U nga tiyiseka lezvaku Jehovha i ta ku vhuna zvikhatini zva zvikarato

1-2. a) Kuyelana muni ku nga kona cikari ca ciyimo ca hina ni ca vaJudha va nga tlhela Jerusalema? b) Tlhamusela zvikarato zvo kari lezvi a vaJudha va kumeneko nazvo. (Wona kwadru “Masiku ya Hagayi, Zakariya na Ezra.”)

KA ZVIKHATI zvo kari wa tshuka u karateka hi zva mandziko? Kuzvilava u luzile ntiro wa wena niku wa karateka hi ku u ta wu hlayisisa kuyini a ngango wa wena. Kuzvilava u karateka hi ku hlayiseka ka ngango wa wena ka gujeguje ya politika, ku kanetiwa, kutani ku betelwa ka ntiro wa kuchumayela. U kumana ni cin’we ca zvikarato lezvi? Loku zvihi lezvo, u ta vhuneka nguvhu hi ku tiva lezvi Jehovha a va vhunisileko zvona a vaIzrayeli va kale laha va nga kumana ni zvikarato zvo fana.

² A vaJudha lava va hanyileko cikhati co leha Bhabhuloni zvi wa lava ku vava ni kukholwa ko tiya kasi va tsika a wutomi go tshamiseka ga le Bhabhuloni vaya ka tiko ga ku va wa nga tivi zvo tala hi gona. Laha va nga chikela, va no sangula ku kumana ni zvikarato zva ku hlayisa mingango yabye. Va wa ngagi gi relela hi kota ya mufumo wa Persia ni matiko lawa ma nga va randzele. A vokari va wa zvi wona na zvi karata a ku aketa tempeli ya Jehovha. Hambulezvo, kwalomu ka 520 Mahlweni ka Nguva ya Hina, Jehovha i no rumela vaphrofeti vambiri, Hagayi na Zakariya, kasi ku va vhuna ku tlhela va hisekela wukhozeli ga Jehovha. (Hag. 1:1; Zak. 1:1) Kota hi to zvi wona, a ntiro wu mahilweko hi vaphrofeti lavo wu vile ni wuyelo ga ginene. Hambulezvo, kwalomu ka 50 wa malembe ndzhako, a vaJudha lava va nga tlhelile Jerusalema va wa lava ku tlhela va tiyisiwa. Ezra, a mutsali wa Nayo, i no suka hi Bhabhuloni a ya Jerusalema kasi ku ya tiyisa a vanhu va Nungungulu kasi va gi nyika lisima a wukhozeli ga lisine. — Ezra 7:1, 6.

3. Zviwutiso muni hi to bhula hi zvona? (Mavingu 22:19)

³ A ku khwatsi hi lezvi a zviphrofeto zva Hagayi na Zakariya zvi vhunileko a vanhu va Nungungulu cikhatini ci nga hundza a ku simama va mu tsumba a cikhati va nga vhukelwa, zvi nga hi vhuna hinawu nyamutlha a ku simama hi tsumba ku Jehovha i ta hi vhuna loku hi kumana ni zvikarato wutomini ga hina. (Lera Mavingu 22:19.) Laha hi kambisisako a mahungu ya Nungungulu ma wulilweko hi Hagayi na Zakariya ni ku hlola cikombiso ca Ezra, hi ta hlamula zviwutiso lezvi: A vaJudha lavo va khumbisilwe kuyini hi zvikarato lezvo zvontlhe? Hikuyini hi faneleko ku simama hi veka kupima ka kurandza ka Nungungulu loku a wutomi gi karata? Hi nga akisa kuyini a kutsumba ka hina hi Jehovha zvikhatini zva zvikarato?

A ZVIKARATO ZVI HUNGULILE A KUHISEKA KA VAJUDHA

4-5. Zvini kuzvilava zvi mahileko vaJudha va luza kuhiseka kabye ka ku aketa tempeli?

⁴ A cikhati leci a vaJudha va nga chikela Jerusalema, va wa hi ni ntiro wa hombe kasi ku wu maha. Va akile a alati ga Jehovha hi kuhatlisa va tlhela va aka ciseketelo ca tempeli. (Ezra 3:1-3, 10) Kanilezvi va kumene ni zvikarato zvo tala laha ka kuza va luza kuhiseka. Zvi wa nga lavi ku va aketa tempeli basi, kanilezvi zvi wa lava ku tlhela va aka tiyindlu kasi va hanya ka tona, va sangula ku rima, ni ku gisa mingango yabye. (Ezra 2:68, 70) Ahandle ka lezvo, va wa vhukelwa hi valala vabye lava va nga xuxa cikungo ca ku va nyimisa ku aketa tempeli. — Ezra 4:1-5.

⁵ Lava va nga wuya hi wukhumbini va wa tlhela va khumbiwa hi zvikarato zva timali ni zva politika. A tiko gabye makunu gi wa maha cipandze ca mufumo wa Persia. Andzhako ka loku Khurusi a hosi ya Persia a file hi 530 Mahlweni ka Nguva ya Hina, Kambises, a hosi yi nga mu vhaleta, yi no maha makungo ya kuya khozisa Gibhite. Na ma kari maya Gibhite, a masochwa yakwe kuzvilava ma londzile zvakuga, mati ni ko tumbela kona, lezvi zvi nga maha ku va engetela ku va bindzisela a wutomi a vaIzrayeli. A cikhati leci hosi Dhariyusi wo sangula a nga sangula ku fuma, na a vhaleta Kambises, ku wa hi ni zvikarato zvo tala zvo fana ni gujeguje ya politika mufun’weni wa Persia. Zvontlhe lezvo zvi mahile ku a votala lava va nga wuyile hi wukhumbini va karateka hi lezvi va to wu hlayisisa zvona a ngango wabye. Hi kota ya zvikarato zvontlhe va kumeneko nazvo, a vaJudha vo kari va alakanyile lezvaku ci wa nga hi cikhati cinene kasi va aketa tempeli ya Jehovha. — Hag. 1:2.

6. Hi kuya hi Zakariya 4:6, 7, zvikarato muni zvin’wani a vaJudha va kumeneko nazvo niku citiyisekiso muni Zakariya a va nyikileko?

⁶ Lera Zakaria 4:6, 7. A ku tsika zvikarato zva timali ni gujeguje ya politika, a vaJudha va wa kumana ni kuvhukelwa. Hi 522 Mahlweni ka Nguva ya Hina, a valala vabye va zvi kotile ku va nyimisa ku aketa tempeli ya Jehovha. Kanilezvi Zakariya i tiyisile vaJudha lezvaku Jehovha, hi ku tirisa a ntamu wa moya wakwe i ta va vhuna ku simama va aka hambu loku vo kumana ni yini. Hi 520 Mahlweni ka Nguva ya Hina, hosi Dhariyusi i no va vhumelela ku simama va aka tempeli a tlhela a va nyika mali yo maha lezvo. I no tlhela a laya a vagovhernadhori va lomu cipandzeni kasi va va vhuna. — Ezra 6:1, 6-10.

7. Jehovha i va katekisile hi ndlela muni a vaJudha lava va nga tlhela Jerusalema a cikhati leci va nga rangisa ntiro wakwe?

⁷ Hi ku tirisa Hagayi na Zakariya, Jehovha i tsumbisile vanhu vakwe ku i ta va vhuna loku va rangisa a ntiro wa ku aketa tempeli. (Hag. 1:8, 13, 14; Zak. 1:3, 16) Na va tiyisiwa hi vaphrofeti, a vaJudha va no simama ku aketa tempeli hi 520 Mahlweni ka Nguva ya Hina, va tlhela va mbheta ku yi aketa na ku nga se hundza ntlhanu wa malembe. Hi kota ya lezvi a vaJudha va nga rangisa a ntiro wa Nungungulu hambu lezvi va nga kumana ni zvikarato, Jehovha i va vhunile hi tlhelo ga nyama ni ga moya. Kota wuyelo ga kona, va no khozela Jehovha hi kutsaka. — Ezra 6:14-16, 22.

SIMAMA KU VEKA KUPIMA KA KU MAHA KURANDZA KA NUNGUNGULU

8. A magezu ma nga ka Hagayi 2:4 ma nga hi vhunisa kuyini ku veka kupima ka ku maha kurandza ka Nungungulu? (Wona ni tlhamuselo wa lahasi.)

⁸ Kota lezvi a kuxaniseka ka hombe ku nga laha kusuhani, zva lisima nguvhu ku alakanya ku hi fanele ku ingisa cileletelo ca ku patseka ntirweni wa kuchumayela. (Mar. 13:10) Hambulezvo, zvi nga tshuka zvi hi karatela a ku veka kupima wutirelini ga hina loku hi kumana ni zvikarato zva timali kutani loku hi kumana ni kuvhukelwa ntirweni wa kuchumayela. Cini ci nga hi vhunako ku rangisa a Mufumo? Hi fanele ku simama hi tsumba ku ‘Jehovha wa tiyimpi’b i na hina. I ta hi vhuna loku hi simama ku rangisa zvilaveko zva Mufumo mahlweni ka lezvi zva hina. Hikwalaho, a hi chavi nchumu. — Lera Hagai 2:4.

9-10. A patswa wo kari wu li wonisile kuyini a lisine la magezu ya Jesu ma nga ka Matewu 6:33?

⁹ Ehleketa hi cikombiso ca Xavier na Irina,c wu nga patswa wu tirako kota maphayona. Andzhako ka ku rura va ya vhunetela bandla go kari ka cipandze cin’wani, va no luza ntiro wabye hi kota ya zvikarato zva timali tikweni gabye. Hambu lezvi va nga kala va nga kumi ntiro wo tiya hi cipimo ca lembe, va ci zwile a civhuno ca Jehovha hi makhati yo khandzakanya niku ka zvikhati zvo kari va amukele civhuno ca vamakabye. Cini ci va vhunileko a cikhati va nga kumana ni zvikarato lezvo? Xavier, loyi kusanguleni a nga karatekile, i wula lezvi: “A ku tshama na hi khomekile ntirweni wa kuchumayela zvi hi vhunile ku veka kupima ka lezvi zvi nga zva lisima wutomini.” A cikhati leci yena ni sati wakwe va nga simama ku lavetela ntiro wo ti hanyisa, va wa tshama va khomekile ntirweni wabye wa kuchumayela.

¹⁰ Ka siku go kari, na va wuya hi kuchumayeleni, na no tiva ku a munghana wabye wa laha kusuhani i wa fambile a cipimo ca 160 wa tikilometro kasi a va tisela tisakwa timbiri ti nga hi ni zvilo zva kuga. Xavier i ngalo: “Ka siku lego, hi tlhelile hi wona lezvi Jehovha a khatalisako zvona hi hina ni lezvi a bandla gonawu gi khatalisako zvona hi hina. Ha tiyiseka lezvaku Jehovha a nga ta tshuka a rivala malandza yakwe, hambu loku a ciyimo ci wonekisa ku khwatsi ci nga ta chukwata.” — Mat. 6:33.

11. Zvini hi faneleko ku zvi rindzela laha hi simamako ku veka kupima ka ku maha kurandza ka Nungungulu?

¹¹ Jehovha i lava lezvaku hi veka kupima ka ntiro wa ku ponisa wutomi hi ku maha vapizani. Kota hi zvi kumbukileko ka paragrafo 7, Hagayi i no khongotela vanhu va Jehovha lezvaku va sangulisa ntiro wabye wo basa, a ku khwatsi hi loku na vo zimeka kambe ciseketelo ca tempeli. Loku va maha lezvo, Jehovha i tsumbisile ku va “katekisa.” (Hag. 2:18, 19) Hinawu hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha i ta katekisa kutikarata ka hina loku hi nyika lisima a ntiro lowu a hi nyikileko ku maha.

LEZVI HI NGA ENGETELISAKO ZVONA KU MU TSUMBA JEHOVHA

12. Hikuyini zvi nga lava ku Ezra ni van’wani va nga hi wukhumbini va va ni kukholwa ko tiya?

¹² Hi 468 Mahlweni ka Nguva ya Hina, Ezra i no famba ni ntlawa wa wumbiri kusukela Bhabhuloni kala Jerusalema. Ezra ni lava a nga hi navo, va wa fanele kuva ni kukholwa ko tiya kasi va maha liendzo lelo. Va wa fanele ku famba hi maruwa ya mhango na va hi ni ouro yo tala ni prata lezvi zvi nga humesiwa kota munyikelo wa tempeli. Lezvo zvi wa va veka mhangweni ya ku dhumelwa hi zvigevenga. (Ezra 7:12-16; 8:31) A cin’wani kambe, va no pola lezvaku hambu Jerusalema ku wa nga vhikelekangi. Ku wa nga hi na vanhu vo tala dhoropeni ga Jerusalema niku a tinyangwa ta gona ti wa lava ku lungisiwa. Hi nga gondza yini ka Ezra xungetano hi ku engetela ku tsumba ka hina ka Jehovha?

13. Ezra i ku akisile kuyini a kutsumba kakwe ka Jehovha? (Wona ni tlhamuselo wa lahasi.)

¹³ Ezra i wonile lezvi Jehovha a va vhunisako zvona vanhu Vakwe zvikhatini zva zvikarato. Malembanyana ndzhako, hi 484 Mahlweni ka Nguva ya Hina, zvi wonekisa ku khwatsi Ezra i wa hanya Bhabhuloni a cikhati leci Hosi Ahasuwerusi a nga nyimisa nayo wa ku fuvisa vaJudha va nga hi hasi ka mufumo wa Persia. (Est. 3:7, 13-15) A wutomi ga Ezra gi wa hi mhangweni! Hi kota ya lezvo, a vaJudha va “matikweni wontlhe” va no hlambanya ku ngagi nchumu va tlhela va rila, niku handle ko kanakana va khongotele Jehovha hi mukhongelo kasi a va vhuna. (Est. 4:3) Hi nga alakanyela lezvi Ezra ni vaJudha-kuloni va nga ti zwisa zvona laha lava va nga lava ku daya vaJudha a cikomu ci nga va hundzulukela ci rima hi mbhinyi ku dawa vona! (Est. 9:1, 2) Lezvi Ezra a zvi hanyileko ka cikhati leco co nonoha zvi mu longisele ka zviringo zvi nga hata niku handle ko kanakana zvi tiyisile a kutsumba kakwe ka wuzvikoti ga Jehovha go vhikela vanhu Vakwe.d

14. Cigondzo muni leci a makabye wo kari wa cisati a ci kumileko laha a nga khatalelwa hi Jehovha zvikhatini zva zvikarato?

¹⁴ Loku hi wona lezvi Jehovha a hi vhikelisako zvona ka zvikhati zva ku nonoha hi nga engetela kutsumba ka hina ka lezvaku i ta hi khatalela cikhatini ci tako. Wona cikombiso ca Anastasia, loyi a hanyako le mutsuwuka-gambo wa Europa. I no tsika ntiro wakwe a cikhati leci a vatiri kuloni va nga mu kucetela ku seketela tlhelo go kari ga politika. I wula lezvi: “Lego give khati go sangula ndzi nga cona wutomini ga mina.” I engeta aku: “Ndzi no khongela ka Jehovha niku ndzi wonile lezvi a nga ndzi khatalelisa zvona. Loku ndzo tshuka ndzi luza kambe ntiro, ndzi nga ta chava nchumu. Loku a Papayi wa mina wa le tilweni a ndzi khatalele nyamutlha, i ta ndzi khatalela mandziko.”

15. Zvini zvi vhunileko Ezra a ku a simama a tsumba Jehovha? (Ezra 7:27, 28)

¹⁵ Ezra i gi wonile a woko ga Jehovha wutomini gakwe. Laha Ezra a nga ehleketa hi makhati yo tala lawa Jehovha a nga mu khatalela cikhatini ci nga hundza, zvi mu vhunile ku simama a mu tsumba. Lezvo hi zvi wona ka magezu lawa yaku ‘a canja ga Jehovha Nungungulu wa mina gi [wa hi] hehla ka mina.’ (Lera Ezra 7:27, 28.) Ezra i wulile magezu yo fana 6 wa makhati lomu ka Bhibhiliya, ka bhuku legi a nga tsala. — Ezra 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Hi ka zviyimo muni hi nga gi wonako khwatsi a woko ga Jehovha wutomini ga hina? (Wona ni mufota.)

¹⁶ Jehovha a nga hi vhuna loku hi kumana ni zvikarato. Hi cikombiso, laha hi kombelako patrawu wa hina kasi a hi nyika siku ga kuya wona gotsovanyano kutani ku kombela ku cicelwa tihora ta ntiro kasi hi zvi kota ku wona mitlhangano yontlhe, ho vhula ndlela ya ku wona a woko ga Jehovha wutomini ga hina. A wuyelo ga kona gi nga tsakisa nguvhu a ku hundza lezvi hi nga zvi rindzela. Hi ku landzela, a kutsumba ka hina hi Jehovha ku ta tiya nguvhu.

17. Ezra i kombisile kuyini ku ti koramisa zvikhatini zva zvikarato? (Wona mufota wa kapa.)

¹⁷ Ezra hi kutikoramisa i no khongela ka Jehovha a kombela civhuno. Khati ni khati a nga karateka hi zvilo a nga fanele ku maha, Ezra i wo khongela ka Jehovha. (Ezra 8:21-23; 9:3-5) Hi kota ya lezvi Ezra a nga tsumba Jehovha, a vanhu van’wani va wa longile ku mu seketela ni ku pimanyisa kukholwa kakwe. (Ezra 10:1-4) Loku hi bindziwa hi kukarateka hi tlhelo ga nyama kutani hi kutshamiseka ka ngango wa hina, hi fanele ku khongela ka Jehovha hi kukholwa.

18. Zvini zvi nga hi vhunako ku a kutsumba ka hina ka Jehovha ku kula?

¹⁸ Loku hi kutikoramisa hi lava civhuno ca Jehovha hi tlhela hi vhumela civhuno ca vamakabye va hina, a kutsumba ka hina hi Nungungulu ku ta kula. Erika, a mamani wa vana vanharu, i no simama a tsumba Jehovha laha a nga kumana ni ku luzekelwa. Hi cikhatanyana citsongwani i no xaniseka hi kota ya ku wonhekeliwa hi rumbu ni ku luza nuna wakwe wo randzeka. I wula lezvi hi kota ya zvontlhe lezvi zvi nga mu humelela: “U nge rangi u zvi tiva lezvi Jehovha a to ku vhunisa zvona. A civhuno ci ngata hi tindlela to kala hi nga ti rindzelangi. Ndzi no wona lezvaku Jehovha i tirisile vanghana va mina kasi ku hlamula a kutala ka mikhongelo ya mina hi zvilo zvokari va nga wula kutani ku maha. Loku ndzi va byela lezvi zvi ndzi humelelako a vanghana va mina, zvi nga va olovela ku ndzi vhuna.”

SIMAMA KU TSUMBA JEHOVHA KALA MAGUMO

19-20. Zvini hi gondzako ka vaJudha lava va nga kala ku zvi kota ku tlhela Jerusalema?

¹⁹ Hi nga tlhela hi gondza cigondzo ca lisima ka vaJudha lava va nga kala ku zvi kota ku tlhela Jerusalema. A vokari vabye a va zvi kotangi ku tlhela hi kota ya tanga kutani a ciyimo ca mingango yabye ci wa nga va vhumeleli a ku tlhela. Kanilezvi va wa tsaka hi ku seketela lava va nga tlhela hi ku va nyika zvilo zvo tala lezvi va nga wa ta zvi lava le tempeleni. (Ezra 1:5, 6) Zvi wonekisa ku kwalomu ka 19 wa malembe andzhako ka loku a ntlawa wo sangula wu tlhelile Jerusalema, lava va nga sele Bhabhuloni va wa ha simama ku rumela minyikelo Jerusalema. — Zak. 6:10.

²⁰ Hambu loku hi tizwa na hi nga hi na ntamu wa ku maha zvontlhe ntirweni wa Nungungulu, hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha wa ku nyika lisima a kutikarata ka hina ka ku lava ku mu tsakisa. Hi zvi tivisa kuyini? Masikwini ya Zakariya, Jehovha i kombelile a muphrofeti wakwe a ku maha korowa kutani cidlodlo hi ouro ni prata leyi yi nga rumelwa hi lava va nga hi wukhumbini le Bhabhuloni. (Zak. 6:11) A ‘cidlodlo’ leco ci wa fanele kuva ‘cialakanyiso’ ca minyikelo yabye. (Zak. 6:14) Hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha a nga ta tshuka a rivala a kutikarata ka hina ka ku mu tirela zvikhatini zva zvikarato. — Mah. 6:10.

21. Cini ci to hi vhuna ku tsumba Jehovha hambu loku ko humelela yini cikhatini ci tako?

²¹ Handle ko kanakana hi ta simama hi kumana ni zvikarato masikwini lawa yo gumesa, niku kuzvilava a ciyimo ci ta bindza nguvhu masikwini ma tako. (2 Tim. 3:1, 13) Hambulezvo, a zvi lavi ku hi karateka ku hundza mpimo. Alakanya a magezu ya Jehovha lawa a nga byela vanhu vakwe masikwini ya Hagayi, yaku: ‘Ndzi na n’wina . . . mu nga chavi!’ (Hag. 2:4, 5) Hinawu hi ga tiyiseka lezvaku Jehovha i tava na hina laha hi ti karatako ku maha lezvi zvi nga ntan’wini wa hina kasi hi maha kurandza kakwe. Loku hi tirisa a zvigondzo hi zvi kumileko ka zviphrofeto zva Hagayi na Zakariya ni cikombiso ca Ezra, hi ta simama hi tsumba Jehovha hambu loku ko humelela zvikarato zvo tshamisa kuyini cikhatini ci tako.