EBYONGIIRWEHO
1 YAHWE
Ibara lya Ruhanga niryo Yahwe kandi ibara linu limanyisa “N’asobora kuhikiriza buli kintu kyona.” Yahwe nuwe Ruhanga w’obusobozi bwona, kandi nuwe yahangire buli kintu kyona. Aine obusobozi bw’okora buli kintu kyona eky’aba acwiremu.
Omu Ruheburaniya, ibara lya Ruhanga lihandiikwa omu nyuguta ina. Enyuguta zinu omu Rungereza nizo YHWH rundi JHVH. Ibara lya Ruhanga nirisangibwa emirundi nka 7,000 omu byahandiikirwe eby’Oruheburaniya eby’okubanza. Omu nsi yoona, abantu batura ibara linu omu miringo etarukusisana kusigikirra ha ndimi zaabu.
2 BAIBULI EKAHANDIKISIBWA RUHANGA
Ruhanga nuwe yahandikisize Baibuli, baitu akakozesa abantu kugihandiika. Nikisisana n’omukuru w’ekitongole arukugambira omuhandiiki ebintu eby’arukugonza ahandiike omu bbaruha. Ruhanga akakozesa omwoyo gwe ogurukwera okuragirra abahandiiki ba Baibuli okuhandiika ebiteekerezo bye. Omwoyo gwa Ruhanga gukabakonyera omu miringo erukwahukana, obwire obumu nigubaletera okwolekwa rundi ebiroto kandi hanyuma nibabihandiika.
3 EMISINGI
Emisingi eri nyegesa Baibuli ey’ekozesa kutwegesa amananu. Ekyokurorraho, omusingi ogurukugamba “okuterana nababi nukusisa engeso enungi” nigutwegesa ngu abaturukukoragana nabo nibasobora kutwegesa engeso enungi rundi embi. (1 Abakolinso 15:33) Kandi omusingi ogurukugamba “omuntu ebyasiga nibyo aligesa” nigutwegesa ngu ebintu ebitukora biine omulingo bikwataho obwomeezi bwaitu.—Abagaratiya 6:7.
4 OBUNABBI
Obunabbi buba butumwa kuruga hali Ruhanga. Nibusobora kuba nibutusoborra Ruhanga eby’agonza, nibutwegesa engeso, ekiragiro, rundi omusango ogucwirwe. Kandi nibusobora kuba butumwa oburukusoborra ekintu ekirukwija kubaho omu kasumi k’omu maiso. Obunabbi bwingi obw’omu Baibuli bumazire kuhikirra.
5 OBUNABBI OBURUKUKWATA HALI MASIYA
esu nuwe yahikiriize obunabbi bwingi oburukukwata ha Masiya. Rora akasanduuko “Obunabbi Oburukukwata Hali Masiya.”
▸ Sur. 2, kac. 17, obugambo obuli hansi.
6 EKIGENDERERWA KYA RUHANGA HALI ENSI
Yahwe akahanga ensi okuba orugonjo orukwikarwamu abantu abamugonza. Nahati akyaine ekigendererwa eki. Omu bwire obutali bwa hara, n’aija kwihaho obubi bwona kandi ahe abantu be obwomeezi obutahwaho.
7 SETANI OMUHANGIRIZI
Setani nuwe maraika ayatandikireho obujeemu hali Ruhanga. Ayetwa Setani, ekirukumanyisa “omuhakaniza,” habwokuba ahakaniza Yahwe. Kandi ayetwa Diabolo ekimanyisa “Omuhangirizi.” Ayetwa ibara linu habwokuba abaza ebisuba hali Ruhanga kandi abihabiha abantu.
8 ABAMARAIKA
Yahwe akabanza kuhanga abamaraika atakahingire ensi. Akabahanga baikale omw’iguru. Haroho obukaikuru n’obukaikuru bw’abamaraika. (Danieri 7:10) Baine amabara kandi nibahukana omu miringo yabo, kandi abamaraika abeesigwa tibaikiriza abantu kubaramya. Baine ebitiinisa ebirukwahukana kandi n’emirimo yabo terukusisana. Emu ha mirimo eyi bakora nukwo kuheereza Yahwe ha ntebe ye ey’Obukama, kutwara obutumwa bwa Yahwe hali abandi, kulinda n’okwebembera abaheereza ba Ruhanga ab’omu nsi, kukora Ruhanga ekyaba abaragiire omu kucwa omusango, kandi basagika omulimo gw’okutebeza. (Zabuli 34:7; Okusuku’rwa 14:6; 22:8, 9) Omu bwire oburukwija, nibaija kuba hamu na Yesu obwaraaba n’arwana obulemu obwa Hara-magedoni.—Okusuku’rwa 16:14, 16; 19:14, 15.
▸ Sur. 3, kac. 5; Sur. 10, kac. 1
9 EKIBI
Ekibi kiba kintu ekirukucwa ekiragiro kya Ruhanga. Nibisobora kuba biteekerezo, bikorwa, rundi kwehurra n’ogonza kukora ekintu ekibi. Ruhanga atuhaire ebiragiro hamu n’emisingi kutukonyera kwerinda kukora ekibi habwokuba amanyire ngu nikisobora kusiisa enkoragana yaitu nauwe. Yahwe akahanga ebintu byona bihikiriire. Baitu ebintu byona bikasisikara hanyuma ya Adamu na Haawa kujemera Ruhanga. Bakakaikura, baafa, kandi enu niyo ensonga habwaki tukaikura kandi tufa habwokuba tukagwetwa ekibi kyabu.
▸ Sur. 3, kac. 7; Sur. 5, kac. 3
10 HARA-MAGEDONI
Buli bulemu bwa Ruhanga obw’okuhwerekereza Setani hamu n’obubi bwona.
▸ Sur. 3, kac. 13; Sur. 8, kac. 18
11 OBUKAMA BWA RUHANGA
Obukama bwa Ruhanga eri gavumenti Yahwe eyataireho omw’iguru. Yesu nuwe arukulema nk’Omukama wayo. Obusumi oburukwija, Yahwe n’aija kukozesa Obukama bunu kumaraho obubi bwona. Obukama bwa Ruhanga nibwija kulema ensi yoona.
12 YESU KRISTO
Ruhanga akahanga Yesu atakahangire ekintu kindi kyona. Yahwe akatuma Yesu omu nsi kufeera abantu boona. Yahwe akamuhumbuura hanyuma y’okufa. Hati Yesu n’alema omw’iguru nk’Omukama w’Obukama bwa Ruhanga.
13 OBUNABBI OBURUKUBAZAAHO SABIITI 70
Baibuli ekaranga obwire Masiya akaba n’agenda kwiziraho. Akaba n’agenda kwija ha mpero y’esabiiti 69 ezatandikire kubarwa omu mwaka 455 B.C.E. kandi zahwa omu mwaka 29 C.E.
Tumanyire tuta ngu zikahwa omu mwaka 29 C.E.? Sabiiti 69 zinu zikatandika omu mwaka 455 B.C.E. Nehemiya obu yahikire omu Yerusalemu kandi yatandika kwombeka buhyaka orubuga. (Danieri 9:25; Nehemiaya 2:1, 5-8) Omuntu obwakozesa ekigambo “dazini” twanguhirwa kumanya ngu haroho ebintu 12. Nikyo kimu, n’omuntu obw’agamba “sabiiti” ekituteekerezaaho nibyo ebiro 7. Sabiiti ezirukubazibwaho omu bunabbi bunu tiziri ez’ebiro musanju buli emu baitu ziri ez’emyaka musanju kusigikirra ha bunabbi obugamba “ekiro kimu omwaka gumu.” (Okubara 14:34; Ezekyeri 4:6) Kinu nikimanyisa ngu, sabiiti musanju zirumu emyaka musanju. Nahabwekyo, sabiiti 69 niyo myaka 483 (69 emirundi 7). Kakuba tutandika kubara emyaka 483 kuruga 455 B.C.E., nitwesanga tuhikire ha mwaka gwa 29 C.E. Gunu nugwo omwaka gwonyini Yesu ogu yabatirizibwemu kandi yafooka Masiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Obunabbi bunu bukongera bwabazaaho sabiiti endi emu, ekirukumanyisa ngu haliyo emyaka endi musanju. Omu mwaka 33 C.E., Masiya akaba n’agenda kwitwa, kandi omu mwaka 36 C.E., amakuru amarungi agarukukwata ha Bukama bwa Ruhanga gakaba nigagenda kutebezebwa omu mahanga goona hatali omu Bayudaaya bonka.—Danieri 9:24-27.
14 ENYEGESA EY’OBUSATU Y’EBISUBA
Baibuli eyegesa ngu Yahwe Ruhanga nuwe yahangiire ebintu byona kandi ngu akabanza kuhanga Yesu atakahangire ebintu bindi byona. (Abakolosai 1:15, 16) Yesu tali Ruhanga ow’Obusobozi bwona. Uwe wenka atagambe ngu akaba nainganaingana na Ruhanga. Uwe wenyini akagamba: “Isenyowe nankira obukuru.” (Yohana 14:28; 1 Abakolinso 15:28) Baitu ediini ezimu zeegesa Obusatu, ngu Ruhanga arumu abandi basatu: Isiitwe, Omwana, hamu n’omwoyo ogurukwera. Ekigambo “Obusatu” tikiri omu Baibuli. Egi nyegesa y’ebisuba.
Omwoyo ogurukwera gali maani ga Ruhanga, amaani agatarorwa agaakozesa kuhikiriza ebigendererwa bye. Tali muntu. Ekyokurorraho, Baibuli egamba ngu Abakristaayo ba kara ‘bona baikajura omwoyo ogurukwera,’ kandi Yahwe akagamba: ‘Ndisesa omwoyo gwange ha bona abanyina omubiri.’—Engeso Ezabakwenda 2:1-4, 17.
▸ Sur. 4, kac. 12; Sur. 15, kac. 17
15 OMUSALABA
Abakristaayo b’amananu tibakozesa omusalaba obu baba nibaramya Ruhanga. Habwaki?
Amadiini ag’ebisuba gakozeseze muno omusalaba omu kuramya, kandi n’ahati nigakyagukozesa. Ira muno, abantu baramyaga obuhangwa nibakozesa omusalaba kandi bagukozesaga omu migenzo eyali n’ekwatana n’eby’obusihani. Omusalaba gukatandika kukozesebwa hanyuma y’emyaka 300 Yesu amazire kufa. Omulemi w’Abarumi arukumanywa nka Constantine nuwe yafoire omusalaba akokurorraho k’Obukristaayo. Akokurorraho kanu kakakozesebwa okulengaho kwimukya Obukristaayo nukwo bumanywe baingi. Baitu omusalaba tigwine akakwate koona na Yesu Kristo. Ekitabu ekirukumanywa nka New Catholic Encyclopedia nikigamba kiti: “Omusalaba gukabaho omu busumi Obukristaayo butakatandikire kandi gukabaho n’omu buhangwa bw’abantu abatali Bakristaayo.”
Yesu atafeere ha musalaba. Ekigambo eky’abantu bahindura “omusalaba” omu Ruyonaani kimanyisa “ekiti ekiterekeriire” “orubbaho” rundi “omuti.” Baibuli erukumanywa nka Companion esoborra eti: “Busaho kintu kyona omu Ruyonaani [Ebyahandiikirwe eby’Oruyonaani] ekirukubazaaho ebicweka bibiri eby’embaaho.” Yesu akahanikwa ha muti oguterekeriire.
Yahwe tarukugonza tukozese ebisisani rundi obw’okurorraho omu kumuramya.—Okuruga 20:4, 5; 1 Abakolinso 10:14.
16 EKIIJUKYO
Yesu akaragira abegeswa be okwijuka okufa kwe. Baijuka okufa kwe buli mwaka omu kwezi kwa Nisani ebiro 14, kandi eki nikyo kiro kimu n’Abaisareri eki bajagulizaamuga Okuhingurwaho. Ha kiro ky’Ekiijukyo, omugaati n’eviini birabibwamu omu boona, kandi biba nibyemerraho habw’omubiri n’esagama ya Yesu. Abarukwija kulema na Yesu omw’iguru nubo balya ha mugaati kandi nubo banywa na ha viini. Abanyakwine okunihira kw’okwikara omu nsi ebiro n’ebiro babaho kuha omukoro ekitiinisa baitu tibalya ha mugaati kandi tibanywa ha viini.
17 OMUZIMU
Abantu baingi batekereza ngu omuntu obwafa arugwamu omuzimu ogweyongera kwomeera. Kandi bagamba ngu omuzimu gunu nigusobora kukonyera rundi kukora kubi abakyali bomeezi. Egi teri nyegesa ya Baibuli.
Baibuli eyegesa ngu omuntu obwafa, afeera kimu. Tiharoho ekintu kyona ekimurugamu kikasigara kiri kyomeezi. Baibuli egamba ngu: “Baitu abomezi bamanyire balifa, baitu abafire tibamanyire kigambo nekimu, kunu tibakinyina empera, baitu okuijukwa kwabu kwebere. Nokugonza kwabu, nokunoba kwabu, nihali ryabu, byona bihoireho; kunu tibakinyina omugabo ebiro byona omu kigambo kyona ekirukukorwa hansi yizoba. Tiharoho mulimo nobukwakuba okuhanura, nobukwakuba okumanya, nobugakuba amagezi, okuzimu nambere orukugenda.” (Omugambizi 9:5, 6, 10) Baibuli eyongera n’egamba ngu, omuntu obwafa, “agaruka hali itakalye; Omu kiro eki ebitekerezobye nubwo bihwaho,” kandi aba atakyaroho. (Zabuli 146:4; Okubanza 3:19)
Kinu nikyolekera kimu ngu omuntu obwafa, tafooka omuzimu. Abantu tibeyongera kuba boomezi hanyuma y’okufa kandi tibaine nambere bagenda. Nahabwekyo, abafu tibasobora kutukonyera rundi kutukora kubi.
▸ Sur. 6, kac. 5; Sur. 15, kac. 17
18 OMWOYO
Ebigambo eby’Oruheburaniya n’Oruyonaani nambere ekigambo “omwoyo” kiihibwa ekiri omu mpindura ya New World Translation ey’Orungereza biine amakuru maingi. Baitu amakuru ganu goona gaba nigamanyisa ekintu ekitarukusobora kurorwa abantu. Nk’omuyaga, orwoya orutwikya, rundi orwoya ebisoro oru biikya. Ebigambo binu nibisobora kumanyisa ebihangwa eby’omwoyo hamu n’amaani ga Ruhanga agarukumanywa nk’omwoyo ogurukwera. Baibuli tegamba ngu haroho ekintu kindi eky’omuntu aine eky’eyongera kwomeera omuntu obwaba afiire.—Okuruga 35:21; Zabuli 104:29; Matayo 12:43; Luka 11:13.
▸ Sur. 6, kac. 5; Sur. 15, kac. 17
19 GEHENA
Gehena liri ibara ly’ekihanga ekiri haihi na Yerusalemu nambere bayokezaga ebisasiro kuhikya obu byafokaga iju. Tiharoho obwa kaiso bwona oburukwoleka ngu omu kasumi ka Yesu abantu rundi ebisoro nabyo babyokezaaga omu kihanga kinu biri byomeezi. Nahabwekyo, Gehena tikiri kiikaro ekitarukurorwa nambere bookeza rundi babonaboneseza abantu abafiire ebiro byona. Yesu obu yagambire ngu abantu banagibwa omu Gehena, akaba n’abaza hali omuntu kuhwerekerra kimu hatakyaroho okunihira kwona okw’okuhumbuuka.—Matayo 5:22; 10:28.
20 ESAARA YA MUKAMA WAITU
Esaara ya Mukama waitu eba saara Yesu eyi yayegeseze abegeswa be obwakaba n’abeegesa kusaba. Abandi bagyeta esaara ya “Isitwe ali omwiguru.” Ekyokurorraho, Yesu akagamba tusabe tuti:
Ibara lyawe lyezebwe
Tuba nitusaba ngu Yahwe asemeze ibara lye nukwo lihibweho ebisuba n’okujumibwa byona ebiritairweho. Obu tusaba tuti tuba nitumanyisa ngu buli muntu weena omw’iguru n’omu nsi ahaisanize Yahwe kandi ateekemu ibara lye ekitiinisa.
“Obukama bwawe buije”
Tuba nitusaba ngu gavumenti ya Ruhanga ije kandi ehwerekereze ensi enu eya Setani, ereme ensi, kandi egifoole orugonjo orurungi.
“Ebyogonza bikorwe hansi”
Tuba nitusaba ngu ekigendererwa kya Ruhanga hali ensi kihikirre nukwo abantu abarukworobera Ruhanga baikale omu nsi empyaka ebiro n’ebiro nk’oku Yahwe akaba ategekiire abantu ha kubanza.
21 EKICUNGURO
Yahwe akahayo ekicunguro kucungura abantu kuruga omu kibi n’okufa. Ekicunguro gwali muheendo ogukaba nigwetaagisa kusobora kusasurra obwomeezi Adamu yatuferiize hamu n’okugarraho enkoragana yaitu na Ruhanga. Yahwe akatuma Yesu omu nsi nukwo afeere abasiisi boona. Abantu boona baine omugisa gw’okufooka abahikiriire n’okwomeera ebiro byona habwokuba Yesu akahayo obwomeezi bwe.
▸ Sur. 8, kac. 21; Sur. 9, kac. 13
22 HABWAKI OMWAKA 1914 GULI GUKURU MUNO?
Obunabbi obw’omu Danieri esuura 4 nibwoleka ngu Ruhanga akaba n’agenda kuletaho Obukama bwe omu 1914.
Obunabbi: Yahwe akarotesa Omukama Nebukadeneza ekirooto ekirukukwata ha muti omukooto ogwatemerwe. Akarora ekikunya kyagwo kiboherwe ekikoba ky’ekyoma n’omulinga nukwo gutamera kuhikya “obusumi musanju.” Hanyuma omuti gukaba nigugenda kugarukamu kumera.—Danieri 4:1, 10-16.
Amakuru g’obunabbi bunu: Omuti gwali nigumanyisa obulemi bwa Ruhanga. Yahwe akaba amazire emyaka nyingi n’akozesa abakama omu Yerusalemu kulema Isareri. (1 Ekyebyomubusinge 29:23) Baitu habw’okutalinda obwesigwa, obulemi bw’abakama abo bukahwaho. Yerusalemu rukahwerekerezebwa omu mwaka 607 B.C.E. Obu nubwo “obusumi musanju” bwatandikire. (2 Ekyabakama 25:1, 8-10; Ezekyeri 21:25-27) Yesu obu yagambire ngu “Yerusalemu erarubati’rwaga abamahanga okuhikya obusumi obwabamahanga obubulikahwaho” akaba nabazaaho “obusumi musanju.” (Luka 21:24) Nahabwekyo “obusumi musanju” butahweho Yesu akyali omu nsi. Yahwe akaraganiza kutaho Omukama “obusumi musanju” obu bwakuhoire. Obulemi bw’Omukama onu, Yesu, bukaba nibugenda kuleetera abantu boona omu nsi emigisa ey’etalihwaho.—Luka 1:30-33.
“Obusumi musanju” bwakumazire kasumi ki?: Bukamara emyaka 2,520. Kakuba tutandikira ha mwaka 607 B.C.E. tukaihaho emyaka 2,520, nitwija kuhika ha mwaka 1914. Gunu nugwo omwaka Yahwe yafoiliremu Yesu Omukama w’Obukama bw’omw’iguru.
Emyaka 2,520 tugiihire nkaha? Baibuli egamba ngu emirundi esatu n’ekicweka erumu ebiro 1,260. (Okusuku’rwa 12:6, 14) Nahabwekyo, isatu n’ekicweka obw’okugitezamu emirundi ebiri n’otunga “obusumi musanju,” rundi ebiro 2,520. Nitusobora kugamba ngu ebiro 2,520 niyo emyaka 2,520 habwokuba haroho obunabbi omu Baibuli obugamba ngu “ekiro kimu omwaka.”—Okubara 14:34; Ezekyeri 4:6.
23 MIKAERI MARAIKA OMUKURU
Ebigambo “maraika omukuru” bimanyisa “omukuru w’abamaraika.” Baibuli ebazaaho maraika omu omukuru, Mikaeri.—Danieri 12:1; Yuda 9.
Mikaeri nuwe ayebembera aba maraika ba Ruhanga abeesigwa. Okusuku’rwa 12:7 rugamba: “Mikaeri na bamaraikabe nibaramaga okurwana nekijoka . . . na bamaraika bakyo.” Ekitabu ky’Okusuku’rwa kigamba ngu Omukuru w’ihe lya Ruhanga nuwe Yesu, nahabwekyo, Mikaeri ibara lindi erya Yesu.—Okusuku’rwa 19:14-16.
24 EBIRO BYA HA MPERO
Ebiro bya ha mpero kali kasumi akagambirweho kubamu ebintu by’amaani Obukama bwa Ruhanga butakahwerekeriize ensi ya Setani. Ebigambo bindi Baibuli eby’ekozesa kumanyisa akasumi ka ha mpero biri ‘ensi enu okuhwaho’ hamu na “okuija Kwomwana womuntu.” (Matayo 24:3, 27, 37) Ebiro bya ha mpero bikatandika omu mwaka 1914 Yesu obu yatandikire kulema nk’Omukama w’Obukama bwa Ruhanga. Ebiro binu nibiija kuhwaho ensi ya Setani obw’erahwerekerezebwa ha kiro ekya Hara-magedoni.—2 Timoseo 3:1; 2 Petero 3:3.
25 OKUHUMBUUKA
Okuhumbuuka nikimanyisa Ruhanga kugarra omuntu ow’abaire afiire kuba mwomeezi. Baibuli ebazaaho amahumbuuka g’emirundi mwenda. Eriya, Erisa, Yesu, Petero, na Paulo bakahumbuura abantu. Eby’okuhuniriza binu bikabaho habwokuba Ruhanga nuwe y’abisoboseze. Yahwe n’araganiza kuhumbuura ‘abahikiriire n’abatahikiriire.’ (Engeso Ezabakwenda 24:15) Baibuli egamba ngu haroho n’abarukwija kuhumbuuka kugenda omw’iguru. Okuhumbuuka kunu kubaho Ruhanga obwahumbuura abakome, rundi abaseserweho amagita kugenda kulema na Yesu omw’iguru.—Yohana 5:28, 29; 11:25; Abafiripi 3:11; Okusuku’rwa 20:5, 6.
26 OBURAGUZI
Oburaguzi kikorwa kibi eky’okulengaho kubaza n’emyoyo emibi rundi kukozesa omufumu kubaza nayo. Abantu abaragura baba nibaikiririza omu nyegesa ey’egwire erukugamba ngu emyoyo y’abantu tefa baitu efooka mizimu y’amaani. Abadaimoni balengaho kwohya abantu kuruga hali Ruhanga. Oburaguzi nibutwarramu okusoma enyunyuzi, oburogo, amasano, n’emizizozizo endi. Ebitabu, ebizina, n’emizaano nyingi byoleka oburaguzi kuba nk’ekitaine akabi rundi nk’ekikorwa ekirukusemeza. Emigenzo nyingi eyi bakora omuntu obu afa, okuturuka orufu, omukoro okuhenda ekimasa [kujubirra ebituuro], okumwa isoke ha rufu, okuhemba omurro omw’irembo hamu n’ebindi biine akakwate n’abadaimoni. Abantu bakozesa ebibazi ebirukutabura obwongo obu baba nibakozesa abadaimoni.—Abagaratiya 5:20; Okusuku’rwa 21:8.
▸ Sur. 10, kac. 10; Sur. 16, kac. 4
27 OBUSOBOZI BWA YAHWE KULEMA
Yahwe nuwe Ruhanga ow’Obusobozi bwona kandi akahanga ebintu omu nsi n’omw’iguru. (Okusuku’rwa 15:3) Enu niyo nsonga habwaki nuwe ali Mukama wa buli kintu kyona kandi abiineho obusobozi bw’okubirema. (Zabuli 24:1; Isaya 40:21-23; Okusuku’rwa 4:11) Buli kintu kyona eki y’ahangire akakiteeraho ebiragiro by’okuhondera. Yahwe aine n’obusobozi bw’okukoma omwebembezi. Obu tugonza Yahwe kandi tukamworobera tuba nitusagika obulemi bwe.—1 Ekyebyomubusinge 29:11.
28 KWIHAMU ENDA
Omuntu obw’aihamu enda aba akigenderiire kwita omwana atakazairwe. Buba butali butandwa kandi titusobora kugamba ngu omubiri nukwo gwakozerwe. Omukazi obw’atwara enda, omwana aba aine obwomeezi bwe oburukwahukana n’obwa nyina. Omwana aba ali muntu ondi.
29 OKUTEBWAMU ESAGAMA
Gunu nugwo omulingo ogw’okwiha esagama omu omuntu okagita omu muntu ondi rundi okugarurwamu esagama eyawe ey’ebaire eyahwirwe. Esagama erumu ebicweka bbina, plasma, red blood cells, white blood cells, hamu platelets.
30 OKUHANA
Omu Baibuli, ekigambo “okuhana” tikimanyisa okufubira. Obutuhanwa kiba nikimanyisa ngu nitwegesebwa rundi nituhaburwa. Yahwe tahana abantu n’ekiniga. (Enfumo 4:1, 2) Yahwe ateeraho abazaire ekyokurorroho ekirungi. Ahana abantu omu mulingo ogusobora kubaletera kugonza okuhana kwe. (Enfumo 12:1) Yahwe agonza abantu be kandi abatendeka. Abaha oburagirizi kubakonyera kuleka ebisobere kandi n’okubakonyera kuba n’entekereza ey’arukusiima. Hali abazaire, okuhana nikutwarramu kukonyera abaana kumanya habwaki basemeriire kuba bahulizi. Kitwarramu n’okubegesa kugonza Yahwe, ekigambo kye, n’okwetegereza emisingi yakyo.
31 ABADAIMONI
Eba myoyo mibi etarukurorwa kandi enyakwine amaani maingi muno. Abadaimoni baba bamaraika ababi muno. Bakafooka babi kandi abanyanzigwa ba Ruhanga obu bamujemiire. (Okubanza 6:2; Yuda 6) Bakeeteraniza ha bujeemu bwa Setani.—Ekyebiragiro 32:17; Luka 8:30; Engeso Ezabakwenda 16:16; Yakobo 2:19.