Vamani va hanyako kufumeni ka moya?

1. A wukhongeli ga ntumbuluko gi fananiswa hi ndlela muni ni xitsunga?

KUKHOLWA ka wukhongeli ga ntumbuluko ga Afrika ku fananiswa ni xitsunga. Le hehla ka xona hi Nungungulu, wo tlakuka nguvu ntanwini wa moya, a nga kona. Matlhelweni ku na ni vanungungulu va vatsongwani, kutani mimoya, va nga malanza ya Nungungulu. Kusuhani ka vona hi vakokwani va fileko va nga kona, lava va alakanyako mingango yabye Misaveni ni ku khatalela kutshamiseka ka yona hi kuhanyako. Lahasi ka xitsunga mintamu yitsongwani ya moya yi nga kona: wusalamusi, kuvumba ni wuloyi.

2. Gi kombisa kuyini a vingu go kari ga Afrika lezaku a kukholwa ka ntumbuluko ka kucetela wukhongeli?

² Kukholwa loko ka ntumbuluko ka kucetela hi ntamu a ginwani wukhongeli ga Afrika. Gi kona vingu lomu Afrika gi nge ngalo: “Ku namarela Kukholwa (ka wuKristu kutani ka Xisulumanu) a ku hi beleteli ku khozela vanungungulu va hina.”

3. Hi nga li kuma kwihi lisine xungetano hi lava va hanyako kufumeni ka moya?

³ Xana ku na ni lisine a kukholwa ka ntumbuluko ka Afrika? A Biblia gi hi hlawutela lisine hi lava va hanyako kufumeni ka moya.

Jehova, Nungungulu wa lisine

4. Gi vumela yini a wukhongeli ga hombe lomu Afrika?

⁴ Mitlawa yinharu ya hombe ya wukhongeli ya Afrika ya vumela aku Nungungulu i kona niku yena i tlakukile nguvu. A Biblia gi mu hlawutela ku “i Nungungulu wa vanungungulu, ni Hosi ya tihosi, i Nungungulu wa hombe, wa mintamu, ni loyi a chavekako.” (Deuteronome 10:17) Vasulumanu na vonawu va kholwa ka Nungungulu munwe wo tlakuka nguvu. Xungetano hi wukhongeli ga ntumbuluko lomu Afrika, Mutsali wa matimu ya wukhongeli, Geoffrey Parrinder, i ngalo: “Vanyingi le Afrika va kholwa ka Nungungulu wo tlakuka nguvu, dadani wa vanungungulu ni vanhu, muvangi wa xirenzelekwani xa tiko.”

5. Hi wahi mavito yo kari ma tiriswako kasi ku tivekisa Nungungulu?

⁵ Hambu lezi a kukholwa ka Nungungulu ku anzileko, vanhu vanyingi a va na maalakanyo ma dlunyatekileko yaku hi mani Nungungulu. A zambu go sangula kasi ku tiva wo kari hi ku tiva vito gakwe. Xungetano hi vito ga Nungungulu, ku kona kuxeveka xikari ka wukhongeli. Lomu ka wuKristu ga mawunwa, hi tolovelo i vitanwa aku Nungungulu, xikhundla lexi xi nge ngalo “Nyamintamu.” A ka Vasulumanu, yena hi Ala. Xikari ka lava va tirisako wukhongeli ga ntumbuluko, a vito gi tiriswako kasi ku tivekisa Loyi wo Tlakuka nguvu gi hambana hi lirimi ni lirimi. Lomu bhukwini gakwe Concepts of God in Africa (Maalakanyo hi Nungungulu le Afrika), John S. Mbiti i xaxameta mavito ni zikhundla za Afrika zo hambana zi tlhamuselako Nungungulu zi hunzako 500. Hi xikombiso, hi lirimi la Xiyoruba (li wulawulwako Nigeria), Nungungulu i vitanwa aku Olodumare; hi Xikikuyu (Keniya), yena hi Ngai; hi Xizulu (Afrika Dzonga), yena hi Unkulunkulu.

6, 7. Hi gihi vito ga Nungungulu niku hi gi tivisa kuyini?

⁶ Yena Nungungulu wutsumbu i wula yini hi vito Gakwe? Laha Nungungulu a nga leletela Mosi a ku rangela va ka Israeli kuhumeni hi le Gipite, Mosi i lo wutisa: “Loku mina nzi famba ka vanana va ka Israeli nziya va byela ku ngalo, Nungungulu wa vararu va nwina i nzi rumile ka nwini, vona va taku ka mina: Himani vito gakwe? Nzi ta kuyini ka vona?” — Eksodusi 3:13.

⁷ Nungungulu i lo hlamula: “U ta va byela uku: Jehova, Nungungulu wa vararu va nwina . . . i nzi rumele ka nwina. Hi vito ga mina ga kala kupinzuka; i vito ga xialakanyiso xa mina zizukulwaneni zontlhe.” (Eksodusi 3:15) A vito ga Jehova gi kumeka xipimu xa 7.000 wa makhati lomu ka tsalo wa Biblia, hambu lezi vahunzuluseli vokari va Biblia va gi valetileko hi zikhundla “Nungungulu” kutani “Hosi.”

8. I tshamisile kuyini Jehova niku hi fanele ku maha yini loku hi lava ku kuma thomo ka yena?

⁸ I tshamisile kuyini Jehova hakunene? Yena i moya, wa ntamu-wontlhe ni kungangamela. Yena i tlakukile nguvu, a nga na kufananiswa, hambu ni kuecanyiswa. (Deuteronome 6:4; Isaya 44:6) Jehova i te ngalo ka Mosi: “Mina Jehova, Nungungulu wa wena, nzi Nungungulu wo pinyama.” Hi tinwani timhaka, kasi ku kuma thomo ka Nungungulu, hina hi fanele ku khozela yena yece. Yena a nga lavi lezaku hi khozela ni xinwani xilo kutani munwani munhu. — Eksodusi 20:3-5.

Jesu Kristu, Hosi ya Mufumo wa Nungungulu

9. Hikuyini hi wulako aku Jesu a nga fanani na Jehova?

⁹ Nyamutlha ku kona kuxeveka kunyingi xungetano hi kutiveka ka Jesu. Vanyingi lomu ka wuKristu ga mawunwa va kholwa lezaku Jesu xipanze xa Wunharu-munwe go “Basa.” Kanilezi a Biblia a gi gonzisi aku Nungungulu i vanhu vanharu laha ka munwe. Kambe a gi gonzisi aku Jesu i fanana na Jehova. Yena Jesu wutsumbu i te ngalo: “Dadani ngwa hombe a ku hunza mina.” — Johani 14:28.

10. I wahi kwihi Jesu na a nga se kuta Misaveni?

¹⁰ A Biblia gi gonzisa lezaku na Jesu a nga se hanya Misaveni kota munhu, i hanyile tilweni kota xivangwa xa ntamu xa moya. Ku khwatsi hi lezi Jehova a nga vanga Adamu na Eva Misaveni, i vangilewo vanhu va moya le tilweni. Jesu hi munhu wo sangula wa moya loyi Jehova a mu vangileko. — Johani 17:5; Va Le Kolosi 1:15.

11. I pswalisilwe kuyini Jesu kota munhu?

¹¹ Hi xipimo xa 2.000 wa malembe ma hunzileko, Jehova i lo rurisa wutomi ga xivangwa lexi xa moya giya rumbyini ga nhwana a vitwako Maria. A ngelosi Gabrieli yi te ngalo ka yena: “U ta xura nyimba, u beleka a nisanyana, u mu chula vito gakwe aku hi Jesu. I ta fumela . . . ; a mufumo wakwe cima wu nga ta gumelwa.” — Luka 1:31, 33.a

12. Hi xihi xigelo xinwe xa kuta ka Jesu Misaveni?

¹² Zonake Jesu i lo pswalwa, a kula a maha wa hombe, a tlhela a gonzisa vanhu a kuranza ni khungo ga Jehova. Yena i te ngalo ka mufumeli wa le Roma: ‘Nzi belekelwe lezo, [hi xigelo lexi] nzi tile tikweni, lezaku nzi fela ku kustumunya hi zinene.’ (Johani 18:37) Hi ku kambisisa lezi Jesu a gonzisileko, ha zi kota ku tiva zinene hi kuranza ni khungo ga Nungungulu. Ha zi kota ku tiva lezaku hi nga kumisa kuyini kuamukeleka ka Nungungulu.

13. Hi xihi xigelo xa wumbiri xi tisileko Jesu Misaveni?

¹³ A xigelo xa wumbiri xi tisileko Jesu Misaveni hi ku ta nyikela kuhanya kakwe ka wumunhu a kuva nzhiho ka vanhu. (Mateu 20:28) Yena i mahile lezo kasi ku hi tlhatlha kuonheni loku hi gileko tshomba hi ka kokwani wa hina Adamu. Kota wuyelo, lezo zi ta hi maha hi zi kota ku hanya kala kupinzuka. Mupostoli Johani i tsalile: “Nungungulu i lo ranza tiko kota lezi, a kala a nyikela a N’wana wakwe a belekilweko yece, kasi ni wihi loyi a kholwako kakwe a nga lovi, kanilezi ave ni wutomi ga pinzukelwa.” — Johani 3:16.

14. (a) Xini xi nga maheka ka Jesu anzhako ka loku a file kota munhu? (b) Hi xihi xiyimo xa Jesu le tilweni makunu?

¹⁴ Anzhako ka loku a file kota munhu, Jesu i vuxilwe hi ka vafileko aya tilweni, laha a nga ya teka luswa a wutomi kota xivangwa xa ntamu xa moya. (Mitiro 2:32, 33) Anzhako, Jehova i lo mu nyika “kufuma, ni wukosi, ni mufumo, kasi a va matiko wontlhe ni tixaka ni tirimi va fela ku mu tirela.” (Danieli 7:13, 14) Jesu i mahilwe Hosi ya ntamu; yena i Hosi ya wukosi ga Jehova ga le tilweni. Lokuloku i ta komba ntamu wakwe Misaveni yontlhe.

Tingelosi, vatireli va Nungungulu

15. Ti vangilwe rini a tingelosi niku ti vangilwe kwihi?

¹⁵ Jehova na Jesu a hi vona voce va hanyako kufumeni ka moya. Jehova i vangile zinwani zivangwa za moya, a tingelosi. A yinwe ya tona hi Gabrieli, loyi a nga wulawula na Maria. A tingelosi a ti sangulangi kuhanya ka tona kota vanhu Misaveni. Tona ti vangilwe le tilweni kale nguvu na vanhu va nga se vangiwa Misaveni. (Joba 38:4-7) Ku na ni makume ya mazana ya makume ya mazana ya tingelosi. — Danieli 7:10.

16. Hikuyini vanhu va faneleko a ku nga khozeli tingelosi?

¹⁶ Tingelosi leti ti tsumbekileko a ti lavi lezaku hina hi khozela tona. Makhati mambiri laha mupostoli Johani a nga ringa ku khozela tingelosi, tona ti lo mu kawuka, ti ku ngalo: “Hi nga wona, u nga mahi lezo! . . . Khozela Nungungulu.” — Kuvululelwa 19:10; 22:8, 9.

17. Xini xi kombako lezaku a tingelosi ti na ni ntamu wa ku vikela malanza ya Nungungulu niku hikuyini zi tangalisako lezo?

¹⁷ A tingelosi a ta ha woneki mahlweni ka malanza ya Nungungulu Misaveni, kota lezi ti mahileko laha ti nga humesa vapostoli va Jesu lomu paxweni. (Mitiro 5:18, 19) Kanilezi, loku hi khozela Jehova maringano ni Mhaka yakwe, a Biblia, ha zi kota ku tsumba lezaku a mabuthu ya tingelosi ta ntamu ni tingawonekiko ta Nungungulu ma ta hi vikela. A Biblia ga wula: “A ngelosi ya Jehova yi gova yi ranzela lava va mu chavako, yi va tlhatlhisa.” (Tisimu 34:7; 91:11) Hikuyini zi faneleko a ku hi tangalisa zilo lezi? Hakuva va kona valala vo tshisa kufumeni ka moya va hlotako a ku hi lovisa!

Satani, nala wa Nungungulu

18. (a) Hikuyini yinwe ya tingelosi yi nga hluwuka yi vukela Nungungulu? (b) Hi wahi mavito ma nga chulwa ngelosi leyo?

¹⁸ A hi tontlhe tingelosi ta Nungungulu ti nga simama ti tsumbekile ka Nungungulu. Tokari ti lo hluwuka ti mu vukela. Tona ti lo ti maha valala va Nungungulu ni valala va vanhu Misaveni. Zi mahekisile kuyini lezi? Zontlhe zivangwa za tingelosi zi vangilweko hi Jehova zi wa lulamile ni kuva zi nene. Kanilezi, munwe wa vana lavo vo mbhelela i lo hlota aku vanhu va mu khozela a tlhela a tatisa kuxuva loko ko biha. Xivangwa lexo xa moya xi lo chulwa a vito ga Satani, legi gi wulako aku “Mukaneti [wa Nungungulu].” Yena kambe i vitanwa aku Diyabu, lezi zi wulako aku “Muhlevi,” hakuva i wulawula mawunwa ya kubiha hi Jehova.

19. Hikuyini Satani a nga xanisa Joba niku i mu xanisile hi ndlela muni?

¹⁹ Satani i tshikelela vanhu kasi va ti patsa ka yena kuhluwukeni va vukela Nungungulu. Alakanyela lezi a nga maha ka Joba, nanza go tsumbeka ga Nungungulu. Joba i wa hi wanuna wo fuma nguvu. I wa hi ni 7.000 wa tiyivu, 3.000 wa makameli, 1.000 wa mapswele ya tihomu ni tikuzi ni 500 wa mapswele ya timbongola. Yena kambe i wa hi ni khume ga vana ni malanza manyingi. A kusangula, Satani i lo daya zifuyo ni malanza ya Joba. Hi kulanzela, i lo maha lezaku “bhubhutsa ga hombe” gi wisa yindlu yi daya vontlhe vana va Joba. Anzhako ka lezo, Satani i lo xanisa Joba hi “zidlayi zo bayisa, kusukela mikonzweni yakwe kala le hlokweni.” — Joba 1:3-19; 2:7.

20. (a) I chachazelisilwe kuyini Joba hi kota ya kutsumbeka kakwe? (b) Hambulezi Joba a nga tsumbeka ka Nungungulu, zini a mahako Satani ka vanwani vanhu?

²⁰ Hambulezi a nga hi ni nzhingo lowu wo bava, Joba i lo simama a tsumbekile ka Nungungulu. Zinghaho Jehova i lo mu chuma niku “i lo anzisa ha kumbiri lezi Joba a nga wa hi nazo.” (Joba 42:10) Satani a nga zi kotangi ku tshova kutsumbeka ka Joba, kanilezi wa humelela kuhambukiseni ka vanhu vanyingi ka Nungungulu. A Biblia ga wula: “A tiko gontlhe gi le ntanwini wa loyi wa kubiha.” — 1 Johani 5:19.

21. (a) I kombisile kuyini Satani a kunavela kakwe lezaku a khozelwa? (b) Hikuyini Jesu a nga ala ku khozela Satani?

²¹ Satani i lava lezaku hina hi khozela yena. Lezi zi na so dlunya laha a nga ringa Jesu kusuhani ka 2.000 wa malembe ma hunzileko. A Biblia ga hlawutela: “Satani i lo yisa [Jesu] xitsungeni xo leha nguvu, a mu kangeta yontlhe mifumo ya misava ni wukosi ga yona; aku ngalo kakwe: Nzi ta ku nyika zontlhe lezi zilo, loku uwa lahasi u nzi khozela.” Jesu i lo ala, aku ngalo: “Suka Satani; hakuva ku tsalilwe ku ngalo: Wena u ta khozela Hosi Nungungulu wa wena, hi yena yece u to mu tirela.” (Mateu 4:8-10) Zi te dlunya lezaku Jesu i wa wu tiva nayo wa Jehova niku a nga mahangi lezi Satani a nga zi lava.

Madimoni, mimoya ya kubiha

22. Zini ma mahako madimoni ka vanhu?

²² Tinwani tingelosi ti lo ti patsa na Satani kuhluwukeni ti vukela Nungungulu. Tingelosi leto ta madimoni valala va vanhu Misaveni. Ti na ni lunya niku ti bihile. Xikhatini xi hunzileko, ti hunzulusile vanhu vokari va maha timbeveve ni zikhumu. (Mateu 9:32, 33; 12:22) Vanwani ti va babyisile hambu ku va hlanyisa. (Mateu 17:15, 18; Marku 5:2-5) Hambu vanana ti va xanisile. — Luka 9:42.

23. (a) Zini lezi a mimoya ya kubiha yi zi lavako ka vanhu? (b) Hi wumbyori, Satani ni madimoni yakwe va kanganyisa vanhu lezaku va maha yini?

²³ Ku khwatsi hi Satani, mimoya leyo ya kubiha yi lava ku khozelwa. Wutshanwini ga ku ala ku khozelwa hi vanhu — ti tivisisa lezaku a ku khozelwa ku lumba Jehova ntsena — tona ta ku navela, ta ku hlota ni ku ku vuvumisa. Hi kota ya wukanganyisi, mawunwa ni kuchavisela, Satani ni madimoni va maha lezaku vanhu va khozela vona. Hi lisine, vanyingi a va zi tivi lezaku va khozela Satani ni madimoni yakwe. Vanhu vanyingi va wa ta bayiseka hi ku tiva lezaku wukhongeli gabye gi dzunza Satani. Hilezo, a Biblia ga tlharihisa: “Lezi a vamatiko va zi phahlelako, va phahlela madimoni, a va phahleli Nungungulu.” — 1 Va Le Korinte 10:20.

²⁴ A ndlela yinwe leyi Satani ni madimoni yakwe va hambukisako hi yona vanhu kasi va khozela vona hi ku hangalasa maalakanyo ya hava hi vafileko. A hi woneni lezi a Biblia gi gonzisako hi lezo.