“Ku wa hundza 39 wa malembe mina na Sofiaa na hi chadhile a cikhati leci a ngafa hi kota ya mababyi ya hombe. A vanghana va mina va ndzi seketele nguvhu, niku ndzi wa tshama na ndzi khomekile. Kanilezvi ku hundzile lembe gontlhe na ndza hazwa kubayisa ka hombe. Ndzi wa ti zwisa ku khwatsi hi loku zvi nga koteki a ku wonelela a kutizwa ka mina. Hambu lezvi ku hundzako malembe manharu Sofia na file, ndza tshuka ndzizwa kubayisa ka hombe niku a ku tala ka zvikhati lezvo zvi humelela na ndzi nga zvi rindzelangi.”— Kostas.

U tshuka u felwa hi munhu u mu randzako? Loku ku hi lezvo, kuzvilava u ti zwisa ku khwatsi hi Kostas. Zvilo zvitsongwani zvi vangako kukarateka ni ku bayisa ka mbilu ka ku hundza loku ku vangiwako hi ku felwa hi nuna kutani sati, xaka ga wena, kutani hi munghana wa hombe. Hambu titlhari ta siyensya ti wula lezvo. A ndzima yo kari yi humesilweko hi The American Journal of Psychiatry yi wula lezvaku a ku “felwa hi wona nchumu wo bayisa nguvhu ni wo hlwela ku hundza ka zvontlhe”. Loku munhu a karatekile hi kota ya ku felwa, a nga ha ti wutisa lezvi: ‘Kala rini na ndza hazwa ku bayisa loku? Ndzi ta tshuka ndzi tsaka kambe? Ndzi ta zvi kotisa kuyini ku ti tlhatlha ka cikarato leci?’

A mihlamulo ya zviwutiso lezvo hi ta yi kuma lomu ka Khindlimuka! lowu. A ndzima yi landzelako yi ta ku nyika masemanyana ya lezvi zvi nga humelelako loku u felwe hi munhu u mu randzako zvezvanyana. Leti ti to landzela, ti ta bhoxa tindlela to kari ti nga ku vhunako ku hungula kukarateka loku u felwe.

Hi rindzela lezvaku a mahungu ma landzelako ma ku chavelela ni ku vhuna ni wihi a rilako hi kota ya ku felwa.

Hambu lezvi a titlhari ti wulako lezvaku a kurila kuya hi zvigava, hi lisine a mun’we ni mun’we i rila hi ndlela yo hambana ni ya mun’wani. Xana a ku hambana loko ku wula lezvaku a vanhu vokari a va karateki nguvhu loku va felwe kutani a va kombisi lezvi va ti zwisako zvona? Ne ni ku vala. Hambu lezvi a kurila zvi vhunako, a ku na marilela ya “chukwana” ku hundza man’wani. Zvi nga ha hambana hi kuya hi mudhawuko wa munhu, wumunhu gakwe, lezvi a nga kumana nazvo wutomini, ni lezvi a xaka gakwe gi nga fisa zvona.

ZVI TA BAYISA HI NDLELA MUNI?

Loyi a felweko kuzvilava a nga zvi tivi lezvi zvi nga humelelako andzhako ka ku felwa hi xaka gakwe. Hambulezvo, a kutizwa ko kari ni zvikarato zva kona zvi tolovelekile niku a kutala ka zvikhati hi nga ranga hi tiva lezvi hi nga mahako. Wona lezvi zvi landzelako:

Kuhlulilwa hi kutizwa ka wena. Loku u felwa, u nga rila, u xuva loyi a ngafa, niku a ciyimo ci nga cica hi citshuketi. A kutizwa ka wena ku nga engetela a cikhati u alakanyako lezvi mu nga hanyisanisa zvona ni lezvi mu nga xuva ku maha. Hambulezvo, kusanguleni zvi nga bayisa nguvhu zvi tlhela zvi nga ku kholwisi. Tina i alakanya lezvi zvi nga mu humelela laha a nuna wakwe Timote a ngafa hi citshuketi. I ngalo: “Kusanguleni ndzi wa lahlile mapimo. Ne ku rila ndzi wa nga zvi koti. Ndzi wa hlulekile laha ka kuza ka zvikhati zvo kari ndzi nga zvi koti ku hefemula. Ndzi wa nga kholwi lezvi zvi nga humelela.”

A kukarateka, kuzangara ni kutizwa nandzu zvi nga humelela. Ivan i bika lawa: “Andzhako ka kuva hi felwe hi n’wana wa hina Herinques, wa 24 wa malembe, mina ni sati wa mina Yolanda hi wa bayisekile nguvhu! Cima hi wa nga se ti alakanyela na hi zangarile, kanilezvi laha hi nga felwa a hi no ku hlamala. Hi ti zwile nandzu hi tlhela hi ti wutisa ku xana na hi mahile zvokari kasi ku vhuna n’wana wa hina ke.” Alexandro, loyi a nga felwa hi sati wakwe a nga babya hi cikhati co leha, yenawu i ti zwile nandzu. I ngalo: “Kusanguleni ndzi alakanyile lezvaku loku ku hi ku hi Nungungulu a vhumelelako ku ndzi xaniseka nguvhu, zvi wula ku ndzi munhu wa ku biha. Ndzi gumile ndzi tizwa nandzu hi kota ya lezvi ndzi nga sola Nungungulu hi kota ya lezvi zvi nga humelela.” Kostas loyi a nga kumbukiwa ka ndzima yi hundzileko, yenawu i wula lezvi: “Hi cikhati co kari ndzi ti zwile nandzu hi kufa ka Sofia. Ndzi gumesa ndzi tizwa nandzu hi kota ya lezvi ndzi nga alakanya lezvo. Phela, Sofia i wa nga hi na nandzu hi kufa kakwe.”

Kukarateka hi kota ya ku ehleketa zvotala. A zvikhati zvin’wani lezvi zvi pimisiwako hi loyi a nga felwa a zvi zwisiseki. Hi cikombiso, a munhu a nga felwa a nga ha alakanya lezvaku a ngazwa mufi na a wulawula kutani ku mu wona na a hanya. Zva koteka kambe ku a nga zvi koti ku alakanya zvilo kutani ku veka kupima ka zvokari. Tina i ngalo: “Ka zvikhati zvin’wani ndzi wa bhula, kanilezvi a mapimo ya mina na ma nga hi kona! Ndzi wa ehleketa nguvhu hi zvontlhe lezvi zvi nga maheka kufeni ka Timote. Ka zvikhati zvin’wani ndzi wa nga zvi koti ku veka kupima ka zvilo niku lezvo zvi wa ndzi swira.”

Ku nyenya ku tshama ni van’wani. A munhu a karatekileko hi kota ya ku felwa, zvi nga mu swira a ku tshama ni van’wani. Kostas i ngalo: “Loku ndzi hi ni lava va chadhileko ndzi wa tizwa ndzoce. Ndzi wa ti zwisa lezvo kambe loku ndzi hi ni magwendza.” Yolanda a sati wa Ivan i alakanya lezvi: “Zvi wa ndzi karatela ku tshama ni vanhu va nga karateka hi kota ya zvilo zvi nga wonekisa ku khwatsi a zvi na cigelo loku ndzi zvi fananisa ni lezvi zva hina! Ku wa hi ni van’wani va nga randza ku hi byela zvokari xungetano hi vana vabye. Lezvo zvi wa ndzi tsakisa, hambulezvo zvi wa ndzi karatela ku va ingisela. Mina ni nuna wa mina hi wa simama kuhanya, kanilezvi hi wa nga hi na lihlazva-mbilu la ku yimisana ni lezvi zvi nga humelele.”

Cikarato ca lihanyo. Loku u felwe u nga ha vhumala wurongo, u wondza u tlhela u swihala kuga. Aroni i alakanya lezvi zvi nga maheka andzhako ka lembe na felwe hi papayi wakwe, i ngalo: “Ndzi wa nga kumi ni wurongo. Ndzi wa khindlimuka hi cikhati ca leci ca cin’we ni wusiku ndzi sangula ku ehleketa hi kufa ka papayi.”

Alexandro i alakanya zvikhati zvo kari a ngava ni mababyi yo kala ma nga tlhamuseleki, i ngalo: “Ndzi yile ka dhokodhela zvikhati zvo tala kasi a ya ndzi hlola kanilezvi i te a ndzi babyi. Ndzi zile ndzi alakanya lezvaku kukarateka ku ndzi vangelako zvikarato zva miri.” Hi kutsongwani-kutsongwani, zvi no hundza. Hambulezvo, Alexandro i mahile khwatsi hi kuya ka dhokodhela. A kukarateka ku nga daya leci ci hi vhikelako mababyi (sistema imune), ku tshingisa mababyi yo kari hi sinako hi hi nawo kutani ku hi vangela man’wani mababyi.

Ku tsandzeka ku maha mitiro ya lisima. Ivan i alakanya lezvi: “Andzhako ka loku Eric a file a hi byelangi maxaka ni vanghana basi, kanilezvi hi byelile ni vanhu van’wani votala, vo kota mutholi wakwe ni n’winyi wa muti lowu a nga lugara. Zvi lavile kambe a kuva hi tatisa maphepha yo kari hi tlhela hi landzelela zvibya zvakwe. Zvontlhe lezvo, zvi wa lava ku hi veka kupima ka cikhati caleciyani hi nga karatekile maalakanyweni ya hina, mirini wa hina, ni ka kutizwa ka hina.”

Hambulezvo, ka van’wani a cikarato ci woneka loku va lava ku maha mitiro yo kari yi nga mahiwa hi matsuva. Lezvo zvi humelele Tina. I tlhamusela lezvi: “Timote hi yena a nga khatalela konta ya hina ya bhanko ni timhaka tin’wani to yelana ni mabhindzu ya hina. Makunu zvalezvi hi mina ndzi khatalelako zvona, lezvo zvi engetele kukarateka ka mina. Xana ndzi nga zvi kota ku maha zvontlhe lezvo na ndzi nga phazami?”

A zvikarato lezvi zvi kumbukilweko laha hehla zvi hi nyika mawonela ya lezvaku zva karata nguvhu kulwa ni kubayisa ka ku felwa. A lisine hi ku a ku felwa zva bayisa nguvhu, kanilezvi a ku tiva zvikarato lezvi na ka hi mahlweni zvi nga vhuna lava va nga felwa lezvaku va lwisana ni kubayisa loko. Alakanya lezvaku a hi vontlhe va karatekako kutani kuzwa kubayisa hi ndlela yo fana ni van’wani. A cin’wani kambe, zvi nga chavelela lava va felweko a ku tiva lezvaku a kubayisa loko ka humelela niku ku tolovelekile.

ZVI TA KOTEKA KU TLHELA NDZI TSAKA?

Lezvi zvi nga humelelako loku u felwe: A kubayisa ka ku felwa a ku pindzuki, hi kufamba ka cikhati ka hundza. Lezvo a zvi wuli ku rivakelwa maxaka ya hina hi kumbhelela. Hambulezvo, hi kutsongwani-kutsongwani, a zvilondza zva ku felwa zva hola. Kanilezvi, zvi nga tshuka zvi vhuka loku u mu alakanya kutani loku ku chikela siku a ngafa hi gona, ni siku ga muchadho, ni zvin’wani. Kanilezvi, hi magumo, a kutala ka vanhu va zvi kota ku ringanisela va tlhela va zvi kota ku veka kupima ka mitiro yabye ya siku ni siku. Lezvo zvi maheka nguvhu loku loyi a felweko a fanele ku hlayisa ngango a tlhela aba mazambo ma lavekako kasi kulwa ni cikarato ca ku felwa.

Zvi ta teka cikhati muni na wa hazwa kubayisa? A vokari zvi nga teka tihweti basi kasi va hlula kubayisa ka ku felwa. Kanilezvi ka votala, zvi nga teka lembe kutani mambiri kasi a kubayisa ku chukwata. A ka van’wani zvi nga ha teka cikhati co leha nguvhu.a Alexandro i alakanya lezvi: “Ndzi mbhetile malembe manharu na ndza hazwa kubayisa.”

Zvi lava ku uva ni lihlazva-mbilu. U nga karateki hi zva mandziko, maha zvilo hi zambo ga wena, niku tiva lezvaku a kubayisa ku vangiwako hi ku felwa ku nga ta pindzuka. Hambulezvo, xana zvi kona u nga mahako kasi ku hungula kubayisa ka wena zvezvi, u tlhela u ti wonela kasi u ngazwi kubayisa hi cikhati co leha na ku nga hi na cigelo?

Loku u kari u hlota wusungukati kasi lwisana ni kubayisa ka ku felwa, u nga kuma mawonela yo tala nguvhu — a man’wani ma vhuna nguvhu ku hundza man’wani. Kota lezvi zvi nga kumbukiwa kusanguleni, kuzvilava lezvo zvi mahiwa hi ku a munhu ni munhu i bayiseka hi ndlela yakwe. Leci ci vhunako wokari kuzvilava a ci nge vhuni ka mun’wani.

Hambulezvo, ku na ni mawonela yo kari ma vhunileko votala. A mawonela lawo ma tolovela ku wuliwa hi vanhu va chavelelako lava va nga felwa, niku wona ma yelana ni matshinya ya milayo yo tsumbeka ma kumekako ka bhuku ga kale ga wutlhari — ku nga Bhibhiliya.

1: VHUMELA KU VHUNIWA HI MAXAKA NI VANGHANA

• 

  A titlhari to kari ti wula ku lezvo zva lisima nguvhu kasi kuhlula kukarateka ku vangiwako ku hi ku felwa. Hambulezvo, ka zvikhati zvokari u nga tshuka u lava ku tshama wece. Kuzvilava u nga ha swiriwa hi lava va zamako ku ku vhuna. Lezvo zvi tolovelekile.

• U nga alakanyi ku contlhe cikhati u fanele ku tshama ni van’wani, kanilezvi u nga ti tsawukanyisi navo hi kumbhelela. Ka cikhati ci tako u ta tshuka u lava ku va ku vhuna. Hi ndlela yi nene, va byele lezvi u zvi lavako ni lezvi u kalako u nga zvi lavi.

• Ti pimele cikhati ca ku tshama ni van’wani ni ca ku tshama wece.

TSHINYA GA NAYO: ‘A vambiri va chukwana ku hundza mun’we, . . . hakuva loku mun’we awa, mun’wani i ta vhuxa munghana wakwe.’ — Mutshawuteli 4:9, 10.

2: HLAWULA ZVAKUGA U TLHELA U MAHA MA EXERCÍCIO

• A kuva ni kuringanisela ka zvakuga lezvi u gako zvi nga ku vhuna ku hungula kukarateka ku vangiwako hi ku felwa. Zama kuga mihandzu yo hambanahambana, ni matsawu, u tlhela u tiva tixaka ga zvakuga ti nga ni mavhitamina.

• Nwana nguvhu mati ni tisumu leti ti nyikako lihanyo li nene.

• Loku u swihala kuga, gana zvitsongwani hi kuphindaphinda. U nga ha wutisa dhokodhela xungetano hi zvakuga lezvi u faneleko kuga.a

• A ku famba hi kuhatlisa ni ku maha tixaka tin’wani ta ma exercício zvi nga hungula kutizwa ka hava. Ka vokari a ma exercício ma nga nyika cikhati ca ku ehleketa hi matsuva. Ma nga tlhela ma vhuna van’wani a ku nyima ku ehleketa nguvhu hi matsuva.

TSHINYA GA NAYO: “Hakuva a ku se tshuka kuva ni munhu a nga venga a miri wakwe, kanilezvi wa wu wundla ni ku wu tshotshota.” — Va Le Efesusi 5:29.

3: ETLELA ZVI ENELA

• 

  A ku etlela zva vhuna contlhe cikhati, kanilezvi zva lisima nguvhu ka lava va nga felwa, hakuva a kurila ku nga va mbheta ntamu.

• Ti pimele kafe ni byala u nwako, hakuva zvi nga tshuka zvi ku tsona wurongo.

TSHINYA GA NAYO: ‘I chukwana a kuva ni zvitsongwani zvin’we ni kurula ku hundza a ku kuma zvo tala hi kukarateka ni ku landza mheho.’ — Mutshawuteli 4:6.

4: TI ZWANANISI NI CIYIMO

• 

  Tiva lezvaku munhu ni munhu i bayiseka hi ndlela yo hambana ni ya mun’wani. Hikwalaho, u fanele ku ti hlawulela ha wece lezvi zvi nga ku vhunako.

• A votala va wula lezvaku a ku phofula kukarateka kabye ka van’wani zva va vhuna kulwa nako, kuveni a van’wani va zvi wona zvi hi chukwana ku miyela. A titlhari ti na ni mawonela yo tala xungetano hi lisima la ku kombisa lezvi munhu a ti zwisako zvona kasi kulwa ni kubayisa ka ku felwa. Loku u lava ku ti phofula, kanilezvi na u kanakana, zvi nga ku vhuna loku u sangula hi ku mu byela zvitsongwani a munghana wa wena wa hombe.

• A vanhu vo kari va wula lezvaku a kurila zva vhuna kasi kuhlula kukarateka loku va felwe, kuveni a van’wani va zvi kota kuhlula hambu loku va nga rili nguvhu.

TSHINYA GA NAYO: “A mbilu ya tiva kubayiseka ka yona.”— Mavingu 14:10.

5: POTSA KU MAHA ZVILO ZVI TO ENGETELA CIKARATO

• 

  A vokari va felweko va zama ku hungula kubayisa hi kunwa byala kutani ku tirisa mimuri yo lahla mapimo. A ku zama ku mbheta kukarateka hi ndlela leyo, zvi fana ni ku ti vangela mhango ha wece. Zvi to ku vhuna zva cikhatanyana basi, kanilezvi zvi ngava ni mawuyawuya ya hava. Zama ku maha zvilo zvi kalako zvi nga hi na mhango kasi ku hungula kukarateka ka wena.

TSHINYA GA NAYO: “A hi ti hlazveni ka zvontlhe zvi nyenyezisako.” — 2 Va Le Korinte 7:1.

6: RINGANISELA ZVILO

• A votala va zvi wona na zvi vhuna kuta va nyima kukarateka hi ku maha mitiro yi to va vhuna ku rivala kubayisa loku va ku zwako.

• Kuzvilava u nga hungula kukarateka ka wena hi ku ti lavela vanghana kutani ku tiyisa wunghana, ku gondza wutlhari ga ku maha zvilo kutani ku hlakana ni van’wani.

• Hi kufamba ka cikhati, u ta wona kucica. Kuzvilava u ta pola ku hi kutsongwani-kutsongwani u mbheta masiku na u nga se karateka nguvhu — lezvi zvi vhuna nguvhu.

TSHINYA GA NAYO: ‘A cilo cin’we ni cin’wani ci na ni nguva ya cona, . . . a cikhati ca ku rila, ni cikhati ca ku hleka; a cikhati ca hlomulo, ni cikhati ca ku kina.’ — Mutshawuteli 3:1, 4.

7: SIMAMA NI LONGOLOKO WA WENA

• 

  Loku zvi koteka, tekela ku ti mahela longoloko wa lezvi u lavako ku mahisa zvona zvilo.

• Ti vekele cikhati ca ku etlela, ca ku tira, ni ca ku maha zvin’wani. Kuzvilava loku u landzela khwatsi a longoloko wa wena, wu ta ku vhuna ku tlhela u maha zvilo a ku fana ni lezvi u nga mahisa zvona kale.

• A ku tshama na u khomekile hi mitiro ya yi nene, zvi nga ku vhuna ku hungula kubayisa

TSHINYA GA NAYO: ‘Hakuva a nga ta alakanya nguvhu a masiku ya kuhanya kakwe, hakuva Nungungulu i mu hlamula hi ku tsakisa mbilu yakwe.’ — Mutshawuteli 5:20.

8: U NGA TEKELI KU MAHA ZVIBOHO ZVA HOMBE

• A kutala ka lava va hatliselako ku maha zviboho zva hombe andzhako ka ku felwa, va guma va ti laya.

• Loku zvi koteka, nyimanyana ku hundza cikhati na u nga se sangula ku tira, ku cica ntiro, ku hoxa kutani ku nyikela lezvi zvi nga hi zva matsuva.

TSHINYA GA NAYO: ‘A maalakanyo ya loyi a ti karatako ma pfunisa; kanilezvi vontlhe lava va cihatla ni mavhonya va ta vhumala.’ — Mavingu 21:5.

9: ALAKANYA MUFI WA WENA

• 

  A vanhu votala va felweko va zvi wona na zvi vhuna ku maha zvilo zvi va alakanyisako a xaka gabye.

• Kuzvilava zvi nga vhuna a ku hlengeleta mifota, ni ku xaxameta a zvilo lezvi mu nga maha zvin’we kasi ku mu alakanya hi zvona.

• Hlayisa zvilo lezvi zvi to ku maha u alakanya cikhati ca ci nene mu nga hi zvin’we kasi u ta zvi wona ka cikhati ci tako loku a kubayisa ku hundzile.

TSHINYA GA NAYO: “Alakanya masiku ya kaleloko.” — Dhewuteronome 32:7.

10: ENDZA

• Loku zvi koteka endza.

• Loku zvi nga koteki ku endza uya kule, kuzvilava u nga maha zvilo zvo kari zvo tsakisa hi siku gin’we kutani mambiri, zvo kota ku famba pfhuka wo leha hi minenge, kuya muzewu, kutani kuya praya.

• U nga maha zvilo kambe zvo hambana ni lezvi u nga zvi tolovele kale.

TSHINYA GA NAYO: “Tanani hiya ka wutshamu ga ciwula hi ya tshama hoce hi humula kutsongwani.” — Marku 6:31.

11: VHUNA VAN’WANI

• 

  Alakanya lezvaku loku u vhuna van’wani, wenawu wa vhuneka.

• U nga sangula hi ku vhuna lava vonawu va nga felwa, vo kota maxaka ni vanghana va wena, lava va lavako munhu a zwisisako ciyimo cabye.

• A ku vhuna van’wani ni ku va chavelela zvi nga vhuxa litsako leli u nga hi nalo zvi tlhela zvi vhuxa kungo ga wena xungetano hi wutomi.

TSHINYA GA NAYO: “Loyi a nyikako wa tsaka nguvhu a ku hundza loyi a amukelako.” — Mitiro 20:35.

12: HLOLA LEZVI U ZVI RANGISAKO

• A ku bayiseka ku nga ku vhuna ku tiva lezvi zvi nga zva lisima wutomini ga wena.

• Londzowota cikhati leco kasi u hlola lezvi u hanyisako zvona.

• Loku zvi laveka cica lezvi u zvi rangisako wutomini ga wena.

TSHINYA GA NAYO: ‘I chukwana kuya ndlwini ya cirilo ku hundza a kuya ndlwini ya mubuzo; hakuva lawo hi wona magumo ya vontlhe vanhu; ni munhu loyi a hanyako i fanele ku ehleketa ha kona.’ — Mutshawuteli 7:2.

Hi lisine, a ci kona ci to mbheta kubayisa loku u ku zwako hi kota ya ku felwa. Hambulezvo, a vanhu vo tala va felweko va wula lezvaku a ku maha zvilo zva zvi nene, zvo kota lezvi zvi nga xaxametiwa ka ndzima leyi, zvi va chavelele nguvhu. A revhista legi a gi na xaxameto wa zvontlhe zvi vhunako ku hungula kukarateka loku u felwe. Kanilezvi, loku u tirisa mawonela ma xaxametilwe ka revhista legi, u nga vhuneka hi tindlela to kari loku u felwe.

A KU BAYISA KA KU FELWA HI MUNHU HI MU RANDZAKO YI MAHILE MHAKA YI KAMBISISIWAKO NGUVHU HI TITLHARI KA MASIKWANA LAWA. Hambulezvo, kota lezvi zvi kombilweko ka ndzima yi nga hundza, a wusungukati ga gi nene gi tala ku kotlana ni wutlhari ga kale gi nga lomu ka Bhibhiliya. Lezvo zva zwala hakuva a wurangeli ga Bhibhiliya a gi hundzelwi. Hambulezvo, a Bhibhiliya a gova ni wusungukati go tsumbeka ntsena. Gi na ni mahungu yaku a hi nge ma kumi ka bhuku gin’wani, niku ma nga chavelela lava va karatekileko.

• Leci ci hi tiyisako lezvaku a maxaka ya hina ma fileko a ma lomu kuxanisekeni

  Ka Mutshawuteli 9:5 a Bhibhiliya gi ngalo: “A vafileko a va tivi nchumu.” A ‘makungo yabye’ ma mbhela. (Lisimu 146:4) Hi kuyelana ni mhaka leyi, a Bhibhiliya gi fananisa kufa ni wurongo ga tshongotshongo. — Johani 11:11.

• A kuva ni kukholwa ko tiya ka Nungungulu wa lirandzo ka hi chavelela

  Ka Lisimu 34:15 a Bhibhiliya gi ngalo: ‘A mahlo ya Jehovhaa ma tshonometa a valulamileko; ni tindleve takwe ti kangatele huwa yabye.’ Lezvo zvi hi vhuna ku tiyisa wunghana ga hina ni Muvangi wa hina, loyi a nga tirisako ntamu wakwe kasi ku chavelela a mun’we ni mun’wani wa hina.

• Zvilo zva zvi nene hi zvi rindzelako

  Hi nga alakanyela a cikhati leci lava va nga lomu zvilahleni va to vhuka va tlhela va hanya laha misaveni! A Bhibhiliya gi phindaphinda ku wulawula hi cikhati leco. Na gi wulawula hi lezvi a misava yi to tshamisa zvona, a Bhibhiliya gili Nungungulu “i ta kulula mihloti yontlhe mahlweni yabye. Ku nga ha ta va kona kufa, hambu ni hlomulo, kutani kurila ni kubayisa”. — Kuvhululelwa 21:3, 4.

A vanhu votala va kholwako ka Jehovha, a n’winyi wa Bhibhiliya, va kuma ntamu wa ku lwisana ni kukarateka hakuva va tiva citsumbiso ca lezvaku a maxaka yabye ma fileko ma ta tlhela ma hanya. Hi cikombiso, Ana loyi a nga felwa hi nuna wakwe na va hi ni 65 wa malembe na va chadhile, i wula lezvi: “A Bhibhiliya gi ndzi tiyisekisa lezvaku a maxaka ya hina yo randzeka lawa ma fileko a ma lomu kuxanisekeni, niku Nungungulu i ta vhuxa vontlhe lava va nga lomu maalakanyweni yakwe. A ku tiva lezvo zva ndzi vhuna ku hlula kukarateka ni ka cihi cikhati ndzi tshukako ndzi alakanya a nuna wa mina!”

Tina loyi a kumbukilweko kusanguleni ka xaxamelo wa tindzima leti, i wula lezvi: “Kusukela a siku legi Timote a ngafa hi gona, Nungungulu wa ndzi seketela. Ndza gi wona woko ga Jehovha na gi ndzi vhuna zvikhatini zva zvikarato. A citsumbiso ca Bhibhiliya ca lezvaku a vafileko va ta vhuka ca lisine nguvhu ka mina. Lezvo zva ndzi nyika ntamu wa ku simama ndzi rindzela kala siku legi ndzi to tlhela ndzi wona Timote.”

A kutizwa loko ka fana ni loku a vanhu van’wani votala lava va kholwako lezvaku a Bhibhiliya gi tsumbekile va ti zwisako zvona. Hambu loku u alakanya lezvaku lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako a hi lisine kutani ku i noro, u fanele ku hlola ha wece a zvikombiso zvi tiyisako lezvaku a wusungukati ni zvitsumbiso zva Bhibhiliya zva lisine. Kuzvilava u ta pola ku a Bhibhiliya ga va vhuna nguvhu lava va nga kukaratekeni.

GONDZA ZVIN’WANI XUNGETANO HI CITSUMBISO CA VAFILEKO

Wona tivhidhyu ti yelanako ni mhaka leyi ka saite ya hina ya nayo ya jw.org/tsc

HI CIHI CIYIMO CA VAFILEKO?

Zvini zvi hi humelelako loku hifa? A hlamulo wo dlunyateka wa Bhibhiliya wa chavelela wu tlhela wu tiyisa

Nghena ka cipandze BHIBLIOTEKA > TIVHIDHYU (Laha ku nga tsaliwa ku: BHIBHILIYA > LEZVI A BIBLIA GI GONZISAKO)

WA ZVI LAVA KU TIVA MAHUNGU YO SASEKA?

Lezvi nyamutlha ku nga tala mahungu yo biha, hi nga ma kuma kwihi a mahungu ya ma nene?

Nghena ka cipandze TIGONDZO TA BHIBHILIYA > KURULA NI LITSAKO