Mareferensiya ya Xibukwana xa Minhlanganoya Mahanyelo ni Ntirho
1 KUYA KA 7 KA OUTUBRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | YOHANE 9-10
“Yesu Wa Khatala hi Tinyempfu ta Yena”
vona xifaniso ka nwtsty
Xib’ala xa Tinyempfu
Xib’ala xa tinyempfu i ndhawu lomu a kuvekiwa tinyempfu leswaku tinga yiviwi kumbe ti dliwa hi swivandzana. A varisi ava veka tinyempfu ta vona axib’aleni awusikwini. Aminkameni ya Bibele, a swib’ala swa tinyempfu aswi li tindhawu leti a ti biyeleliwa hi maribye; aswi ni nyangwa wun’we naswona aswinga fuleliwi. (Tin 32:16; 1Sa 24:3; Sf 2:6) Yohane a vule leswaku a murisi a anghena xib’aleni “hi nyangwa” lowu awu voneleliwa hi “mulaveleli wa nyangwa”. (Yh 10:1, 3) Ka swib’ala swin’wani a kuvekiwa mintlhambi ya varisi va ku hambanahambana leswaku yi voneleliwa hi mulaveleli wa nyangwa awusikwini. Se nimixo, mulaveleli lweyi hi yena a apfulela nyangwa varisi leswaku va teka mintlhambi ya vona. Loko murisi mun’wana ni mun’wana a fika xib’aleni, a asungula kuvitana tinyempfu takwe, kutani tona, hi kutwa rito la yena, ti huma, timu landza. (Yh 10:3-5) Yesu a vulavule hi mhaka leyi leswaku a kombisa ndlela leyi a khatalaka ha yona hi tinyempfu ta yena. — Yh 10:7-14.
w11 15/5 matl. 7-8 par. 5
Mindjangu ya Vakreste — “Hitekani”
Akuva murisi ni tinyempfu ta yena va twanana, va fanela kutivana va tlhela va tshembana. A murisi ati tiva kahle tinyempfu ta yena; a tinyempfu na tona timu tiva kahle murisi wa tona ti tlhela timu tshemba. Tali tiva rito la yena naswona tamu yingisa loko ati vitana. Hi laha kufanaka, Yesu a te: “Nitiva [tinyempfu] leti tinga ta mina, ni leti tinga ta mina tanitiva.” Hakunene, Yesu a tiva hinkwaswo swi yendlekaka abandleni. A rito la Xigriki lelinge “kutiva” li hlamusela kuva munhu “a tiva munhu mun’wani hi kuhelela”. Murisi Lwenene, a tiva nyempfu yin’wana ni yin’wana; a tiva matshamela ni swilaveko swa yona. Aku na ni xa xin’we lexi Yesu, Xikombiso xa hina, angaxi tiviki hi tinyempfu ta yena. Hi tlhelo lin’wana, a tinyempfu na tona ti pfumela kukongomisiwa hi yena hikuva tamu tiva ti tlhela timu tshemba.
cf matl. 124-125 par. 17
Angavabzelanga Nchumu Loko Kungali hi Svifaniso
George A. Smith, a tsale leswi angaswi vona hi tinyempfu ka Buku la yena leli vitaniwaka The Historical Geography of the Holy Land. Yena a te: “Masiku man’wani, ahi tolovela kuhumula kusuhi ni swihlovo swa Vayuda, hi dina. Ahi vona varisi vanharhu kumbe mune va ta xihlobyeni ni tinyempfu ta vona. Loko va fika, a tinyempfu hinkwato ati patsana leswaku ti phuza mati. Se ahi tivutisa leswaku a varisi avataswi kotisa kuyini kuti hambanisa loko kufika nkama wa kufamba. Kambe hi vone leswaku loko ti game kuphuza mati ni kutlanga, murisi mun’wani ni mun’wani a asuka a ya nyima ka ndhawu yokarhi ya nkova kutani a sungula kuvitana tinyempfu ta yena hi mavitanele ya yena.” Yesu a lange xikombiso lexinene akuva a hlamusela leswaku yena tani hi “Mubzisi Lwenene”, atahi khatalela loko hi tiva tidjondzo ta yena hi tlhela hiti landza.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 10:16 ka nwtsty
kutivuyisa: Kumbe “kukongomisa”. Amhakeni leyi, a rito la Xigriki lelinge “aʹgo” lingaha vula “kutisa” kumbe “kukongomisa”. Buku lokarhi la Xigriki leli tsaliweke hi kolomuya ka 200 E.C., li tirhisa rito leli yelanaka kunga (sy·naʹgo); hi ntolovelo, rito leli li hundzuluxeliwa li va “kuhlengeleta”. Yesu Kreste, Murisi lwenene, a hlengeleta, a kongomisa, a sirhelela a tlhela a phamela tinyempfu ta xib’ala lexi (kunga tinyempfu ta “ntlhambinyana” hikuya hi Lk 12:32) ni tinyempfu tin’wana ta yena. Kutani a tinyempfu leti ti va ntlhambi wun’we ivi ti kongomisiwa hi murisi mun’we. Xikombiso lexi xihi pfuna kutwisisa leswaku vadjondzisiwa va Yesu avata va ni wun’we.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 9:38 ka nwtsty
akhinsama mahlweni ka Yesu: Loko rito la Xigriki lelinge pro·sky·neʹo li tirhisiwa mhakeni ya kugandzela xikwembu xokarhi, li hundzuluxeliwa li va “kugandzela”. (Mt 4:10; Lk 4:8) Kambe ka rungula leli, a wanuna lweyi anga psaliwa na afe matihlo a khinsamele Yesu hikuva aswi xiyile leswaku a hanyisiwe hi lweyi a ali murhumiwa wa Xikwembu. Wanuna lweyi a angalanguti Yesu tani hi Xikwembu, kambe a amuvona tani hi “N’wana-wa-Munhu” ni Mesiya lweyi a nyikiweke matimba hi Xikwembu. (Yh 9:35) Vanhu van’wani lava kuvulavuliwaka hi vona ka Matsalwa ya Xiheveru, ava tolovela kukhinsamela vaprofeta, tihosi kumbe varhumiwa va Xikwembu loko va kumana na vona. Ingaku wanuna lweyi a khinsamela Yesu hikuya hi mukhuva wolowo. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Th 1:16; 2Th 4:36, 37) Hakanyingi, a vanhu ava tolovela kukhinsamela Yesu na va kombisa kutlangela kuva va ve ni mukhandlu wa kuvulavula ni murhumiwa wa Xikwembu kumbe kutsakeliwa hi xona. — Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ka Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 10:22 ka nwtsty
Nkhuvu wa Kukhangula Tempele: Hi Xiheveru, a nkhuvu lowu wu vitaniwa Hanukkah (chanuk·kahʹ), leswi vulaka “kunyiketela”. Awu sungula loko wuxika li li kusuhi ni kunghena, hi 25 ka wheti ya Quisleu naswona awu teka 8 wa masiku (Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ya ndzimana leyi ni xiyenge 19 xa Xibukwana Xo Pfuneta Ku Dyondza Rito Ra Xikwembu). Awu yendleliwa leswaku kutlhela kukhanguliwa tempele ya Yerusalema hi 165 A.E.C.. Hosi Antíoco Epifano wa wuntlhanu a kombise leswaku aangaxi hloniphi Xikwembu hi kuva a tirhise tempele ni leswi aswi li ka yona hi ndlela leyi biheke. Hi xikombiso, a yake altari ahenhla ka altari ya kukwetsima, leyi ayi tirhiseliwa kuhisa magandzelo. Hi 25 ka Quisleu ka 168 A.E.C., Antíoco a nyamise tempele hi ndlela yonyenyentsa swinene hi kunyikela makhumba ka altari ya kukwetsima ni kuteka murhu wa wona awu hangalasa ka tempele hinkwayo. A hise swipfalu leswi kulu swa tempele, a gidlisela tiyindlu leti vaprista ava tirhela kumbe kutshama ka tona, a susa altari ya golidi leyi ayi li kona, menza wa xinkwa xa xikombiso ni xa kutlhoma swa kuvoninga hi swona. Ndzhaku a tlhele a khangula tempele, ayi nyikela ka xikwembu xa yena xa mavunwa Zewusi wa le Olimpo. Loko kuhundze malembe mambirhi, Yudasi Makabeu a hlule Antíoco ivi Yerusalema xikan’we ni tempele ya yona swi tlhela swi va hansi ka mfumu wakwe. Tempele yi basisiwile, naswona ndzhaku ka lembe, hi 25 ka Quisleu ka 165 A.E.C. tempele yi tlhele yi khanguliwa. Magandzelo lawa ama hisiwa siku ni siku ma tlhele ma sungula kunyikeliwa. Aku kona Bibeleni laha kukombisiwaka leswaku kuve Yehovha lweyi a pfuneke Makabeu leswaku a hlula ni kutlhela a pfuxeta tempele. Hambiswilitano, Yehovha a atshame a tirhisa vanhu va matiko vofana ni hosi Ciro wa le Persa leswaku va yendla kurhandza ka yena loku yelanaka ni wugandzeli lakwe. (Esa 45:1) Hi mhaka leyo, hingaha gimeta leswaku Yehovha angaha tirhisa munhu axikarhi ka vanhu va yena leswaku a hetisisa kunavela ka yena. Matsalwa ma komba leswaku akuva swiprofeto leswi yelanaka na Mesiya, ntirho wa yena wa kuchumayela ni lifu la yena leli alita va gandzelo swi hetiseka, aswita lava leswaku tempele yi va na yi tirha. Handle ka leswo, a lulamiselo la kunyikela magandzelo atempeleni ali fanele li hambeta li va kona kufikela loko Mesiya, gandzelo leli kulu, a nyikela wutomi la yena leswaku a ponisa vanhu hinkwavo. (Dn 9:27; Yh 2:17; Hv 9:11-14) Valandzeli va Yesu avanga lerhisiwanga kutlangela Nkhuvu wa Kukhangula Tempele. (Ko 2:16, 17) Hambileswo, aku kona Bibeleni laha Yesu kumbe vadjondzisiwa va yena va vulaka leswaku kutlangela nkhuvu lowu swi hoxile.
8 KUYA KA 14 KA OUTUBRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | YOHANE 11-12
“Vana ni Ntwelawusiwana Kufana na Yesu”
tinhlamuselo todjondza ha tona ta Yh 11:24, 25 ka nwtsty
nasvitiva lesvaku atapfuka kufeni: Marta a apimisa leswaku Yesu a avulavula hi kupfuxiwa ka vafi lokungata yendleka hi siku la wugamu. (Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ka Yh 6:39.) Kupfumela ka yena ka hlamalisa hikuva hambileswi Matsalwa se ama vula leswaku a vafi vata pfuxiwa, amasikwini ya yena, varhangeli van’wani va wukhongeli lava ava vitaniwa Vasaduki avangayi pfumeli djondzo yoleyo. (Dn 12:13; Mr 12:18) Hi tlhelo lin’wani, a Vafarisi ava kholwa leswaku loko munhu a fa a moya wa yena wu hambeta wu hanya. Marta aaswi tiva leswaku Yesu a djondzise leswaku a vafi vata pfuxiwa. Naswona a ativa leswaku Yesu a tshame a pfuxa vanhu kufeni hambileswi vanhu lava vanga tekangiki masiku yofana ni ya Lazaru na va file.
hi mina kupfuka ni vutomi: Akuva Yesu a file a gama a pfuxiwa swi pfule ndlela ya leswaku vanhu van’wani va pfuxiwa kufeni. Loko Yesu a pfuxiwile kufeni, Yehovha amu nyike matimba ya kupfuxa vafi ni ya kuva nyika wutomi lelinga heliki. (Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ka Yh 5:26.) Ka Nhl 1:18, Yesu a vula leswaku hi yena “lweyi ahanyaka” ni leswaku a ni “makhiya ya rifu ni ya hayidisi.” Kutani, vanhu lava hanyaka ni lava feke vata kuma wutomi lelinga heliki hikolaho ka yena. A tshembise leswaku ata pfula masirha ivi a nyika wutomi lava feke; van’wani vata ya fuma na yena amatilweni kambe van’wani vata hanya amisaveni leyimpsha na va fumiwa hi Mfumu wa matilo. — Yh 5:28, 29; 2Pe 3:13.
tinhlamuselo todjondza ha tona ta Yh 11:33-35 ka nwtsty
aba nkosi arila: Kumbe “a rila”. Hakanyingi, a rito la Xigriki leli hundzuluxeliweke li va “aba nkosi arila” li tirhisiwa loko munhu a rila swi twala. Kutirhisiwe rito leli loko kuhlamuseliwa leswi Yesu anga rilisa xiswona loko a profeta hi kulovisiwa ka Yerusalema. — Lk 19:41.
atlhaveka svinene moyeni ni kutwa kuvaviseka lokukulu: Marito lawa mambirhi ya Xigriki ma tirhisiwa kukomba leswaku hi khambi lelo Yesu a atlhavekile hintamu mbilwini. A rito la Xigriki lelinge “atlhaveka hintamu moyeni” kunga em·bri·maʹo·mai li vula mintlhaveko ya kuyenta; kambe amhakeni leyi li kombisa leswaku Yesu a khumbeke hintamu a za a tlhaveka swinene moyeni. A rito la Xigriki lelinge “kutwa kuvaviseka lokukulu” kunga ta·rasʹso, hi kukongoma li vula kukarhateka. Mudjondzi wokarhi a vula leswaku amhakeni leyi, rito leli li vula “kukarhateka mbilwini; kutwa kuvava ni kuvaviseka”. Rito leli li tlhele li tirhisiwa ka Yh 13:21 loko kuhlamuseliwa leswi Yesu angati twisa xiswona hi kupimisa leswaku Yudasi a atamuxenga. — Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 11:35 ka nwtsty.
moyeni: Amhakeni leyi, ingaku a rito la Xigriki lelinge pneuʹma li vula matimba lama susumetelaka munhu kuvula kumbe kuyendla swilo hi ndlela yokarhi.
arila: Ka ndzimana leyi kutirhisiwe rito lelinge “da·kryʹo”; rito leli li huma ka rito la Xigriki leli vulaka “mihloti” lelinga tirhisiwa ka tindzimana tofana ni Lk 7:38; Min 20:19, 31; Hv 5:7; Nhl 7:17; 21:4. Li vula kuhumesa mihloti matshan’wini ya kurila swi twala. Ka Matsalwa ya Xigriki, a rito leli li tirhisiwa ka ndzimana leyi ntsena naswona li hambanile ni leli linga tirhisiwa ka Yh 11:33 loko kuvulavuliwa hi xirilo xa Mariya ni xa Vayuda. (Vona nhlamuselo yodjondza ha yona) Yesu aaswi tiva leswaku atamu pfuxa Lazaru; hambiswilitano, a khumbeke swinene hi kuvona vanghanu va yena lava a avarhandza na va vavisekile. Kutani a lirhandzu ni ntwelawusiwana lowu a ali na wona hi vona swimu susumetele kuhumesa mihloti phambheni ka vanhu. A rungula leli li kombisa leswaku Yesu wava tsetsa vanhu lava feliwaka hikolaho ka xidjoho xa Adamu.
Lavetela Xuma xa Moya
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 11:49 ka nwtsty
Muprista lwenkulu: Nkama lowu Israyele a afumiwa hi tihosi leti vekiweke hi Xikwembu, a Muprista lwenkulu a ayendla ntirho wa wuprista wutomi la yena hinkwalo. (Tin 35:25) Kambe loko tiko la Israyele li sungule kufumiwa hi Varoma, a tihosi leti ati vekiwa ati nyikiwa matimba ya kuveka Muprista lwenkulu kumbe kumususa ka ntirho wolowo. Kayafasi a vekiwe tani hi Muprista lwenkulu hi Varoma; yena a ali muyimeli wa mfumu lweyi a a ni wutshila naswona a hete nkama woleha kutlula van’wani lava ava nyikiwe ntirho lowo mahlweni ka yena. A sungule hi 18 E.C. a ya gama hi 36 E.C.. Hi kuva Yohane a vule leswaku Kayafasi a ali Muprista lwenkulu hi lembe lolelo, la 33 E.C., swingaha kombisa leswaku Kayafasi hi yena lweyi a ali Muprista lwenkulu hi lembe lohlawuleka leli Yesu a feke hi lona. — Vona Xiyenge 16-A ka Xibukwana Xo Pfuneta Ku Dyondza Rito Ra Xikwembu leswaku u vona lomu kupimisiwaka leswaku aku li kaya ka Kayafasi.
tinhlamuselo todjondza ha tona ta Yh 12:42 ka nwtsty
tindhuna: Amhakeni leyi, a rito la Xigriki lelinge “tindhuna” ingaku li kombetela ka swirho swa huvu leyi kulu ya Vayuda leyi vitaniwaka Sanedri. Naswona a rito leli litirhisiwe ka Yh 3:1 loko kuvulavuliwa hi Nikodema lweyi a ali xirho xa huvu yoleyo. — Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ka Yh 3:1.
kuhlongoliwa sinagogeni: A rito la Xigriki lelinge a·po·sy·naʹgo·gos, li tirhisiwa ntsena ka ndzimana leyi, ka Yh 12:42 ni ka Yh 16:2. Loko munhu a hlongoliwa sinagogeni a apoyiliwa, a gegiwa, a tlhela anga voniwi kahle amugangeni. Leswo aswi yendla leswaku swimu karhatela kuhlayisa ndjangu wa yena. A xikongomelonkulu xa masinagoga axi li kudjondzisa vanhu Nawu wa Xikwembu. Hambileswo, ama tlhela ma tirhisiwa hi ndlela yokarhi kuthetha timhaka ta kuyelana ni vanhu lava ava fanela kuhlongoliwa. — Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ka Mt 10:17.
15 KUYA KA 21 KA OUTUBRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | YOHANE 13-14
“Nimivekele Xikombiso”
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 13:5 ka nwtsty
kuhlambisa vajondzisiwa milenge: Aminkameni ya khale, atikweni la Israyele, a vanhu ava tolovela kufamba hi masandaliya. A masandaliya ya vona akuli sola la litsongo leli ava bohelela ka nkondzo ni xirhendze. Hikolaho, loko va fambafamba ka switaratu kumbe ka masimu ya kutala hi madaka kumbe lithuli, a minenge ya vona ayi nchima swinene. Kutani loko va fika muntini, ava tolovela kuma hlivila leswaku va kota kunghena naswona a vinyi va munti lava ava ni malwandla avava nyika mati ya kuhlamba minenge. A Bibele li ni swikombiso swotala swa vanhu lava ava ni mukhuva wolowo. (Gn 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lk 7:37, 38, 44) Kutani, hikuya hi mukhuva wolowo, Yesu a hlampse minenge ya vadjondzisiwa va yena, na a lava kuva djondzisa leswaku va fanela kutitsongohata ni kutirhela van’wani.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 13:12-14 ka nwtsty
mitafanela: Kumbe “ata boheka ku”. Hi Xigriki, a rito leli li tolovela kutirhisiwa atimhakeni ta mabindzu naswona li hlamusela “kuva ni xikweneti.” (Mt 18:28, 30, 34; Lk 16:5, 7) Amakheni leyi ni tin’wani, li tirhisiwa kuvula leswaku munhu a boheka kuyendla nchumu xokarhi. — 1Yh 3:16; 4:11; 3Yh 8.
w99 1/3 tl. 31 par. 1
Nghwazi Yi Endla Ntirho wa Xiyimo xa le Hansi
Yesu a hlambise minenge ya vadjondzisiwa va yena leswaku ava djondzisa kutitsongohata. Hikolaho, a Vakreste ava fanelanga va tivona va ni lisima kutlula van’wani la kakuva va fanele kutirheliwa naswona ava fanelanga kulava kutlakusiwa. Matshan’wini ya leswo va fanela kutekelela xikombiso xa Yesu lweyi “angatelangiki kutirheliwa, kambe kutirhela van’wana ni kunyiketa vutomi bza yena kuponisa lavotala.” (Matewu 20:28) Hakunene, vadjondzisiwa va Yesu va fanela kuti yimisela kuyendlela van’wani mintirho ya xiyimo xa le hansi.
Lavetela Xuma xa Moya
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 14:6 ka nwtsty
hi mina ndlela, ni ntiyiso, ni vutomi: Yesu hi yena ndlela hikuva vanhu va kota kukhongela ka Xikwembu hikolaho ka yena. Naswona hi yena ndlela hikuva vanhu va kota kutlhela va va ni wuxaka ni Xikwembu hikolaho ka yena. (Yh 16:23; Rhm 5:8) Hi yena ntiyiso hikuva a djondzise ntiyiso a tlhela a hanya hi kuyelana na wona. Naswona a hetisise swiprofeto swotala leswi kombisaka xiyenge lexi kulu xa yena akuhetisekeni ka xikongomelo xa Xikwembu. (Yh 1:14; Nhl 19:10) Swiprofeto leswi swi ve “ina” kumbe swi hetisekile hikolaho ka yena. (2Ko 1:20) Yesu hi yena vutomi hikuva a gandzelo la yena la nkutsulu li pfulele vanhu mukhandlu wa kukuma “vutomi bza ntiyiso”, kunga “vutomi lebzingaheliki”. (1Tm 6:12, 19; Ef 1:7; 1Yh 1:7) Naswona Yesu atava “vutomi” ka vanhu va timilioni lavangata pfuxiwa leswaku va hanya paradeyisini hi laha kunga heliki. — Yh 5:28, 29.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 14:12 ka nwtsty
mintirho leyitlulaka leyi: Yesu a anga vuli leswaku a vadjondzisiwa avata yendla mahlori lama kulu kutlula ya ka yena. Kambe hi kutitsongohata, a avula leswaku a ntirho wa vona wochumayela awuta va wukulu kutlula wa ka yena. A vadjondzisiwa avata chumayela ka tindhawu totala kutlula leti yena a chumayeleke ka tona, avata chumayela vanhu vavanyingi kutlula lava angava chumayela naswona avata chumayela nkama woleha kumu tlula. Kutani a marito ya Yesu ma kombisa leswaku a vadjondzisiwa ava fanela kuya mahlweni va chumayela.
22 KUYA KA 28 KA OUTUBRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | YOHANE 15-17
“N’wina A mi va Misava”
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 15:19 ka nwtsty
misava: Amhakeni leyi, a rito la Xigriki lelinge koʹsmos li vula vanhu va misava lavanga liki malandza ya Xikwembu; i vanhu va kubiha lava hambaneke ni Xikwembu. Yohane hi yena ntsena a tsaleke ka Evhangeli ya yena leswaku Yesu a te vadjondzisiwa va yena ahi va misava. Ka xikhongelo xa yena xa wugamu ni vapostola votshembeka, Yesu a vule marito lama fanaka makhambi mambirhi. — Yh 17:14, 16.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 15:21 ka nwtsty
hikolaho ka mina kumbe vito la mina: Abibeleni, rito lelinge “vito”, li nyimela n’winyi wa lona, ndhuma ya yena ni hinkwaswo leswi anga swona. (Vona nhlamuselo yodjondza ha yona ka Mt 6:9) A vito la Yesu li tlhela li nyimela wulawuli ni xitshamu lexi a nyikiweke hi Tatana wa yena. (Mt 28:18; Flp 2:9, 10; Hv 1:3, 4) Ka rungula leli, Yesu a hlamusela leswaku hayini vanhu avata xanisa vadjondzisiwa va yena: hi kuva vangamu tivi lweyi amu rhumeke. A kutiva Xikwembu hi swona aswitava pfuna kutwisisa leswi vito la Yesu li vulaka swona. (Min 4:12) Kutwisisa leswi vito la Yesu li nyimelaka swona, swi patsa kutiva leswaku Xikwembu xi veke Yesu tani hi Mufumi, Hosi ya Tihosi, lweyi vanhu hinkwavo va fanelaka kuti veka hansi ka yena leswaku va kuma wutomi. — Yh 17:3; Nhl 19:11-16; vona ni Ps 2:7-12.
it-1-T matl. 556, 557
Xivindzi
Vakreste va fanela kuva ni xivindzi leswaku vanga tekeleli mapimisele ni mahanyele ya vanhu lavanga liki vanghanu va Xikwembu ni kutshama va tshembekile hambiloko va nyenyiwa. Yesu a byele vadjondzisiwa va yena a ku: “La misaveni mitava ni mahlomulu, kambe tiyani timbilu, nihlulile misava.” (Yh 16:33) N’wana wa Xikwembu anga zanga a xengiwa hi misava, kambe ayi hlule hi kuva angayi tekeleli. Xikombiso lexinene xa Yesu ni vuyelo lakona lelinene swihi nyika xivindzi xa kumu tekelela leswaku hi hambeta hinga vi xiphemu xa misava. — Yh 17:16.
Lavetela Xuma xa Moya
tinhlamuselo todjondza ha tona ta Yh 17:21-23 ka nwtsty
mun’we: Kumbe “hi vun’we”. Yesu a khongele leswaku vadjondzisiwa va yena va va “mun’we”, leswi vulaka leswaku va fanela kutirhela xikongomelo xa xin’we kufana na Yesu na Yehovha vanga “mun’we” hi kuva va tirhisana ni kuva ni mapimisele lama fanaka. (Yh 17:22) Ka 1Ko 3:6-9, Pawulo a vulavula hi vun’we leli leswaku a kombisa ndlela leyi Vakreste va tirhisanaka ha yona hi xivona ni ndlela leyi va tirhisanaka ha yona ni Xikwembu akuhetisiseni ka ntirho wochumayela. — Vona 1Ko 3:8 ni tinhlamuselo todjondza ha tona ka nwtsty ka Yh 10:30; 17:11.
“mun’we” hi kuhelela: Kumbe “va va ni vun’we hi kuhelela.” Ka ndzimana leyi Yesu a kombisa kuyelana ka kuva ni vun’we hi kuhelela ni kurhandziwa hi Tatana wa Yena. Leswi swi yelana ni Ko 3:14 leyinge: ‘rirhandzu, riboha svilo hinkwasvu svitwanana hi kuhetiseka.’ Vun’we la kuhetiseka linga va ni matwisisele yohambanahambana. A kuva ni vun’we la kuhetiseka aswi vuli leswaku a vadjondzisiwa vata va ni wumunhu, wuswikoti, mikhuva kumbe mapfalu lama fanaka. Kambe swi vula leswaku va yendla swilo leswi fanaka, va kholwa ka swilo leswi fanaka, ni kudjondzisa swilo leswi fanaka. — Rhm 15:5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Flp 1:27.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 17:24 ka nwtsty
kutumbuluxiwa ka misava: Ka Vaheveru 11:11, a rito la Xigriki leli vulaka “kutumbuluxiwa” li hundzuluxeliwa li va “kuxurha nyimba” loko li tirhisiwa mhakeni ya kupsala n’wana. Amhakeni leyi, swi tikomba inge marito lawa mange “kutumbuluxiwa ka misava” ma kombetela ka nkama wa kupsaliwa ka vana va Adamu na Evha. Yesu a tirhise marito lawa loko a vulavula hi Avele; ingaku Avele hi yena munhu wa kusungula kufaneleka kukutsuliwa ni wa kusungula kutsaliwa vito la yena “ebukwini ya wutomi ka ha ri mpfuka loko misava yi tumbuluka.” (Lk 11:50, 51; Nhl 17:8, BIBELE) A marito lawa Yesu angama vula ka xikhongelo lexi ma tiyisekisa leswaku Yehovha se aamu rhandza N’wana wa yena wa mun’we kusukela khale na Adamu na Evha vangase sungula kupsala vana.
29 KA OUTUBRO KUYA KA 4 KA NOVEMBRO
XUMA XINGA KA RITO LA XIKWEMBU | YOHANE 18-19
“Yesu A Nyikele Wumboni la Ntiyiso”
tinhlamuselo todjondza ha tona ta Yh 18:37 ka nwtsty
kuveka vumboni: Hi kuya hi leswi ma tirhisiwaka xiswona ka Matsalwa ya Xigriki, a marito lawa ma hundzuluxeliweke ma va “kuveka vumboni” (mar·ty·reʹo) ni “vumboni” (mar·ty·riʹa; marʹtys) ma ni matwisisele yohambanahambana. Hamambirhi ma vula kutiyisekisa swilo leswi munhu aswi voneke kumbe aswi tivaka; naswona mangaha vula “kuvula; kutiyisa; kuvulavula leswinene hi nchumu kumbe hi munhu wokarhi.” Yesu a tiyisekisile ni kuchumayela ntiyiso lowu a akholwa ka wona naswona a wutomi la yena li kombise leswaku a swiprofeto ni switshembiso swa B’ava wa yena i swa ntiyiso. (2Ko 1:20) Xikongomelo xa Xikwembu mayelana ni Mfumu ni Mufumi wa wona langa Mesiya axi profetiwile hi wuxokoxoko. A wutomi la Yesu lani misaveni xikan’we ni kufa ka yena, swi hetisise swiprofeto hinkwaswo leswi aswi tsaliwile, kupatsa ni swikombiso leswi aswi tsaliwile ka ntwananu wa Nawu. (Ko 2:16, 17; Hv 10:1) Kutani hinga vula leswaku Yesu a nyikele vumboni la ntiyiso hi marito ni hi swiyendlo.
ntiyiso: Yesu aanga vulavuli hi ntiyiso wa mhaka yin’wana ni yin’wana kambe a avulavula hi ntiyiso wa xikongomelo xa Xikwembu. Xiphemu lexi kulu xa xikongomelo xa Xikwembu i xa leswaku Yesu N’wan wa Davida a tirha tani hi Muprista lwenkulu ni Hosi ya Mfumu wa Xikwembu. (Mt 1:1) Yesu a hlamusele leswaku a xikongomelonkulu xa kuta ka yena, xa kuhanya laha misaveni ni xa ntirho wa yena axi li kuhuwelela ntiyiso wa Mfumu wa Xikwembu. A tintsumi ti huwelele rungula leli fanaka loko Yesu angase psaliwa ni loko se a psaliwile aBetlelehema wa le Yudeya, adoropeni leli Davhida a psaliweke ka lona. — Lk 1:32, 33; 2:10-14.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 18:38a ka nwtsty
ntiyiso i ncini? Ingaku Pilato a avulavula hi ntiyiso wa mhaka yin’wana ni yin’wana kungali hi “ntiyiso” lowu Yesu aaha kuvulavula hi wona. (Yh 18:37) Loko Pilato awo lava kutiva ntiyiso hi kakunene, Yesu ina amu hlamulile. Kambe swi tikomba inge Pilato aanga lavi kuhlamuliwa. Yena a avutisa tani hi munhu lweyi anga pfumeliki leswaku ku ni ntiyiso; aswo fana ni loko a ku: “Ntiyiso? I ncini swoleswo? Awu kona ntiyiso.” Phela Pilato anga lavanga hambi kunyimela kutwa nhlamulu; ndzhaku ka loko a vule leswo, a tekele kuhuma a ya vulavula ni Vayuda.
Lavetela Xuma xa Moya
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 19:30 ka nwtsty
a nyiketa moya [wakwe]: Kumbe “a fa; a nyima kuhefemula.” Amhakeni leyi a rito la Xigriki lelinge “moya” (pneuʹma), lingaha vula “hika” kumbe “matimba ya wutomi.” Leswi swi seketeliwa hi kutirhisiwa ka rito la Xigriki lelinge ek·pneʹo (leli hi kukongoma linge “kuhumesa moya”) ka marungula lama fanaka ka Mr 15:37 ni Lk 23:46 (ka marungula lawa li hundzuluxeliwe li va “a fa” kumbe “anhlala afa” hikuya hi vuhundzuluxeli lin’wani leli kombisiweke ka nhamuselo yodjondza hi yona ka tindzimana leti). Van’wani va vula leswaku akuva kutirhisiwe rito la Xigriki leli hundzuluxeliweke li va “a nyiketa” swi vula leswaku Yesu hi kuswi lava a tshike kulwela kukoka moya leswaku a tama a hanya, hikuva swilo hinkwaswo aswi hetisekile. Kutani, Yesu hi kuswi lava ‘anyikete vutomi bza yena’. — Yh 10:11; Esa 53:12.
nhlamuselo yodjondza ha yona ya Yh 19:31 ka nwtsty
siku rakona ra Savata arili lerikulu: A siku la 15 ka Nisani, kunga siku leli ali landzela siku la Páscoa, ali vuliwa leswaku i siku la Savata hambiloko alo wela siku lin’wani ndzeni ka vhiki. (Lv 23:5-7) Kambe loko a siku leli la Savata lohlawuleka li wela ka Savata leli tolovelekeke (kunga siku la wu-7 hikuya hi leswi Vayuda ava hlayisa xiswona mavhiki, leli ali sungula nimadjambu ya Wawuntlhanu li hela hi madjambu ya Mugqivela) ali vuliwa leswaku i “lerikulu”. Savata leli li landzele siku leli Yesu a feke hi lona, kunga Wawuntlhanu. Kusukela lembe la 29 E.C. kuya ka 35 E.C., a lembe leli siku la 14 ka Nisani a veke hi Wawuntlhanu i ve ntsena lembe la 33 E.C. Kutani leswi swihi pfuna kutiyiseka ka leswaku Yesu a fe hi 14 ka Nisani wa lembe la 33 E.C.