Kasi Abrahamu Wakaŵa Nadi na Ngamila?

BAIBOLO likuti ngamila vikaŵa vimoza mwa viŵeto ivyo Abrahamu wakapoka kwa Faro. (Gen. 12:16) Apo muteŵeti wa Abrahamu wakalutanga ku Mesopotamiya, ‘wakatora ngamila khumi pa ngamila za sekuru wake.’ Ntheura, Baibolo likulongora kuti Abrahamu wakamba kuŵa na ngamila ca kukwambilira kwa vilimika vya m’ma 2000 B.C.E.—Gen. 24:10.

Ŵanji ŵakususka fundo iyi. Buku linyake likuti: ‘Ŵakusambira ŵanyake ŵadumbiskanapo za nkhani iyi, ndipo ŵakukayika usange ngamila zikaŵako nadi mu nyengo [ya Abrahamu] cifukwa ŵanandi ŵa iwo ŵakugomezga kuti viŵeto ivi vikaŵa vyakuzara comene yayi mpaka ca m’ma 1200 B.C., pamanyuma pakuti pajumpha nyengo yitali Abrahamu wati wafwa.’ (New International Version Archaeological Study Bible) Iwo ŵakuti nkhani yiliyose ya mu Baibolo iyo yikuyowoya za ngamila pa nyengo iyi, njaunenesko yayi panji yili kulembeka mwakupuvya waka.

Nangauli ŵanyake ŵakuti kuŵeta ngamila kukaŵa kwakuzirwa comene ca kuumaliro kwa vilimika vya m’ma 2000 B.C.E., kweni cikung’anamura kuti kumasinda viŵeto ivi kukaŵavya yayi. Buku linyake likuti: ‘Kusanda uko kwacitika sonosono kukulongora kuti kuŵeta ngamila kukambira ca ku Arabia ca m’ma 3000 B.C.E. Pakwamba ŵakwenera kuti ŵakaŵetenga kuti ŵasangengeko mukaka, weya, vikumba, na nyama, kweni pamasinda wakawona kuti zingawovwiraso kunyamura katundu para ŵali pa ulendo.’ (Civilizations of the Ancient Near East) Ukaboni wa fundo iyi ukukhozgereka na vibenthu vya viwangwa na vinthu vinyake ivyo ŵasayansi ŵali kusanga, nakuti pa nyengo iyi Abrahamu wakaŵa kuti wandaŵeko.

Paliso ukaboni wa vinthu vinyake vyakulembeka. Buku lenelili likuti: ‘Malemba ghanyake ghakale gha ku Mesopotamiya ghakuzunurapo za ngamila, ico cikulongora kuti kukwambilira kwa vilimika vya m’ma 2000 B.C.E., ku Mesopotamiya kukaŵa ngamila.’ Pa nyengo iyi Abrahamu wakaŵa kuti waliko.

Ŵanji ŵakugomezga kuti ŵamalonda ŵa ku South Arabia ŵakanyamuranga katundu wawo pa ngamila pakuluta ku Eguputo na Siriya ndipo ŵakapangiska kuti ngamila zambe kusangika mu vigaŵa ivi. Malonda agha ghakwenera kuti ghakazara comene ca kukwambilira kwa vilimika vya m’ma 2000 B.C.E. Cakukondweska nchakuti pa Genesis 37:25-28 pakuzunura ŵamalonda Ŵaishimayeli awo ŵakanyamuranga katundu wawo pa ngamila pakuluta ku Eguputo. Pa nyengo iyi pakaŵa kuti pajumpha vilimika pafupifupi 100 kufuma apo Abrahamu wakafwira.

Mutepanji kukwambilira kwa vilimika vya m’ma 2000 B.C.E., ngamila ŵakazigwiliskiranga nchito viŵi yayi ku Mesopotamiya, kweni ukaboni ukulongora kuti ŵanthu ŵakalekerangathu yayi kuzimanya. Ntheura, buku linyake likuti: ‘Palijeso cifukwa ca kususkira nkhani za mu Baibolo izo zikuzunura za ngamila mu nyengo [ya Abrahamu] cifukwa pali ukaboni wakukwana wasayansi wakuti ŵakaŵetanga ngamila pambere’ Abrahamu wandaŵeko.—The International Standard Bible Encyclopedia.