Ti Longisele Lezaku Uva Ni Wukati Go Humelela

1, 2. (a) Xana Jesu i li khanyisisile kuyini a lisima la kulongisela? b) Hi ka xipanze muni laha nguvunguvu a kulongisela ku nga ka lisima?

A KU aka yindlu ku lava a ku longisela khwatsi. Mahlweni ka ku zima xiseketelo, ku fanele ku kumiwa wutshamu ku tlhela ku tsaliwa zithombe za kona. Hambulezo, ku na ni zinwani za lisima. Jesu i te ngalo: “Hi wihi wa nwina, loyi a lavako ku aka likhokhola, a nga rangiko hi ku tshama a hlayela ntsengo, aku kutani i nawo lowu a ta nga mbhetisa ha wona ke?” — Luka 14:28.

² Lezi zi lavekako kuakeni ka yindlu za tira kambe kuakeni ka wukati go humelela. Vanyingi ve ngalo: “Nzi lava ku chada.” Kanilezi vangani va nyimako va hlayela ntsengo? Hambu lezi a Biblia gi wulawulako khwatsi hi wukati, gona kambe gi yisa kupima ka zikarato lezi zi nga kona wukatini. (Mavingu 18:22; 1 Va Le Korinte 7:28) Hikwalaho, lava va alakanyelako ku nghenela wukati va fanele kuva ni wonela ga lisine xungetano hi makatekwa zinwe ni zikarato za wukati.

3. Hikuyini a Biblia gi nga xivuno xa lisima ka lava va ti longiselako ku nghenela wukati, niku hi zihi a ziwutiso zinharu lezi gona gi ta nga hi vuna ku zi hlamula?

³ A Biblia gi nga vuna. A wusungukati ga gona gi pimisilwe hi Mutumbuluxi wa wukati, Jehova Nungungulu. (Va Le Efesusi 3:14, 15; 2 Timote 3:16) Na hi tirisa a matshinya ya milayo ma kumekako ka bhuku legi ga kongomiso ga kale kanilezi gi tirako nguvu masikwini ya hina, a hi kambisiseni lezaku (1) Xana a munhu a nga zi tivisa kuyini lezaku yena i ti longisele ku nghenela wukati kutani ahihi? (2) Xini lexi xi faneleko ku langutiwa ka munghana wa wukati? niku (3) Xana a kugangisana ku nga hlayisiswa kuyini na ku dzunzeka?

XANA U TI LONGISELE A KU NGHENELA WUKATI?

4. Hi yihi mhaka-tshinya ya ku hlayisa wukati go humelela, niku hikuyini?

⁴ A ku aka yindlu zi nga ha dura, kanilezi a ku yi hlayisa hi xikhati xo leha za dura zonawu. Za fana ni wukati. A ku nghenela wukati zi woneka na zi karata nguvu; hambulezo, a ku hlayisa a kuzwanana wukatini lembe ni lembe na zonawu zi fanele ku alakanyelwa. Xana a ku hlayisa a kuzwanana loko zi patsa yini? A mhaka-tshinya ku bohana hi mbilu yontlhe. A Biblia gi tlhamusela a kuzwanana wukatini hi ndlela leyi: “A wanuna i ta siya a raru wakwe ni nyine wakwe a namarela ka sati wakwe; vona va tava nyama yinwe.” (Genesisi 2:24) Jesu Kristu i nyikile a xiseketelo xinwe ntsena xa ku tlhatlha wukati na zi koteka a ku tlhela ku chadiwa — “wubhayi,” ku nga ku hlengela masango handle ka wukati. (Mateu 19:9) Loku u alakanyela ku nghenela wukati, veka milayo leyo ya Mitsalo maalakanyweni. Loku u nga se ti yimisela ku nghenela xiboho lexi xa le nayweni, a wu se ti longisela ku nghenela wukati. — Deuteronome 23:21; Mutshawuteli 5:4, 5.

5. Hambu lezi a xiboho xa le nayweni xa wukati xi chavisako vo kari, hikuyini xi faneleko ku nyikiwa nguvu lisima hi lava va alakanyelako ku nghenela wukati?

⁵ A maalakanyo ya xiboho xa le nayweni ma chavisa vo tala. “A ku tiva lezaku hi wumbiri ga hina hi mahile xiboho xa ku tshama zinwe wutomi gontlhe zi nzi mahile nzi tizwa na nzi tsimbeketwa, na nzi valelwe, na nzi khotselwe hi kumbhelela,” ku wulile a jaha go kari. Kanilezi loku wena hakunene u ranza a munhu loyi u alakanyako ku tekana naye, a kubohana a ku nge mahi ku khwatsi i nzhwalo. Wutshanwini ga lezo, ku ta woneka kota xihlowo xa kutshamiseka. A ku tiva lezaku mu mahile xiboho kutekaneni ku ta maha a patswa wu lava ku hanya zinwe zikhatini zi nene ni zo biha ni ku tlhela wu vunana hambu ku humelela yini. A mupostoli wa muKristu Paule i tsalile lezaku a liranzo la lisine “li nonoka ku zwata zilo zontlhe” li tlhela “li timisela zilo zontlhe.” (1 Va Le Korinte 13:4, 7) “A xiboho xa wukati xi nzi maha nzi tizwa na nzi tshamisekile,” ku wula a wasati wo kari. “Nza ranza xitiyisekiso lexi hi xi mahileko laha kubaseni xa lezaku hi ti yimisele a ku tshama zinwe.” — Mutshawuteli 4:9-12.

6. Hikuyini zi nga zi nene nguvu a ku u nga tsutsumeli ku nghenela wukati na wa ha hi muswa nguvu?

⁶ A ku hanya hi kuyelana ni xiboho lexo zi lava kubuva. Hizalezo, i chukwana a ku nga ngheneli wukati na wa ha hi muswa a xikhati lexi a manyawunyawu ya masango ma ha hiko maswa ni kuva ni ntamu nguvu na ma zi kota a ku vilinganyisa kupima. A vanhu vaswa va cica hi kuhatlisa a xikhati lexi va kulako. A vanyingi lava va nghenelako wukati na va ha hi vaswa nguvu va kuma lezaku anzhako ka malembe ma tsongwani a zilaveko za vona ni mixuvo ya vona, a ku patsa ni lezi za munghana wa vona wa wukati, zi cicile. A mitsengo yi komba lezaku a vanhu lava va nghenelako wukati na va ha hi tangeni yo rama va tala ku nga tsaki niku va tlhatlha wukati a ku hunza lava va rinzelako kutsongwani. Hikwalaho u nga tsutsumeli ku nghenela wukati. A malembe yo kari lawa u ma mbhetako na u hanya kota munhu muswa a kulileko, a ha hiko gwenza, ma zi kota ku ku nyika a wutlhari ga lisima legi gi ta nga ku maha u buva nguvu ni kuva u ringanelwa khwatsi hi kuva munghana mu nene wa wukati. A ku rinzela na u nga se nghenela wukati ka zi kota ku ku vuna lezaku u ti tiva khwatsi — ku nga xilaveko loku wena u lava ku vuvumisa a kuzwanana ko humelela wukatini ga wena.

TI TIVE KUSANGULA

7. Hikuyini lava va ti lulamiselako a ku nghenela wukati va faneleko a ku ti kambisisa kuranga?

⁷ Xana u zi kuma na zi olova a ku xaxameta a matshamela lawa u ma lavako ka munghana wa wukati? A vo tala za va olovela. Hambulezo, ku nga wuliwa yini hi matshamela ya wena wutsumbu? Hi wahi matshamela lawa u nga nawo ma to ku vuna lezaku u tiyisa a wukati go humelela? Xana u tava nuna kutani sati wa lixaka muni? Hi xikombiso, xana wa vumela hi kutlhatlheka a zihoxo za wena ni ku amukela wusungukati, kutani wa ti yimelela a xikhati xontlhe lexi u lulekiwako? Xana hi tolovelo u munhu wa kutsaka ni wa ku rinzela za chukwana, kutani u byekelela ku bayiseka, ni ku tolovela ku vilela? (Mavingu 8:33; 15:15) Tiva lezaku a wukati gi nga ta cica a wumunhu ga wena. Loku u hi munhu wa matshanza, wa ximbilwambilwani, kutani wo kala kutsumba na wa ha hi gwenza, u ta tshamisa zalezo a xikhati u to chada. Kota lezi zi karatako a ku ti wona ha hoce a ku fana ni lezi vanwani va hi wonisako zona, hikuyini u nga wutisi a mupswali kutani munghana a tsumbekako lezaku a ku byela wumunhu ga wena ga lisine ni ku ku nyika mawonela? Loku u tiva lezi u faneleko ku cica, tira ka zona mahlweni ka ku teka mazambo ya ku nghenela wukati.

8-10. Wusungukati muni legi a Biblia gi gi nyikako legi gi to vuna munhu lezaku a ti longisela ku nghenela wukati?

⁸ A Biblia ga hi kuca a ku vumelela lezaku a moya wa ku basa wa Nungungulu wu tira ka hina, wu pswala a matshamela yo kota “liranzo, ni kutsaka, ni kurula, ni kutimisela, a wunene, ni kusasa, ni kutsumbeka [“kukholwa,” Tradução do Novo Mundo], ni kuolova, ni kutikhoma.” Ga hi byela kambe lezaku hi “mahiwa la’vaswa a moyeni wa kupima ka [hina]” ni kuva hi “ambala munhu muswa, loyi a vangilweko ku fanana ni Nungungulu kululameni ni kubaseni ka zinene.” (Va Le Galatia 5:22, 23; Va Le Efesusi 4:23, 24) A ku tirisa a wusungukati legi na wa ha hi gwenza zi ta fana ni ku veka a mali bako — zi tava za lisima nguvu xikhatini xi tako, loku u nghenela wukati.

⁹ Hi xikombiso, loku u hi wasati, gonza ku khatalela nguvu a “munhu loyi a fihlilweko wa mbilu” a ku hunza lezi u mahako hi miri wa wena. (1 Pedro 3:3, 4) A xichawo ni kutikhoma zi ta ku vuna a kuva ni wutlhari, gi nga “xidlodlo xa wudumo” xa lisine. (Mavingu 4:9; 31:10, 30; 1 Timote 2:9, 10) Loku u hi wanuna, gonza a ku tirisana ni vavasati hi wunene ni xichawo. (1 Timote 5:1, 2) A xikhati lexi u gonzako a ku maha ziboho ni ku vumela wutihlamuleli, gonza kambe a kuva ni xichawo ni kutikoramisa. A matshamela ya ku lava ku fumela ma ta yisa ka zikarato wukatini. — Mavingu 29:23; Mika 6:8; Va Le Efesusi 5:28, 29.

¹⁰ Hambu lezi a ku hunzula wumunhu zipanzeni lezi zi nga oloviko, zilo lezi a maKristu wontlhe ma faneleko ku ti karatela ka zona. Niku lezi zi ta ku vuna a kuva munghana wa wukati wa chukwana.

LEZI ZI FANELEKO KU LANGUTIWA KA MUNGHANA WA WUKATI

11, 12. Xana a vanhu vambiri va nga zi tivisa kuyini lezaku va yelana kutani ahihi?

¹¹ Xana zi tolovelekile lomu u hanyako kona lezaku a munhu a hlawula a munghana wa yena wa wukati? Loku zi hi lezo, zini lezi u faneleko ku maha loku a munhu wa xiro xa wubeleki xo hambana a ku koka mahlo? Xo sangula, ti wutise, ‘Xana nza zi lava a ku nghenela wukati hakunene?’ Zi bihile a ku hlakana hi kutizwa ka munhu munwani hi ku mu vuxela a kurinzela ka mawunwa. (Mavingu 13:12) Zonake ti wutise, ‘Xana nzi ti longisele ku nghenela wukati?’ Loku a hlamulo wa ziwutiso lezi za zimbiri wu hi ina, a mazambo lawa u ta nga ma teka hi kulanzela ma nga ha hambana maringano ni tolovelo wa wutshamu. A matikweni yo kari, anzhako ka ku cuwuka a munhu loye hi xikhati xo kari, u nga ha mu tshinelela kasi u wula a kunavela ka wena ka lezaku u mu tiva khwatsi. Loku a hlamulo wu hi ahihi, u nga mu sinzisi laha ko kala a nyenyezeka hi wena. Tiva lezaku a munhu loye yenawu i na ni fanelo ya ku ti mahela xiboho mhakeni leyo. Hambulezo, loku a hlamulo wu hi ina, u nga ha maha malulamiselo ya lezaku mu mbheta xikhati zinwe ka mitiro yi nene. Lezi zi ta ku nyika a lungelo ga ku wona lezaku a kutekana ni munhu loye zi wa tava wutlhari kutani ahihi.a Zini lezi u faneleko ku zi languta ka xigava lexi?

¹² Kasi ku hlamula a xiwutiso lexi, alakanyela a zibya zimbiri za kuba wucenje, kuzilava a piyano ni viola. Loku zona zi finariwa khwatsi, a xinwe ni xinwani xa zona xa zi kota ku humesa a wucenje go saseka. Kanilezi, zini zi mahekako loku a zibya lezi zi biwa khati ginwe? Makunu zona zi fanele ku zwananiswa. Za fana ka wena ni loyi u mu alakanyelako kuva munghana wa wena wa wukati. Za koteka ku ngha munwe ni munwe wa nwina a tirile nguvu kasi ku “finara” matshamela yakwe wutsumbu. Kanilezi a xiwutiso makunu hi lexi: Xana ma zwanana? Hi mawulela manwani, xana ma yelana?

13. Hikuyini ku hi wupumbu ga hombe a ku gangisana ni munhu loyi a nga hlengeliko kukholwa ka wena?

¹³ Za lisima lezaku hi wumbiri ga nwina mu hi ni kukholwa kunwe zinwe ni matshinya ya milayo ya manwe. Mupostoli Paule i tsalile: “Mu nga bohelwi ntsungwa munwe ni va nga kholwiko.” (2 Va Le Korinte 6:14; 1 Va Le Korinte 7:39) A ku tekana ni munhu loyi a nga hlengeliko a kukholwa ka wena ka Nungungulu ku maha lezaku kuva ni kubyekelela ka hombe ka kungazwanani. Hi tlhelo ginwani, loku nwina vambiri mu ti nyiketele ka Jehova Nungungulu mu na ni xiseketelo xo tiya ka zontlhe xa kubohana. Jehova i lava lezaku u tsaka ni ku ti buza hi kubohana ka laha kusuhani nguvu ni munhu loyi u tekanako naye. I lava lezaku wena u bohana Naye zinwe ni munghana wa wena hi gota ga liranzo legi gi petsilweko kunharu. — Mutshawuteli 4:12.

14, 15. Xana a kuva ni kukholwa kunwe hi yona mhaka yinwe ntsena ya kubohana wukatini? Tlhamusela.

¹⁴ Hambu lezi a ku khozela zinwe Nungungulu ku nga xipanze xa lisima nguvu xa kubohana, ku na ni zinwani zo tala zi patsekako. Kasi muva ni kuzwanana, wena ni loyi u alakanyelako ku tekana naye mu fanele kuva ni mixuvo yo fana. Hi yihi a mixuvo ya nwina? Hi xikombiso, xana nwina vambiri mu ti zwisa kuyini hi kuva ni vana? Hi zihi a zilo mu zi rangisako wutomini ga nwina?b (Mateu 6:33) Wukatini go humelela hakunene, a patswa wa vatekani vanghana va va nene niku va ti buza hi kupangalatana xikari ka vona. (Mavingu 17:17) Kasi lezo zi koteka, vona va fanele ku ranza zilo zo fana. Za karata a ku hlayisa a wunghana ga laha kusuhani — nguvunguvu a wukati — loku mu nga hi na mixuvo yo fana. Hambulezo, loku a munhu loyi u mu alakanyelako a kuva munghana wa wena wa wukati a tsakela ntiro wo kari, wo fana ni kufambafamba, wena na u nga wu tsakeli, xana lezo zi wula lezaku nwina vambiri a mu faneli ku tekana? Ahihi. Za koteka ku ngha na mu hlengela zinwani, za lisima nguvu. Hi kuengetelekileko, wa zi kota ku tsakisa munhu loyi u alakanyelako a ku tekana naye hi ku hlengela naye ka mitiro yi nene leyi yena a yi tsakelako. — Mitiro 20:35.

¹⁵ Hakunene, hi mpimo wa hombe, a kuyelana ku kombiwa hi lezi nwina vambiri mu vumelelanisako zona ku nga hi hi lezi mu fanelisanako zona. Wutshanwini ga ku wutisa uku, “Xana ha vumelelana ka zontlhe?” a ziwutiso zo kari za chukwana zi wa tava lezi: “Ku humelela yini loku hi nga zwanani? Xana ha zi kota a ku bhulisana hi timhaka na hi rulile, maringano ni xichawo ni wumunhu ga munwe ni munwani? Kutani xana zikhati zinyingi a ku kubhulisana ku byekelela ka kuphikizana?” (Va Le Efesusi 4:29, 31) Loku u lava a ku nghenela wukati, ti wonele ka munwe ni munwani loyi a nga ni matshanza ni wo womelela nguvu ka maalakanyo yakwe, cima a nga vumeliko mawonela ya vanwani, kutani loyi xikhati xontlhe a kurumetako ni ku maha lezaku a zilo zi mahiwa hi ndlela yakwe.

ZI TIVE NA KA HA HI MAHLWENI

16, 17. Zini lezi a wanuna kutani wasati a faneleko ku zi languta a xikhati a alakanyelako hi loyi a tova munghana wakwe wa wukati?

¹⁶ Lomu bandleni ga wuKristu, lava va nyikiwako a wutihlamuleli va fanele ku ‘hloliwa kuranga.’ (1 Timote 3:10) Wenawu wa zi kota a ku tirisa a tshinya legi ga nayo. Hi xikombiso, a wasati a nga ha wutisa, “Xana a wanuna loyi i tivisiwa kuyini? Hi vamani a vanghana vakwe? Xana wa kombisa kutikhoma? Xana i va khomisa kuyini a vanhu va hombe? I ta hi ka ngango wa matshamela muni? Xana i tirisanisa kuyini na vona? Hi wahi mawonela yakwe xungetano hi mali? Wa delela byala? Xana i na ni xizangazangani, hambu kuva wa tihanyi? Malungelo muni ya bandla a nga nawo, niku i ma khatalelisa kuyini? Xana nzi nga zi kota a ku mu komba xichawo xo eta?” — Levi 19:32; Mavingu 22:29; 31:23; Va Le Efesusi 5:3-5, 33; 1 Timote 5:8; 6:10; Titusi 2:6, 7.

¹⁷ A wanuna a nga ha wutisa, “Xana a wasati loyi wa kombisa liranzo ni xichawo ka Nungungulu? Wa zi kota a ku hlayisa muti? Xana a ngango wakwe wu ta rinzela yini ka hina? I tlharihile, i na ni zigingi, a nga xakeli mali? Xana i bhula hi yini? Wa khatala hi kumbhelela xungetano hi kutshamiseka ka vanwani, niku xana i khatalela wutsumbu gakwe, na a nghenelela timhaka ta vanwani? Xana i tsumbekile? I ti yimisele a ku ti veka hasi ka wuhloko, kutani wa nonoha, kuzilava hambu kuva muhluwuki?” — Mavingu 31:10-31; Luka 6:45; Va Le Efesusi 5:22, 23; 1 Timote 5:13; 1 Pedro 4:15.

18. Loku ku woneka a gome gitsongwani hi xikhati xa kugangisana ka nwina, zini zi faneleko ku alakanyelwa?

¹⁸ U nga rivali lezaku u tirisana ni pswalo wu nga mbhelelangiko wa Adamu, ku nga hi nhenha yo kari yo alakanyelwa ya lomu ka karingani ya liranzo. Vontlhe va na ni zihoxo, niku a zinwani za zona zi fanele ku nga chelwi kota — lezi za wena ni lezi za loyi u alakanyelako ku tekana naye. (Va Le Roma 3:23; Jakobe 3:2) Hi kuengetelekileko, a gome legi gi woniwako gi nga nyika lungelo ga ku kula hi tlhelo ga moya. Hi xikombiso, alakanya hi loku a kugangisaneni ka nwina mu tshuka mu holova. Ehleketa: Hambu a vanhu lava va ranzanako ni ku kombana xichawo a va zwanani zikhati zinwani. (Ringanisa Genesisi 30:2; Mitiro 15:39.) Xana za koteka ku ngha hi wumbiri ga nwina mu fanele ‘ku fumela a mihefemulo ya nwina’ hi kutsongwani ka kona ni ku gonza lezi mu nga lulamisisako zona a timhaka hi kurula? (Mavingu 25:28) Xana loyi u mu alakanyelako kuva munghana wa wena wa wukati wa kombisa ku navela a ku chukwatisa? Wena ke? Xana u nga gonza a ku nonoka ku zangara, ni ku hungula ximbilwambilwani? (Mutshawuteli 7:9) A ku gonza ku lulamisa timhaka zi nga tiyisa a kubhulisana ko tsumbeka loku ku ta ngava ka lisima a xikhati lexi hi wumbiri ga nwina mu ta nga nghenela wukati. — Va Le Kolosi 3:13.

19. Xana yi wa tava yihi a ndlela ya wutlhari loku ku woneka a zihoxo za hombe xikhatini xa kugangisana ka nwina?

¹⁹ Ku nga wuliwa yini hi loku u wona a zilo lezi zi ku khunguvanyisako nguvu? A kukanakana loko ku fanele ku kambisiswa khwatsi. Na ku nga khataliseki a liranzo leli u nga ha li zwako kutani ndlela leyi u xuvako ha yona ku nghenela wukati, u nga vali mahlo ya wena ka zihoxo za hombe. (Mavingu 22:3; Mutshawuteli 2:14) Loku u hi ni munghana wo kari loyi a ku fihlelako zo tala, wutlhari a kuva u tsema a kuzwanana loko u tlhela u tsika a ku maha xiboho xa simasima na yena.

HLAYISANI A KUGANGISANA KA NWINA NA KU DZUNZEKILE

20. Xana a patswa wa vanhu va gangisanako wu nga hlayisisa kuyini a mahanyela yabye na ma nga hi na kusoleka?

²⁰ Xana mu nga hlayisisa kuyini a kugangisana ka nwina na ku dzunzekile? Xo sangula, tiyisekani lezaku a mahanyela ya nwina a ma soleki. Xana zi tolovelekile lomu mu hanyako kona lezaku a mipatswa leyi yi kalako yi nga se tekana yi khomana mawoko, ku pswopswana, kutani ku angarelana? Hambu loku a kukombisana loko ka liranzo ku nga beletelwi, ku fanele ku vumelelwa ntsena loku a kuzwanana ku chikelele a xigava lexi a kuchada ku nga kusuhani. Ti woneleni lezaku a kukombisana liranzo ku nga yisi ka hanyela ga kungahlazeki kutani hambu wurembi. (Va Le Efesusi 4:18, 19; ringanisa Xizimba xa Solomoni 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Kota lezi a mbilu yi khohlakeleko, zi wa tava wutlhari lezaku hi wumbiri ga nwina mu potsa a kuva nwece lomu ndlwini, lomu moveni wu nyimileko, kutani ka wutshamu gihi ni gihi legi gi nga mu nyikako xikhati xa ku maha zo biha. (Jeremia 17:9) A ku hlayisa kugangisana ka nwina na ku basile zi nyika xikombiso xa laha kubaseni xa lezaku ma ti khoma niku ma veka a kukhatala ku nga hiko na makangwa xungetano hi kutshamiseka ka munwani mahlweni ka kunavela ka wena nwinyi. A xa lisima nguvu hi lezaku a kugangisana ku basileko ku tsakisa Jehova Nungungulu, loyi a layako malanza yakwe lezaku ma ala kungahlazeki ni wurembi. — Va Le Galatia 5:19-21.

21. Kubhulisana muni ko tsumbeka loku ku nga lavekako kasi ku hlayisa a kugangisana na ku dzunzekile?

²¹ Xa wumbiri, a kugangisana ku dzunzekako ku patsa a kubhulisana ko tsumbeka. A xikhati lexi a kugangisana ka nwina ku yako kutekaneni, a timhaka to kari ti ta lava ku bhuliwa kubaseni. Xana mu ta hanya kwihi? Xana mu ta tira hi wumbiri ga nwina? Ma lava kuva ni vana? Zi fanelile kambe a ku wula zilo kubaseni, hambu lezi zi yelanako ni mahanyela ya nwina ya xikhati xi hunzileko, lawa kuzilava ma nga khumbako a wukati. Lezo zi nga ha patsa mangava ya hombe ni wutihlamuleli kutani timhaka ti yelanako ni lihanyo, to fana ni mababyi ya hombe kutani xiyimo lexi u nga ha vako ka xona. Kota lezi a vanhu vo tala lava va thapelweko hi HIV (xipungwani lexi xi vangako SIDA) va nga tekeliko ku kombisa, zi wa nga tava zi bihile a kuva a munhu kutani vapswali vakwe va maha xikambelo xa nkhata xa SIDA ka munhu loyi a xikhatini xi hunzileko a ti nghenisileko ka matirisela yo biha ya ziro za wubeleki kutani loyi a nga hi mutirisi wa mimuri yo lahlisa mapimo yo nghenisa hi lomu ka misiha. Loku ku kumeka lezaku a munhu loye i thapelwe, yena a nga faneli ku sinzisa loyi a xuvako kuva munghana wakwe wa wukati lezaku va simama ni kugangisana loku loyi munwani a nga ha zi lavi. Hakunene, a munwe ni munwani loyi a ti nghenisileko wutomini go biha i tava a maha khwatsi loku hi kuziranza a maha xikambelo xa nkhata kasi ku wona loku a hi ni SIDA na a nga se sangula ku gangisana ni munhu.

CUWUKA ZA LE NZHAKO KA SIKU GA MUCHADO

22, 23. (a) Xana a kuringanisela ku nga lahliswa kuyini a xikhati lexi ku longiselwako a muchado? (b) Hi wahi mawonela yo ringanisela lawa ma faneleko ku hlayiswa a xikhati lexi ku alakanyelwako a muchado ni wukati?

²² Nzeni ka tihweti to gumesa mahlweni ka muchado, hi wumbiri ga nwina mu tava mu khomekile nguvu hi ku longisela a muchado. Ma zi kota a ku hungula a kukarateka kunyingi hi ku ringanisela. A muchado wa ndhuma wa zi kota ku tsakisa maxaka ni vanhu va lomu xipanzeni, kanilezi wu nga ha siya lava va ha hi ku chadako ni maxaka yabye na va karele ni kuva libalangeni hi tlhelo ga timali. A ku namarelanyana ko kari ka zihena za lomu xipanzeni a zi bihangi, kanilezi a ku ti maha khumbi ya zona niku kuzilava u palisana ni vanwani zi nga ha sirela a tlhamuselo wa ximaho lexi niku zi nga ha mu yivela a litsako leli mu nga fanele kuva nalo. Hambu lezi a kutizwa ka vanwani ku faneleko ku alakanyelwa, a muteki hi yena a nga ni wutihlamuleli go sangula ga ku boha lezi a mubuzo wa muchado wu ta nga fambisa zona. — Johani 2:9.

²³ Tiva lezaku a muchado wa nwina wa siku ginwe ntsena, kanilezi a wukati ga nwina ga wutomi gontlhe. Potsani ku veka nguvu kupima ka siku ga muchado. Wutshanwini ga lezo, lavani kongomiso wa Jehova Nungungulu mu tlhela mu lulamisela a wutomi ga le nzhako ka kuva mu chadile. Zonake mu tava mu ti longisele khwatsi kasi muva ni wukati go humelela.