Kanani Vinthu “Vyawakawaka”
“Uyo wakulondora vyawakawaka walije mahara.”—ZINTH. 12:11.
1. Ni vinthu wuli vinyake vyakuzirwa ivyo tili navyo, ndipo ni mwawuli umo tingavigwiliskira nchito makora?
NGA MBAKHRISTU, tose tili na vinthu vyakuzirwa vyakupambanapambana. Vinthu ivi vingasazgapo umoyo na nkhongono, maluso ghakawiro, panji cuma. Cifukwa cakuti tikutemwa Yehova, tikugwiliskira nchito vinthu ivi pa kumuteŵetera, mwakukolerana na lemba ilo likuti: “Cindika Yehova na mphango zako.”—Zinth. 3:9.
2. Kasi Baibolo likupeleka cenjezgo wuli pa vinthu vyawakawaka, ndipo cifukwa wuli ndakusuzga yayi kulipulikiska?
2 Padera pa vinthu vyakuzirwa, Baibolo likuyowoyaso vinthu vyawakawaka, ndipo likuticenjezga kuti tileke kutangwanika navyo. Pa fundo iyi, wonani ivyo lemba la Zintharika 12:11 likuyowoya, likuti: “Uyo wakulima caru cake tiwakhutenge na vyakurya, kweni uyo wakulondora vyawakawaka walije mahara.” Nchakusuzga yayi kupulikiska ivyo lemba ili likung’anamura. Usange munthu wakutokatoka comene kuti wovwire mbumba yake, nchakuwonekerathu kuti mbumba yake yikusanga ivyo yikukhumba. (1 Tim. 5:8) Kweni usange wakutangwanika na vinthu vyawakawaka, wakulongora kuti “walije mahara,” ndiposo kuti wakughanaghana makora yayi. Nchakuwonekerathu kuti munthu wanthena wasuzgikenge.
3. Kasi cenjezgo lakukhwaskana na vinthu vyawakawaka likugwira nchito wuli pakusopa kwithu?
3 Kweni nchivici cingacitika usange pakusopa kwithu tingalondezga fundo ya mu ntharika iyi? Nchakuwonekerathu kuti Mkhristu uyo wakufwilirapo kuteŵetera Yehova mwakugomezgeka wakuŵa wakuvikilirika. Wangaŵa na cigomezgo cose kuti Yehova wamutumbikenge pasono, ndiposo wangaŵa na cilindizga cakukhora ca munthazi. (Mat. 6:33; 1 Tim. 4:10) Kweni Mkhristu uyo wakutangwanika na vinthu vyawakawaka wakunanga ubwezi wake na Yehova, ndiposo wakutaya mwaŵi wa kuzakaŵa na umoyo wamuyirayira. Kasi tikwenera kucitaci kuti ivi vileke kuticitikira? Tikwenera kuŵanika vinthu “vyawakawaka,” na kuwoneseska kuti tikuvikana.—Ŵazgani Tito 2:11, 12.
4. Mwakudumura, kasi vinthu vyawakawaka ni vici?
4 Ipo pera, kasi vinthu vyawakawaka ni vici? Mwakudumura, ni cinthu cilicose ico cingatitimbanizga kuteŵetera Yehova na mtima wose. Vingasazgapo vyakusanguluska vyakupambanapambana. Tikumanya kuti vyakusanguluska navyo ni vyakukhumbikwa. Kweni para tikumalira nyengo yinandi pa vinthu vyakusanguluska na kuzerezga vinthu vyauzimu, panyengo iyi vyakusanguluska vikuzgoka vyawakawaka, ndipo vingananga ubwezi withu na Ciuta. (Muph. 2:24; 4:6) Kuti Mkhristu wagege ivi, wakwenera kucita vinthu mwamahara, mwa kuwoneseska vinthu ivyo wakumalirapo nyengo yake. (Ŵazgani Ŵakolose 4:5.) Kweni pali vinthu vyawakawaka vinyake ivyo ni vyakofya comene kuluska vyakusanguluska. Vinyake mwa vinthu ivi mbaciuta ŵatesi.
Kanani Vikozgo
5. Kasi kanandi lizgu lakuti “vyawakawaka” mu Baibolo likug’anamuraci?
5 Nchakukondweska kuti mu Cihebere, lizgu lakuti “vyawakawaka” kanandi likung’anamura ŵaciuta ŵatesi, panji kuti ŵangoza. Mwaciyelezgero, Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli kuti: ‘Mungajicitiranga ŵangoza panji cikozgo cakuŵaja, nanga nkhujimikira cikozgo, mungajimikiranga cikozgo ca libwe mu caru cinu kukozganiska na kanthu kuti mucisindamile.’ (Lev. 26:1) Themba Davide likalemba kuti: “Yehova ndi mukuru, kucindikika comene, wakweneraso kofyeka [kopeka] kwakuluska ŵaciuta wose. Cifukwa ŵaciuta wose ŵa ŵamitundu ni vikozgo ndipera; kweni Yehova wakata mtambo.”—1 Mid. 16:25, 26.
6. Cifukwa wuli ŵaciuta ŵatesi mbawakawaka?
6 Nga umo Davide wakalongolera, tikuwona maukaboni ghanandi ghakulongora kuti Yehova ni mukuru. (Sal. 139:14; 148:1-10) Ŵaisrayeli ŵakaŵa na mwaŵi ukuru comene wa kuŵa paubwezi na Yehova. Kweni ŵakacita ucindere ukuru comene mwa kugarukira Yehova na kwamba kusindamira vikozgo. Panyengo ya suzgo ndipo ŵaciuta ŵawo ŵatesi ŵakawonekera kuti ŵakaŵa vinthu vyawakawaka, ŵakaŵavya nkhongono zakujiponoskera ŵekha ndiposo awo ŵakaŵasopanga.—Ŵeru. 10:14, 15; Yes. 46:5-7.
7, 8. Kasi “Usambazi” ungazgoka wuli ciuta?
7 Mu vyaru vinandi mazuŵa ghano, ŵanthu ŵakusindamira vikozgo. Vikozgo ivi ni vyawakawaka nga umo vikaŵira mu nyengo yakale. (1 Yoh. 5:21) Kweni padera pa kulongosora vikozgo kuti mbaciuta, Baibolo likuyowoyaso za vinthu vinyake. Mwaciyelezgero, wonani ivyo Yesu wakayowoya, wakati: “Palive munthu wakumanya kuteŵetera ŵene nchito ŵaŵiri: cifukwa panji wati watinkhenge munyake, ndipo wati watemwenge munyake: panji wati waskepelerane na munyake, ndipo wati wamusunjizge munyake. Mulive kumanya kuteŵetera Ciuta na Usambazi.”—Mat. 6:24.
8 Ni mwawuli umo “Usambazi” ungazgokera ciuta? Mwaciyelezgero, ghanaghanirani za libwe ilo likaŵa mu munda wa Muisrayeli. Libwe lanthena ŵakaligwiliskiranga nchito kuzengera nyumba panji malinga. Kweni para limikika nga nchinthu cakuti ŵacisindamile, likaŵatimbanizganga kuteŵetera Yehova na mtima wose. (Lev. 26:1) Mwakuyana waka, ndarama ni zakukhumbikwa. Kuti tisange vinthu vyakukhumbikwa pa umoyo withu tikwenera kuŵa na ndarama, ndipo tingazigwiliskiraso nchito pa kuteŵetera Yehova. (Muph. 7:12; Luka 16:9) Kweni usange kupenja ndarama takuŵika pa malo ghakudankha m’malo mwa vinthu vyauzimu, ndarama zikuzgoka ciuta withu. (Ŵazgani 1 Timote 6:9, 10.) Ŵanthu ŵanandi mu caru ici ŵakuŵika mtima wawo wose pa kupenja ndarama. Antheura, tikwenera kuwoneseska kuti tikucita vinthu mwamahara pa nkhani iyi.—1 Tim. 6:17-19.
9, 10. (a) Kasi Mkhristu wakuwona wuli masambiro? (b) Kasi masambiro ghapacanya ngakofya wuli?
9 Ciyelezgero cinyake ca vinthu vyakuzirwa ivyo vingazgoka vyawakawaka ni masambiro. Tikukhumba kuti ŵana ŵithu ŵasambire mwakuti kunthazi ŵazakajovwire ŵekha. Kweniso masambiro ghakovwira Mkhristu kuti waŵazgenge Baibolo na kulipulikiska, na kusanga nthowa zakumazgira masuzgo mwakukolerana na Baibolo, ndiposo kusambizga ŵanthu unenesko mu nthowa yakupulikikwa makora ndiposo yakucontha. Nangauli masambiro ghakukhumba nyengo yinandi, kweni ngacandulo.
10 Kweni wuli pakuyowoya za masambiro ghapacanya, agho ŵanthu ŵakukasambira ku koleji panji ku yunivesite? Ŵanthu ŵakuwona masambiro agha kuŵa ghakukhumbikwa comene kuti vinthu vizakaŵayendere makora. Ndipouli, ŵanandi awo ŵakucita masambiro agha ŵakusambizgika vinjeru vyakupuluska vya ŵanthu. Nakuti munthu uyo wakusambira masambiro agha wakumalirapo nyengo yinandi ya uwukirano, iyo mutepanji mphanyi wanguteŵetera Yehova. (Muph. 12:1) Nchakuzizika yayi kuti ŵanthu ŵa mu vyaru ivyo ŵanandi ŵali kucita masambiro agha, ŵakugomezga viŵi yayi kuti kuli Ciuta. M’malo mwa kuthemba masambiro ghapacanya, Mkhristu wakuŵika cigomezgo cake cose mwa Yehova.—Zinth. 3:5.
Mungazomerezganga Yayi Kuti Makhumbiro Ghathupi Ghazgoke Ciuta
11, 12. Cifukwa wuli Paulosi wakati ŵanji “ciuta wawo ndi nthumbo yawo”?
11 Mu kalata iyo wakalembera Ŵafilipi, Paulosi wakayowoya cinthu cinyake ico cingazgokaso ciuta. Wakayowoya za ŵanthu ŵanyake awo pakwamba ŵakaŵa Ŵakhristu, wakati: “Ŵanandi ŵakwenda, ŵeneawo nkhamuphalirani lusilusi, ndipo sono nkhumuphalirani na masozi, kuti mbalwani ŵa mphinjika ya Khristu: ŵeneawo umaliro wawo ndi pharaniko, ciuta wawo ndi nthumbo yawo, . . . ŵakughanaghanira vya mu caru.” (Fil. 3:18, 19) Kasi nthumbo ya munthu yingazgoka wuli ciuta?
12 Vikuwoneka kuti ŵanthu awo Paulosi wakaŵazunura ŵakamba kuwona vinthu vya makhumbiro ghathupi kuŵa vyakuzirwa kuluska kuteŵetera Yehova lumoza na Paulosi. Ŵanji ŵakwenera kuti ŵakaryanga comene panji ŵakaŵa ŵaloŵevu. (Zinth. 23:20, 21; yelezgerani na Duteronome 21:18-21) Ŵanji ŵakwenera kuti ŵakamaliranga nyengo yawo yinandi pa kucita vinthu vyakusanguluska vya caru, ndipo vinthu ivi vikaŵatimbanizga kuteŵetera Yehova. Tingazomerezganga yayi kuti mtima wa kukhumba kukhala na umoyo uwo ŵanji ŵakuti nguwemi utitondeske kuteŵetera Yehova na mtima wose.—Kol. 3:23, 24.
13. (a) Kasi kudokera ni vici, ndipo Paulosi wakalongosora wuli? (b) Kasi tingagega wuli kudokera?
13 Paulosi wakayowoyaso mtundu unyake wa kusopa kwautesi. Wakalemba kuti: “Ntheura komaninge viŵaro vinu ivyo vili pa caru; uzaghali, ukazuzi, kulakalaka, kukhumba kuheni, na kudokera, kweneuko nkhusopa vikozgo.” (Kol. 3:5) Kudokera kukung’anamura kukhumba comene vinthu vinyake ivyo ni vithu yayi. Vinthu ivi vingaŵa vyakuthupi. Vingasazgapo nanga ni khumbo liheni la kugonana. (Ex. 20:17) Pakuti tamanya kuti vinthu ivi vikuyana waka na kusopa kwautesi, kasi mukuwona yayi kuti nkhani iyi njikuru? Yesu wakapeleka cithuzithuzi cakulongora kukhumbikwa kwa kuyezgayezga kujikora pa nkhani ya kukhumba vinthu viheni.—Ŵazgani Marko 9:47; 1 Yoh. 2:16.
Cenjerani na Mazgu Ghawakawaka
14, 15. (a) Nchithu wuli ‘cawaka’ ico cikakomeska ŵanandi mu mazuŵa gha Yeremiya? (b) Cifukwa wuli mazgu gha Mozesi ghakaŵa ghacandulo?
14 Vinthu vyawakawaka vingasazgapo mazgu. Mwaciyelezgero, Yehova wakaphalira Yeremiya kuti: “Zinchimi zikucima utesi mu zina lane; nkhaŵatuma cara nesi kuyowoya kwa iwo panji kuŵalangura: ŵakucima kwa imwe ciwonesko cautesi, na kuwukwa kwawaka, na upusikizgi wa mtima wawo.” (Yer. 14:14) Ŵaprofeti aŵa ŵakatenge ŵakucima mu zina la Yehova, papo ŵakayowoyanga maghanoghano gha m’mutu mwawo. Mwantheura, mazgu ghawo ghakaŵa cinthu ‘cawaka.’ Ghakaŵa ghambura candulo, ghakatenge ghatimbanizgenge kusopa kwaunenesko. Mu 607 B.C.E., ŵanandi awo ŵakapulikira mazgu ghawakawaka agha, ŵakakomeka na ŵasilikari Ŵababulone.
15 Mwakupambana na ŵaprofeti ŵatesi aŵa, Mozesi wakaphalira Ŵaisrayeli kuti: “Ŵikani mitima yinu pa mazgu ghose agha nkhusimikizga mukati mwinu muhanya uno . . . Pakuti ntha ndi cinthu cawaka kwa imwe, kweni mbumoyo winu, na ceneici timwandanyenge mazuŵa ghinu mu caru ico mukwambukirako Yordani kuyakacihara.” (Dute. 32:46, 47) Mazgu agho Mozesi wakayowoya ghakafuma kwa Ciuta. Mwantheura, ghakaŵa ghacandulo, ndiposo ghakuzirwa kuti ŵanthu wose viŵaŵire makora. Wose awo ŵakalondezga ivyo Mozesi wakayowoya vinthu vikaŵayendera makora ndipo ŵakakhala na umoyo utali. Tiyeni nyengo zose tikane mazgu ghawakawaka, ndipo tiskepelere ku unenesko, uwo ni mazgu ghacandulo.
16. Kasi tikuviwona wuli vinthu vyakususkana na Mazgu gha Ciuta ivyo ŵasayansi ŵakuyowoya?
16 Kasi muli kupulikapo mazgu ghawakawaka ghakuyowoyeka mazuŵa ghano? Enya. Mwaciyelezgero, ŵasayansi ŵanyake ŵakusambizga kuti vyamoyo vili kucita kusintha kufuma ku vyamoyo vinyake, ndiposo vinthu vinyake ivyo ŵasayansi ŵasanga vikulongora kuti palije cifukwa ca kugomezgera kuti kuli Ciuta. Ndipo ŵakuti vinthu vili kuŵako cifukwa ca nkhongono izo cilengiwa cili nazo. Kasi fundo za ŵanthu ŵakujikuzga izi zikwenera kutikhwaska? Yayi. Vinjeru vya ŵanthu vikupambana na vya Ciuta. (1 Kor. 2:6, 7) Kweni tikumanya kuti para ivyo ŵanthu ŵakusambizga vikususkana na ivyo Ciuta wavumbura, nyengo zose ivyo ŵanthu ŵakusambizga ndivyo vikuŵa vyautesi. (Ŵazgani Ŵaroma 3:4.) Nangauli mu nkhani zinyake ŵasayansi ŵaluta panthazi, kweni ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya vinjeru vya munthu ni vyaunenesko. Likuti: “Mahara gha caru cino mbucindere kwa Ciuta.” Para tingayaniska mahara gha Ciuta na gha ŵanthu, mahara gha ŵanthu ngawakawaka.—1 Kor. 3:18-20.
17. Kasi tikwenera kuwona wuli mazgu agho ŵalongozgi ŵa Cikhristu cautesi ndiposo ŵakugaruka ŵakuyowoya?
17 Ŵanyake awo ŵakuyowoya mazgu ghawakawaka mbalongozgi ŵanyake ŵa Cikhristu cautesi. Ŵakuti ŵakuyowoya mu zina la Ciuta, ndipouli, vinandi mwa ivyo ŵakuyowoya vikufuma mu Malemba yayi, ndipo ni vyawakawaka. Ŵakugaruka nawo ŵakuyowoya mazgu ghawakawaka. Ŵakuti ŵali na mahara kuluska “muzga wa magomezgeko na wa vinjeru” uyo wali kwimikika. (Mat. 24:45-47) Kweni ŵakugaruka ŵakuyowoya mahara ghawo, ndipo ivyo ŵakuyowoya ni vyawakawaka, ndipo vingapuluska waliyose uyo wangaŵapulikira. (Luka 17:1, 2) Kasi tingacita wuli kuti ŵaleke kutipuluska?
Umo Tingakanira Mazgu Ghawakawaka
18. Ni mwawuli umo tingalondezgera ulongozgi wa pa 1 Yohane 4:1?
18 Mpositole Yohane, wakapeleka ulongozgi uwemi comene uwo ungawovwira pa nkhani iyi. (Ŵazgani 1 Yohane 4:1.) Mwakuyana na ulongozgi uwo Yohane wakapeleka, nyengo zose tikukhuŵirizga awo tikuŵapharazgira kuti ŵayaniskenge ivyo ŵakusambizgika na ivyo Baibolo likuyowoya. Ndimo nase tikwenera kucitira. Usange tapulika mazgu agho ghakususkana na unenesko, panji ghakuyowoya viheni vyakukhwaskana na mpingo, ŵalara, panji yumoza wa ŵabali ŵithu, tikughasanda dankha pambere tindaghagomezge. Tikujifumba kuti: “Kasi uyo wakuthandazga nkhani iyi wakucita mwakukolerana na Baibolo? Kasi nkhani iyo wakuthandazga yikukhozgera khumbo la Yehova? Kasi nkhani iyi yikukhuŵirizga mtende wa mpingo?” Cilicose ico tingapulika, usange cikutimbanizga mtende wa mpingo, m’malo mwa kuwukhozgera, nchawakawaka.—2 Kor. 13:10, 11.
19. Kasi ŵalara ŵakucita wuli kuti ŵawoneseske kuti ivyo ŵakuyowoya vileke kuŵa vyawakawaka?
19 Pa nkhani ya mazgu ghawakawaka, ŵalara nawo ŵakwenera kusambirapo kanthu. Nyengo yiliyose apo ŵangakhumbikwira kupeleka ulongozgi, ŵakwenera kukumbuka kuti mbambura kufikapo, ndiposo kugega kuyowoya vya mu mutu wawo. Nyengo zose ŵakwenera kuskepelera ku ivyo Baibolo likuyowoya. Ulongozgi uwemi ni uwo mpositole Paulosi wakayowoya, wa “kuleka kulutilira ivyo vili kulembeka.” (1 Kor. 4:6) Ŵalara ŵakuyowoya vinthu vyakupambana na ivyo Baibolo likuyowoya yayi. Mwakuyana waka, ŵakuyowoyaso yayi vinthu ivyo vikupambana na ulongozgi wakukolerana na Baibolo uwo ukusangika mu mabuku gha muzga wa magomezgeko na wa vinjeru.
20. Ni mwawuli umo tikovwirikira kuti tikane vinthu vyawakawaka?
20 Vinthu vyawakawaka ni viheni comene, kwali vinthu ivi mbaciuta, mazgu, panji cinthu cinyake cilicose. Ntheura tikulomba Yehova kuti watovwire kuti tiŵanikenge vinthu ivi, ndipo tikulondezga ulongozgi wake, mwakuti tikanenge vinthu vyanthena. Usange tikucita nthena, tikukolerana na wamasalmo uyo wakati: “Zgorani maso ghane kuti ghaleke kulaŵiska vyawaka; ndipo mundipe umoyo mu nthowa zinu.” (Sal. 119:37) Mu nkhani yakulondezgapo, tiwonenge vyandulo vya kuzomera kulongozgeka na Yehova.
Kasi Mungalongosora?
• Mwakudumura, kasi ni vinthu wuli “vyawakawaka” ivyo tikwenera kukana?
• Kasi tingacita wuli kuti ndarama zileke kuzgoka ciuta?
• Kasi makhumbiro ghathupi ghangazgoka wuli ciuta?
• Kasi tingakana wuli mazgu ghawakawaka?
[Cithuzithuzi pa peji 3]
Ŵaisrayeli ŵakakhuŵilizgika ‘kulima caru’ cawo, m’malo mwa kulondezga vyawakawaka
[Cithuzithuzi pa peji 5]
Mungazomerezganga yayi kuti kudokera vinthu vyakuthupi kumutimbanizgani kuteŵetera Yehova
[Cithuzithuzi pa peji 6]
Mazgu gha ŵalara ghangaŵa ghacandulo comene