Umoyo Wacimwemwe Pakucita Khumbo la Ciuta
Nga ni Umo Yikayowoyekera na Bill Yaremchuk
Mu Malici 1947, pakati pajumpha masabata ghacoko waka nkhati namalizga masambiro gha umishonale pamoza na gulu la nambara 8 la Sukulu ya Gileadi iyo panyengo iyo yikaŵa ku South Lansing, New York, U.S.A., nkhaŵa paulendo kuluta ku Singapore kuti nkhambe uteŵeti wane.
DAVE FARMER, uyo nayo ngwa ku Canada ndipo wakamalizga Sukulu ya Gileadi pamoza na gulu la nambara 7, ndiyo nkhagaŵilika kukateŵetera nayo lumoza. Tikakwera sitima yakucemeka Marine Adder iyo pakwamba yikaŵa ya nkhondo, yikafumanga ku San Francisco, California.
Malo ghakwamba agho tikayimapo mu cigaŵa ca ku vuma kwa Asia, ni Hong Kong. Ivyo tikawona uku, vikaŵa vyakugongoweska comene. Vinthu vinandi vikanangika na Nkhondo Yaciŵiri ya Caru Cose. Ŵanthu ŵakagona mumphepete mwa misewu, ŵakaŵa na njara comene, ndipo ŵakakhala pacoko waka kufwa. Tikaweleraso mu sitima mwaluŵiro ndipo tikalutilira kuya ku Manila, msumba ukuru wa caru ca Philippines.
Uku nako tikawona vinthu vyakofya ivyo nkhondo yikananga. Apo pakimanga sitima pakaŵa mizati yinandi ya mathanga gha sitima izo zikabizgika na mabomba gha ŵasilikari ŵa vyaru vinyake, ndipo ukavu ukaŵa wambura kuyowoya. Tikakumana na Ŵakaboni ŵa Yehova ŵacoko waka awo ŵakatitolera ku Nyumba ya Ufumu. Ŵakaŵa ŵakukondwa nangauli ŵakaŵa mu masuzgo.
Kufuma apo, tikima ku Batavia (uko sono kukucemeka Jakarta) mu caru ca Indonesia. Mukaŵa nkhondo mu caru ici, ndipo cadera kufupi kukacitikanga vivulupi, ntheura tikazomerezgeka yayi kukhira. Apo sitima yikanyamukanga kuluta ku Singapore, nkhamba kufipa mtima na vinthu ivyo vikaŵa uko tikalutanga. Kasi ivi ndivyo tikaŵazga mu mabuku vyakukhwaskana na vyaru ivi?
Pakati pajumpha mazuŵa ghacoko waka, nkhaleka kufipa mtima. Kukakhala pacoko kuti kucitike vinthu ivyo vikalongora kuti Dave na ine tikalutanga kukacita mulimo wakuzomerezgeka na Ciuta.
Umo Ŵakatizomerezgera Kukhala mu Singapore
Pafupifupi mwezi umoza kufuma apo tikambira ulendo ku San Francisco, sitima yikafika pa cirwa ca St. John’s, agho ghakaŵa malo ghakulindilirako mpaka sitima yizomerezgeke dankha kunjira mu caru. Ŵanchito ŵakulaŵilira vya kufuma na kunjira mu caru ŵakakwera mu sitima kuti ŵawone vikalata vya awo ŵakaŵamo, ndipo mu mapasipoti ghithu ŵakadindamo kuti “Wazomerezgeka Kunjira mu Caru.” Zuŵa lakulondezgapo mulenji, sitima yikimilira pa jiti. Wanchito munyake wa mu sitima wakati wawona vikalata vithu, tikakhira.
Zuŵa lakulondezgapo tikawelera uko kukaŵa sitima kuti tikalayilane na ŵamishonale ŵanyithu awo tikendera lumoza. Iwo ŵakalutiliranga kuya ku India na Ceylon (uko sono kukucemeka Sri Lanka). Kapiteni wa sitima wakati watiwona wakakhira, ndipo wakatifumba, mwaukali na kukalipa. Wakati tikeneranga cara kukhira mu sitima. Apo tikaŵa mu sitima, mulara wakuwona vya kunjira na kufuma mu caru, Dada Haxworth, wakamuphalira kuti watikanire kukhira usange sitima yafika pa Singapore. Ise tikamanyapo kanthu yayi. Wanchito uyo wakatizomerezga kuti tikhire, nayo wakamanya yayi.
Ŵakaluta nase kwa a Haxworth. Wakatikalipira comene na kutiphalira kuti takanizgika kunjira mu Singapore. Pakuti tikamanya yayi kuti tikakanizgika kunjira mu caru, tikaŵalongora mapasipoti ghithu agho mukadindika cidindo ca boma cakulongora kuti tazomerezgeka kunjira mu caru. Mwaukali wakapoka mapasipoti ghithu na kukhwacapo mazgu agha. Kweni sitima yikaŵa kuti yanyamuka kale. A Haxworth ŵakakanilira mapasipoti ghithu kwa cilimika cose, paumaliro ŵakatiwezgera uku ŵadindamoso kuti “Wazomerezgeka Kunjira mu Caru.”
Uteŵeti Wacandulo mu Singapore
Apo tikafikanga mu Epulero 1947, tikasanga Joshua uyo wakaŵamo yekha yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova mu Singapore. Wakaŵa muteŵeti wa nyengo zose, panji kuti mupayiniya, mpaka apo wakafwira kukwambilira kwa vilimika vya mu ma 1970. Mwaluŵiro, ŵanji awo ŵakasambiranga Baibolo ŵakamba kuphalirako ŵanyawo unenesko uwo ŵakasambiranga. Malurombo ghithu ghakuti ŵanchito ŵaŵe ŵanandi mu mulimo wa kuvuna mwauzimu ghakamba kuzgoreka.—Mateyu 9:37, 38.
Mu 1949 apo Dada Haxworth wakaŵa pa holide yitali ku England, ŵamishonale ŵankhondi na yumoza awo ŵakamalizga masambiro gha Gileadi pa gulu la nambara 11 ŵakiza mu Singapore. Nyengo iyi, Dave, uyo tikateŵetera lumoza kwa vilimika vinandi, wakawona kuti cikaŵa ciwemi kuti wawukeko ku Singapore cifukwa ca ulwari. Wakaluta ku Australia uko wakateŵetera mwakugomezgeka mpaka apo wakafwira mu 1973. Pa ŵamishonare ŵankhondi na yumoza awo ŵakiza, pakaŵa Aileen Franks, uyo tikatorana mu 1956.
Mu vilimika ivi, tikasambizga Baibolo ŵanthu ŵanandi awo ŵakazomera kuŵa Ŵakaboni ŵa Yehova pamoza na ŵana ŵawo. Mpaka sono, ŵanji ŵa iwo ŵacali mu uteŵeti ŵa nyengo zose mu vyaru vinyake. Nkhani yinyake yakukondweska njakukhwaskana na Lester Haynes na muwoli wake Joanie, ŵa ku America awo ŵakakhalanga ku Singapore. Tikamba kusambira nawo Baibolo mu ma 1950. Ŵakutorana aŵa ŵakapulikiska mwaluŵiro unenesko uwo ŵakasambiranga mu Baibolo, ndipo ŵakati ŵawelera ku United States, ŵakabapatizika. Pamanyuma pake, Lester na Joanie ŵakasanga candulo na uteŵeti wawo. Ŵakawovwira ŵanthu ŵanandi kuŵa Ŵakaboni ŵa Yehova, kusazgapo ŵana ŵawo ŵatatu.
Joane wakalemba kuti: “Para nkhughanaghanira cilimika cira mu Singapore, nkhuwona kuti vinthu vikasintha mu umoyo withu. Tilekenge kusambizgika na imwe, mphanyi ticali kuyingayinga waka mu caru. Nili wakukondwa kuti imwe ndimwe mukamusambizga unenesko Lester, cifukwa kufuma pakwamba mukamusambizga kutemwa Yehova na Ŵakhristu ŵanyithu. Wacali naco citemwa ici.”
Kuteŵetera na Mbumba ku Singapore
Mu 1962, kukacitika cinthu cakubucizga ico cikasintha uteŵeti withu. Dokotara withu wakaphalira Aileen kuti wakaŵa na nthumbo. Tikakhumbanga kulutilira kucita uteŵeti wa umishonale, kweni kasi tikatenge ticitenge wuli vyose viŵiri, umishonale na kulera mwana? Nathan H. Knorr, uyo nyengo iyo wakalaŵiliranga mulimo wa Ŵakaboni ŵa Yehova pa caru cose, wakatilembera kalata, kunikhuŵilizga kuti nipenje nchito mwakuti tikhale mwenemumo mu Singapore. Ili likaŵa suzgo likuru comene.
Mu caru ici, ŵanthu ŵanandi ŵa vyaru vinyake ŵakagwiranga nchito zapacanya mu makampani gha vyaru vya kuwaro. Nkhamanyanga nchito yiliyose cara, cifukwa nkhati namalizga waka sukulu, nkhamba uteŵeti wa nyengo zose. Kufika pa nyengo iyi, nkhaŵa kuti nateŵetera kwa vilimika 23. Ntheura nkhalipira kampani ya ku London yakovwira ŵanthu awo ŵakupenja nchito kuti ŵanilembere vya nchito iyo nkhumanya, nga ni munthu uyo wakucita mulimo wa Ciuta mu caru cinyake. Ndipo ŵakatumizga kalata ku makampani ghanandi gha vyaru vinyake agho ghakagwiranga nchito zawo mu Singapore.
Nkhapokeranga mazgoro ghakuyowoya kuti: “Phepa tilije nchito yakuyana na ivyo iwe ukumanya.” Ŵakaghanaghananga kuti nkhamanyanga vinandi comene. Myezi yikajumphapo, ndipo mwana withu Judy wakababika. Pa nyengo iyo, Mbali Knorr wakiza ku Singapore, ndipo wakaluta kukawona Judy na anyina ku cipatala. Wakatisimikizgira, wakati: “Mungakhala mu nyumba ya ŵamishonale mpaka Bill wasange nchito.”
Pakati pajumpha myezi yicoko waka, nkhamba nchito ku kampani ya ndege. Malipiro ghake ghakaŵa ghanandi viŵi yayi. Vilimika viŵiri pamanyuma pake, kampani yinyake ya ndege ya ku America yikanilemba nchito, ndipo nkhapokeranga malipiro ghanandiko. Sono nkhamanyikwa pa nchito yakunozga vya maulendo, ndipo nkhaŵa na nyengo yinandi yakuŵira na mbumba yane ndiposo yakucitira uteŵeti Wacikhristu.
Pa umoyo withu, kuteŵetera Yehova ndico cikaŵa cinthu cakwamba. Ici cikawovwira kuti nicite milimo yinandi mu gulu la Yehova. Aileen wakambaso uteŵeti wa nyengo zose. Nyengo iyo, nchito ya kupharazga Ufumu wa Ciuta yikathandazgika mu Singapore. Mukatikati mwa vilimika vya mu ma 1960, tikagura nyumba yiwemi yakudikanya kaŵiri na kuyizgora kuŵa Nyumba ya Ufumu. Mipingo yinayi yikawungananga mu nyumba iyi.
Tikajalirika
Nyengo yikati yajumphapo, vikawoneka kuti mulimo withu ususkikenge. Pa Janyuwale 14, 1972, nga umo tikacitiranga nyengo zose, tikaluta ku Nyumba ya Ufumu kuti tikawungane. Kweni tikati tafika, tikasanga kuti geti ŵajara na loko. Pakabatikika cimanyisko cakuti Mpingo wa Singapore wa Ŵakaboni ŵa Yehova wasisitika mu mabuku gha boma. Ŵakatijalira.a
Tikaleka yayi kusopa Yehova cifukwa cakuti Nyumba ya Ufumu ŵakajara. Kweni fumbo ilo nkhajifumba likaŵa lakuti: ‘Kasi Ciuta wakukhumba kuti mbumba yane yiciteci?’ Nkhaghanaghana kuti para ŵangaticimbizga, tingatondeka kuweleraso ku Singapore kukawona ŵabwezi ŵithu. Ntheura nkhapempha bwana wane kuti nkhagwilirenge ku Kuala Lumpur, ku Malaysia. Nkhaghanaghana nthena kuti ciŵe cipusu kwa ine na mbumba yane kunjira na kufuma mu Singapore. Nkhazizwa kuti bwana wakazomera na kunipa nchito ya kulaŵilira ofesi ya ku Kuala Lumpur. Ici cikang’anamura kuti malipiro ghane ghakasazgikira kweniso kampani yikeneranga kunovwira pa vinyake.
Kweni nkhajifumba kuti: ‘Kasi ni khumbo la Ciuta kuti tifumeko kuno ku Singapore na kuleka ŵabali ŵithu?’ Ine pamoza na mbumba yane tikalomba kwa Yehova pa nkhani iyi. Tikawona kuti ni Yehova ndiyo wakatitolera kuno. Ntheura nkhaghanaghana kuti tileke kufumako. Bwana wane wakazizikika comene kuti nkhakana mwaŵi wanthena.
Cikaŵa cakusuzga comene kukhala kweniso kugwira nchito mu caru ico ŵakatijalira kuti tileke kusopa, pakuti nyengo zose ŵakatofyanga kuti tikakikenge na kujalirika mu jele. Nyengo zinyake vithu ivyo vikacitikanga vikatovwiranga kuwona kuti mazgu agho ghali pa lemba la Salmo 34:7 ngaunenesko, kuti “mungelo wa Yehova wakuzingirizga awo ŵakumopa Yehova, na kuŵaponoska.”
Uteŵeti Unyake
Pa umaliro mu 1993, tikati tateŵetera kwa vilimika vyakujumpha 46 ku Singapore, tikapempheka kuluta ku New Zealand, kuti ciŵe cipusu kuteŵetera. Namwe mungawona kuti cikaŵa cakucitiska citima kulekana na ŵabwezi ŵithu ku Singapore awo tikatemwana nawo comene. Kweni tikakhozgeka kumanya kuti cipulikano cawo cikazengeka pa lufura lwakukhora kweniso na vyakuzengera vyambura kukora moto. Ici cikawovwira kuti ŵaleke kusunkhunyika apo ŵakakumananga na viyezgo ndipo ŵalutilira kuzizipizga.—1 Ŵakorinte 3:12-14.
Sono, takhala vilimika vyakujumpha 14 mu New Zealand, ndipo Aileen na ine ticali ŵapayiniya ŵapadera nangauli tacekura. Ŵakuru ŵane ŵaŵiri Mike uyo wali na vilimika 94 na Peter uyo wali na vilimika 90 ŵacali ŵamoyo ndipo ŵakuteŵetera Yehova mwakugomezgeka ku Canada.
Mu 1998 mwana withu Judy, wakawelera ku vyaru vya kuvuma kwa Asia, wakateŵeterako kwa vilimika vinandi. Mu kalata yake yinyake, wakati: “Zuŵa lililose nkhuwonga Yehova cifukwa ca mwaŵi ukuru uwo nili nawo wa kuteŵetera kuno. Kweniso nkhumuwongani comene mose ŵaŵiri cifukwa cakuti mukanisambizga mwacitemwa kweniso cifukwa ca kujipata kwinu, ivyo vyawovwira kuti nicite vyose ivi.” Mu 2003 wakawelera ku New Zealand kuzakawovwira ine na Aileen.b
Tikumuwonga comene Yehova kuti tikaŵa na mpata, ntheura tikazomera nchemo ya mweneko wa vuna kuti ŵanchito ŵaŵe ŵanandi. Tili na cimwemwe cikuru cifukwa cakuti tikacita ntheura. Apo “caru cikuluta,’ nga ni umo Baibolo likuyowoyera, ise tizamukondwa kuwona kuti layizgo la Ciuta likufiskika, lakuti: “Uyo wakucita khumbo la Ciuta, wakukhalilira muyirayira.”—1 Yoh. 2:17.
[Mazgu ghamusi]
a Wonani Gongwe la Mulinda la Cingelezi la Juni 1, 1972, mapeji 341 mpaka 349.
b Wakutemweka wane, Aileen, wali kufwa pa Janyuwale 24, 2008 apo nkhani iyi yikalembekanga.
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Apo tikafikanga mu Singapore, mu 1947, Joshua yekha ndiyo wakaŵa yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Ine na Dave Farmer ku Hong Kong apo tikalutanga ku Singapore mu 1947
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Ine na Aileen, mu 1958
[Cithuzithuzi pa peji 32]
Pamoza na mwana withu Judy
[Kulongosora Cithuzithuzi]
Kimroy Photography
[Cithuzithuzi pa peji 29]
Kimroy Photography