Djondzo Leyi Niyi Kumeke Loko Naha Li Mutsongo Yini Pfunile Kuyaka Wuxaka Leli Tiyeke na Yehovha

Papayi wa mina, John Mills, a khuvuliwe hi 1913 aNova York loko a li ni 25 wa malembe. Makwerhu Russell hi yena a vekeke nkulumi ya yena ya nkhuvulu. Ndzhaku nyana ka loko a khuvuliwile, a rhurhele Trinidad, laha a chadeke na Constance Farmer, lweyi a ali mun’we wa Vadjondzi va Bibele lweyi a hisekaka. Papayi a pfunise munghanu wa yena William R. Brown kukomba vanhu a vhidiyo leli vitaniwaka “Fotodrama da Criação”. Va yendle ntirho lowu xikan’we kufikela 1923 loko ndjangu wa va Browns wu rhumeliwa kuya tirha aWupeladjambu la África. Vapsali va mina, lava a va ni ntshembo wa kuya hanya atilweni, va hambete va yisa mahlweni ntirho wa Yehovha aTrinidad.

VAPSALI LAVA AVAHI RHANDZA

Vapsali va mina va ve ni 9 wa vana. A wa kusungula a chuliwe vito la lweyi a ali murhangeli wa Watch Tower Bible and Tract Society ankameni wolowo, kunga Makwerhu Rutherford. Loko ni psaliwile hi 30 ka Dezembro wa 1922, ni chuliwe Woodworth, kunga vito la lweyi a ali mukhandlisi wa revhixta leli ali vitaniwa A Idade de Ouro (swoswi li vitaniwaka Xalamuka!). Vapsali va hina va yendle hinkwaswu leswaku hinkwerhu hi heta xikola primariya. Hambileswo, minkama hinkwayu avahi khutaza kuva ni swikongometo swa moya. Mamana a ani wuswikoti la kuhlamalisa la kuhlamusela Matsalwa. Papayi a arhandza kuhi byela switoriya swa le Bibeleni naswona aawu cinacinisa kahle muzimbha wa yena leswaku a yendla rungula la Bibele li hanya.

Minzamu leyi vayi yendleke yi ve ni mavuyelo. Ka 5 wa madjaha, vanharhu va hina hi rhambiwile kuya Xikola xa Jiliyadi. Vamakwerhu va hina vaxisati va vanharhu va tirhe malembe yotala tani hi maphayona aTrinidad Tobago. Xikombiso lexinene lexi vapsali va hina vahi vekeleke xona ni djondzo leyi vahi nyikeke yona swi yendle leswaku ‘hi byaliwa andlwini ya Yehovha’. Swikhutazo swa vona swi yendle leswaku hi tshama andlwini ya Yehovha ni “kurhumbuka aswivaveni swa Xikwembu xa hina.” — Pis. 92:13.

Nhlangano wa ntirho wa nsimu awu khomeliwa kaya ka hina. Maphayona manyingi ama tlhangana kona naswona ama tolovela kuvulavula hi Makwerhu George Young, misiyonariyo wa le Canadá lweyi a atshame a pfuxela tiko la Trinidad. Vapsali va mina ava vulavula va tsakile hi ndjangu wa va ka Browns lowu awu tshame wu tirha na vona naswona hi nkama wolowo awu li karhi wu chumayela aWupeladjambu la África. Mintokoto hinkwayu leyi yini susumetele kuva muchumayeli wa mahungu lamanene na nova ni 10 wa malembe ntsena.

MASUNGULO YA NTIRHO WA MINA

Marevhixta ya hina ama hangalasa rungula la kubava swinene. Ama veka rivaleni tidjondzo letinga seketeliwiki Matsalweni leti ati djondzisiwa hi wukhongeli la mavunhwa, wukanganyisi la vapolitiku ni makwanga lawa ama talile ka wuxavisi. Hi mhaka leyo, hi 1936 vafundhisi va hlohlotele mfumu wa Trinidad leswaku wu tsimbisa kupapuluxiwa ka mabuku hinkwawu ya Watch Tower. Hambileswi hi hambeteke hima tirhisa mabuku ya hina, ahima fihla leswaku manga kumiwi. Hi yendle leswo anze mabuku hinkwawu ma hela. Ahi yendla mamarxa ya kuchumayela, hi rhendzelekela hi mabasikeni na hi pakatse makapa lama tsaliweke rungula leli hili chumayelaka. Handle ka leswo, ahi fambafamba ni swiphephana leswi hangalasaka rungula la hina. Xikan’we ni ntlawa wa Tunapuna lowu awu chumayela hi kutirhisa mimhova leyi ayi li ni swikulisamarito, hi kote kuchumayela ka tindhawu ta le kule swinene ta Trinidad. Aswi nandziha swinene! Kukulela xikarhi ka vanhu lava ava rhangisa ntirho wa Yehovha swi yendle leswaku ni khuvuliwa na nova ni 16 wa malembe ntsena.

Djondzo leyi vapsali va mina vani nyikeke yona kupatsa ni mintokoto leyi se niyi hlamuseleke swini susumetele kunavela kuva misiyonariyo. Kunavela koloko akaha li kona hi 1944 loko ni ye aAruba na Makwerhu Edmund W. Cummings. Hi tsake swinene hileswi hi 1945 hi koteke kuhlanganisa ntlawa leswaku hi tsundzuka lifu la Yesu. Hi 1946, kuvumbiwe bandla la kusungula la le xihlaleni xa Aruba.

Ndzhaku nyana ka leswo, ni chumayele mutirhikuloni swa kola na kola. Vito la yena i Oris Williams. Oris a lwele kunyimelela tidjondzo leti a kuleke na a djondzisiwa tona. Kambe loko a ya a djondza Bibele, aswi twisisile leswi Bibele liswi djondzisaka hi kakunene. Hi 05 ka Janeiro wa 1947 a khuvuliwile. Hi kufamba ka nkama, hi rhandzanile ivi ndzhaku hi chada. Oris a nghenele ntirho wa kuphayona hi Novembro wa 1950. Na Oris, wutomi la mina li cincile swinene.

NTIRHO WA KUTSAKISA ANIGÉRIA

Hi rhambiwe kuya aXikola xa Jiliyadi hi 1955. Leswaku hi tilulamisela, mina na Oris hi tshike mintirho ya hina, hi xavisa yindlo ni swilo swin’wana leswi ahi li na swona ivi hi ku salanini Aruba. Ahi li ka ntlawa wa wu-27 wa Xikola xa Jiliyadi naswona hi graduwarile hi 29 ka Julho wa 1956. Hi yaveliwe kuya tirha Nigéria.

Loko a cuvuka ndzhaku, Oris a li: “Moya lowo kwetsima wa Yehovha wunga pfuna misiyonariyo leswaku a kota kulangutana ni swiyimu hinkwaswu loko ali karhi a hetisisa ntirho wa yena. Kuhambana ni nuna wa mina, aningaswi naveli kuva misiyonariyo. Ani tivona na ni tshame kaya ni tikulisela vana va mina. Kambe loko ni xiye leswaku ntirho wa kuchumayela i wa xihantla, ni cince mapimisela ya mina. Ndzhaku ka kugraduwara, ani lulamile kuva muchumayeli tani hi misiyonariyo. Loko hi li karhi hi kwhela xitimela xa mati lexi vitaniwaka Queen Mary, Makwerhu Worth Thornton, lweyi a atirha ka xikritori xa Makwerhu Knorr ahi byele leswi: ‘Fambani kahle!’ Ahi byele leswaku ahita tirha Betele. Ani tsakanga hintamu nkama angahi byela leswo kambe ni cincile mapimisele ya mina naswona ni game niswi tsakela hintamu kutirha Betele, laha ni yamukeleke swiyavelo swa ku hambanahambana. Xin’wana xa swona kuve kutirha tani hi muyamukeli wa vanhu. Nava rhandza vanhu naswona ntirho lowu wu yendle leswaku ni tivana ni vamakwerhu vanyingi va le Nigéria. Vanyingi ava fika Betele na va twa ndlala, va karhalile, va ni torha kumbe va ncimile. Aniswi tsakela hintamu kukhatalela swilaveko swa vona. Phela hinkwaswu leswi aniswi yendla aswi vumba xiyenge xa wugandzeli la Yehovha naswona aswini yendla ni tsaka swinene.” Kunene, xiyavelo xin’wana ni xin’wana lexi hixi kumeke xi kulise wuxaka la hina na Yehovha.

Siku lin’wana loko hi tlhanganile tani hi ndjangu aTrinidad hi 1961, Makwerhu Brown ahi byele mintokoto ya kutsakisa leyi a veke na yona loko a li aWupeladjambu la África. Na mina ni vulavule hi nhluvuku lowu ahi li na wona aNigéria. Hiloko hi lirhandzu Makwerhu Brown a veka swiyandla swa yena ka katla la mina ivi a byela papayi a ku: “Johnny, wena awuse tshama u ya África kambe Woodworth se a yile!” Loko a hlamula, papayi a te: “Yana mahlweni Worth! Yana mahlweni!” Marito lawa papayi ama vuleke kupatsa ni lama vuliweke hi vamakwerhu lava se a va ni malembe na va tirhela Yehovha mani susumutele leswaku ni tiyimisela kuwu hetisisa kahle ntirho wa kuchumayela.

Hi 1962, ni tlhele ni yamukela xirhambo xa kuya djondza ka ntlawa wa wu-37 wa Jiliyadi. Xikola lexi xi teke 10 wa tiwheti. Makwerhu Wilfred Gooch, lweyi a ali mulanguteli wa filiyali la le Nigéria, a rhambiwile ka Xikola xa Jiliyadi xa ntlawa wa wu-38 ivi a rhumeliwa aNghilandi. Hi mhaka leyo, ntirho lowu awu yendliwa hi yena wu nyikiwe mina. Hi kutekelela xikombiso xa Makwerhu Brown, ni pfuxele tindhawu tinyingi ta Nigéria. Leswo swini pfulele mukhandlu wa kutiva ni kurhandza vamakwerhu vanyingi. Hambileswi avanga li na swilo leswi vonekaka leswi swi tolovelekeke amatikweni lama hluvukeke, kutsaka ka vona aku kombisa leswaku hambiloko hinga li na male kumbe swilo leswi vonekaka hingaswi kota kuhanya wutomi lelinga ni xikongomelo. Loko ni pimisa hi swiyimu swa vona, ani hlamala hi kuvona leswaku va tshama va basile naswona tindhawu leti va hlanganaka ka tona leswaku va gandzela Yehovha na tona ati tshamisekile. Vanyingi ava khwela makamiyawu ni ma bolekajasa (mimovha ya swipanghwa leyi ayi yendliwa koseniyani). Hi ntolovelo, mimhova leyi ayi tsaliwe marito ya kuyendla munhu a yanakanyisisa. Wun’wana wa yona awu tsaliwe leswi: “Mathonsi matsongo ya mati manga hamba lwandle lalikulu.”

Marito lawa ma tiyisile! Minzamu ya mun’wana ni mun’wana ya pfuna; na hina hi yendle ya hina. Hi 1974, Nigéria a ve tiko la kusungula ahandle ka Estados Unidos li fikelela nhlayo ya 100.000 wa vachumayeli. Kunene, ntirho awu kulile swinene!

Nkama lowu ntirho awu li karhi wu kula, kutlhekeke nyimpi ya xin’wanamamani leyi sunguleke hi 1967 kuya ka 1970. Kuringana tiwheti, vamakwerhu lava a va li ka tlhelo la Bayafra la Nambu wa Níger avangaswi koti kuvulavula ni vamakwerhu lava a va li Betele. Hi boheke kuyendla malulamiselo leswaku hiva heleketela mabuku. Hilaha ni hlamuseleke ha kona kusunguleni, ndzhaku ka kukhongela ni kutshemba Yehovha, hiswi kotile kutsemakanya nambu wa Nigér makhambi yotala.

Anima rivali nikatsongo mayendzo lawa ahima yendla ka Nambu wa Nigér. Hambileswi ahiswi tiva leswaku aswita yendleka ku hi khomiwa hi masonchwa lawa amata tikhorisa hi kuhi dlaya, mavabyi kumbe makhombo man’wana, ahi veka wutomi la hina khombyeni leswaku hi yendzela vamakwerhu. Ku langutana ni vanhu lava avati yendla masocha aswinga vevuki. Kambe aswi yampsa kutlula kulangutana ni masonchwa lawa ama kumeka akontrole la kunghena ka doropa la Bayafra. Ka khambi lin’wana, ni tsemakanye Nambu wa Nigér niwusiku hi boti na ni suka Asaba ni ya ka doropa la Onitsha. Ndzhaku ni ye Enugu. Xikongomelo xa mina aku li kuchavelela vamakwerhu lava a va ni wutihlamuleli la kukhatalela swirho swa bandla. Liyendzo lin’wana leli nili yendleke li tiyise madoda ya doropa la Aba, laha akunga tlhavikiwi maghezi niwusiku leswaku valala vangaswi tsumbuli leswaku vanhu va kwihi. Ka khambi lin’wana, loko ni li ka doropa la Port Harcourt, hi boheke kuhantlisela kugimeta nhlangano hi xikhongelo loko hi twe leswaku masonchwa ama hlulile valala va vona lava ava vhikelela doropa la Bayafra.

Minhlangano liyani ayi pfuna vamakwerhu va hina lava rhandzekaka leswaku va tiyiseka swaku Yehovha wava rhandza. Ayi tlhela yiva tsundzuxa leswaku avanga fanelanga va nyima ni munhu. Matshan’wini ya leswo ava fanele va hlayisa vun’we la vona. Vamakwerhu va le Nigéria vaswi kotile kulangutana ni minkama leyi ya kukarhata. Vaswi kotile kukombisana lirhandzu leli kotaka kuhlula livengo axikarhi ka tinxaka. Handle ka leswo, vaswi kotile kuhlayisa vun’we la vona. Kuve lunghelo lalikulu ka mina kuva na vona ankameni lowuya wa kukarhata.

Hi 1969, Makwerhu Milton G. Henschel a ali mukongomisi wa Asembleya la matiko ya ku hambanahambana leli khomiweke ka kampu ya Yankee, aEstados Unidos, leli ali ni hlokomhaka leyinge: “Kurhula Amisaveni”. Tani hileswi ani li mupfunisi wa yena, ni ve ni mukhandlu wa kudjondza swotala ka yena. Leswo swini pfunile hintamu hikuva hi 1970 hi ve ni mukhandlu wa kuva ni Asembleya la matiko ya ku hambanahambana ka doropa la Lagos, leli ali ni nhlokomhaka leyinge: “Vanhu Lava Yamukelekaka”. Leswi aha li kuhuma ka nyimpi ya xin’wanamamani, hinga vula leswaku hiswi kotile kululamisela Asembleya leli hileswi hi pfuniweke hi Yehovha. Nongonoko wa kona wu kongomisiwe hi 17 wa tirimi. Ahingase tshama hiswi yendla leswo! Nhlayo ya lava veke kona yi ve ya 121.128 wa vanhu. Makwerhu Knorr, Makwerhu Henschel ni vamakwerhu van’wana va le Estados Unidos ni Canadá lava ava te hi mavhiyawu lawa vama lugareke va vone 3.775 wa vanhu va khuvuliwa. Kusukela hi Pentekoxta yitsongo minhlangano leyi veke ni vanhu votala hi ndlela leyi va li karhi va khuvuliwa. Swinga yendleka ninga vanga ni ntirho wun’wana lowuni yendleke ni khomeka hintamu kufana ni kululamisela Asembleya leli. Nhlayo ya vachumayeli ayingo yengeteleka nyana kambe ayo kula hi ndlela ya kukala yinga hlamuseleki!

Kuringana malembe lama tlulaka 30 ni li Nigéria, ni ve ni mukhandlu wa kuva minkama yin’wana ni va mulanguteli wa cirkwitu ni mulanguteli lweyi a yendzelaka matiko man’wana. Ani yendzela matiko ya tlhelo la Wupeladjambu la África. Vamisiyonariyo ava tsaka swinene hi mayendzo wolawo ni swikhutazo leswi avaswi kuma. Aku li lunghelo lalikulu kuva tiyisekisa leswaku ntirho wa vona awunga tekeliwi hansi! Kuyendzela matiko man’wana swini djondzise leswaku kukombisa kukhatala hi vanhu hi swona swiva pfunaka kutiyisa wuxaka la vona na Yehovha ni kuyendla leswaku nhlengeletano ya Yehovha yi hambeta yi tiya yi tlhela yi va ni vun’we.

Kuve matimba ya Yehovha lawa mahi pfuneke kulangutana ni mavabyi kupatsa ni swikarhato leswi aswi tisiwa hi nyimpi ya xin’wanamamani. Minkama hinkwayu ahiyi vona minkateko ya Yehovha. Oris a vule leswi:

Minkama yotala ahi khomiwa hi malariya. Siku lin’wana Worth a ye xibedlhela na angaha titivi. Hambileswi ni byeliweke leswaku akungaha na ntshembo wa kuva a hanya, lexi tsakisaka hileswaku a hanyile! Loko a sisimukile, a vulavule hi Mfumu wa Xikwembu ni dotori lweyi a ali karhi amu khatalela. Siku lin’wana, ndzhaku ka loko hi humile xibedlhela, himu tlhelelile dotori Nwambiwe, leswaku hiya pfuxeta kutsakela ka yena. Awu yamukelile ntiyiso naswona hi kufamba ka nkama a ve doda ka lin’we la mabandla ya Aba. Na mina ni ve ni lunghelo la kupfuna votala leswaku va va malandza ya Yehovha lama hisekaka, hambi vasurumana lava ava khomelele swinene ka tidjondzo ta vona. Hi tsake swinene hi kutiva ni kurhandza vamakwerhu va hina va le Nigéria, ndhavuku, lirimi ni mikhuva ya vona.

Swin’wana leswi hiswi djondzeke hi leswi: Leswaku hi kota kuhluvuka ka xiyavelo xa hina xa kutirha ka tiko lin’wana, aswi lava hi djondza kurhandza vamakwerhu, kunga khataliseki kuhambana loku aku li kona xikarhi ka ndhavuku wa vona ni wa hina.

SWIYAVELO LESWIMPSHA

Hi 1987, ndzhaku kotirha aBetele la Nigéria, hi kume xiyavelo xa kuya tirha tani hi vamisiyonariyo axihlaleni xa Santa Lúcia atikweni la Caribbean. Xiyavelo lexi axi tsakisa swinene kambe axita ni swa xona. Kuhambana ni África laha vavanuna va tekaka vavasati vanyingi, a xikarhato xa Santa Lúcia hileswaku nuna na nsati va tshama swin’we na vanga tsalisanga muchadu. Rito la Xikwembu li susumetele vanyingi va lava ahi djondza na vona Bibele leswaku va yendla kucinca loku aku laveka.

Leswi ntanga ayi li karhi yi famba, Ntlawa Lowu Rhangelaka wu kombise lirhandzu la wona hi hina hi kuhi rhurhisa hi 2005, wuhi yisa ka ntsindza wa misava hinkwayu aBrooklyn, Nova York, E.U.A. Siku ni siku namu tlangela Yehovha hi nsati lweyi ani nyikeke yena. Ni luzekeliwe hi yena hi 2015 naswona kuvava loku niku twaka aku hlamuseleki. A ali mupangalati wamukulu swinene, nsati lweyi a rhandzekaka ni lweyi a kombisaka lirhandzu. Nimu rhandze swinene ka 68 wa malembe lawa hima heteke xikan’we. Hi tsumbule leswaku axihundla xa kutsaka andjangwini ni le bandleni i kuhlonipha wuhloko, kurivalela hi kuntshunxeka ni kukombisa handzu wa moya lowo kwetsima.

Loko hi humeleliwa hi swilo leswi aswihi tsema nhlana kumbe kuhi heta matimba, ahi tsutsumela ka Yehovha, himu kombela leswaku a katekisa minzamu leyi ahiyi yendla. Minkama hinkwayu loko hi titwananisa ni swiyimu, ahi vona swilo swi ya swi yampsa ka nhlengeletano ya — naswona leswaha taka swita yampsa hintamu kutlula leswi! — Esa. 60:17; 2 Kor. 13:11.

Yehovha a katekise hintamu ntirho lowu vapali va mina ni vamakwerhu van’wana vawu yendleke aTrinidad ni Tobago. Ntirho wu kule swinene la kakuva hikuya hi marelatoriyo ya wugamu, 9.892 wa vanhu va khuvuliwile. Ka xihlala xa Aruba, vanyingi va yendle hilaha ava kota ha kona leswaku va tiyisa bandla leli ani li ka lona. Swoswi, ku ni 14 wa mabandla lama hluvukaka swinene. Loko swita ka Nigéria, nhlayo ya vachumayeli yi kule swinene yiza yi fika ka xitshungu xa 381.398 wa vachumayeli. Ka xihlala xa Santa Lúcia, ku ni 783 wa vanhu lava seketelaka Mfumu wa Yehovha.

Swoswi ni ni kolomuya ka 90 wa malembe. Tipisalema 92:14 yi vula leswi hi lava “byaliweke” ka yindlo ya Yehovha: “Va ta hambeta va humelela niloko va ri timpunga, Va ta hambeta va nyuhela va va vantshwa”. Ni tsake hintamu hi wutomi leli ni veke na lona antirhweni wa Yehovha. Djondzo leyi ni nyikiweke yona loko naha li mutsongo yini susumetele kutirhela Yehovha hi mbilu ya mina hinkwayu. Hikolaho ka lirhandzu la yena lotshembeka, Yehovha ani pfumelele ‘kurhumbuka agqekenii ka Xikwembu xa [mina].’ — Pis. 92:13.