A zivangwa zi kombisa a Nungungulu a hanyako

1. Hi fanele ku maha yini kasi a kukholwa ka hina ku simama na ku tiyile?

A votala va wula lezaku va kholwa ntsena ka zilo va zi wonako hi mahlo. Hi nga va vunisa kuyini a vanhu lavo lezaku va kholwa ka Jehova? Phela a Biblia gi ngalo “Nungungulu cima a nga woniwangi hi munhu.” (Joh. 1:18) Ka mhaka leyo, hi nga maha yini kasi a kukholwa ka hina ka Jehova, a “Nungungulu loyi a nga woniwiko,” ku simama na ku tiyile ke? (Kol. 1:15) A zambo go sangula ku pola tigonzo leti ti valelako ku tiva lisine xungetano hi Jehova. Hi kulanzela, hi fanele ku tirisa a Biblia hi wutlhari lezaku hi hahlula ni wahi maalakanyo ma ‘bhiyelako a kutiva ka Nungungulu.’ — 2 Kor. 10:4, 5.

2, 3. Tigonzo muni ta timbiri ti valelako vanhu lezaku va tiva lisine xungetano hi Nungungulu?

² A yinwe ya tigonzo ta mawunwa yi hangalakileko nguvu, leyi yi valelako vanhu a ku tiva lisine xungetano hi Nungungulu i gonzo ya evolusawu. A maalakanyo lawo ma kaneta Biblia ma tlhela ma daya a kutsumba ka vanhu. A gonzo leyi ya evolusawu yi wula lezaku zontlhe a zivangwa zi hanyako zi lo humelela halahala; hi ndlela leyo yi komba a ku a wutomi ga munhu a gi na kungo.

³ Hi tlhelo ginwani, a vavuvumisi va wuKristu ga mawunwa va gonzisa lezaku a wuako, zinwe ni misava ni zontlhe zi hanyako zi nga ka yona, zi kona hi makumenyana ya mazana ya malembe ntsena. Za koteka ku ngha lava va gonzisako a gonzo leyi ya mawunwa va kombisa xichawo xo eta hi Biblia, kanilezi va simama ku phikiza vaku Nungungulu i lo vanga zilo zontlhe hi 6 wa masiku ya 24 wa tihora, ka makumenyana ya mazana ya malembe ma hunzileko. Va ala a wukustumunyu go tsumbeka ga siensia legi gi kanetako a mawonela yabye. Kota mbhanzu wa lezo, a gonzo leyo ya mawunwa yi kaneta Biblia, yi gi maha gi ku khwatsi a gi zwisiseki ni ku ngave ga lisine. A vanhu lava va vuvumisako a mawonela lawa va hi alakanyisa hi vokari zaneni ga malembe go sangula, lava va nga pinyamele Nungungulu “kanilezi na va nga zi mahi hi kutiva.” (Rom. 10:2) Hi nga yi tirisisa kuyini a Mhaka ya Nungungulu kasi ku hahlula “makhokhola” ya tigonzo ta mawunwa ke? Hi nga maha lezo ntsena loku hina wutsumbu hi ti karatela ku kuma wutivi ga lisine ga lezi a Biblia gi zi gonzisako.

A KUKHOLWA KU SEKETELWA KA ZILO ZA LISINE

4. Xana a kukholwa ka hina ku fanele ku seketelwa ka yini?

⁴ A Biblia gi hi gonzisa lezaku hi hlengeletela wutivi. (Mav. 10:14) Jehova i lava lezaku hi kholwa ka yena na hi ti seketela ka zilo za lisine, na ku nga hi ka filozofia ya vanhu kutani ka mikhuwo ya wukhongeli. A Tradução do Novo Mundo ka Maheberu 11:1 gi ngalo: “A kukholwa kutiyiseka ka hombe xungetano hi zilo lezi zi rinzelwako, xikombiso xo dlunyateka xa zilo za lisine hambu loku zi nga se woniwa.” Lezaku hi aka kukholwa ko tiya ka Nungungulu, a xo ranga hi fanele ku tiyiseka lezaku Jehova i kona. (Gonza Maheberu 11:6.) Hi chikelela a magumo lawa hi ku kambisisa a lisine la zilo ni ku tirisa a “ntamu wa kupima” ka hina, na ku nga hi ku alakanyela a zilo zi nga kotekiko. — Rom. 12:1, NM.

5. Hi xihi a xinwe xa zigelo xi hi mahako hi tiyiseka lezaku Nungungulu i kona?

⁵ Mupostoli Paule wa hi nyika xigelo xa ku kholwa lezaku Nungungulu i kona, hambu lezi hi nga mu woniko. I tsalile lezi xungetano hi Jehova: “A matshamela yakwe ma nga wonekiko, wu nga ntamu wakwe wa pinzukelwa ni wunungungulu gakwe, ma wonekile maku dlunya kusukela kuvangiweni ka misava.” (Rom. 1:20) A munhu loyi a kanakanako lezaku Nungungulu i kona, xana u nga mu vunisa kuyini a ku wona lisine la magezu ya Paule ma pimiselweko? U nga maha lezo hi ku ehleketa hi zivangwa lezi hi to wulawula hi zona, lezi zi kombisako a ntamu ni wutlhari ga Muvangi wa hina.

XIKOMBISO XA NTAMU WA NUNGUNGULU KA ZIVANGWA

6, 7. Xana a ntamu wa Jehova wu wonekisa kuyini ka zitlhangu zi hi vikelako?

⁶ A ntamu wa Nungungulu wu woneka ka zitlhangu zimbiri zi hi vikelako. A xinwe xa zona hi lexi hi xiPutukezi va nge i atmosfera. A xinwani i campo magnético. Hi xikombiso, a atmosfera yi maha za hombe zo hunza ku hi nyika moya wo hefemula. Ya hi vikela ka zilo zo tala zi lemukako le ndengelengeni. A zipanzana za maribye lezi zi nga wa ta hi vangela timhango ta hombe a kutala ka zikhati zoswa a xikhati lexi zi nghenako ka atmosfera, zi vanga kuwonekela ko saseka le tilweni ni wusiku.

⁷ A campo magnético yonawu ya hi vikela ka timhango. A xitlhangu lexi xi sukela kwale hasi ka misava. A xinya xa misava, xi pambelweko hi lidaka la xiketse, xi humesa a campo magnético ya ntamu nguvu, yi hi ranzelako yi tlhela yiya kule nguvu lomu ndengelengeni. A xitlhangu lexi xi hi vikela ka kuwoninga ko hisa ku tako hi ka gambo ni ka zilo zinwani zi buwukako matlhelweni ya gona. Hi kota ya lezi a misava yi bhinzulako a campo magnético, a nzilo lowo wa hisela ga cima a wu tlahuli a zilo zontlhe zi hanyako laha misaveni. Wutshanwini ga lezo, a xitlhangu lexi xo khamukela a nzilo lowo xi gumesa xi wu tlhelisisa zalezi wu nga tisa zona, wu nga chikeli ka hina seno misaveni. Mbhirini ya misava ya le Nwalungu ni le Dzongeni ku na ni kucicacica ka mivala ya kuwonekela hi kota ya xitlhangu lexi. Handle ko kanakana lezo zi komba lezaku Jehova i na ni ‘ntamu wa hombe.’ — Gonza Isaya 40:26.

A NTUMBULUKO WU KOMBISA A WUTLHARI GA NUNGUNGULU

8, 9. Xana a wutlhari ga Jehova gi wonekisa kuyini ka xirenzelekwani lexi xi mahekako kasi ku hlayisa wutomi?

⁸ A wutlhari ga Jehova ga woneka ka mitiro yakwe yi hlayisako wutomi laha misaveni. Kasi ku kombisa: Hi nga alakanya ku ngha u hanya doropeni go bhiyelwa, gi tlimbeneko hi vanhu, na gi nga hi na ndlela yo tisa mati ya ma nene ge hambu ku humesa chaka. Zalezo a doropa lego gi wa ta nyenyeza hi chaka laha ka kuza gi nga hanyeki. Hi ndlela yo kari, a misava ya hina yi fana ni doropa lego go bhiyelwa. Yi na ni mati matsongwani ya ma nene, niku a hi na kunwani ko hoxa kona chaka ahandle ka laha misaveni. Hambulezo, a “doropa legi go bhiyelwa,” ga zi kota ku hlayisa wutomi ga zizukulwana ni zizukulwana za zivangwa za tsanza-vahlayi. Hikuyini? Hakuva a misava yi na ni ntamu wo hlamalisa wa ku hunzulusa chaka giva zilo za lisima wutomini.

⁹ Hi nga ehleketa kambe hi lezi a moya lowu hi wu hefemulako, lowu hi xiPutukezi va nge i oxigénio, wu humesiswako zona. A zivangwa za tsanza-vahlayi zi koka a oxigénio zi humesa a moya wunwani va nge i dióxido de carbono. Hambulezo, a oxigénio a yi tshuki yi mbhela, niku a atmosfera yonawu a yi tshuki yi tala hi moya lowu wa chaka wa dióxido de carbono. Hikuyini? A hlamulo hi wu kuma ka ntiro wo hlamalisa wu vitwako ku i fotossíntese. A tisinya ti pswonga a dióxido de carbono, mati, kuwoninga ka gambo ni zakuga za tona zonake ti bhinzula a oxigénio ni zilo zinwani za lisima wutomini ga zivangwa. Laha hi kokako a oxigénio ho tlhanganyisa a xirenzelekwani lexi. Jehova hi kukongoma i tirisa tisinya leti a nga ti vanga kasi a nyika “wutomi vontlhe, ni kuhefemula.” (Miti. 17:25) A hi kuhlamalisa ka wutlhari lego!

10, 11. Xana a phaphatani go kari ni mazingazingani zi kombisa kuyini a wutlhari ga Jehova go hlamalisa?

¹⁰ A wutlhari ga Jehova ga woneka kambe ka zivangwa za tsanza-vahlayi lezi zi hanyako misaveni ya hina yo saseka. Ku alakanyelwa lezaku a ntsengo wa tixakaxaka ta zivangwa zi hanyako laha misaveni wu sukela ka 2 wa timiliyoni kuya ka 100 wa timiliyoni. (Gonza Tisimu 104:24.) Hi nga wona a wutlhari gi nga ka zo kari za zivangwa lezo.

¹¹ Hi xikombiso, a phaphatani ga lixaka lo kari, gi na ni wongo ga gitsongwani nguvu go kota a xitihlwana xa lapizera. Hambulezo, a phaphatani lego gi na ni wutlhari ga ku famba a xipimo xa 3.000 wa tikilometro ku suka hi Canadá kala ka khwati go kari le México, na gi tirisa gambo kasi gi nga lahleki. Gi zi kotisa kuyini a ku tiva lomu gi yako a xikhati lexi a gambo gi pelako ke? Jehova i mahile a wongo ga phaphatani legi hi ndlela yaku gi zi tiva ku giya kwihi hambu loku a gambo gi famba. Ehleketa kambe hi tihlo ga mazingazingani. A xiharana lexi xi wona hi matihlo mambiri ma wumbiwako hi malentes yo tala. A tihlo ginwe ni ginwani gi na ni xipimo xa 30.000 wa malentes. Hambulezo, a wongwana ga mazingazingani ga zi kota ku amukela ni ku hlola a mahungu ma tiswako hi malentes wontlhe lawo, a tlhela a wona ni xihi xi mahekako laha a nga kona.

12, 13. Xini xi ku hlamalisako ka lezi Jehova a nga mahisa zona a tiselula leti ti wumbako a miri wa wena?

¹² A xo hlamalisa nguvu kambe i ndlela leyi Jehova a nga maha hi yona tiselula ta zivangwa zontlhe zi hanyako. Hi xikombiso, a miri wa wena wu wumbiwa hi xipimo xa 100 wa titriliyoni (100.000.000.000.000) ta tiselula. Nzeni ka selula yinwe ni yinwani ku na ni nchumu wa wutsongwani nguvu wu vitwako ku i ADN (ácido desoxirribonucleico). A ADN yi hlengeleta a mahungu wontlhe ma lavekako kasi ku wumba a miri wa wena wontlhe.

¹³ Xana a ADN yi hlengeletela a mahungu yo tala kala kwihi ke? Ecanyisa a mahungu ma nga wa ta nghena ka grama yinwe ya ADN ni lawa ma nga wa ta nghena ka disko (CD). A disko ginwe gi nga nghena a mahungu wontlhe ma nga ka disionario. Lezo za hlamalisa loku hi alakanya lezaku a disko xilwana xo vevuka xi nga dzivangiko. Hambulezo, a grama yinwe ntsena ya ADN yi nga hlengeleta mahungu wontlhe ma nga wa ta nghena ka madisko ya tsanza-vahlayi! Hi mawulela manwani hi ngaku, a xiponana xinwe xo tala hi ADN yo woma, xi nga hlengeleta a mahungu ma lavekako kasi ku wumba a 2.500.000.000.000 ta vanhu.

14. Xana lezi zi polilweko hi titlhari ta siensia zi ku maha u ti zwisa kuyini ha Jehova?

¹⁴ Hosi Davida i wulawulile hi mahungu lawa ma lavekako kasi ku wumba a miri wa munhu aku ma tsalilwe bhukwini go fananisa. Xungetano hi Jehova Nungungulu, Davida i te ngalo: “A mahlo ya wena ma nzi wonile na nza ha wumbiwa, ni masiku ya mina wontlhe ma lo tsaliwa bhukwini ga wena, ma hlayilwe na ma nga se kuva kona.” (Tis. 139:16) Zi na ni xigelo lezi Davida a kurumetekileko ku dumisa Jehova a xikhati lexi a nga ehleketa hi lezi a miri wakwe wu nga mahiswa zona. Lezi zi polilweko hi titlhari ta siensia ka malembana lawa zo engetela ntsena a kuhlamala ka hina a xikhati lexi hi ehleketako hi lezi Jehova a hi mahisileko zona. A zilo lezo zi poliwako zi hi nyika xigelo xo engeteleka xa kuva hi vumelelana ni mutsali wa tisimu loyi a nga wula lezi ha Jehova: “Nza ku dumisa hi kota ya ku nzi wumba ka wena ku rewukisako, a mitiro ya wena ya hlamalisa. A muhefemulo wa mina wa zi tiva khwatsi.” (Tis. 139:14) Hi kota ya zontlhe lezi, xana a vanhu va wa ta xi kuma kwihi a xigelo xa ku wula lezaku a ku na Nungungulu a hanyako mahlweni ka wukustumunyu ga zivangwa ke?

VUNA VANWANI LEZAKU VA DUMISA A NUNGUNGULU A HANYAKO

15, 16. (a) Xana a mabhuku ya hina ma dungisa kuyini a maalakanyo ya hina kasi hi nyika nguvu lisima a wutlhari ga Jehova ga kuvanga? (b) Wula nzima yo kari yi wulawulako hi zivangwa leyi yi nga ku tsakisa nguvu.

¹⁵ Hi makume ya malembe, a mabhuku ya Timboni ta Jehova ma kari ma vuna vanhu va tsanza-vahlayi a ku wona lezi a zivangwa zi zi kombisako hi Nungungulu Nyamintamu. Hi xikombiso, a mabhuku yo kari ma mahelwe ku vulula mahlo ya lava va pfhupelisilweko kupima hi gonzo ya evolusawu ni tinwani tigonzo ta mawunwa. Xungetano hi mabhuku lawo, a makabye wo kari wa xisati i tsalele a hofisa ya ravi ga Estados Unidos aku: “A tsima ga ku nyikela a Despertai! go hlawuleka ga Setembro wa 2006 gi fambile khwatsi. A wasati wo kari a nga mugonzisi wa Biolojia i lo kombela a 20 wa wona kasi ku nyika zigonzani zakwe.” A makabye wo kari wa xinuna i lo tsala lezi: “Nzi tira sinwini hi kuhiseka kusukela kumbheleni ka malembe ya va 1940, niku zalezi nzi kusuhani ni ku tlhanganyisa a 75 wa malembe. Hambulezo, nzi wa nga se tshuka nzi tira sinwini zi nanziha a ku fana ni hweti leyi.”

¹⁶ Ka malembana lawa, ku humesilwe tinzima to tala ka mabhuku ya hina ti wulawulako hi zivangwa. A tinzima leto ti khanyisa a wunjiniyela go hlamalisa gi wonekako ka zivangwa gi tlhela gi komba tindlela leti a vanhu va zamako ha tona a ku kopiya a mitiro ya Njiniyela wa Hombe. A tinzima leto ti mahelwe ku dunga maalakanyo ya hina kasi hi nyika nguvu lisima a wutlhari ga Jehova ga kuvanga. A ziwutiso lezi zi kumekako ka tinzima leto zi vuna mugonzi lezaku a ehleketa hi mahungu lawa a ha hiko ku ma gonza. Xana wa tsaka hi ku tirisa a mahungu yo kari ma nga ka tinzima leto a xikhati lexi u nyikako wukustumunyu ga muti ni muti, ga laha kubaseni, kutani ga xitshuketi?

17, 18. (a) Vapswali, mu nga va vunisa kuyini a vana va nwina lezaku va tiya hlana va yimela kukholwa kabye? (b) Xana mu ti tirisisa kuyini a tinzima leti ti wulawulako hi zivangwa ka wukhozeli ga nwina ga ngango?

¹⁷ Vapswali, xana ma tirisa tinzima leto ni vana va nwina ka wukhozeli ga nwina ga ngango ke? Loku mu ti tirisa, mu ta va vuna a ku kombisa xichawo ni ku ranza a Nungungulu wa hina a hanyako. Kuzilava u na ni vanana va nga tangeni yo rama va gonzako xikola sekundaria. Tiva lezaku va tshama hi kuzwa lava va gonzisako a gonzo ya mawunwa ya evolusawu. A titlhari ta siensia, vagonzisi, marevista ma wulawulako hi ntumbuluko, hambu ni mihlakano ya tiko zinwe ni milongoloko ya televizawu ni mafilimu, zi vuvumisa a maalakanyo ya lezaku a evolusawu lisine. U nga vuna vana va wena a kulwa ni mawunwa lawo ma nga su ga fenemete tikweni legi hi ku tirisa tinzima ti nga ka Despertai! A tinzima leto ti kuca vaswa lezaku vava ni “kupimisisa.” (Mav. 2:10, 11) Ti va gonzisa ndlela ya ku pola lezaku lezi va gonziswako xikoleni za longoloka ni lisine ke.

¹⁸ Ka zikhati zokari, a vaswa va tshuka vazwa mibiko ya lezaku a titlhari ta siensia ti kumile a marambu ya zihari za kale lezi zi nga kiyela kasi ku tlhavinyeta ka lixaka lo kari ziya ka linwani. Va vune a ku alakanyela kala va chikelela magumo ha voce ya lezaku xana a mibiko leyo xiseketelo xo tiya xaku a munhu i wa hi xihari xa xitsongwani xi nga hunzuluka xiva munhu ke. Va gonzise kambe a ku hlamula lava va nge a titlhari ta siensia ta zi kota ku kombisa lomu ka malaboratorio yabye lezaku a wutomi gi la su humelela halahala. Vapswali, loku mu tirisa tinzima leto mu nga vuna vana va nwina lezaku va tiya hlana va tlhela va zi kota ku hlamula ni wihi a wutisako hi xigelo xa kukholwa kabye ka Muvangi. — Gonza 1 Pedro 3:15.

19. I lungelo muni legi hina hontlhe hi nga nago?

¹⁹ A mahungu ma kambisisilweko khwatsi lawa hi nyikiwako hi hlengeletano ya Jehova ma hi vuna ku wona matshamela yakwe yo saseka tikweni legi gi hi ranzeleko. Lexi xigelo xo zwala xi hi mahako hi dumisa a Nungungulu wa hina. (Tis. 19:1, 2) Hi nga wona a lungelo hi nga nago ga ku nyika Jehova, a Muvangi wa zilo zontlhe, a wudzunzo ni kudumiswa ka hombe loku ku mu fanelako! — 1 Tim. 1:17.