EBYAFAAYO
Ebyokurorraho Ebirungi eby’Abakristaayo Bikankonyera Kukurakurana
OMU itumbi limu, tukesanga twemeriire ha kyambu eky’amaani ekirukwetwa Niger ekigalihire nka mairo emu (kilomita 1.6). Obulemu omu ihanga lya Nigeria bukaba nibugenda omu maiso, nahabweki kyali kyakabi muno kucwanganiza ekyambu kinu. Baitu nabwo tukaba twine kwambuka, emirundi erukuhingura ha gumu. Nkesanga nta omu nyikara ya mulingo gunu? Kambanze mbagambire ebyabaireho ntakazairwe.
Omu 1913 isenyowe, John Mills, akabatizibwa omu rubuga orukwetwa New York obwakaba aine emyaka 25 ey’obukuru. Ow’oruganda Russell nuwe yahaire orubazo orw’abakaba nibagenda kubatizibwa. Hanyuma y’obwire buke, Isenyowe akagenda omu ihanga lya Trinidad, nambere yataahiire omu buswere na Constance ow’akaba ali mulimi, kandi omu ha Beegi ba Baibuli omwekambi. Isenyowe yakonyeraga munywani we arukwetwa William R. Brown kwoleka omuzaano ogurukwetwa “Photo-Drama of Creation.” Eki bakakikora kuhikya Browns obuyasindikirwe kugenda omu Bugwa izooba bwa Afirika omu1923. Ise nyowe na nyina nyowe abakaba baseserweho amagita, bakeyongera kuheereza omu Trinidad.
ABAZAIRE BAITU BATUGONZAAGA
Abazaire baitu bakaba baine abaana mwenda, kandi omwana wabo ow’okubanza bakamuruka Rutherford, eri likaba ibara ly’Omwebembezi wa Watch Tower Bible and Tract Society ow’omu kasumi ako. Nkazarwa ebiro 30 Desemba, 1922, kandi bakanyeta Clayton J. Woodworth, ibara lya edita wa magaziini erukwetwa The Golden Age (hati erukwetwa Awake!). Abazaire baitu bakatusomesa baitu bakakira kuta omutima ha kutukonyera kuba n’ebigendererwa eby’omwoyo. Nyina itwe akaba amanyire muno kusoborra ensonga nakozesa Ebyahandiikirwe. Isiitwe yagonzaga muno kutugambira enganikyo ez’omu Baibuli kandi yakozesaaga ebicweka bye eby’omubiri kutukonyera kwetegereza kurungi ekyarukutugambira.
Amaani agabaatairemu gatafe busa. Tukaba tuli boojo bataano kandi basatu haliitwe tukagenda omu Isomero lya Gireadi. Banyaanya itwe basatu nabo bakaheereza nk’abapayoniya kumara emyaka nyingi omu ihanga lya Trinidad na Tobago. Kurabira omu kutwegesa n’okututeraho ekyokurorraho ekirungi, abazaire baitu bakatubyara “omu nju ya Mukama.” Habw’okutwekambisa kwabo, kikatukonyera kwikara “omu zigati za Ruhanga waitu” n’okukurakuranirayo.—Zab. 92:13.
Emirimo yoona ey’erukukwata ha kutebeza yakolerwaga omu ka yaitu. Abapayoniya nuho basorrokaniraga kandi bakiraga kubazaaho muno Ow’oruganda George Young, ow’akaba ali mumisaani kuruga omu Canada kandi akaba abungiireho Trinidad. Abazaire bange babazahoga kurungi Browns, kandi omu kasumi ako ow’oruganda onu akaba ali omu Bugwa Izooba bwa Afirika. Ebintu binu bikandetera kutandika kutebeza nyine emyaka ikumi.
OMULINGO EBINTU BYAKORWAMUGA OMU BUSUMI BWA KARA
Omu bwire obu, magaziini zaitu zayokyaga nk’omurro habwokuba zayanikaga amadiini g’ebisuba, omururu oguli omu by’obusubuzi, hamu n’eby’obulemi ebiiragwire. Ekyarugiremu, omu mwaka 1936 abebembezi b’amadiini bakasindikiriza omwebembezi wa Trinidad kutanga ebitabu byona ebyaturukibwaga ekitebe kyaitu ekya Watch Tower. Tukasereka ebitabu ebitwali twine baitu nabwo tukagenda omu maiso n’okubigaba kuhikya obubyahoireho. Twarangirraga obutumwa obu nitukumba rundi nitwemerra ha magaali gaitu tukwasire ebipande rundi kaadi. Tukatebeza ebicweka bya hara ebiri omu Trinidad kandi haroho gurupu kuruga omu rubuga rwa Tunapuna eyatweteraniizeho baine emotoka erukuturukya amaraka. Tukasemererwa muno! Kinu kikandetera kubatizibwa obunkaba mpikize emyaka 16.
Gurupu ey’omu Tunapuna eyatebezaaga nekozesa motoka ey’amaraka
Ekyokurorraho abazaire baitu batuteriireho hamu n’ebyokurorraho binu ebirungi bikandetera kugonza kuba mumisaani. Nkaikara ningonza kukora nk’omumisaani n’obunagenzere omu Aruba omu mwaka 1944 kweteranizaho Ow’oruganda Edmund W. Cummings. Tukasemererwa muno abantu ikumi obubaizire ha Kiijukyo eky’omwaka 1945. Omwaka ogwayongireho, ekitebe ky’okubanza ha kizinga kinu kikatandika.
Obunatungire Oris, obwomeezi bwange bukagaruka buhyaka
Hanyuma y’akasumi kake kurabaho, nkatebeza omukazi outwakoraga nauwe arukwetwa Oris Williams. Oris akalengaho muno kurwanirra enyikiriza ez’akaba ayegesiibwe. Baitu akaikiriza kwega Baibuli, yamanya kiki kyonyini Baibuli eky’egamba kandi akabatizibwa ebiro 5, Janwali 1947. Hanyuma y’akasumi, tukagonzangana kandi hanyuma tukataaha hamu omu buswere. Akatandika kuheereza nka payoniya omu Novemba 1950. Obunatungire Oris obwomeezi bwange bukagaruka buhyaka.
OBUHEEREZA OBURUKUSEMEZA MUNO OMU IHANGA LYA NIGERIA
Omu mwaka 1955 bakaturaaliza kugenda omu Isomero lya Gireadi. Kusobora kwetekaniza, nyowe na Oris tukaleka emirimo eitwakoraga kandi twatunda enju yaitu n’ebintu bindi ebitukaba twine, kandi twaraga Aruba. Ebiro 29, Julaayi 1956, tukamara emisomo yaitu omu isomero omu kilaasi eya 27 kandi bakatusindika kugenda kuheereza omu Nigeria.
Tuli n’Ababeseeri omu rubuga Lagos, orwa Nigeria, 1957
Haroho Oris obuyaijukire obusumi obu yagamba ati: “Omwoyo gwa Yahwe nigusobora kukonyera omuntu kuraba omu nyikara ezanguhire n’ezitanguhire ez’omumisaani arabamu. Okwahukanaho na iba nyowe, nkaba ntarukugonza kuba mumisaani. Kutunga amaka n’okuzaara hali nyowe kikaba nikikira kuba mumisaani. Nkahinduramu entekereza yange hanyuma y’okwetegereza nk’oku omulimo gw’okutebeza gurukwetagisibwa kukorwa omu bwangu. Nambere twamaliire isomero linu, nkaba nyetekaniriize kimu kugenda kuheereza nk’omumisaani. Obutwatembere emeeri erukwetwa Queen Mary, Ow’oruganda Worth Thornton, kuruga omu ofiisi y’Ow’oruganda Knorr akaturaga yatugambira ati ‘Bon voyage!,’ ekirukumanyisa, “Mugoroobe.” Akatugambira ngu tukaba nitugenda kuheereza ha Beseeri. Nkagarukamu nagamba ngu ‘ee, boojo!’ Baitu nkahindura entekereza yange omu bwangu kandi nkatandika kugonza Beseeri n’obujunanizibwa oburukwahukana obubampaire kukora. Obujunanizibwa obunakizireyo kugonza bwali bw’okukora ha meeza ya Beseeri nambere abagenyi bahikira. Ngonza muno abantu kandi kumpa obujunanizibwa bunu kikandetera kurora ab’oruganda abarukwahukana ab’omu Nigeria. Abarukukira baijaga baijwire ecuucu, bajwahire, baine iroho n’enjara. Kyansemezaaga kubakonyera kutunga eky’okulya n’eky’okunywa n’okubaletera kuhurra batekaine. Kukora binu byona gwali mulingo gw’okuheereza Yahwe kandi byona bikandetera okusemererwa n’okumarwa.” Mali, buli bujunanizibwa bwona obutwatungire bukatukonyera kweyongera kukurakurana.
Obutwali omu ihanga lya Trinidad omu 1961, tukaba nitulya ekiihuro kandi nitwesemezaamu nk’eka hanyuma Ow’oruganda Brown yatugambira ebimu ha bintu ebirungi ebiyarabiremu omu buheereza obwakaba ali omu Afirika. Hanyuma nanyowe nkabazaaho enkurakurana ey’omu ihanga lya Nigeria. Ow’oruganda Brown akankwata ha ibega yagambira ise nyowe ati: “Johnny, iwe otasobole kugenda omu Afirika baitu Woodworth uwe akasobora!” Ise nyowe akangambira ati: “Genda omu maiso, Worth! Weyongere!” Ab’oruganda banu abaali bamazire obwire nibaheereza, bakandetera kweyongera kugonza kuhikiriza kurungi obuheereza bwange.
William “Bible” Brown na mukazi we, Antonia, bakatugarramu muno amaani
Omu 1962, nkatunga omugisa gw’okwongera kutendekwa omu kilaasi 37 eya Gireadi, eyekaba negenda kumara ameezi ikumi. Ow’oruganda Wilfred Gooch, owakaba omu kasumi ako nakora nk’omuroleezi w’itaagi lya Nigeria, akagenda omu kilaasi 38 eya Gireadi kandi hanyuma bakamusindika kugenda kuheereza omu Bungereeza. Hanyuma ninyowe yafookere muroleereza w’itaagi lya Nigeria. Nkahondera ekyokurorraho ky’Ow’oruganda Brown eky’okugenda omu biikaro ebirukwahukana kandi kikankonyera kumanya n’okugonza ab’oruganda b’omu Nigeria. N’obukiraaba ngu bakaba batarukusobora kwehikyaho ebintu ebimu eby’abantu omu mahanga agakurakuraine baine, okusemererwa kwabo n’okumarwa kwabo kukooleka ngu obwomeezi obw’ekigendererwa tibusigikirra ha sente rundi itungo. N’obukiraaba ngu bakaba bali omu nyikara enu, baikaraga bali bayonjo, becumi, kandi baijaga omu nsorrokano bajwaire omu mulingo ogurukuhaisa ekitiinisa. Obubaijaga omu nsorrokano enkooto, baiziraga ha biroole na baasi ezibayetaga bolekajas.a Baasi zinu zabaga zihandiikirweho ebigambo ebyaali biine amakuru. Nk’ekyokurorraho: “Itondo limu limu ery’amaizi niryo liijuza enyanja.”
Kandi mali ebigambo ebi bihikire! Amaani ga buli muntu yatairemu gakaba g’omugaso; kandi naitwe tukataho agaitu. Nambere omwaka 1974 gwahikiire, oihireho United States, Nigeria ryali ihanga lindi eryasoboire kutunga omuhendo gw’abatebezi abarukuhika 100,000. Mali omulimo gwali nigugenda kurungi!
Enkurakurana enu obwekaba negenda omu maiso, hakatandikaho obulemu omu ihanga lya Nigeria hagati y’omwaka 1967 na 1970. Ab’oruganda bagenzi baitu ab’omu Biafran abaikaraga nseeri y’Ekyambu Niger bakamara ameezi maingi batarukusobora kuhikirra ofiisi y’itaagi. Tukaba twine kubatwarra eby’okulya eby’omwoyo. Nk’oku kigambirwege ha kutandika, tukacwanganiza ekyambu emirundi nyingi habw’okuba twasabaga Yahwe kandi twamwesigaga.
Ninyijukira kimu omulingo engendo ez’okucwanganiza Ekyambu Niger zataga obwomeezi bwaitu omu kabi, habwokuba hali haroho akabi k’endwara, abaserikale abayenyumirizaga omu kutera amasasi, hamu n’ebizibu ebindi. Oihireho kuraba omu baserikale ba gavumenti abayekengeraga muno abantu, kikaba nikitiinisa kugenda ha rubaju orundi orwa Biafran nambere bataikirizaaga abantu kutahamu rundi kutahyamu ebintu. Kiro kimu obwire bw’itumbi, nkacwanganiza ekyambu ninkozesa elyato kuruga omu rubuga orurukwetwa Asaba nagenda Onitsha kugarramu amaani abagurusi ab’omu rubuga rwa Enugu. Nkongera nagenda orugendo rundi nagarramu amaani abagurusi ab’omu rubuga rwa Aba. Obutukaba tuli ha mwaro ogurukumanywa nka Harcourt, orusorrokano tukarumara omu bwangu twakingaho n’esaara habwokuba amahe ga gavumenti gakatahirra abanyanzigwa baago aheeru y’orubuga Biafran.
Ensorrokano zinu zikaba nkuru muno habwokuba zaijukyaga ab’oruganda ngu Yahwe nabafaaho kandi twabakonyera kubaijukya okutagwera orubaju n’okwikara omu bumu. Ab’oruganda ba Nigeria bakasobora kuraba omu busumi bunu obukaba bugumangaine. Bakooleka okugonza okurukukira obunyanzigwa obuletwaho enganda, kandi bakalinda obumu obw’Ekikristaayo. Kagukaba mugisa kuba ha rubaju rwabo omu bwire obu obw’okulengwa!
Omu 1969, Ow’oruganda Milton G. Henschel akaba ceyamaani w’orusorrokano rw’amahanga goona orukaba omu rubuga New York omu kizaaniro ekirukwetwa Yankee Stadium rwine omutwe “Obusinge omu Nsi” kandi nkamwegeraho bingi habwokuba nkaba nimukonyera. Kinu kikaizira ha bwire oburungi habwokuba omwaka ogwahondireho omu 1970, tukaba n’orusorrokano orukooto omu rubuga Lagos omu Nigeria orukaba rwine omutwe “Men of Goodwill.” Orusorrokano runu rukasoboka habwa Yahwe wenka habwokuba nubwo obulemu bukaba bukyarugire kuhwa. Rwali rusorrokano orwakozere ebyafaayo habwokuba rukabamu endimi 17 kandi rukabamu abantu 121,128. Ow’oruganda Knorr hamu n’Ow’oruganda Henschel hamu n’abagenyi abandi abaali barugire omu Amerika na Bungereeza bakarora okumu ha kubatizwa okw’amaani okwabaireho kuruga ekiro kya Pentekote—abantu 3,775! Akasumi k’okutekaniza orusorrokano runu nikasobora kuba kamu ha busumi nambere nakizire kuba n’ebintu bingi eby’okukora omu bwomeezi bwange. Omuhendo gw’abatebezi guteyongere kwonka baitu gukabooga!
Orusorrokano orw’ensi yoona orukaba rwine omutwe “Men of Goodwill” rukaleeta abantu 121,128, abaali nibabaza endimi 17 ezirukwahukana, otwaliremu n’orulimi orukumanywa nka Ibo
Emyaka 30 n’okuhinguramu ei namazire omu Nigeria, kikansemeza obwire obumu kuheereza nk’omuroleerezi w’ekicweka hamu n’okukora nk’omuroleerezi wa zooni omu Bugwa Izooba bwa Africa. Abamisaani bakasiima muno kurora ngu buli omu nk’omuntu bakagarurwamu amaani kandi bakafiibwaho! Gukaba mugisa kubagumya ngu bakaba batanagiriziibwe. Omulimo gunu gukanyegesa ngu kusobora kukonyera omuntu kukurakurana n’okwikara aine amaani n’obumu obw’ekitebe kya Yahwe, kirungi kwehikya abantu.
Yahwe wenka nuwe yatukonyire kuraba omu bizibu byona ebyaleserwe obulemu n’oburwaire. Twaikaraga niturora emigisa ya Yahwe. Oris akagamba ati:
“Emirundi nyingi tukarwara omuswija gwa malaria. Kiro kimu Worth akarwara muno kandi bakamutwara omu irwarro akabire. Bakangambira ngu akaba atarukugenda kukira, baitu eky’omugisa akakira! Obuyagarukireho, akatebeza naasi owakaba namujanjaba yamugambiraho ha Bukama bwa Ruhanga. Hanyuma y’obwire, nyowe na Worth tukagarukayo kubungira omusaija onu ayatujanjabire owakaba nayetwa Nwambiwe nukwo twongerezeho ha bitwamwegeseze. Akaikiriza amananu kandi hanyuma akafooka mugurusi omu kitebe kya Aba. Nanyowe nkakonyera abantu baingi kutandika kuheereza Yahwe otwaliremu n’Abasiramu ab’amaani. Baitu kikatusemeza muno kweyongera kumanya n’okugonza abantu ba Nigeria, obuhangwa bwabo, emigenzo yabo, hamu n’orulimi rwabo.”
Kinu kikatwegesa isomo linu: Kusobora kuba basinguzi omu kiikaro ekitukaba nituherezaamu, tukaba twine kwega kugonza ab’oruganda n’abanyaanya itwe tutafireyo ha mulingo obuhangwa bwabo burukwahukanaho n’obwaitu.
OBUJUNANIZIBWA OBUHYAKA
Hanyuma y’okuheereza ha Beseeri ya Nigeria, tukaheebwa obujunanizibwa buhyaka omu 1987 kugenda kuheereza nk’abamisaani ha kiziinga nyamurungi ekya St. Lucia ekirukusangwa omu Caribbean. Obuheereza bunu bwali burungi muno baitu nabwo bukaba n’ebizibu byabwo. Okwahukanaho na Afirika nambere omusaija aswera abakazi baingi, hanu omu St. Lucia, ekizibu kikaba kiri ngu omusaija yaikaraga n’omukazi bataswerangaine omu butongole. Ekigambo kya Ruhanga eky’amaani kikaletera abeegi baingi aba Baibuli kukora empindahinduka ezisemeriire.
Nkagonza muno Oris emyaka 68 eyinamazire nauwe
Amaani obugagenzere nigatukeeha habw’okukura, omu kugonza kwingi, Akatebe Akalemi kakatuhindura omu mwaka 2005 katugarra ha ofiisi enkuru ey’ensi yoona eya Brooklyn, New York, U.S.A. Buli kiro nsiima Yahwe habwa Oris. Omunyanzigwa waitu okufa kukamunyihaho omu mwaka 2015 kandi tinyine omulingo nsobora kusoborra okufeerwa kunu. Yali nyinabwenge ow’okugonza, ayaikiriize okugonza kwange, kandi akaba murungi muno. Nkamugonza muno emyaka 68 eitwamazire hamu. Tukakizoora ngu kusobora kutunga okusemererwa, omu buswere rundi omu kitebe, nikyetagisa kutamu ekitiinisa entakaniza ya Yahwe ey’obwebembezi, oganyire kuruga ha mutima, oikale oli mwebundaazi, kandi oyoleke emiringo ey’eretwa omwoyo ogurukwera.
Obutwatungaga ebintu ebirukutumaramu amaani rundi ebirukubiihiza, twayesigaga Yahwe kutukonyera nukwo ebitwayeferiize bitatufera busa. Habw’okwikara nituterekerezebwa, tukarora ngu ebintu bikagenda nibisemera—kandi ebirukukira oburungi biri omu maiso!—Is. 60:17; 2 Kol. 13:11.
Omu Trinidad na Tobago, Yahwe akaha omugisa emirimo ey’abazaire bange hamu n’abandi habwokuba kusigikirra ha alipota, abantu 9,892 beteraniize ha kuramya okw’amananu. Omu Aruba, baingi bakakora n’amaani kugumya ekitebe ekinali ndumu ha kubanza. Ekizinga hati kirumu ebitebe 14 ebirukukurakurana. Kandi Nigeria, omuhendo gw’abatebezi gweyongiire, hati bali batebezi 381,398. Kandi ha kizinga kya St. Lucia, 783 nubo baliyo nibasagika omulimo gw’Obukama bwa Yahwe.
Hati nyine emyaka erukuhingura omu 90. Zabuli 92:14 nebazaaho abo ababyairwe omu nju ya Yahwe eti: “Nomu bugurusi balyana ebyana; baliijura amakamba bomiire.” Ninsiima habw’obwomeezi obumbaire nabwo omu kuheereza Yahwe. Ebyokurorraho ebirungi eby’Abakristaayo abandi banteriireho, bikangarramu amaani kuheereza Yahwe omu bwijwire. Omu kugonza kwe okutalekera, Yahwe anyikiriize “kumerra omu zigati za Ruhanga [wange].”—Zab. 92:13.
a Rora Awake! ya Maaci 8, 1972, rup. 24-26.