HLOKO YA MHAKA YA KAPA: A XIHLAWULELA XI TA MBHELA — RINI?

Xihlawulela xikarato xa misava yontlhe

JONATHAN, a nga pswaliwa Amerika hi vapswali va vaKorea, i wa chepetiwa hi kota ya hlonge kusukela wunwananeni gakwe. Laha a ngaya a kula, i lo hlota a wutshamu legi a vanhu va nga wa ta kala va nga mu chepeti hi kota ya hlonge kutani mudawuko wakwe. I lo ya tira kota dokodela ka doropa go kari le nwalungu wa Alaska, Estados Unidos, laha a hlonge yakwe yi nga fana ni ya vababyi vo tala a nga ta va tira. I wa alakanya lezaku a ka wutshamu lego i wa hulukile ka xihlawulela.

A maalakanyo lawo ma wile hasi a xikhati lexi a nga tira a wasati wo kari wa 25 wa malembe. A xikhati lexi a nga vuka hi kutitivaleni, i lo cuwuka lomu nghoheni ya Jonathan a mu ruka, na a kombisa a livengo lakwe la hombe hi vaKorea. Ka Jonathan, a ximaho lexo xi vile xialakanyiso xo bayisa xa lezaku a mizamo yakwe ya ku tsutsuma xihlawulela a yi tatisekangi.

A zilo lezi zi nga humelela Jonathan zi kombisa a zilo zo bayisa lezi hakunene zi mahekako. A xihlawulela xi kona misaveni yontlhe. Zi wonekisa ku khwatsi ni kwihi laha ku nga ni vanhu, ku na ni xihlawulela.

Kanilezi, na ku nga khataliseki lezi a xihlawulela xi nga talisa zona, a vanhu vo tala va xi nyenya. Hi lisine, i mhaka yo karata ku yi zwisisa. Zi mahisa kuyini ku a nchumu wu nyenyiwako nguvu wu tlhela wu tata misava yontlhe? Zi la su dlunya lezaku a vanhu vo tala va nge ngalo a xihlawulela xi bihile, vonawu va naxo, vo kala va nga zi tivi. Xana a wu ka xiyimo lexo na wenawu?

TI HLOLE WUTSUMBU GA WENA

Kani ha zi tiva kani a hi zi tivi, za karata a ku zi pola ha hoce a ku hi na ni xihlawulela xo kari mbilwini ya hina ke. A Biblia gi tlhamusela a xigelo xa lezo hi magezu lawa: “A mbilu yi khohlakele ku hunza zilo zontlhe.” (Jeremia 17:9) Hikwalaho, hi nga ha ti khohlisa hiku ha ranza a vanhu vontlhe na ku nga khataliseki a ku va hlonge muni. Kutani hi nga ha ti yimelela hiku hi na ni xigelo xo zwala xa ku venga a tixaka to kari ta vanhu.

U wa ta ti zwisa kuyini loku wo kumeka ka xiyimo xo fana ni lexi?

Kasi ku kombisa lezi zi karatisako zona a ku pola a ku hi na ni xihlawulela xo kari xi fihleleko ke, ehleketa hi mufananiso lowu wu lanzelako: Wo famba wece laha ndleleni ni wusiku. U tshinelelwa hi majaha mambiri yo kala u nga ma tivi. Ma chavisa loku u ma wona, niku a munwe wabye i wonekisa ku khwatsi i na ni nchumu lomu mandleni.

Xana u ta ma wona kota zigevenga? Lisine ku a zilo zi mahekileko ka masiku ma hunzileko zi nga ha komba lezaku u fanele ku ti wonela, kanilezi xana a zilo lezo zi wa tava xigelo xo zwala xa ku wula lezaku a majaha lawo ya mambiri zigevenga ke? A xiwutiso xo kongoma xi wa tava lexi: A majaha lawo ya mambiri u nga ma alakanyela a kuva ya lixaka muni kutani ya kwihi? A hlamulo wa wena ka xiwutiso lexi wu nga ha komba xokari. Wu nga ha komba lezaku u sina u thapelwe hi xihlawulela hi ndlela yokari.

Loku hi nga lavi ku ti khohlisa, hi fanele ku vumela lezaku hontlheni hi na ni xipanzana xo kari xa xihlawulela mbilwini ya hina. Hambu a Biblia ga kumbuka a xihlawulela xi tolovelekileko hi ku wula lezi: “A vanhu va cuwuka a nghohe.” (1 Samueli 16:7) Kota lezi hontlheni hi khumbiwako hi kubyekelela loku ku nga kona laha ka munhu — loku a kutala ka zikhati ku nga ni wuyelo go biha — xana ku na ni kutsumba ko kari ka ku tshuka hi hlula kutani ku fuvisa a xihlawulela wutomini ga hina? Xana ku ta tshuka ku chikela xikhati lexi a misava yontlhe yi to kala yi nga ha hi na xihlawulela?

A XIHLAWULELA XI KONA MISAVENI YONTLHE

Canadá: “Hambu lezi [a tiko legi] gi vumelako a kuhambanahambana ka tixaka ta vanhu lava va nga kona gi tlhela gi yimisa milayo yo tala ya ku vikela a tifanelo ta vanhu vo hambanahambana, a xihlawulela xa tixaka xa ha simama kuva xikarato xa hombe ka tifanelo ta vanhu.” — Amnesty International briefing on Canadá, 2012.

Europa: “A 48 wa tipursento ta vaEuropa va alakanya lezaku zitsongwani zi mahiwako kasi ku mbheta xihlawulela tikweni gabye.” — Intolerance, Prejudice and Discrimination: A European Report, 2011.

Afrika: “A kuxaniswa ni kuchepetwa ka vavasati za ha anzile nguvu matikweni yo tala.” — Amnesty International Report 2012.

Nepal: “A vaHindu va xaniswa nguvu hi xihlawulela, nguvunguvu lomu mabhinzwini, kutirisaneni ni vanwani, ni hi kota ya mudawuko wabye.” — Human Rights Watch World Report, 2012.

Mutsuwuka-gambo wa Europa: “A xikarato xa vaRoma va lumbetiwako za hava ka matiko-wundle va tlhela va chepetiwa tikweni gabye, a ku na hosi ni yinwe ya politika yi zi lavako ku xi lulamisa.” — The Economist, September 4, 2010.