Ku tiva zva mandziko

U tshuka u ti wutisa ku a wutomi ga wena ni ga ngango wa wena gi ta tshamisa kuyini cikhatini ci tako? U alakanya ku mu ta ganya kutani mu tava zvisiwana? Mu ta randziwa kutani mu tava ni ciwundza? Mu ta hanya wutomi go leha kutani mu tafa hi citshuketi? Hi malembe yo tala a vanhu va zama ku kuma mihlamulo ya zviwutiso lezvi.

Inyamutlha a titlhari ti zama ku gondza lezvi zvi mahekako misaveni ti guma ti wula lezvi a zvilo zvi to tshamisa zvona cikhatini ci tako. A zvo tala ti zvi wulako zva tatiseka, kanilezvi a zvin’wani a zvi tatiseki. Hi cikombiso, ku wuliwa lezvaku hi 1912, Guglielmo Marconi, loyi a nga pola muchini wa telegrafo wo kala tifiyu, i te ngalo: “Lezvi ci chikelako cikhati hi to kala hi nga ha tirisi tifiyu, a tiyimpi ti ta fuva.” A mun’we wa varangeli va Decca Record Company, a nga ala ku amukela a ntlawa wa vachayi wu vitaniwako ku i Beatles, hi 1962, i wa alakanya ku a vachayi va tivhiyola va ta fuva.

A vanhu vo tala vaya ka lava va nge va na ni ntamu wo kala ku kasi ku ya tiva zva mandziko. A vokari va lava wusungukati ka vahlahluvi va tinyeleti; a van’wani va tirisa tindlela ta ku hlahluva ti kombisiwako lomu ka majornali ni marevhista. Va kona lava va wutisako a vavhumbi kutani lava va nge va zvi kota ku “pola” zva mandziko hi ku tirisa tinumero kutani ku cuwuka mindzhati ya lomu mandleni.

A kaleloko a vokari va wa wutisa vapristi — vacinuna ni vacisati — va va byela mahungu ya wumandziko va nga ma kuma ka vanungungulu lava va nga va yimela. Hi cikombiso, ku wuliwa lezvaku Hosi Creso, wa Lídia, i rumele zvinyikiwo zvo dhura ka mupristi wa le Delfos, le Grekiya, na a kombela ku tiva lezvi zvi to humelela loku a yalwa na Kurusi, hosi ya Persiya. A mupristi loye i te ngalo Creso i wa ta lovisa “mufumo wa hombe” loku a yalwa naye. Na a tele hi kutsumba, Creso i yile kulweni, kanilezvi a mufumo wa hombe wu nga lovisiwa hi lowu wakwe!

A mahungu lawo yo kala kuzwisiseka ya mupristi loye a ma vhunangi nchumu; wona ma wa wonekisa ku khwatsi lisine na ku nga khataliseki a tlhelo legi gi to hlula. Creso i luzile zvontlhe hi kota ya mahungu lawo yo kanganyisa ma nga mu nehela khombo. Xana a vanhu lava inyamutlha va hlotako tindlela to tiveka nguvhu kasi ku pola zva mandziko va humelela?