HADGE 46
Jeofa hã bawge go ne naa jag jiili ga se kolge tamsir yaŋ go diŋ Paradis.
“Jee maaga da we ga se mo hay de bosa’ ti ɓil sirn la no, da’ge bosa’ maa ni Baa maa cwãyn yaŋ.”—ESA. 65:16, NWT.
Siŋ 3 Ma force, mon espérance, mon assurance
KLUURI HADGE NOa
1. Profet Esay hay wãã wããre maa hõn ne hẽẽre ɓe maa Israyel wo ne?
PROFET Esay ngaɓ Jeofa doo “Baa maa cwãy” nono. Wããre maaga “cwãy” ale see ɓe hay wããge diŋ ga “amen” (Esa. 65:16). “Amen” da wããge ga “da ga á mo hay doo sen ne no”, noga “doo sen ne cwãy”. Jeofa wo de Yeso wãã wo “Amen” ɓil Bible maa hã bawge go ga fẽn sen diŋ cwãy. Sen maa wããge ga wããre maaga Esay wãã ne jar israyel wo hay diŋ ga fẽẽre maaga Jeofa wãã ra mo ɓuy bag wo jag go cwãy cwãy. Jeofa ngaɓ sen go de bag jag fẽẽre maaga á wãã ga se joŋge ra yaŋ mono.
2. Wer mayse ga naa kaŋ wee ɗiggi ti fẽẽre maaga Jeofa wãã ra ti naw maa peel no, lan naa wii jag see naa yaŋ ti wiigi jag maa hõn wo là?
2 Naa mbe nen kaŋ ɗiggi ti fẽẽre maaga Jeofa wãã ga se joŋ ra yaŋ wo ne naa peel wo mo yawlà? Kiŋgi go de kos 800 blam wur maa ni Esay mono, apotre Pol ngaɓ wer mayse ga fẽẽre maaga Baa wãã ga se joŋ ra bag wo jag go tum tu la. Á wãã ga: “Baa kãã ma caa gete’ nen wããre ɓen ni ga lay” (Heb. 6:18). Ko sablaŋ po la ɗa: doo maaga à ɗaa bii maa de wooge wo de bii maa de manda nen ɓi gutug po boŋ ga no mono, doo sen ne lay, gete’ kal le go jag Jeofa Baa maa wãã cwãy ga lay. Diŋ wersen so ga naa hã ɓil ti fẽẽre maaga Jeofa wãã ra wo mo ɓuy, koh de maaga á wãã ti naw naa maa peeln wo mo ɓuy. Ɓil hadge sen la, naa yiŋ jag yaŋ ti wiigi jag maa blam wo la no: Jeofa wãã ga se hã mayse yaŋ ne naa nen naw maa peeln wo là? Lan Jeofa joŋ may maa hã bawge go ne naa jag jiili ga fẽẽre maaga á wãã ra mo ɓuy bag wo jag go cwãy là?
JEOFA WÃÃ GA SE JOŊ MAYSE YAŊ WO LÀ?
3. (a) Fẽn maa hõn ga Jeofa wãã ga se joŋ ne ga co jag sedeewa ɓe wo debaŋ là? (Naage nene 21:3, 4) (b) Jar ɗig na ɗiggi de maaga naa sii wããre sen ne hara mo là?
3 Naa koge la diŋ fẽn maaga Bible wãã ga joŋge yaŋ wo peel de woore mono. Fẽn sen de woore nen Sedeewa Jeofa maa ti tamsir la wo ɓuy (Jaŋ Naage Nene 21:3, 4). Jeofa wii ga wur po a ge yaŋ ga “jobo hu ga so, jobo law see ɓe ti ree po ga so, jobo ndum ti ree po ga so, ceege joŋ jobo ga so”. Jar yoo naa debaŋ sii wo wããre de verse sen ɓil Bible ga du’ jiili maa coɓ jare, lan maa ngaɓ maaga paradis joŋge de maŋ mayla mono. Jar wãã na ga hãy de maaga á laa wo wããre sen mo là? Maapo ga á wãã wo ga “Á joŋ cwãy ga ɓo!”
4. (a) De maaga Jeofa wãã ga se joŋ paradis yaŋ mono, á hay de koge ga mayse joŋge yaŋ ti wur maa ni naa la là? (b) Ciŋ ti wããre maaga á wãã mono, á joŋ mayse maa tigriŋ pa là?
4 De maaga nenterse Baa jor glog apotre Jaŋ maaga á mo yer wããre ti naw maa ɓil paradis mono, Jeofa hay de koge ga naa jar maa wara ti tamsir lan, naa wãã wããre sen go ne jar maa tigriŋ wo ti siigi wããre maa ti twaywaŋ maa ni Baa no. Jeofa hay go de koge peel bol pa ga jar debaŋ hã ge wo ɓil ɓuy ga fẽẽre se de wooren hres wo yaŋ ga (Esa. 42:9; 60:2; 2 Kor. 4:3, 4). Naa joŋ joŋge maa hã bawge go ne jare, lan ne see naa jag jiili ga bosa’ maaga naa da’ ɓil Naage Nene 21:3, 4 joŋ yaŋ cwãy là? Jeofa bay de tawge diŋ de wããge ga fẽẽre se de wooren joŋ wo yaŋ tawa wa. Amaa á ngaɓ wer mayse ga se joŋ ra la ne naa ni lay. Fẽẽre maaga jor wo glog ɓe diŋ mayse là?
JEOFA HÃ BAWGE NE NAA JIILI GA FẼẼRE MAAGA SE WÃÃ RA JOŊ WO YAŊ CWÃY
5. Mayse kay wo naa maa hã ɓil ti paradis maaga Baa wãã ga se joŋge yaŋ mo là, day naa da’ wããre sen la genlà?
5 Ɓil Naage Nene 21:5, 6 naa da’ fẽẽre maaga kay wo naa maa kaŋ ɗiggi ti fẽẽre maaga Baa wãã ga se joŋ ra. Naa da’ ni ga : “Blam sen je ma de hayle ti paalen raw wããge ga: Patala ndi de joŋ fẽẽren wo defay ɓuy” so. Blam sen à raw riŋ mege ga: Yer sen mokay no, werga wããre sen wo diŋ ree ma cwãy, maga à mo hã ɓil hene. Á raw wããge pa ga: á taw joŋge we go so. Ndi diŋ Alfa wo de Omega: diŋ tĩĩgi wer no, diŋ tawge ɓen lay. Je maga jwaale yaŋ de kaŋge ɓe no, ni ndi hã bii maga de law ge le ɓi kããge bii ma ɗaw jar tenen ne hen de koɗe”—Naa. 21:5, 6a.
6. Wer mayse ga wããre maaga naa da’ ɓil Naage nene 21:5, 6 ya’ wer hãge ɓil naa ciŋ ti fẽẽre maaga Baa wãã ga se joŋ ra yaŋ là?
6 Wer mayse ga wããre sen ya’ wer hãge ɓil naa ciŋ ti fẽẽre maaga Baa wãã ga se joŋ ra yaŋ mo là? Ɓil verse sen wo mono, naa da’ ni doo ga Jeofa kaŋ do ti kefder maa hã bawge go ne naa jag jiili ga fẽẽre maaga se wãã ra joŋge wo yaŋ cwãy.b Naa da’ fẽẽre maaga Baa wãã ga se joŋ ra yaŋ ɓil Naage Nene 21:3, 4. Day ɓil verse 5, lan 6 mono, naa da’ ni ga Jeofa fer kaŋ do maa hã bawge go ne naa jag jiili ga fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra bag wo jag yaŋ go cwãy. Ko maaga Jeofa hã bawge go ne naa jag jiili nen maaga naa mo kaŋ ɗiggi ti ɓe mo ɗa la.
7. Mayse joŋ ga hãge bawge maaga Jeofa hãn sar là, day wer mayse ga tĩĩgi wer wããre ɓen wãã mopo debaŋ là?
7 Ko maaga tĩĩgi wer verse maa 5 wãã mo ɗa: “Blam sen, jee maa de hãyle ti paalen raw wããge ga” (Naa. 21:5a). Wããre sen wo la daŋ wo go werga á diŋ wããre po boŋ yoo maa swa’ wo ga Jeofa ti see ɓe wãã ra ɓil kefder Naage Nene mono. Day wããre sen la ale bay jag jee peele Baa po noga Yeso wa, amaa diŋ jag Jeofa ti see ɓe tu! Sen ngaɓ so ga naa mo hay kaŋ ɗiggi bay ɓod faare ti wããre maaga a wo le glog ɓe mono. Sen wer may se ne? Werga Jeofa “bay caa gete’ wa” (Tid 1:2). Ɓo’ge ti ɓen so diŋ ga wããre maaga naa jaŋ ɓil Naage Nene 21:5, 6 bag ge wo jag go cwãy cwãy.
“KO WEE! NDI DE JOŊ FẼẼREN WO DEFAY ƁUY”
8. Jeofa wãã may maa ngaɓge ga fẽẽre maaga se wãã ra bag wo jag yaŋ go ɓuy lã? (Esay 46:10)
8 Blam ɓe Jeofa wãã ga : “Ko wee!” (Naa. 21:5). Á joŋ joŋre de wããre maa jag greg ga ‘Ko wee’ ɓil kefder Naage nene debaŋe. Kefder po wãã ga à joŋ joŋre de wããre sen maaga “jee jaŋge ɓen mo hay co’ sug ɗeged ti wããre maaga a le glog ɓe mono”. Baa wãã blam ɓe na ga hãy ne? Á wãã ga: “Ndi de joŋ fẽẽren wo defay ɓuy”. Cwãy, Jeofa coo fẽẽre sen wo defay wo peele. Day wer maaga á go de bawge jag jiili ɓe ga se joŋge ne mono, se wãã ne doo ga se go de joŋge ɓe yaw nono.—Jaŋ Esay 46:10.
9. (a) Wããre maaga “Ndi joŋ fẽẽren wo we defay ɓuy” wãã diŋ ti joŋre Jeofa maa ɓog maa hõn wo ne? (b) May joŋ ngeel maa ciŋ wo de sir maa waran ne?
9 Naa wãã patala ti wããre maa blam ɓil verse sen tu pa: “Ndi de joŋ fẽẽren wo defay ɓuy”. Ɓil Naage Nene 21 mono, wããre sen wãã ti fẽẽre po wo ɓog ga Jeofa joŋ ra yaŋ—cooge wo de ferge ‘wũygi. Taŋgu ɗa, Jeofa coo diŋ mayse là? Naage Nene 21:1 wãã ga: “Ngel maa ciŋ maa taŋgun wo de tamsir maa taŋgun taw wo go”. “Ngel maa ciŋ maa taŋgun” diŋ ngomna maaga Manhúulí wo de sõõre ɓen hãy wo ni mono (Mat. 4:8, 9; 1 Jaŋ 5:19). Ɓil Bible, day maapo “sir” ngaɓ diŋ jar maa ɓil ɓen wo (Tĩĩ. 11:1; Siŋ. 96:1). Sen da wããge ga “sir maa taŋgun” ngaɓ diŋ jar téebeere maa de ɓlagge wara wo no. Jeofa ‘wũygi “ngel” maa ciŋ wo de “sir” maa waran ga; amaa á blag ra ge go ɓuy. Jeofa cooge ngeel maa ciŋ wo de tamsir maa waran de “ngel ma ciŋ wo de sir ma defay”—da wããge ga, ngomna maa defay maaga wãã wããre jar téebeere maa de deelen wo.
10. Jeofa coo ge defay diŋ maylà?
10 Blam sen Naage Nene 21:5 wãã ti fẽẽre maaga Jeofa wãã ga se joŋ ra defay mono. Kaŋ wee ti ɓay ga Jeofa bay wããge ga: “Ndi joŋ fẽẽren wo we go defay ɓuy” wa. Amaa á wãã diŋ ga: “Ndi de joŋ fẽẽren wo defay ɓuy” (ɓil Traduction du Monde nouveau). Jeofa fer ‘wuy sir no, lan kay jar téebeere wo maaga á mo kol wo bay ɓlagge see. Doo maaga Esay hay wãã go peel bol mono, Jeofa kol ge tamsir go ɓuy diŋ ngeel po de woore, doo Jardeŋ maa Eden nono. Jeofa kol ge naa go defay lay. Á pẽẽge wosela go yoo naa boŋ boŋ ɓuy. Jar leŋre wo, jar rẽwre wo, lan jar ndigriŋ da’ge wo pẽẽge ɓuy. Jar huulin da’ wo birgi yaŋ le go ɓuy lay.—Esa. 25:8; 35:1-7.
“WÃÃRE SEN WO DIŊ RE MAA CWÃY MAAGA Á MO HÃ ƁIL NE HẼNE. . . . Á TAW GE WO GO ƁUY!”
11. Jeofa wãã ga Jaŋ mo joŋ maylà, day wer maylà?
11 Mayse maa tigriŋ ga Jeofa hã bawge go ne naa jag jiili, ga naa kaŋ ɗiggi ti ɓe pa là? Jeofa wãã ne Jaŋ ga: “Yer sen mokay no, werga wããre sen wo diŋ re maa cwãy maaga á mo hã ɓil hene” (Naa. 21:5). Jeofa hay bay de wããge diŋ ga “yer” fẽẽren tawa wa. Amaa á ngaɓ wer mayse ga yer ne là. Á wãã ga: “wããre sen wo diŋ re maa cwãy maaga á mo hã ɓil hẽne”—sen da wããge ga wããre Baa diŋ cwãy. Naa de fruygi ti maaga Jaŋ yãã jag liŋgi maaga wii ga á mo “yer” mono. Bo’ge ti ɓen so, naa jaŋ fẽẽre ti Paradis maaga Baa wãã ga se joŋ ra yaŋ. Day naa ɗig ti bosa’ maaga daŋgo ga de gor naa mono.
12. Wer mayse ga Jeofa wãã go ga: “Á taw joŋge we go so là!”
12 Baa wãã mayse blam ɓe pa là? “Á taw joŋge we go so!” (Naa. 21:6). Jeofa wãã wããre sen doo ga fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra yaŋ, wo go de bag jag peel yaw nono. Á ti ngeel ɓe ga á wãã se no, werga mopo bay ẽgge ɓe maa joŋge wa. Blam sen, Jeofa wãã fẽn maa tigriŋ ga hã bawge go ne naa ga fẽẽre maaga á wãã ga se joŋ ra yaŋ bag wo jag go cwãy. Á wãã diŋ mayne?
“NDI DIŊ ALFA WO DE OMEGA”
13. Wer mayse ga Jeofa wãã ga: “Ndi diŋ Alfa wo de Omega” là ?
13 Doo maaga naa hay wãã le go ciŋ ne mono, Jeofa hay wãã wããre de see ɓe ɓaale 3 nen naage nen maa ni Jaŋ no (Naa. 1:8; 21:5, 6; 22:13). Tum de maaga á wãã wããre sen, Jeofa wãã ga: “Ndi diŋ Alfa wo de Omega”. Alfa diŋ yerge maa taŋguŋ ɓil alfaabe maa jag greg no. Omega diŋ yerge maa ti tawgeti ɓen lay. De maaga Jeofa wãã ga se diŋ “Alfa wo de Omega” mono, á da wããge diŋ ga de maaga se tõõ wer mopo we go no, se ɓo’ jag ɓe go naŋ ɗa.
De maaga Jeofa tĩĩ wer mopo we no, se kon go doo ga se go de ɓo’ jag ɓe yaw nono (Ko paragraf 14, 17))
14. (a) Hã saɓlaŋ po maaga ngaɓ doo ga Jeofa hay wãã ge ga “Alfa” lan maaga á wããge ga “Omega.” (b) Bawge jag jiili maa hõn ga naa da’ ɓil Tĩĩgi were 2:1-3 ne?
14 Blam maaga Jeofa joŋ Adam wo de Efa mono, á ngaɓ fẽn maaga se joŋ yaŋ maa jar téebeere wo, lan maa tamsir. Bible wãã ga: “Baa raw kaŋ bosa’ ne hara ti, day wii ra ga: Tes wee, jaw wee, baa wee tamsir go, wãã wee wããre ɓe’” (Tĩĩ. 1:28). De maaga á de ngaɓ fẽn maaga se joŋge yaŋ mono, sen doo ga Jeofa hay wããge ga “Alfa” nono: wur age yaŋ maaga weere Adam wo de Efa maaga yãã wo jag baage wo tamsir yaŋ go, lan kol ge wo ti paradis. De maaga wur sen a we no, sen doo ga Jeofa wãã ge ga “Omega”. Blam maaga Jeofa taw joŋre “ngeel ma ciŋ wo de ma gesiŋ (…) de fẽẽre ma ɓil ɓaaran wo ɓuy” mono, Jeofa wãã mopo maaga ngaɓ ga fẽẽre maaga se joŋ ra yaŋ bag wo jag go cwãy. À da’ wããre sen ɓil Tĩĩgi Weere 2:1-3 (Jaŋ ne). Jeofa maŋ go ga wur maa de renam mo hay go de fããge. Sen da wããge ga hãy ne? Sen hay maa ngaɓge ga Jeofa bag ge jag fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra go ti tawgeti wur maa de renam no.
15. Wer mayse ga Manhúulí hay ɗig ga se de kããge maa maŋ jag Jeofa go joŋ fẽẽre maaga se da ga se joŋ ra ne?
15 Blam maaga Adam wo de Efa mbiɗ wo faale ne Jeofa mono, saara kol de ɓlagge see, day saara ya’ ɓlagge ɓaaran ne weere ɓaara wo lay. Ɓlagge ɓaaran a de húulí ne weere ɓaara wo ti pa (Rom. 5:12). Sen doo ga Manhúulí hay maŋ jag ɗiggi Jeofa maaga tamsir mo hay de baage de jar téebeere maa keɗed, lan maa deyãã jag wo go nono. Sen doo ga Manhúulí hay go maŋ jag Jeofa wããge ga “Omega.” Maapo Manhúulí hay ɗiggi ga Jeofa bay de kããge maa bag jag fẽẽre maaga á wãã ga se joŋ ra yaŋ mo wa. Maapo ga á hay ɗig pa ga Jeofa hay ĩĩ Adam wo de Efa go, blam, se de hay joŋ jee twar wo de wãy maa tigriŋ keɗed maa bag jag ɗiggi ɓe. Amaa Baa hay joŋ sen we no, Manhúulí de hay caa re ne hẽn see ga á diŋ jee gete’e. Wer mayne? Werga Jeofa hay go de wããge ne Adam wo de Efa ɓil Tĩĩgi were 1:28 ga tamsir joŋ yaŋ go de baage de weere ɓaara wo.
16. Wer mayse ga Manhúulí hay ɗig ga se caa re ne Jeofa se ga á bay de kããge maa joŋ fẽẽre maaga se hay wãã ga se joŋ ra yaŋ wa ne?
16 Maapo ga Manhúulí hay ɗiggi ga Jeofa mo joŋ fẽn maa tigriŋ: mo yãã ga Adam wo de Efa mo biŋ wo mbaara weere maaga joŋ wo ti boŋ keɗed ga wa hase (Ekl. 7:20; Rom. 3:23). Jeofa de hay joŋ sen we no, Manhúulí de hay wãã ga fẽn maaga Jeofa hay ɗig ga se joŋ ne see ga. Wer mayne? Werga ɗeŋ maa sen de hay bag jag ɗiggi Baa go ga; ɗiggi sen diŋ ga Se mo baa tamsir maaga kol go diŋ paradis go de weere Adam wo de Efa maa keɗed lan maa yãã jag wo.
17. Jeofa ‘wũy re maaga ale wer fẽn maaga Manhúulí wo de jar tebeere mbiɗ wo faale ne hẽn na ‘wũygi ne, day se ɓo’ ti go na ɓoge ne? (Ko foton lay)
17 Jeofa ‘wũy re maaga ale wer giŋgi Manhúulí wo de jar téebeere maa taŋgun de ɗeŋ maaga ngris Manhúulí debaŋ (Siŋ. 92:6). Jeofa men faage ne Adam wo de Efa maaga á mo biŋ wo weere. Diŋ de ɗeŋ maa sen so ga wããre ɓen bag jag go. À ko go ɓuy so ga á bay diŋ jee caa gete’e wa. Day Jeofa ngaɓ go ga hayga se wãã we ga se joŋ mopo no, mopo noga jobo maŋ jag se ga. Á bag jag ɗiggi ɓe go de hã “wer” po, maaga yããge weere maa de yãã jag maa ni Adam wo de Efa go (Tĩĩ. 3:15; 22:18). Wer sen de hay hãge tenen ɓe go doo raŋsoŋ ne jar téebeere wo. Manhúulí hay ko ba ɗiggi Jeofa maa sen kay ti boŋ ga hase! Wer maylà? Werga raŋsoŋ de oole ti dage maa ti ngeel ɓe (Mat. 20:28; Jaŋ 3:16). Manhúulí bay de joŋre dage sen ɓil wa. Á de ɓili. Day, raŋsoŋ ɓo’ faage mayse so là? Ti tawge kiŋgi maa ndar mono, weere maa yãã jag ni Adam wo de Efa joŋ ge wo ti paradis ti tamsir la—doo maaga Jeofa hay le go de wããge ne no. Ti wur sen, sen joŋge doo ga Jeofa wãã ge ga “Omega.”
NAA YA’ WER KAŊ ƊIGGI TI PARADIS MAAGA JEOFA WÃÃ GA SE JOŊ YAŊ NA YA’ GE LÀ?
18. Fẽẽre maa swa’ ga Jeofa hã bawge jiili go ne naa de ɓaara na diŋ mayse wo ne? (Ko ngeel maa de gadge ga “Fẽẽre swa’ ga kay wo na kaŋ ɗiggi ti fẽẽre maaga Jeofa wãã ga se joŋ ra mono.”)
18 Ɓil hadge sen la, naa ko fẽẽre maaga hã wo bawge go ne naa jag jiili ga tamsir kolge go diŋ paradis cwãy mono. Naa joŋ mayse maaga hã bawge go ne jar jiili ga paradis joŋge yaŋ cwãy lay ne? Taŋgu ɗa, wãã wããre sen diŋ Jeofa de see ɓe tu. Kefder Naage nene wãã ga: “Jee maa de hayle ti paalen wãã ga: ‘Ko wee! Ndi joŋ fẽẽren wo we go defay ɓuy.’” Á de ko re, de ẽgre lan de dage maa bag jag fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra yaŋ go cwãy. Maa de ɓog no, Jeofa go de bawge jag jiili ɓe maa bag jag fẽn maaga á wãã ga se joŋ ne, nen maaga se kon go doo ga á go de joŋge yaw nono. Diŋ wersen so ga á wãã ga: “Wããre sen wo diŋ re ma cwãy maga à mo hã ɓil hene . . . À taw joŋ ge we go so!” Maa de swa’ no, Jeofa tõõ wer mopo we go no, say se tawn go ɗa: diŋ wer sen so ga á wãã ga: “Ndi diŋ Alfa wo de Omega.” Jeofa ngaɓ go ga Manhúulí diŋ jee gete’, ga á maŋ jag se go bag jag fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra mo ga.
19. Hayga á yaŋ de gayri maaga jar mo hã ɓil ti paradis maaga Jeofa wãã ga se joŋ yaŋ mono, ndo joŋ joŋge ne?
19 De maaga ndo wãã fẽn maaga Jeofa hã bawge go ne naa jiili ga se bag jag fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra yaŋ go cwãy ne jar no, ni ndo de ya’ge diŋ wer kaŋ ɗiggi ɓo ciŋ ti ɓe lay. Wur maaga ndo jaŋ wããre maa du’ jiili ti paradis ga naa da’ ɓil Naage Nene 21:4, day ga jee ɓen wãã we mo ga: “Á maŋ mopo maa joŋge nen se ga no,” ndo joŋ joŋge là? Ndo bay ba maaga ndo jaŋ verse maa 5, 6 blam, naa wer ɓe ne hẽn wa? Ngaɓ maaga Jeofa hay hã bawge go ga se bag jag fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra yaŋ de kaŋ do ti ɓe de do ɓe—Esa. 65:16.
SIŊ 145 Dieu nous promet le paradis
a Hadge sen là wãã ti hãge bawge jiili maaga Jeofa hã ga fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra yaŋ bag wo jag go cwãy mono. De maaga ndo wãã fẽn maaga Jeofa hã bawge go ne naa jiili ga se bag jag fẽẽre maaga se wãã ga se joŋ ra yaŋ go cwãy ne jar we no, ni ndo de ya’ge diŋ wer kaŋ ɗiggi ɓo ciŋ ti ɓe lay.