Lezvi zvi nga humelelako loku u felwe

Hambu lezvi a titlhari ti wulako lezvaku a kurila kuya hi zvigava, hi lisine a mun’we ni mun’we i rila hi ndlela yo hambana ni ya mun’wani. Xana a ku hambana loko ku wula lezvaku a vanhu vokari a va karateki nguvhu loku va felwe kutani a va kombisi lezvi va ti zwisako zvona? Ne ni ku vala. Hambu lezvi a kurila zvi vhunako, a ku na marilela ya “chukwana” ku hundza man’wani. Zvi nga ha hambana hi kuya hi mudhawuko wa munhu, wumunhu gakwe, lezvi a nga kumana nazvo wutomini, ni lezvi a xaka gakwe gi nga fisa zvona.

ZVI TA BAYISA HI NDLELA MUNI?

Loyi a felweko kuzvilava a nga zvi tivi lezvi zvi nga humelelako andzhako ka ku felwa hi xaka gakwe. Hambulezvo, a kutizwa ko kari ni zvikarato zva kona zvi tolovelekile niku a kutala ka zvikhati hi nga ranga hi tiva lezvi hi nga mahako. Wona lezvi zvi landzelako:

Kuhlulilwa hi kutizwa ka wena. Loku u felwa, u nga rila, u xuva loyi a ngafa, niku a ciyimo ci nga cica hi citshuketi. A kutizwa ka wena ku nga engetela a cikhati u alakanyako lezvi mu nga hanyisanisa zvona ni lezvi mu nga xuva ku maha. Hambulezvo, kusanguleni zvi nga bayisa nguvhu zvi tlhela zvi nga ku kholwisi. Tina i alakanya lezvi zvi nga mu humelela laha a nuna wakwe Timote a ngafa hi citshuketi. I ngalo: “Kusanguleni ndzi wa lahlile mapimo. Ne ku rila ndzi wa nga zvi koti. Ndzi wa hlulekile laha ka kuza ka zvikhati zvo kari ndzi nga zvi koti ku hefemula. Ndzi wa nga kholwi lezvi zvi nga humelela.”

A kukarateka, kuzangara ni kutizwa nandzu zvi nga humelela. Ivan i bika lawa: “Andzhako ka kuva hi felwe hi n’wana wa hina Herinques, wa 24 wa malembe, mina ni sati wa mina Yolanda hi wa bayisekile nguvhu! Cima hi wa nga se ti alakanyela na hi zangarile, kanilezvi laha hi nga felwa a hi no ku hlamala. Hi ti zwile nandzu hi tlhela hi ti wutisa ku xana na hi mahile zvokari kasi ku vhuna n’wana wa hina ke.” Alexandro, loyi a nga felwa hi sati wakwe a nga babya hi cikhati co leha, yenawu i ti zwile nandzu. I ngalo: “Kusanguleni ndzi alakanyile lezvaku loku ku hi ku hi Nungungulu a vhumelelako ku ndzi xaniseka nguvhu, zvi wula ku ndzi munhu wa ku biha. Ndzi gumile ndzi tizwa nandzu hi kota ya lezvi ndzi nga sola Nungungulu hi kota ya lezvi zvi nga humelela.” Kostas loyi a nga kumbukiwa ka ndzima yi hundzileko, yenawu i wula lezvi: “Hi cikhati co kari ndzi ti zwile nandzu hi kufa ka Sofia. Ndzi gumesa ndzi tizwa nandzu hi kota ya lezvi ndzi nga alakanya lezvo. Phela, Sofia i wa nga hi na nandzu hi kufa kakwe.”

Kukarateka hi kota ya ku ehleketa zvotala. A zvikhati zvin’wani lezvi zvi pimisiwako hi loyi a nga felwa a zvi zwisiseki. Hi cikombiso, a munhu a nga felwa a nga ha alakanya lezvaku a ngazwa mufi na a wulawula kutani ku mu wona na a hanya. Zva koteka kambe ku a nga zvi koti ku alakanya zvilo kutani ku veka kupima ka zvokari. Tina i ngalo: “Ka zvikhati zvin’wani ndzi wa bhula, kanilezvi a mapimo ya mina na ma nga hi kona! Ndzi wa ehleketa nguvhu hi zvontlhe lezvi zvi nga maheka kufeni ka Timote. Ka zvikhati zvin’wani ndzi wa nga zvi koti ku veka kupima ka zvilo niku lezvo zvi wa ndzi swira.”

Ku nyenya ku tshama ni van’wani. A munhu a karatekileko hi kota ya ku felwa, zvi nga mu swira a ku tshama ni van’wani. Kostas i ngalo: “Loku ndzi hi ni lava va chadhileko ndzi wa tizwa ndzoce. Ndzi wa ti zwisa lezvo kambe loku ndzi hi ni magwendza.” Yolanda a sati wa Ivan i alakanya lezvi: “Zvi wa ndzi karatela ku tshama ni vanhu va nga karateka hi kota ya zvilo zvi nga wonekisa ku khwatsi a zvi na cigelo loku ndzi zvi fananisa ni lezvi zva hina! Ku wa hi ni van’wani va nga randza ku hi byela zvokari xungetano hi vana vabye. Lezvo zvi wa ndzi tsakisa, hambulezvo zvi wa ndzi karatela ku va ingisela. Mina ni nuna wa mina hi wa simama kuhanya, kanilezvi hi wa nga hi na lihlazva-mbilu la ku yimisana ni lezvi zvi nga humelele.”

Cikarato ca lihanyo. Loku u felwe u nga ha vhumala wurongo, u wondza u tlhela u swihala kuga. Aroni i alakanya lezvi zvi nga maheka andzhako ka lembe na felwe hi papayi wakwe, i ngalo: “Ndzi wa nga kumi ni wurongo. Ndzi wa khindlimuka hi cikhati ca leci ca cin’we ni wusiku ndzi sangula ku ehleketa hi kufa ka papayi.”

Alexandro i alakanya zvikhati zvo kari a ngava ni mababyi yo kala ma nga tlhamuseleki, i ngalo: “Ndzi yile ka dhokodhela zvikhati zvo tala kasi a ya ndzi hlola kanilezvi i te a ndzi babyi. Ndzi zile ndzi alakanya lezvaku kukarateka ku ndzi vangelako zvikarato zva miri.” Hi kutsongwani-kutsongwani, zvi no hundza. Hambulezvo, Alexandro i mahile khwatsi hi kuya ka dhokodhela. A kukarateka ku nga daya leci ci hi vhikelako mababyi (sistema imune), ku tshingisa mababyi yo kari hi sinako hi hi nawo kutani ku hi vangela man’wani mababyi.

Ku tsandzeka ku maha mitiro ya lisima. Ivan i alakanya lezvi: “Andzhako ka loku Eric a file a hi byelangi maxaka ni vanghana basi, kanilezvi hi byelile ni vanhu van’wani votala, vo kota mutholi wakwe ni n’winyi wa muti lowu a nga lugara. Zvi lavile kambe a kuva hi tatisa maphepha yo kari hi tlhela hi landzelela zvibya zvakwe. Zvontlhe lezvo, zvi wa lava ku hi veka kupima ka cikhati caleciyani hi nga karatekile maalakanyweni ya hina, mirini wa hina, ni ka kutizwa ka hina.”

Hambulezvo, ka van’wani a cikarato ci woneka loku va lava ku maha mitiro yo kari yi nga mahiwa hi matsuva. Lezvo zvi humelele Tina. I tlhamusela lezvi: “Timote hi yena a nga khatalela konta ya hina ya bhanko ni timhaka tin’wani to yelana ni mabhindzu ya hina. Makunu zvalezvi hi mina ndzi khatalelako zvona, lezvo zvi engetele kukarateka ka mina. Xana ndzi nga zvi kota ku maha zvontlhe lezvo na ndzi nga phazami?”

A zvikarato lezvi zvi kumbukilweko laha hehla zvi hi nyika mawonela ya lezvaku zva karata nguvhu kulwa ni kubayisa ka ku felwa. A lisine hi ku a ku felwa zva bayisa nguvhu, kanilezvi a ku tiva zvikarato lezvi na ka hi mahlweni zvi nga vhuna lava va nga felwa lezvaku va lwisana ni kubayisa loko. Alakanya lezvaku a hi vontlhe va karatekako kutani kuzwa kubayisa hi ndlela yo fana ni van’wani. A cin’wani kambe, zvi nga chavelela lava va felweko a ku tiva lezvaku a kubayisa loko ka humelela niku ku tolovelekile.

ZVI TA KOTEKA KU TLHELA NDZI TSAKA?

Lezvi zvi nga humelelako loku u felwe: A kubayisa ka ku felwa a ku pindzuki, hi kufamba ka cikhati ka hundza. Lezvo a zvi wuli ku rivakelwa maxaka ya hina hi kumbhelela. Hambulezvo, hi kutsongwani-kutsongwani, a zvilondza zva ku felwa zva hola. Kanilezvi, zvi nga tshuka zvi vhuka loku u mu alakanya kutani loku ku chikela siku a ngafa hi gona, ni siku ga muchadho, ni zvin’wani. Kanilezvi, hi magumo, a kutala ka vanhu va zvi kota ku ringanisela va tlhela va zvi kota ku veka kupima ka mitiro yabye ya siku ni siku. Lezvo zvi maheka nguvhu loku loyi a felweko a fanele ku hlayisa ngango a tlhela aba mazambo ma lavekako kasi kulwa ni cikarato ca ku felwa.

Zvi ta teka cikhati muni na wa hazwa kubayisa? A vokari zvi nga teka tihweti basi kasi va hlula kubayisa ka ku felwa. Kanilezvi ka votala, zvi nga teka lembe kutani mambiri kasi a kubayisa ku chukwata. A ka van’wani zvi nga ha teka cikhati co leha nguvhu.a Alexandro i alakanya lezvi: “Ndzi mbhetile malembe manharu na ndza hazwa kubayisa.”

Zvi lava ku uva ni lihlazva-mbilu. U nga karateki hi zva mandziko, maha zvilo hi zambo ga wena, niku tiva lezvaku a kubayisa ku vangiwako hi ku felwa ku nga ta pindzuka. Hambulezvo, xana zvi kona u nga mahako kasi ku hungula kubayisa ka wena zvezvi, u tlhela u ti wonela kasi u ngazwi kubayisa hi cikhati co leha na ku nga hi na cigelo?