandzela hi ntshunxekile.” U ndzi tshinelerile a ri karhi a hefemuteka kambe a tlhela a tikhoma. Hiloko a ndzi yisa eka ndhuna ya masocha, leyi vuleke leswaku ndzi ta heta malembe manharhu ndzi ri karhi ndzi tirhisiwa bya mbhongolo le Furwa.
Kambe malembe wolawo manharhu ndzi ma hete ndzi ri eRéunion. Naswona a ndzi nga tirhi bya mbhongolo. Endzhaku ka loko se ndzi gweviwile, muavanyisi u ndzi vitanele ehofisini yakwe. Hiloko a n’wayitela, a ndzi qhavula kutani a ndzi tshandzisa, a hlamusela leswaku yena tanihi muavanyisi u fanele a landzelela nawu. Hambi ku ri xandla xa mukongomisi wa khotso na xona a xi ri ni xinghana eka mina hiloko xi hlela leswaku ndzi ya tirha ehubyeni. Xi tlhele xi famba na mina endhawini ya vaendzi leswaku hi ya vona vatswari va mina ni makwerhu un’wana wa le vandlheni.
Eku sunguleni, a ndzi tshama ni vabohiwa van’wana va 20 ku ya ka 30 exitokisini, kambe ndzi tshame exitokisini xa vanhu vambirhi laha ndzi veke ni ntshunxeko ngopfu. Lexi hlamarisaka hi leswaku ndzi kombele leswaku va ndzi hoxela rivoni ra gezi hiloko va ndzi hoxela. Hi ntolovelo swilo swa gezi a va nga hi hoxeli swona hikuva vabohiwa a va ringeta ku tidlaya hi swona. Rivoni rero ri ndzi pfunile leswaku ndzi kota ku hlaya Bibele ni ku hetisa dyondzo ya mina ya tiakhawunti. Loko ndzi ntshunxiwa hi 1970, muavanyisi u ve ni musa kutani a ndzi kumela ntirho.
[Bokisi leri nga eka tluka 249]
Nxungeto Wa Swidzedze
Hi February 1962, Xidzedze lexi vitaniwaka Jenny xi hlasele xihlala xa Réunion ni xa Mauritius, xi endla leswaku mati ya Lwandle ra Indiya ma tlakuka ma funengeta tindhawu ta le ribuweni, ngopfu-ngopfu xihlala xa Réunion. Le Saint-Denis, miako yi onhakile, mirhi yi hundleleleke matluka naswona marhavi ya mirhi a ma pfale mapatu. Timhandzi ta gezi a ti voyame hi ndlela leyi nga ni khombo, naswona tintambhu ta gezi a ti koka-koka ehansi. Lexi hlamarisaka hi leswaku Holo ya Mfumo leyitsongo ya kwalaho a yi onhakanga nikatsongo. Xidzedze lexi xi dlaye 37 wa vanhu, ivi ku vaviseka va 250 kutani magidi ya vanhu ma sele ma hava ko tumbeta nhloko. Hi nkarhi wolowo, vamakwerhu a va khome nhlengeletano eMauritius laha xidzedze lexi xi nga onhangiki ngopfu. Hambileswi va bohekeke ku tshama kwalaho ku ringana masiku ma nga ri mangani va nga si tlhelela ekaya, a va hlayisekile.
Hi 2002, Xidzedze lexi vitaniwaka Dina xi hirimuxe misava yi pfala ndlela yo ya eCilaos ku ringana mavhiki manharhu. Hofisi ya rhavi ya le Réunion yi hatle yi endla malunghiselelo yo rhumela movha lowu kokaka hi mavhilwa hinkwawo, wu rhwale nhundzu yo phalala vamakwerhu va 30 va kwalaho. Movha lowu wu longoloke ni timovha tin’wana ta 15, leti a ti rhangeriwe hi wa maphorisa. Mapatu ya xikontiri ma khukhulekile, kutani timovha a ti boheka ku tsemakanya hi le nambyeni ivi ti gonya ti tlhelela epatwini. Hakunene vamakwerhu va le Cilaos a va tsakile loko movha lowu wu fika!
[Chati/Grafu leyi nga eka tluka 252, 253]
NXAXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA ERéunion Ntsengo Wa Vahuweleri Ntsengo Wa Maphayona
1955 Ku endza Robert Nisbet hi September.
1960
1961 Ku fika ndyangu wa Timbhoni wu huma eFurwa kutani wu kuma vanhu vo tala lava tsakelaka.
1963 M. G. Henschel wo huma eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo a nyikela nkulumo emahlweni ka vayingiseri va 155.
1964 Ntirho wu susiwa emakatleni ya Furwa wu rhwexiwa xihlala xa Mauritius; ku ve ni vanhu va 230 eka nhlengeletano yo sungula exihlaleni.
1967 Vandla ra swa nawu ra Association Les Témoins de Jéhovah [Nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha] ri tsarisiwa ximfumo.
1970
1975 Ku herisiwa ku yirisiwa ka Xihondzo xo Rindza eFurwa.
1980
1985 Nhlayo ya vahuweleri yi tlula 1 000.
1990
1992 Nhlayo ya vahuweleri yi tlula 2 000. Rhavi ri xava xitandi eLa Possession leswaku ri ta aka muako wa rhavi ra le Réunion, Holo ya Tinhlengeletano ni kaya ra varhumiwa.
1996 Ku hetiwa Holo ya Mfumo yo sungula leyi akiweke hi ku hatlisa.
1998 Ku khomiwa nhlengeletano yo sungula eHolweni ya Tinhlengeletano ya le La Possession.
2000
2006 Ku ni vahuweleri va 2 590 lava hisekaka eRéunion.
[Grafu]
(Hlaya nkandziyiso)
Ntsengo Wa Vahuweleri
Ntsengo Wa Maphayona
3,000
2,000
1,000
1960 1970 1980 1990 2000
[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 223]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 224]
Adam Lisiak u chumayele n’hweti yin’we eRéunion hi 1959
[Xifaniso lexi nga eka tluka 224]
Noémie Duray, Jeannine Pégoud ni n’wana wa vona, Christian, va khome ndlela va ya exihlaleni xa Réunion hi 1961
[Xifaniso lexi nga eka tluka 227]
Holo ya Mfumo eLe Port hi 1965
[Xifaniso lexi nga eka tluka 230]
Mabazi lama pfulekeke ematlhelo a ma hirhiwa loko vamakwerhu va ya eku chumayeleni hi 1965
[Xifaniso lexi nga eka tluka 230]
Josette Bonnecaze
[Xifaniso lexi nga eka tluka 235]
Jeannine Corino
[Xifaniso lexi nga eka tluka 235]
Ku chumayela eSaint-Paul hi 1965
[Xifaniso lexi nga eka tluka 243]
Cléo Lapierre
[Swifaniso leswi nga eka tluka 244, 245]
Louis na Anne va ka Nelaupe va chumayele eswimitanini leswi nga le kule le ndzeni-ndzeni ka xihlala, va famba va ri karhi va tidyela magwava
Cirque de Mafate
[Xifaniso lexi nga eka tluka 248]
Holo ya Mfumo leyi nga hetiwa hi 1988 eSaint-Louis
[Swifaniso leswi nga eka tluka 251]
Tinhlengeletano Ni Mintsombano
Nhlengeletano yo sungula yi khomiwe hi 1964 exithezini xa vumbirhi ekhale ka khefi
Ndhawu ya ntsombano wa muganga leyi vuriwaka “The Cave of the First Frenchman” (Bako ra Mafurwa yo Sungula)
Ndhawu yo khomisa leyi minhlangano a yi khomeriwa eka yona eSaint-Denis hi 1965