Nchumu “wu nga rivaliwiko” wu nga chikele hi xikhati xa kona

“A NZI NGE GI RIVALI!” Lawa magezu mawuliwako hi votala xungetano hi filimu legi gi nga wulawula hi kuvangiwa, “Drama da Criação”. A filimu legi gi humile hi xikhati xa kona futsi gi tlhela gi va tsakisa nguvu lava va gi wonileko laha ka kuza zi va karatela ku gi rivala. Kunene, a “Drama da Criação” gi nyikile wukustumunyu ga ntamu gi nga dumisa Jehova xikhatanyana mahlweni ka kuva Hitler a sangula ku xanisa malanza ya Jehova le Europa. Hambulezo, xini a “Drama da Criação”?

Hi 1914 a tsinza ga vanhu va Jehova le Brooklyn, Nova York, Estados Unidos gi lo humesa a Drama ya mifota xungetano hi kuvangiwa, “Fotodrama da Criação.” Ku wa hi filimu ga 8 wa tihora gi nga kombisa zithombe zo fambafamba za mivala yo tsalangana ni ku humesa magezu yo zwala. A “Fotodrama” gi lo woniwa hi vanhu va timiliyoni misaveni yontlhe. Hi 1914 kambe ku lo humeswa drama yo koma yi nga vitwa “Drama Eureka”. Kanilezi, hi va 1920, a mafilimu lawo ni michini yo kombisa hi yona zi wa onhekele nguvu. Kanilezi ku wa ha hi ni vanhu vo tala va nga lava ku wona a filimu legi ga “Fotodrama.” Hi xikombiso, a vahanyi va Ludwigsburg le Alemanya, va lo wutisa vaku, “Xana a filimu ga ‘Fotodrama’ gi ta kombiswa rini?” Makunu ku wa ta mahiwa yini?

Kasi ku tatisa a kuxuva ka vanhu lava, hi va 1920, a vayimeli va ngango wa Beteli wa Magdeburgo le Alemanya, va lo xava mafilimu ka koponi ya yiswa yi nga París le França ni zithombe le Leipzig ni Dresden. Va lo zi tlhanganisa ni zipanze zo kari za kale za “Fotodrama” lezi zi nga ha hi zi nenana.

Makabye Erich Frost, muchayi wa hombe wa wucenje, i loba wucenje kasi gi longoloka ni lezi zi nga kombiswa ka mafilimu lawo. A magezu yo kari ya muhlawuteli ma wa susiwa ka bhuku Criação. Hi xona xigelo lexi a filimu ga wumbiri ga “Fotodrama” gi nga chuliwa a vito giswa gaku “Drama da Criação”.

A Drama leyi ya yiswa yi wa lehile ku fana ni “Fotodrama” — ntlhanu wa tihora ni tinharu — niku yi wa kombiswa hi zigava zo hlaya ni wusiku hi masiku yo lanzelana. Yi lo kombisa zilo zi kokako pima xungetano hi masikwini ya kuvangiwa ka zilo, yi wulawula hi mahungu ya Biblia ni matimu ya tiko, yi tlhela yi komba lezaku a wukhongeli ga mawunwa gi khohlisile vanhu. A filimu “Drama da Criação” gi lo kombiswa Áustria, Alemanya, Luxemburgo, ni Suíça, gi tlhela gi kombiswa ka vawulawuli va Alemão va nga kumeka matshanwini manwani.

Erich Frost i lo tlhamusela aku: “A xikhati lexi ku kombiswako a Drama, nzi wa kuca vanghana va mina, nguvunguvu a vachayi va wucenje, lezaku ka xikhati xa kuhumula, va famba hi bako ni bako va avela mabhuku lawa ya ma nene nguvu ni zibhukwana ka vaingiseli. Hi nyikele mabhuku yo tala nguvu hi ndlela leyi a ku hunza lawa zi nga koteka ku ma nyikela hi muti ni muti.” Johannes Rauthe, loyi a mahileko malulamiselo ya kukombiswa ka filimu legi le Polónia ni le República Tcheca, i wula lezaku a vanhu vo tala xikari ka lava va nga hi kona va lo siya makhero yabye kasi va enzelwa mitini yabye. A vamakabye va lo tirisa makhero lawo kasi ku maha maenzo yo wuyela yo nyawula.

Hi va 1930, a vanhu va wo halakela na va tela ku ta wona a “Drama da Criação” niku lomu doropeni gontlhe ku wa wulawuliwa hi Timboni ta Jehova. Kala 1933, a xipimo xa 1.000.000 wa vanhu va wa wonile a filimu legi ku nga mahilwe malulamiselo ya kona hi hofisa ya ravi le Alemanya. Loku a zi alakanya, Käthe Krauss i ngalo: “Ka masiku wontlhe ya ntlhanu, hi wa tsemakanya makhwati ni mikova, hi kwela zitsunga ni minzhelelo, hi famba 10 wa tikilometro siku ni siku kasi hi ya wona a filimu legi ntsena.” Else Billharz i ngalo: “A ‘Drama da Criação’ hi yona yi nga zima mitsu ya liranzo leli nzi nga nalo hi lisine.”

Alfred Almendinger i wula lezaku a xikhati lexi a mamani wakwe a nga wona a Drama leyi, i “lo tsaka nguvu laha ka kuza a xava Biblia zonake a ta lavetela a gezu ‘kuswa tilweni.’” Kota lezi a nga kala ku gi kuma a gezu lego lomu ka Biblia, i lo nyima kuya chechini, hi kugumesa a bapatizwa. Erich Frost i timula aku: “A ‘Drama da Criação’ yi vunile vanhu vo tala lezaku va nghena lisineni.” — 3 Joh. 1-3.

Na ku nga hi kale na a ‘Drama da Criação’ gi humesilwe niku a vanhu vo tala nguvu va gi wonile a matiko ya Europa ma lo sangula ku nghena ka gujeguje ya vaNazi. Kusukela hi 1933, a ntiro wa Timboni ta Jehova le Alemanya wu lo sangula ku beletelwa. Kusukela ka xikhati lexo ziya mahlweni kala kumbheleni ka yimpi ya wumbiri hi 1945, a malanza ya Jehova le Europa ma lo xaniswa nguvu. Erich Frost i mbhetile a xipimo xa ntlhanu ya malembe ni manharu na a valelwe. Kanilezi i ponile, niku hi nzhako ka xikhati i lo tira Beteli le Wiesbaden le Alemanya. A hi kutsakisa ka zona lezi a “Drama da Criação” yi tileko hi xikhati xa kona futsi lezaku yi ta tiyisa mihlana ya maKristu yo tala lawa a kukholwa kabye ku nga hi kusuhani ni ku ringwa xikhatini xa Yimpi ya Wumbiri ya Misava! — Matimu ya hina, le Alemanya.