Jehova i ta ku tiyiseta

1, 2. Zini hi nga tshukako hi ti wutisa, niku zikombiso muni za lomu ka Biblia zi ku telako maalakanyweni?

LOKU u kari u babya nguvu, u nga tshuka u ti wutisa lezi: ‘Xana nzi ta kalamuka ka legi wubabyi ke?’ Kutani ku ngava xaka kutani munghana a babyako zonake u ti wutisa lezaku i ta tshuka a kalamuka ke. A vanhu vontlhe va ti maha xiwutiso lexo loku va kumana ni xikarato xa hombe xa mababyi. A tihosi timbiri masikwini ya muprofeti Elija na Elixa ti kombisile kukarateka ko kota loko. Hosi Ahazia, n’wana wa Ahabi na Jezebeli, i lo babya nguvu laha ka kuza a ti wutisa lezaku xana i wa ta hanya ka wubabyi gakwe ke. Hi nzhako ka xikhati, Ben-Hadade, a hosi ya Siria, i lo babya nguvu a wutisawu aku: “Xana nzi ta kalamuka ka legi wubabyi ke?” — 2 Tih. 1:2; 8:7, 8.

² Hi na ni kutsumba ka lezaku a mababyi ya hina kutani ya lava hi va ranzako ma ta hunza. Hambulezo, a votala va ti wutisa lezaku Jehova i ta maha yini kasi ku hi vuna ke. Xikhatini xa tihosi leto, Nungungulu i wa tshuka a maha zihlamaliso zi nga khumba wutomi ni lihanyo la vanhu. I tlhelile a vuxa vafileko kambe hi ku tirisa vaprofeti vakwe. (1 Tih. 17:17-24; 2 Tih. 4:17-20, 32-35) Xana hi na ni xigelo xa ku rinzela lezaku a maha lezo masikwini ya hina?

3-5. I ntamu muni lowu Nungungulu na Jesu va nga nawo, niku lezo zi vuxa ziwutiso muni?

³ A zi kanakanisi lezaku Nungungulu i na ni ntamu wo khumba lihanyo la munhu. A Biblia ga seketela mhaka leyo. Ka zikhati zokari, Nungungulu i tsayisile vanhu hi mababyi, vo kota Faro masikwini ya Abrahama na Miriamu makabye wa Mosi. (Gen. 12:17; Mitse. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15) Nungungulu i tlharihisile vaIsraeli lezaku loku va nga tsumbeki, i wa ta va xanisa hi “wontlhe mababyi, ni wontlhe makhombo.” (Deut. 28:58-61) Hi tlhelo ginwani, Jehova i wa ta va susela mababyi kutani ku ma vikela. (Ekso. 23:25; Deut. 7:15) I wa chuma vanhu kambe. Anzhako ka loku Joba a babyile nguvu laha ka kuza a navela ni kufa, Nungungulu i lo mu hanyisa! — Joba 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Kunene, Jehova i na ni ntamu wa ku hanyisa munhu a babyako. A N’wana wakwe yenawu i nawo. Hi gonza lezaku Jesu i hanyisile va hlokonho, va zicira, zikhumu ni zikhurubu. (Gonza Mateu 4:23, 24; Joh. 9:1-7) A zo ku tiyisa hlana a ku tiva lezaku a zihlamaliso lezi Jesu a zi mahileko za ku hanyisa vanhu zikombiso za lezi a to zi maha hi xitalo misaveni yiswa. Ka xikhati lexo, “a ku na muaki ni munwe a ta ngaku: Nza babya.” — Isa. 33:24.

⁵ Kanilezi xana hi fanele ku rinzela lezaku Nungungulu kutani Jesu a hi hanyisa hi xihlamaliso nyamutlha ke? Hi fanele ku ma wonisa kuyini a mababyi ya hombe, kutani zitshetshela, niku hi fanele ku ma khomisa kuyini?

I TA HI TIYISETA SANGWENI GA KUBABYA

6. Zini hi zi tivako xungetano hi “zinyikiwo za ku hanyisa vababyi” lezi a maKristu yo kari yo sangula ma nga hi nazo?

⁶ A Biblia gi hi komba lezaku ka zana ga malembe go sangula, Nungungulu i nyikile ntamu a maKristu yo kari ma totilweko lezaku ma maha zihlamaliso. (Mit. 3:2-7; 9:36-42) Xikari ka ‘zinyikiwo zo hambana’ za moya lezi va nga hi nazo, ku wa hi ni “zinyikiwo za ku hanyisa vababyi.” (1 Kor. 12:4-11) Kanilezi a zinyikiwo lezo ni zinwani zo kota ku wulawula hi tirimi ni ku profeta, zi wa ta hunza hi xihatla. (1 Kor. 13:8) A za ha hi kona nyamutlha. Hikwalaho, a hi na xigelo xa ku rinzela lezaku Nungungulu a hi hanyisa kutani ku hanyisa maxaka ya hina ni vanghana hi zihlamaliso.

7. Xana a bhuku ga Tisimu 41:3 gi hi nyika xitiyisekiso muni xi tiyisako hlana?

⁷ Hambulezo, loku hi babya hi nga kombela ku chavelelwa, ku nyikwa wutlhari, ni ku vuniwa hi Nungungulu, a ku fana ni vakhozeli va lisine va xikhatini xi hunzileko. Hosi Davida i tsalile lezi: “I katekile loyi a zwelako lava va vumalako, Jehova i ta mu hlanguta hi siku ga khombo. Jehova i ta mu lonzowota a mu hanyisa.” (Tis. 41:1, 2) Ha zi tiva lezaku a ku chela kota hi zisiwana masikwini ya Davida zi wa nga mahi munhu a hanya kala kupinzuka. Hikwalaho, Davida i wa nga lavi ku wula lezaku a munhu i wa ta hanyiswa hi xihlamaliso a tlhela a kuma wutomi ga pinzukelwa. Hi nga ha wula lezaku magezu lawo ma pimisilweko ma wa wula ku ngalo Nungungulu i wa ta vuna munhu loyi a chelako kota hi zisiwana. Hi ndlela muni? Davida i lo tlhamusela aku: “Jehova i ta mu tiyiseta loku a hi sangweni ga kubabya.” (Tis. 41:3) Kunene, loyi a khatala hi zisiwana i wa ta tiyiseka lezaku Nungungulu wa mu wona niku wa ku wona kutsumbeka kakwe. Niku a wuzikoti ga kukalamuka legi Nungungulu a mahileko miri wakwe na wu hi nago gi wa ta mu vuna ku kalamuka ka mababyi yakwe.

8. Hi kuya hi bhuku ga Tisimu 41:4 zini lezi Davida a nga zi lava ka Jehova?

⁸ Davida i wulile zilo a zi hanyileko aku: “Nzi te ngalo: Jehova, nzi mahele wuxinji. Chuma a muhefemulo wa mina, hakuva nzi ku onhele.” (Tis. 41:4) Za koteka ku ngha a tsalile magezu lawo xungetano hi xikhati lexi Absalome a nga zama ku wutla a wuhosi gakwe laha a nga kari a babya, na a nga hi na ntamu wa ku yimisana ni xiyimo lexo. Hambu lezi a nga tsetselelwe hi Nungungulu, Davida a nga rivalangi a xionho xakwe na Batexeba zinwe ni makhombo ya xona. (2 Sam. 12:7-14) Hambulezo, Davida i wa tsumba lezaku Nungungulu i ta mu seketela sangweni gakwe ga kubabya. Kanilezi xana Davida i wo kombela ku hanyiswa hi xihlamaliso kutani ku engetelwa masiku yakwe ya kuhanya?

9. a) A xikombiso xa Davida xi hambanisa kuyini ni xa Hosi Hezekia? b) Zini lezi Davida a nga zi rinzela ka Jehova?

⁹ Anzhako ka malembe yo kari, Nungungulu i lo hlawula ku hanyisa Hosi Hezekia, loyi a nga “babya ga mahati.” Ka xikombiso lexo xo kala ku toloveleka, Nungungulu i lo zi nghenela. Hezekia i lo kalamuka a tlhela a simama ku hanya 15 wa malembe. (2 Tih. 20:1-6) Hambulezo, Davida a nga kombelangi Nungungulu lezaku a mu chuma hi xihlamaliso. A mongo wu komba ku Davida i kombele Jehova lezaku a mu vuna hi ndlela a nga wa ta vuna hi yona a munhu a zwelako zisiwana. Lezo zi wa patsa ku mu seketela “sangweni ga kubabya.” Kota lezi a nga sina a tsetselelwe xionho xakwe, Davida i wa zi kota ku kombela Nungungulu lezaku a mu chavelela ni ku mu vuna ni lezaku a miri wakwe wu zi kota ku kalamuka. (Tis. 103:3) Hinawu hi nga maha zalezo.

10. Hi nga wula yini hi lezi zi humeleleko Trofimusi na Epafroditusi?

¹⁰ Khwatsi hi lezi Davida a nga kala ku hanyiswa ni ku nyikwa wutomi go leha nguvu hi xihlamaliso, na Trofimusi, loyi a nga hi munwe wa vatiri-kulobye va mupostoli Paule, zive zalezo. Ha zi tiva lezaku Paule i wa tshuka a nyikwa ntamu wa ku hanyisa vababyi. (Gonza Mitiro 14:8-10.) I mahile lezo ka ‘raru wa Publiu a nga kari a babya hi feveri ni nyokani.’ I lo “khongela na a mu tlhateka mandla, a mu hanyisa.” (Miti. 28:8) Hambulezo, Paule a nga hanyisangi Trofimusi, loyi a nga enzile naye pfhumbeni go kari ga wurumiwa. (Miti. 20:3-5, 22; 21:29) A xikhati lexi Trofimusi a nga babya, a nga ha zi koti ku tlhavinyeta pfhumba, Paule a nga mu hanyisangi; i lo mu siya le Miletu kala a kalamuka. (2 Tim. 4:20) Hi kufanana, laha Epafroditusi a nga “babya a nghumbe ya mahati,” Paule a nga tirisangi xihlamaliso kasi ku hanyisa munghana wakwe wa mu nene. — Fil. 2:25-27, 30.

MAHA ZIBOHO HI WUTLHARI

11, 12. Hikuyini Luka a zi kotileko ku vuna Paule, niku hi nga wula yini xungetano hi wudokodela gakwe?

¹¹ “Luka, a n’anga yi ranzekako,” loyi a nga tsala a bhuku ga Mitiro, yenawu i wa enza na Paule. (Kol. 4:14; Miti. 16:10-12; 20:5, 6) Hi nga wula lezaku Luka i wa vuna Paule ni vanwani ntlaweni wakwe wa varumiwa hi ku va nyika wusungukati ni ku va khatalela loku va babya. Hikuyini ku nga wa ta laveka lezaku Luka a maha lezo? Hi lezaku hambu Paule i wa tshuka a babya na a hi kuenzeni. (Gal. 4:13) Luka i wa nyika xivuno hi ku lanza magezu ya Jesu yaku: “Lava va hanyako a va lavi n’anga, kanilezi sine lava va babyako.” — Luka 5:31.

¹² A Biblia a gi kombi lezaku Luka i gonzile kwihi wudokodela kutani ku i gonzile rini. Ku wuliwa lezaku Paule i wulawulile hi ntiro wa Luka kota n’anga kutani dokodela ka maKristu ya le Kolosi hakuva ma wa mu tiva. U ta wona lezaku ku wa hi ni xikola xa wudokodela le Laodikea, ku nga hi kusuhani ni Kolosi. Kova ni xihi, a lisine hi lezaku Luka i wa nga hi munhu wa ku halahala a nyika wusungukati ga lihanyo; i wa hi dokodela wa lisine. Lezo zi woneka khwatsi ka mawulawulela ya wudokodela lawa Luka a ma tirisileko ka Ivangeli yakwe ni ka bhuku ga Mitiro ni ka lezi a vekisileko zona kupima ka vanhu lava Jesu a va hanyisileko.

13. Zini hi faneleko ku zi alakanya xungetano hi ku nyika mawonela ya zilo za lihanyo?

¹³ Masikwini ya hina, a ku na muKristu-kulori a nga ni “zinyikiwo za ku hanyisa.” Hambulezo, a vamakabye vo kari va tshuka va nyika mawonela ya timhaka ta lihanyo na va nga kombelwangi. Lisine lezaku a vokari va nga ha nyika mawonela ntsena. Hambu Paule i mahile lezo a xikhati lexi Timote a nga tolovela ku babya hi lomu nzeni, kuzilava hi kota ya mati yo chaka ya lomu a nga hi kona.a (Gonza 1 Timote 5:23.) Hambulezo, zi hambene ni ku hlota tindlela ta ku maha Mboni-kulori yi tirisa tisinya, mimuri, kutani magela yo kari lawa ma nga tshukako ma nga tiri, hambu ku tshuka ma mu veka mhangweni. A zikhati zinwani, a vokari va zama ku maha vanghana va vumela mawonela yabye hi ku wula lezi: ‘A zukulu wa mina i wa hi nawo mababyi lawa. I hanyisilwe hi zalezi!’ Kova ni wahi mawonela hi nyikwako, hi fanele ku alakanya lezaku ma nga tshuka mava ni wuyelo ga hava, hambu loku yi hi mimuri yi tirisiwako nguvu. — Gonza Mavingu 27:12.   

A KU TI WONELA WUTLHARI

14, 15. a) A vokari va lonzowota mababyi ya vanwani kasi ku maha yini? b) Mavingu 14:15 gi vunisa kuyini ka mawonela ya lihanyo?

¹⁴ Hina maKristu ha zi lava nguvu kuva ni lihanyo li nene kasi ku hanya na hi tsakile hi tlhela hi maha zontlhe hi zi kotako ntirweni wa Nungungulu. Hambulezo, hi thapelwe hi kungambheleli, loku ku hi mahako hi babya. Loku hi babya, hi nga ha nyikwa mawonela yo hambanahambana ya machumela ya mababyi lawo. A munwe ni munwani i tlhatlhekile ku hlawula a chumela legi a gi vumelako. Lexi xi nga tsakisiko hi lezaku ka tiko legi gi teleko hi makangwa ku na ni vanhu va lonzowotako a mababyi ya vanwani kasi ku kuma mali. A vokari va xavisa “mimuri” na va yi seketela hi wukustumunyu ga mawunwa. A vanhu vanwani, kutani tikoponi, va khanyisa mimuri yo dura kasi ku kuma mali yo tala. Ka munhu a babyako loyi a lavako ku hanya, a “mimuri” leyo yi nga ha wonekisa ku khwatsi yi ta vuna. Kanilezi, hi nga rivakelwi lezaku a Mhaka ya Nungungulu ya hi tlharihisa yiku: “A xipumbu xi vumelela timhaka tontlhe; kanilezi loyi a tlharihileko wa cuwukisisa laha a fambako ha kona.” — Mav. 14:15.

¹⁵ A ‘munhu a tlharihileko’ i ta ti wonela nguvu loku a “timhaka” leto kutani zileletelo za kona zita hi ka munhu zi kanakanisako lezaku wa tiva ta lihanyo. A ‘munhu a tlharihileko’ a nga ha ehleketisisa lezi: ‘I wula lezaku a muri lowu, kutani mahela legi gi vunile wokari, kanilezi xana ku na ni vakustumunyu vo tsumbeka va zona ke? Kona kambe, a vanhu va hambene. Xana ku na ni xigelo xo zwala xa kuva nzi tsumba lezaku wu ta nzi vunawo? Xana nzi fanele ku maha mikambisiso kutani ku wutisa vanhu va tivekako kota vanhu va gonzileko ta lihanyo?’ — Deut. 17:6.

16. Ziwutiso muni zi nga hi vunako ku kombisa kupima ku nene xungetano hi tindlela ta ku chuma mababyi?

¹⁶ A Mhaka ya Nungungulu yi hi tlharihisa lezaku “hi hanya ka nguva leyi hi kutikhoma.” (Tit. 2:12) A kuva ni “kutikhoma,” kutani kuva ni kupima ku nene, zi laveka nguvu hakunene loku a tlhamuselo wa machumela yo kari wu nga zwisiseki. A munhu wa kona wa zi kota ku tlhamusela khwatsi lezi ma tirisako zona? Kona a machumela lawo ma zwanana ni lezi zi sinako zi tiveka, niku ku ni vanhu vo tala va tivako ta lihanyo va ma seketelako ke? (Mav. 22:29) Kutani zilo zo kala zi nga hi na xiseketelo? Kuzilava a munhu wa kona i wula lezaku a muri lowo wu polilwe ka wutshamu ga le kule, a ku khwatsi hi loku wu hi nchumu wo kala wu nga se tiviwa hi vakambisisi. Xana a magezu lawo ma tiyisa xokari kutani ku zi maha ziku khwatsi zi na ni hloko? A machumela yo kari kutani mimuri yo kari yi wuliwa lezaku yi na ni ‘tirela go kari ga fihlakalo’ kutani ‘ntamu wu nga tivekiko.’ Lexo xi wa tava xigelo xo zwala xa kuva hi ti wonela hakuva Nungungulu wa hi tlharihisa ka “wutumbe” ni wungoma. — Levi 19:26; Deut. 18:10-12.

HANYANI KHWATSI!

17. Kuxuva muni hi faneleko kuva nako?

¹⁷ A hubye yi fumako ya zana ga malembe go sangula yi lo rumela papilo ga lisima mabandleni. Anzhako ko xaxameta zilo lezi a maKristu ma nga fanele ku zi potsa, a papilo lego gi gumesile hi magezu lawa: “Loku mu ti wonela ka lezo, mu tava mu mahile khwatsi. Salani khwatsi!” (Miti. 15:29) Ka tinwani tirimi, a magezu yo gumesa ya vesi legi me ngalo “hanyani khwatsi,” kutani ku “tiyani.” Handle ko kanakana ha zi lava ku “hanya khwatsi” hi tlhela hi tiya a xikhati lexi hi tirelako Nungungulu.

18, 19. Zini hi nga zi rinzelako misaveni yiswa?

¹⁸ Loku a mafambisela lawa ya zilo ni kungambheleli za ha hi kona, hi ta simama hi babya. Hi nga ta rinzela ku chumiwa hi xihlamaliso zalezi. Hambulezo, Kuvululelwa 22:1, 2 i komba a xikhati lexi hi to chumiwa hi kumbhelela. Ka muwoniso wo kari, mupostoli Johani i wonile “congo wa mati ya wutomi,” ni “sinya ya wutomi” yi nga ni matluka ya ku “holisa matiko.” Lezo a zi wuli muri wo kari hi tonwa zalezi kutani ka xikhati xi tako. Kanilezi, zi yimela a lulamiselo ga Jehova ga ku tirisa Jesu kasi ku nyika wutomi ga pinzukelwa ka vanhu va ingisako — ku nga lezi hi zi rinzelako. — Isa. 35:5, 6.

¹⁹ Na ha ha rinzela wumanziko lego go saseka, ha zi tiva lezaku Jehova wa khatala hi munwe ni munwani wa hina, hambu xikhati lexi hi babyako. Hi nga tiyiseka lezaku, a ku fana na Davida, a Nungungulu wa hina i ta hi tiyiseta ni ka xihi xikhati hi babyako. Niku hi nga ha ti patsa na Davida hiku: “Wena wa nzi seketela kululameni ka mina, masiku wontlhe wa nzi veka mahlweni ka wena.” — Tis. 41:12.