Caru Nchinonono
KASI mukuzomerezga kuti tikukhala mu caru cinonono? Mwambura kukayika, mukuzomerezga. Nakuti kwali tili na maluso wuli, panji tikunozgerathu vinthu mwamahara, kweni tikutondeka kusambazga nesi kukhala makora, ndipo tikutondeka nanga nkhusanga cakurya. Kanandi vinthu vikuŵa nga umo yikayowoyera Fumu Solomoni, kuti: ‘Vyakurya ni vya ŵavinjeru cara, nanga ndi usambazi kwa ŵanthu ŵa umanyi, panji ulemu kwa ŵafundi.’ Cifukwa wuli? Solomoni wakulutilira kuti: Cifukwa “nyengo na mwaŵi yikuwira wose.”—Mupharazgi 9:11.
‘Para Nyengo Yiheni Yatiwira Mwamabuci’
Enya, “nyengo na mwaŵi,” ico cikung’anamura kuŵa pa malo ghaheni, pa nyengo yiheni, kanandi vikutimbanizga vinthu ivyo tikanozga makora, na viwemi ivyo talindiliranga. Kuyana na umo Solomoni wakayowoyera, tikuŵa nga ni ‘somba zikukoleka mu cilepa ciheni, nga ni viyuni ivyo vikuwira mu msampha,. . . para nyengo yiheni yatiwira mu mabuci.’ (Mupharazgi 9:12) Mwaciyelezgero, ŵanthu ŵanandi ŵakulimbikira comene kulima kuti ŵasangire cakurya mbumba zawo, kweni “nyengo yiheni” yikuŵawira para vura yacita cilangalanga ndipo mbuto zawo zawomira.
Ŵanyake ŵakuyezga kovwirapo. Ndipouli, nanga ni wovwiri uwo vyaru vikupeleka ku ŵanthu awo ŵali mu “nyengo yiheni” nawoso ukulongora kuti palije kawemi. Mwaciyelezgero, wupu unyake wakovwira ŵanthu ŵakusuzgika ukayowoya kuti pakuyezga kumazga njara mu cilimika cinyake sonosono apa, “caru cose [ca Africa] cikapokera wovwiri wa ndarama zicoko comene pakuyelezgera na izo zikatumizgika ku nkhondo ya ku Gulf.” Kasi vyaru visambazi vikacita urunji nthena kutumizga ndarama zinandi ku nkhondo iyo yikacitika mu caru cimoza, na kutumizga ndarama zicoko waka kuti zovwire ŵanthu awo ŵakasuzgikanga na njara mu Africa yose? Kasi nchiwemi kuti ŵanthu ŵanandi ŵaŵenge na nthamba za makopara apo ŵanyake ukavu ukukoma? Panji kasi nchiwemi kuti ŵana mamiliyoni ghanandi ŵafwenge cilimika cilicose cifukwa ca matenda agho mphanyi ŵakufwa nagho yayi? Yayi, nchiwemi yayi!
Para ‘nyengo yiheni yiza mu mabuci,’ pakuŵa vinandi ivyo vikucitiska padera pa “nyengo na mwaŵi.” Nkhongono yinyake iyo tingayikanizga yayi nayo yikulongozga umoyo withu na ivyo vikutiwira. Ndimo vikaŵira ku Beslan, mu caru ca Alania, mu cihanya ca 2004, apo ŵanthu ŵanandi, comene ŵana awo likaŵa zuŵa lakwamba kwiza ku sukulu, ŵakakomeka apo vigeŵenga vikatimbananga na ŵasilikari ŵa boma. Mbunenesko kuti awo ŵakafwa panji kupona ŵakaŵa waka na mwaŵi panji soka, kweni ico cikapangiska ‘nyengo yiheni’ iyi ni mphindano za ŵanthu.
Kasi Ndimo Vinthu Viŵirenge Nyengo Zose?
Para pa caru palije urunji, ŵanyake ŵangayowoya kuti, “ndimo umoyo uliri nthena. Ndimo vinthu viliri kwambira kale, ndipo viŵenge nthena nyengo zose.” Iwo ŵakuwona kuti ŵanthu ŵankhongono ŵalutilirenge kukandilizga ŵambura nkhongono, ndipo ŵasambazi ŵalyerenge ŵakavu nyengo zose. Iwo ŵakuti mikhaliro iyi pamoza na “nyengo na mwaŵi,” viŵengepo pakati pa ŵanthu.
Kasi vinthu vikwenera kuŵa nadi nthena? Kasi yizamuŵapo nyengo iyo ŵanthu awo ŵakugwiliskira nchito maluso ghawo mwavinjeru ŵazamuvuna njombe ya milimo yawo? Kasi walipo uyo wangacita cinthu cinyake kuti vinthu visinthirethu pa caru cinonono ici? Wonani ivyo nkhani yapanthazi apa yikuyowoya.
[Kulongosora Cithuzithuzi pa peji 3]
MAXIM MARMUR/AFP/Getty Images