Nzi nga ceneka mali ke?

A VINGU legi ga tiveka nguvu xikari ka vanhu va Mutsuwuka-gambo wa Afrika, niku handle ko kanakana gi komba lezi a vanhu vo tala misaveni yontlhe va ti zwisako zona. Xana hi zalezo u ti zwisako zona xungetano hi ku ceneka a mali ka munghana kutani ka wutshamu ginwani? Hambu lezi ka zikhati zinwani zi nga wonekisako ku khwatsi za laveka, kanilezi xana mawonela ya ma nene? Hi yihi mhango ni ntlhamu wa ku ceneka?

A vingu ginwani ga xiSwahili gi tlhamusela a xikarato lexi xi nga vako kona loku hi ceneka. Gi ngalo: “A kuceneka ni kucenekisa zi onha wunghana.” Hakunene, a mangava ma nga veka wunghana ni kuzwanana khombyeni. Hambu loku a makungo ma mahilwe khwatsi na hi hi ni mixuvo ya yi nene kambe, a hi xontlhe xikhati a zilo zi fambisako lezi hi rinzelako ku zi fambisa zona. Hi xikombiso, loku loyi a nga ceneka a nga hakheli hi xikhati lexi xi nga bhuliwa, loyi a nga mu pemba a nga zangara. Va nga vekelana xiviti kambe, niku a kuzwanana xikari ka loyi a nga ceneka ni loyi a mu cenekileko — hambu xikari ka mingango yabye — ​ku ngava khombyeni. Kota lezi a mangava ma nga xibuka xa kungazwanani, hi fanele ku ma wona kota nchumu wo gumesa ku wu maha, wutshanwini ga kuva yona ndlela yo olova ya ku lulamisa zikarato za timali.

A mangava kambe ma nga onha a kuzwanana ka munhu na Nungungulu. Hi ndlela muni? Xo sangula, a Biblia gi wula lezaku a munhu loyi a alako ku riha mangava yakwe ha womu i bihile. (Tisimu 37:21) Gi tlhela gi zi veka kubaseni kambe lezaku a “mupembi i nanza ga mupembisi.” (Mavingu 22:7) A mupembi i fanele ku tiva lezaku kala loku a hakhele mangava, hi kona a tova a tlhatlhekile ka mupembisi. A lisine linwani hi li kuma ka vingu ginwani ga Afrika gi ge ngalo: “Loku u lomba milenge ya munhu, u taya ni kwihi a ku lavako.” A maalakanyo lawa ma lava ku wula lezaku loyi a nga ni nzhwalo wa mangava a nga ha mahi ni xihi a xi lavako.

Hikwalaho, a ku tlhelisa lezi a munhu a pembileko, zi fanele kuva zona zo ranga. Loku a nga mahi lezo, ku nga humelela zikarato. A ku ti tatela mangava zi nga vanga kukarateka ka hombe, ku nga kumi wurongo, ku tira masiku yo tala, tiholova xikari ka nuna ni sati, hambu kungazwanani laha ngangweni, na hi nga wuli hi ku yisiwa tihubyeni ta kulamula ni ku ngheniswa paxweni. Ka bhuku ga Va Le Roma 13:8, lomu ka Tradução do Novo Mundo, hi kuma magezu ya wutlhari lawa ma nge: “Ngha mu nga devi munhu nchumu wo kari, sine ku ranzana ntsena.”

ZA LAVEKA KE?

Hi kuya hi zontlhe lezi hi zi wonileko, za lisima a kuva hi ti wonela mhakeni ya ku ceneka mali. Wutlhari a ku ti wutisa lezi: Xana za laveka futsi a kuva nzi ceneka mali? U ceneka kasi u kuma za kutihanyisa ni za ku hlayisa a ngango wa wena ke? Kutani u ceneka hi kota ya makangwa yo kari, kuzilava hi ku lava zo hunza a ntamu wa wena ke? Ka ziyimo zo tala, zi wa tava zi nene a ku xalala hi lezi u nga nazo a ku hunza ku ti kurumeta ku vanga mangava.

Lisine lezaku ku ngava ni zikhati lezi ku nga ni zigelo zo zwala za ku ceneka, zo kota loku ku humelela a xikarato xo kari, laha ku nga hiko ni ndlela yinwani. Hambulezo, loyi a lavako ku ceneka, i chukwana ava munhu wo tsumbeka. Hi ndlela muni?

Xo sangula, a hi faneli ku tshuka hi xolola munhu hi kota ya lezi a wonekisako ku khwatsi i ganyile. A hi faneli ku alakanya lezaku loku munhu a ganyile, i fanele ku hi vuna hi tlhelo ga timali. Ge hambu ku alakanya lezaku a hi faneli ku tsumbeka ka munhu wa tshamela lego. A hi faneli kuva ni xiluse kambe hi lava va wonekisako ku khwatsi va tshamisekile hi tlhelo ga timali. — Mavingu 28:22, NM.

Hikwalaho, hakhela lezi u pembileko, u tlhela u zi maha hi xihatla. Loku a mupembisi a nga wuli a siku go kongoma ga ku hakhela, wena u pembako, u fanele ku wula siku go hakhela u tlhela u namarela ka gona. Zi nene a kuva mu tsala xivumelwano xa nwina laha ka phepha kasi mu potsa a kungazwisisani a manziko. (Jeremia 32:9, 10) Loku zi koteka, tlhelisa ha wece lezi u cenekileko kasi u mu bonga ha wece kambe. A ku tiva lisima la ku tlhelisa lezi u cenekileko zi maha lezaku kuva ni kuzwanana. Ka Kanelo yakwe ya le Xitsungeni, Jesu ite: “Kuwulawuleni ka nwina, loku muku, Ina, a kuve ina; a Ahihi ava ahihi.” (Mateu 5:37) Tlhatakumbiri, xontlhe xikhati alakanya a magezu ya Jesu yaku: “Hikwalaho zontlhe lezi mu ranzako a kuva vanhu va zi maha ka nwina, va maheleniwo zona.” — Mateu 7:12.

ZILELETELO ZA BIBLIA ZI VUNAKO

A Biblia gi nyika xileletelo lexi xo olova mhakeni ya ku ceneka mali. Gi ngalo: “Kunene a kukhozela Nungungulu na hi xalala hi lezi hi nga nazo i bhinzu ga hombe.” (1 Timote 6:6, NM) Kunene, a kuva a munhu a xalala hi lezi a nga nazo hi yona ndlela ya yi nene kasi ku potsa wuyelo go biha ga ku vanga mangava. Hambulezo, ha zi tiva lezaku tikweni legi hi hanyako ka gona nyamutlha ga ku ranza ku ti tsakisa, a zi olovi ku a munhu a eneliswa hi lezi a nga nazo. Makunu hi kwalaho “a kukhozela Nungungulu” zi nghenako kona. Hi ndlela muni?

Wona xikombiso xa patswa wo kari wa maKristu le Asia. Ka malembe yabye yo sangula, va wa va navela nguvu lava va nga zi kota kuva ni miti yabye. Hikwalaho va lo maha xiboho xa ku ti xavela muti wabye hi mali va nga hlengeletele ni leyi va nga cenekile bako ni ka maxaka. Hambulezo, nzeni ka xikhatanyana va lo sangula ku binzelwa hi nzhwalo wa ku hakhela mali leyo hweti ni hweti. Va lo engetela ntiro, va tira hi masiku yo tala; lezi zi nga va siyela xikhati xi tsongwani kasi ku hlayisa vana vabye. A nuna wa kona i ngalo: “A kukarateka, kubayiseka, ni ku kala ku etlela zi wa ku khwatsi i ribye ga ku binza nguvu gi nga hi laha hlokweni ya mina. Nzi wa tsanzeka ni ku hefemula.”

Hi ku famba ka xikhati, va lo alakanya a magezu ma nga ka 1 Timote 6:6 zonake va wona lezaku a ndlela ya chukwana ya ku lulamisa xikarato lexo ku wa hi ku xavisa a yindlu leyo. Zi tekile malembe mambiri kasi va tlhatlheka ka xikarato xabye. Zini a patswa lowu wu zi gonzileko ka lezi zi va humeleleko? Ve ngalo: “A ku wona titshomba hi mawonela ya moya za vikela.”

A vingu ga xiSwahili legi gi kumbukilweko kusanguleni ka nzima leyi ga tiviwa hi vanhu vo tala nguvu. Hambulezo, a vanhu a va zi tsiki ku ceneka. Hi kuya hi matshinya ya milayo ya Biblia lawa ma tlhamuselweko lahehla, xana zi wa nga tava wutlhari a ku ehleketa khwatsi hi xiwutiso lexi xi nge: Nzi nga ceneka mali ke?