Wutomi anzhako ka ku tlhatlha wukati

A vanhu vo kari va tlhatlha wukati na va alakanya lezaku va ta sala va hanya khwatsi kuveni a vanwani a va zi lavi ku tlhatlha wukati, kanilezi a va na ndlela ya ku tshamisa a nuna wabye. Hambulezo, a kutala ka lava va tlhatlhako wukati va binzelwa nguvu hi wutomi ku hunza lezi va nga zi rinzela. Hi lisine loku wa ha hi ku tlhatlha wukati u nga ti wona na u hi ka xiyimo xo nonoha nguvu ku hunza zontlhe u to tshuka u kumana nazo. Hikwalaho, zi tava zi nene a kuva u wona a wusungukati ga Biblia legi gi nga ku vunako ku lwisana khwatsi ni zikarato zi vangiwako hi kutlhatlha wukati.

XIKARATO 1: KUKARATEKA KA HAVA.

A kukarateka hi kota ya zikarato za timali, ku wundla vana, ni xiwunza ka tshuka ku rera, niku a kukarateka loko ka tshuka ku nga hatlisi ku mbhela. Judith Wallerstein, a nga hi tlhari ya ku gonza a kupima ka vanhu, i polile lezaku a vokari va mbheta malembe na va hazwa xiwunza ni xiluse, na va alakanya lezaku “a kuhanya ku bihile, ku tele hi zikarato, niku ka vanga xiwunza.”

LEZI U NGA MAHAKO

• Rila lezi u zi luzileko. U nga ha vilela a nuna wa wena mu nga tlhatlha wukati na wa ha mu ranza. Hambu ku hi lezaku mu wa nga hanyisani khwatsi, u nga swireka hakuva a wu kumangi litsako leli u nga rinzela kuva nalo wukatini. (Mavingu 5:18) U ngawi tingana; ti nyike “xikhati xa ku rila.” — Mutshawuteli 3:1, 4.

• U nga ranzi ku tshama wece. Za laveka ku tshama wece u rila, kanilezi a hi zi nene ku tshama wece hi xikhati xo leha. (Mavingu 18:1) Loku u bhula ni vanghana, wulawula zilo zi akako hakuva loku u tshamela ku solasola loyi a nga hi nuna wa wena, hambu loku u hi ni xigelo xo zwala, u nga tshuka u vumala vanghana. Loku u lava ku maha ziboho za lisima na wa ha hi ku tlhatlha wukati, kombela xivuno ka munhu u mu tsumbako.

• Hlayisa a wutomi ga wena. A kutala ka zikhati a kukarateka ku vangiwako hi kutlhatlha wukati ku vanga zikarato nyameni, zo kota ku a nkhata wu tsutsuma ku hunza mpimo kutani ximawa. Gana khwatsi, u ti olola miri, u tlhela u etlela xikhati xo enela. — Va Le Efesusi 5:29.

• Hoxa a zilo lezi zi ku vuxelako zanga xungetano hi loyi u nga chadile naye kutani zilo u kalako u nga ha zi lavi, kanilezi a maphepha ya lisima u nga hoxi. Loku a zilo zo kota mifota ya muchado zi ku bayisisa mbilu, zi chele lomu ka kaxa kasi ku komba vana va wena.

• U nga tshami hi ku pimisa zilo za hava. Olga, loyi a nga tlhatlha wukati hi kuva a nuna wakwe a mahile wubhayi, i ngalo: “Nzi wa tshama hi ku ti wutisa lezaku, ‘Kasi a wasati wa kona o va ni yini xo kala nzi nga hi naxo ke?’” Kanilezi, khwatsi hi lezi Olga a nga zi wona hi kufamba ka xikhati, a ku tshama hi ku pimisa zilo za hava zi vanga “moya wu tshovekileko.” — Mavingu 18:14.

  A vanhu vo tala va wona lezaku a ku tsala lezi va ti zwisako zona zi va vuna ku zwisisa khwatsi maalakanyo yabye ni ku nga tsiki maalakanyo ya hava ma va fumela. Loku u maha lezo, zama ku valeta maalakanyo ya hava lawa u lwako nawo hi ya ma nene. (Va Le Efesusi 4:23) Wona zikombiso zimbiri:

  Ya hava: Hi mina nzi nga ni nanzu wa kungatsumbeki ka nuna wa mina.

  Ya ma nene: A nuna wa mina a nga na xigelo xa kungatsumbeki hi kota ya zihoxo za mina.

  Ya hava: Nzi xakele xikhati xa mina hi ku tshama ni wanuna wo kala ku vuna nchumu.

  Ya ma nene: Nzi ta kuma litsako loku nziya mahlweni wutshanwini ga ku cuwuka za le nzhako.

• U nga tshami hi ku alakanyela magezu yo tlhava mbilu. A vanghana ni maxaka va nga tshuka va wula zilo zi tlhavako mbilu kutani zi nga vuniko nchumu, na va zama ku vuna. Va ngaku: ‘Hi lisine i wa nga ku faneli,’ kutani ku ‘Nungungulu wa zi venga ku a vanhu va tlhatlha wukati.’b A Biblia gi na ni xigelo loku giku: “U nga ingiseli zontlhe lezi zi wulawulwako.” (Mutshawuteli 7:21) Mertina, a nga ni malembe mambiri na a tlhatlhile wukati, i ngalo: “Wutshanwini ga ku tshama hi ku alakanyela magezu ma tlhavako, nzi ti karatela ku wona zilo kota lezi Nungungulu a zi wonisako zona. A maalakanyo yakwe ma tlakukile ku hunza ya hina.”c — Isaya 55:8, 9.

• Khongela ka Nungungulu. Nungungulu i kuca vakhozeli vakwe lezaku va ‘veka hehla ka yena kontlhe a kukarateka kabye,’ nguvunguvu loku va hi ka zikarato za hombe. — 1 Pedro 5:7.

XIKARATO 2: KUTIRISANA KA WENA NI LOYI U NGA CHADILE NAYE.

Juliana, a nga hi ni 11 wa malembe na a chadile, i ngalo: “Nzi zamile ku khongotela nuna wa mina lezaku a tshama. Kanilezi a xikhati a nga suka, nzi lo zangarela yena ni wasati loyi a nga ya tshama naye.” A kutala ka vanhu va tlhatlhako wukati va tala ku zangarela lava va nga chadile navo. Kanilezi va kurumeteka ku bhulisana navo hi kukhanzakanya, nguvunguvu loku va pswalile zinwe vana.

LEZI U NGA MAHAKO

• Hlayisa kuzwanana ka wena ni loyi u nga chadile naye. Vekani kupima ka lezi hakunene zi lavako lezaku mu bhula hi zona mu tlhela mu nga teki xikhati xo leha. A vanhu vo tala va polile lezaku a mahela legi ga hlayisa kurula. — Va Le Roma 12:18.

• U nga tirisi magezu yo tlhava mbilu. A Biblia gi nyika wusungukati ga wutlhari gi tirako nguvunguvu loku u tizwa na u vukelwa. Gi ngalo: “Loyi a tlharihileko wa ti khoma kuwulawuleni kakwe.” (Mavingu 17:27) Loku ku hi lezaku loku u tizwa na u vukelwa a wu zi koti ku fambisa bhulo gi akako, u nga ha wula lezi: “Nzi nyike xikhati xa ku ehleketa hi lezi u nga wula; hi ta bhula ka xikhati xinwani.”

• Zama hi laha zi kotekako hi kona a ku nga patsi zilo za wena ni za loyi u nga chadile naye, zo kota zilo zi yelanako ni milayo, timali, ni za kuchuma mababyi.

XIKARATO 3: KU VUNA VANA VA WENA LEZAKU VA TIVA KU HANYA KA XIYIMO LEXI XA XISWA.

Maria i alakanya lezi zi nga maheka a xikhati a nga tlhatlha wukati: “A nhanyana wa mina loyi wa mutsongwani i wa tshama hi ku rilarila a tlhela a sangula kambe ku xixita. Loyi wa hombana i wa zama ku fihla lezi a nga ti zwisa zona, kanilezi nzi wa ku wona kuhambana ni kwalaha ka yena.” Lexi xi nga tsakisiko hi lezaku u nga ha ti wona na u nga hi na xikhati kutani ntamu wa ku vuna vana va wena ka xikhati lexi va zi lavako nguvu ku vuniwa.

LEZI U NGA MAHAKO

• Kuca vana va wena lezaku va ku bhulela lezi va ti zwisako zona, hambu loku zi wonekisa ku khwatsi vo byabyatsa. — Joba 6:2, 3.

• U nga rivali lezaku a mupswali hi wena. A n’wana wa wena a nga ha wonekisa ku khwatsi i ti yimisele ku ku vuna loku u hi ni xiwunza, kanilezi a hi zi nene ku mu kombela ku a ku vuna ka zikarato za hombe. (1 Va Le Korinte 13:11) U nga teki n’wana wa wena u mu maha munhu wa ku mu bhulela xihundla kutani ku mu tirisa loku u lava ku bhula ni loyi u nga chadile naye.

• Gonzisa khwatsi n’wana wa wena. Za vuna a ku tshama ka muti walowu wa wunwe mu tlhela mu simama ni matirela yalawa ya manwe, kanilezi a xa lisima nguvu ka zontlhe ku simama kuva ni longoloko wu nene wa moya, a ku patsa ni ku lera Biblia zinwe ni ku maha wukhozeli ga ngango. — Deuteronome 6:6-9.

U nga zi kota ku kuma litsako anzhako ka ku tlhatlha wukati. Melissa, a nga hi ni 16 wa malembe na a chadile, i ngalo: “A xikhati nzi nga tlhatlha wukati, nzi lo tse nziku, ‘Lezi a hi zona nzi nga gi lavisa zona a wutomi ga mina.’” Kanilezi, zezi i na ni litsako ka xiyimo xalexi a nga ka xona. I ngalo: “Neti nzi nga nyima kulwa ni ku cica za kale, nzi lo sangula ku tizwa khwatsi.”