CIGONDZO 5

A lisima la wurangeli ga vapswali

ZVINI ZVI PATSEKAKO KA WURANGELI GA VAPSWALI?

A vanana va lava munhu wa hombe wutomini gabye kasi ku va rangela niku va nyika wusungukati. Kota mupswali, hi wena u faneleko ku rangela vana va wena niku va nyika wusungukati. Hambulezvo, a vanhu van’wani va kulileko va nga ku vhuna va tlhela va nyika wusungukati ga gi nene ka vana va wena.

HIKUYINI A WURANGELI GA VANHU VA KULILEKO GI NGA GA LISIMA?

Ka matiko yo tala, a vaswa va mbheta cikhati ci tsongwani na va hi ni vanhu va kulileko. Wona lezvi:

A vanana va mbheta cikhati co leha cikoleni, laha ku nga ni vanana vo tala ku hundza vagondzisi.
Loku va tlhela kaya, va tshama voce hakuva a vapswali vabye hi wumbiri gabye va ntirweni.
A cigondzo co kari ci polile lezvaku le Estados Unidos, a vanana va 8 kuya ka 12 wa malembe, hi média va mbheta 6 wa tihora hi siku na va ti hungata hi ku sixtira televhizawu, ku bela a video game kutani ku ingisela a muzka.a

A bhuku Hold On to Your Kids gi wulile lezvi: “A vaswa a va lavi gondziselelo, ku vhuniwa, wurangeli ga vapswali, ga vagondzisi kutani ga vanhu van’wani va kulileko va nga ni wutihlamuleli. Kanilezvi va gi lavela ka vanghana vabye.”

NDLELA YA KU VA NYIKA WURANGELI

Mbheta cikhati na u hi ni vana va wena.

TSHINYA GA NAYO: ‘Gondzisa n’wanana lomu ndleleni leyi a ta nga famba ha yona, hambu loku a hi wa kale a nga ta yi tsika.’ — Mavingu 22:6.

A vanana hi ntumbuluko wabye va lava ku rangelwa ni ku vhuniwa hi vapswali vabye. Kunene, a titlhari to kari ti wula lezvaku a vanana hambu loku va hi tangeni ya ku ti tshotshota, va nyika nguvhu lisima a wusungukati ga vapswali a ku hundza legi ga vanana-kuloni. A mugondzisi wa ku hi Laurence Steinberg i tsalile lezvi ka bhuku You and Your Adolescent: “Lezvi a vapswali va mahako niku wula zvi simama ku khumba lezvi a vana vabye va zvi mahako ni mawonela yabye hambu loku va hi tangeni ya ku ti tshotshota ni loku va hi va hombe.” A tlhela aku: “A vaswa lava va nga tangeni ya ku ti tshotshota va lava ku tiva lezvi wena u zvi alakanyako ni kuzwa lezvi u lavako ku wula hambu lezvi ku kalako ku nga hi cikhati contlhe va to vhumela kutani ku kholwa zvontlhe u wulako.”

Londzowota a tshamela lego ga mabeleko ga vana va wena ga ku lava ku gondzisiwa hi wena. Mbheta cikhati na u hi ni vana va wena, u va byela lezvi u ti zwisako zvona ni mawonela ya wena hi zvilo zvo hambanahambana, lezvi zvi nga zva lisima ka wena ni lezvi u zvi gondzileko wutomini.

Nyika wurangeli.

TSHINYA GA NAYO: “Hlengela ni tlhari, u tava tlhariwo.” — Mavingu 13:20.

Wa tiva munhu a kulileko, loyi a nga ku vhunako ku mu nyika wusungukati a n’wana wa wena ke? Hikuyini u nga tsikiko a n’wana wa wena a mbheta cikhati na a hi ni munhu loye? Hi lisine, lezvo a zvi wule ku tsika wutihlamuleli ga wena. Kanilezvi a kutiyisiwa hi munhu a kulileko, loyi wena u mu tsumbako ku a nga ta bayisa n’wana wa wena, ku nga vhuna wena ni n’wana wa wena. Lomu ka Bhibhiliya, Timote — hambu lezvi a nga hi wa hombe — i vhunekile nguvhu hi ku tshama na mupostoli Pawule, niku yenawu Pawule i vhunekile hi wunghana gabye. — Va Le Filipi 2:20, 22.

Inyamutlha a maxaka yo tala a ma ha tshami zvin’we ka wutshamu gin’we kota vakokwani, vatio na vatitia, niku a maxaka man’wani ma nga ha tshama ka tlhelo gin’wani ga tiko. Loku mu tshamisile lezvo ni maxaka ya wena, zama ku a vana va wena va kuma ndlela ya ku gondza ka vanhu va kulileko lava nga ni matshamela lawa wena u lavako ku a vana va wena va hi nawo.

a A cigondzo ci polile lezvaku hi média, lava va nga tangeni ya ku ti tshotshota va mbheta kwalomu ka 9 wa tihora hi siku na va ti hungata hi ku sixtira televhizawu, ku bela a video game kutani ku ingisela a muzka. A tihora leti a ti patsi leti va mbhetako na va hi ka Internet le cikoleni kutani loku va maha mitiro ya laha kaya.

Lezvi a vapswali vo kari va zvi mahako . . .

“Ka zvikhati zvo kari na ndzi khomekile a nhanyana wa mina i ndzi byela lezvaku i lava a ku bhula na mina. Contlhe cikhati ndza mu ingisela, hambu loku zvi lava lezvaku ndzi mu byela ku a rindzela kutsongwani kasi ndzi zvi kota ku mu ingisela khwatsi. Mina ni sati wa mina hi ti karatela kuva cikombiso ci nene. Hikwalaho a nhanyana wa hina i ta zvi wona lezvaku hinawu hi hanya hi matshinya ya milayo yalawa hi mu gondzisako.” — David.

“A cikhati hi ngava ni n’wana, mina ni nuna wa mina hi mahile ciboho ca ku ndzi nyima ku tira ndzi tshama laha kaya ndzi hlayisa n’wana. A ndzi ti layi hi ciboho leco. Zva lisima nguvhu a ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku tshama ni vana va hina hi laha zvi kotekako hi kona kasi va kuma wurangeli go tsumbeka. Zva lisima a ku tshama ni n’wana wa wena u mu komba lezvaku wa khatala hi yena.” — Lisa.

KU MBHETA CIKHATI CO LEHA NI VANHU VA HOMBE

“A vana va mina va kula ni vanhu va kulileko vo hambanahambana ni ku lezvo zvi va vhuna ku wona lezvi a wutomi gi nga tshamisa zvona hi kota ya matshango ya van’wani. Hi cikombiso, a vana va mina va hlamalile nguvhu a cikhati leci a kokwani wa mina a nga va byela lezvaku na a ha hi nhanyana, laha kaya kabye ku vile kona ko sangula ku kuma magezi. A va byela lezvaku a vaakelani va wata laha kaya kabye va ta tshama lomu kozinyeni wa wona gezi na gi layithiwa niku timiwa. A matimu lawa ma mahile ku a vana va mina va wona lezvi a wutomi gi nga hambanisa zvona. A ku ingisela a kokwani na a hlawutela matimu lawa zvi tlhelile zvi va vhuna ku kombisa cichavo hi yena ni vanhu van’wani va kulileko. Loku a vanana va mbheta cikhati co leha na va ni vanhu va kulileko — ca ku hundza leci va ci mbhetako na va hi vanghana vabye — va nga gondza ku wona wutomi hi tindlela to hambanahambana.” — Maranda.