LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • w11 12/15 pp. 3-7
  • Natumbikika Cifukwa ca Kusintha Vinthu

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Natumbikika Cifukwa ca Kusintha Vinthu
  • Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2011
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • Ŵanthu Awo Nkhasambirako
  • Ubapatizo na Uteŵeti Wanyengozose
  • Kucemeka ku Sukulu ya Giliyadi
  • Kusuzgika Cifukwa ca Kusankhana Mitundu
  • Uteŵeti Uphya
  • Masuzgo, Comenecomene gha Ulwari
  • Naŵa Wakukondwa Chifukwa cha Kusambira na Kusambizga Ŵanthu vya Yehova
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakusambira)—2022
  • Yehova Wakanisambizga Kuti Nicitenge Khumbo Lake
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2012
  • “Tajiwonera Tekha Umo Yehova Wakatilongozgera Kweniso Kutipwelelera”
    Nkhani Yakulongosora Umoyo wa Munthu
  • Nkhaŵa Mukavu—Sono Ndine Musambazi
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakusambira)—2018
Wonani Vinyake
Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2011
w11 12/15 pp. 3-7

Natumbikika Cifukwa ca Kusintha Vinthu

Yikayowoyeka na James A. Thompson

Apo nkhababikanga mu 1928, kumwera kwa United States kukaŵa dango lakuti ŵazungu na ŵafipa ŵaleke kucitira vinthu pamoza. Ndipo uyo waswa dango ili wakakakikanga panji kupika cilango cikuru.

PA NYENGO iyi, mu vigaŵa vinyake vya ku United States, (ŵabali) ŵazungu na ŵafipa ŵakeneranga kucitira pamoza yayi maungano gha mpingo, gha dera, na gha cigaŵa. Mu 1937 ŵadada ŵakasoleka kuŵa mulara wa mpingo (uyo sono tikuti mulaŵiliri wa milimo ya wupu wa ŵalara) mu mpingo wa ŵafipa wa ku Chattanooga, Tennessee. Henry Nichols ndiyo wakaŵa mulara wa mpingo wa ŵazungu.

Nkhukumbuka vinthu vyakukondweska ivyo ŵadada na Mbali Nichols ŵakadumbiskananga. Nangauli ivyo ŵakadumbiskananga nkhavipulikiskanga vyose yayi, kweni nkhakondwanga kuŵa pafupi na ŵadada para ŵakudumbiskana umo ŵanganozgera mulimo wa kupharazga mu nyengo ya suzgo iyi.

Pambere cilimika ca 1930 cindakwane, mu mbumba yithu mukacitika cinthu cacitima comene. Ŵamama ŵakafwa ŵali na vilimika 20. Ŵadada ŵakaŵa na mulimo wakupwelelera ine pamoza na mudumbu wane Doris, uyo pa nyengo iyi wakaŵa na vilimika vinayi, ndipo ine nkhaŵa na vilimika viŵiri. Nangauli ŵadada ŵakaŵa kuti ŵabapatizika waka, kweni ŵakacitanga makora mwauzimu.

Ŵanthu Awo Nkhasambirako

Mu 1933, ŵadada ŵakakumana na mudumbu munyake zina lake Lillie Mae Gwendolyn Thomas, ndipo pakati pajumpha nyengo yicoko waka ŵakatorana. Ŵadada pamoza na ŵamama aŵa, ŵakaŵa bambiro liwemi kwa ine na mulongosi wane Doris pa nkhani ya kuteŵetera Yehova mwakugomezgeka.

Mu 1938, mipingo ya Ŵakaboni ŵa Yehova yikapempheka kuti yizomerezge fundo yakuti ŵalara mu mipingo ŵimikikenge na ofesi yithu yikuru ya ku Brooklyn, New York, m’malo mwakuti mipingo yisorenge yekha. Nangauli ŵanji mu mpingo wa Chattanooga ŵakaziwulika kukolerana na kusintha uku, kweni ŵadada mwaluŵiro ŵakakoleranako na gulu. Umo iwo pamoza na ŵamama ŵakacitiranga pa nkhani yakugomezgeka vyanovwira comene mpaka sono.

Ubapatizo na Uteŵeti Wanyengozose

Mu 1940, ŵabali ŵanandi mu mpingo withu ŵakacita hayara basi pakuluta ku ungano uwo ukacitikira ku Detroit, Michigan. Ŵanji awo tikakwera nawo basi, ŵakabapatizika ku ungano uwu. Ŵanyake ŵakazizikika cifukwa ico nkhalekera kubapatizikira uku nkhamba kupharazga nili na vilimika vinkhondi.

Ŵakati ŵanifumba cifukwa ico natondekera kubapatizikira, nkhazgora kuti, “Nkhupulikiska yayi vinyake ivyo ubapatizo ukung’anamura.” Ŵadada ŵakapulika apo nkhazgoranga ndipo ŵakazizikika. Kufuma pa nyengo iyi, ŵakafwilirapo kunovwira kuti nipulikiske ng’anamuro la ubapatizo na kuzirwa kwake. Nkhabapatizika pa Okutobala 1, 1940, nkhabapatizikira mu damu ilo likaŵa pafupi na Chattanooga, ndipo nyengo iyi kukazizimanga comene.

Nkhamba upayiniya apo nkhaŵa na vilimika 14, ndipo nkhacitanga para sukulu zajara. Nkhapharazganga mu matawuni ghacokoghacoko gha mu Tennessee na kufupi na Georgia. Nkhawukanga mulenjilenji, kunozga cakurya ca muhanya, ndipo ca m’ma 6 koloko nkhakweranga tireni panji basi kuluta uko nkhapharazganga. Nkhawerangako ca m’ma 6 koloko mise. Kanandi cakurya ico nkhanyamuranga cikamaranga luŵiro pambere nyengo ya cakurya ca muhanya yindakwane. Nangauli ndalama nkhaŵanga nazo, kweni nkhatondekanga kugura cakurya mu sitoro yiliyose cifukwa cakuti nkhaŵa mufipa. Ulendo unyake nkhanjira mu sitoro kuti nigure ayisikirimu, kweni ŵakanifumiska kwambura kuguramo kanthu. Mwanakazi munyake muzungu wakanilengera lusungu, ndipo wakanilonda na kunipira pawaro.

Apo nkhambanga sekondare, kumwera kukaŵa mawupu ghanyake agho ghakakhozgeranga comene kusankhana mitundu. Mwaciyelezgero, wupu wa NAACP (National Association for the Advancement of Colored People) ukakhuŵilizganga ŵana ŵa sukulu kuti ŵakhozgerenge mafuko ghawo. Ŵakaticiska kuti nase tinjire wupu uwu. Sukulu zinandi za ŵafipa, kusazgapo iyo nkhasambiranga, zikaŵa na cilato cakuti mwana waliyose waŵe mu wupu uwu. Nkhacicizgikanga kuti nikhozgerenge fuko lithu. Kweni nkhakananga, ndipo nkhaŵalongosoleranga kuti Ciuta wakutemwera yayi nesi kuwona mtundu unyake kuŵa ŵapadera kuluska unyake. Ntheura, nkhulaŵiska kwa Ciuta kuti wamazge suzgo ili.—Yoh. 17:14; Mil. 10:34, 35.

Nyengo yicoko waka nati namalizga sekondare, nkhaghanaghana kuluta ku New York City. Pa ulendo uwu, nkhayima pa Philadelphia, Pennsylvania, kuti niwonane na ŵanyane awo nkhakumana nawo ku ungano. Uku ndiko kakaŵa kakwamba kuwungana na mpingo uwo ŵazungu na ŵafipa ŵakacitiranga pamoza maungano. Apo mulaŵiliri wakwendakwenda wakacezgeranga mpingo uwu, wakanicemera pa mphepete na kuniphalira kuti nagaŵilika nkhani pa ungano wakulondezgapo. Ici cikanovwira kutemwa malo agha.

Ŵanyake mwa ŵabwezi awo nkhamanyana nawo ku Philadelphia ni mudumbu Geraldine White Gerri. Mudumbu uyu wakalimanyanga makora Baibolo ndipo wakaŵa na luso pakupharazga ku nyumba na nyumba. Ico nkhamutemwera mudumbu uyu nchakuti tose tikaŵa na cilato cimoza, kucita upayiniya. Tikatorana pa Epulero 23, 1949.

Kucemeka ku Sukulu ya Giliyadi

Kufuma waka pakwamba, cilato cithu cikaŵa cakuti tisambire Sukulu ya Giliyadi na kuteŵetera nga mbamishonale. Tikaŵa ŵakunozgeka kusintha vinthu vinyake kuti tiŵe ŵakwenelera Sukulu ya Giliyadi. Pakajumpha nyengo yitali yayi, tikatumika ku Lawnside, ku New Jersey, kufuma apo tikaluta ku Chester, Pennsylvania; ndipo paumaliro ku Atlantic City, New Jersey. Apo tikaŵa ku Atlantic City, pamasinda pakuti takhala mu nthengwa vilimika viŵiri, tikaŵa ŵakwenelera kupempha kuti tinjire Sukulu ya Giliyadi. Ŵakatizgora luŵiro yayi, cifukwa pakaŵa suzgo linyake.

Kukwambilira kwa vilimika vya m’ma 1950, ŵanyamata ŵanandi ŵakacicizgikanga kunjira usilikari, na kukarwa nkhondo iyo yikaŵa mukati ku Korea. Ŵalara ŵa boma ŵa ku Philadelphia ŵakuwoneka kuti ŵakatinkhanga Ŵakaboni ŵa Yehova cifukwa ca kuleka kucitako nkhondo. Paumaliro, mweruzgi wakaniphalira kuti ukaboni uwo wupu wa FBI wapenjerezga, walongora kuti nili na vifukwa viwemi vyakukanira kurwa nkhondo. Ntheura, pa Janyuwale 11, 1952 (Presidential Appeal Board) ŵakanilemba mu gulu la 4-D nga ni mulongozgi wa cisopa.

Mu cilimika cenecici mu Ogasiti, ine na Gerri tikapokera kalata yakuti tikanjire kilasi la nambara 20 la Sukulu ya Giliyadi, ilo likamba mu Seputembala. Apo tikasambiranga sukulu iyi, tikakhazganga kuti ŵatitumenge kukateŵetera ku caru cinyake. Mudumbu wane Doris wakasambira kilasi la nambara 13, ndipo pa nyengo iyi wakateŵeteranga ku Brazil. Ine na Gerri tikazizikika comene cifukwa tikapika mulimo wa dera, kukendera mipingo ya ŵafipa ca kumwera kwa Alabama. Tikakhuŵara pacoko, cifukwa mitima yithu yikaŵa pa kukateŵetera ku caru cinyake.

Mpingo uwo tikamba kucezgera ukaŵa wa Huntsville. Tikafikira ku nyumba ya mudumbu, ndipo apo tikakhizganga katundu withu, tikapulika mudumbu uyu wakuyowoya pa foni kuti, “Kwiza ŵana.” Tikaŵa na vilimika 24 ndipo tikawonekanga ŵana comene. Apo tikateŵeteranga mu dera ili, ŵabali ŵakaticemanga na zina la myati lakuti ŵana.

Ŵanthu ŵanandi ŵa kumwera ŵakacindikanga comene Baibolo, lekani cigaŵa ici cikacemekanga kuti cinyina ca Baibolo. Ntheura, pakwamba cidumbirano kanandi tikayowoyanga fundo zitatu izi:

(1) Kuyowoyapo mwakudumura umo vinthu viliri mu caru.

(2) Ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya umaliro wa masuzgo.

(3) Ivyo Baibolo likuti tikwenera kucita.

Pamasinda tikapelekanga buku lakwenelera. Pakuti nthowa iyi yikawovwiranga comene pakupharazga, pa ungano wakuti New World Society uwo ukacitika mu 1953 ku New York, nkhapika nkhani. Pa ungano uwu, nkhayezgelera fundo zitatu izi.

Mu cihanya, mu 1953, nkhatumika kumwera nga mulaŵiliri wa cigaŵa. Cigaŵa cithu cikambiranga ku Virginia mpaka ku Florida na Alabama mpaka ku Tennessee. Mulaŵiliri ŵakwendakwenda wakukhumbikwira kusintha vinthu vinandi. Mwaciyelezgero, kanandi tikakhalanga mu nyumba zambura maji mukati, ndipo tikagezeranga mu bafa kuseri kwa khicini. Nyumba zanthena kanandi zikaŵanga zakuthukirako.

Kusuzgika Cifukwa ca Kusankhana Mitundu

Kuteŵetera ku cigaŵa ca kumwera kukakhumbanga kucita vinthu mwakucenjera comene. Ŵafipa ŵakazomerezgekanga yayi kucapiska mu mashini gha bizinesi. Ntheura, muwoli wane wakalutanga na vyakuvwara vithu ku malo agha na kuyowoya kuti ni vya “ŵawoli ŵa Thompson.” Ŵanandi ŵakaghanaghananga kuti muwoli wane ngwanchito. Apo ŵalaŵiliri ŵa cigaŵa ŵakawoneskanga filimu yakuti The New World Society in Action, nkhayimbira foni ku sitoro yinyake na kuŵaphalira kuti ŵasunge sikilini yikuru ya “Mr. Thompson.” Pamasinda nkhaluta ku sitoro na kukatora. Nyengo zose tikaŵanga ŵakuzika ndipo kanandi tikafiskanga uteŵeti withu kwambura masuzgo.

Suzgo linyake likaŵa la kusankhana mtundu pakati pa ŵanthu ŵa kumwera na ŵa kumpoto. Ulendo unyake mu nyuzipepara mukalembeka kuti James A. Thompson, Jr., wa ku Watchtower Bible and Tract Society of New York, wazamupharazga pa ungano. Ŵanji ŵakati ŵaŵazga ŵakaghanaghananga kuti ndine wa ku New York, mwakuti ŵakatikanizga kugwiliskira nchito holo ya pa sukulu iyo tikabwereka. Ntheura, nkhaluta kukaŵalongosolera kuti nkhasambiranga sukulu pa Chattanooga. Paumaliro ŵakatizomerezga kucitirapo ungano wa dera.

Suzgo la kusankhana mtundu likakura comene ca mukatikati mwa vilimika vya m’ma 1950 ndipo nyengo zinyake kukaŵanga viwawa. Pa maungano ghanandi gha cigaŵa agho ghakacitika mu 1954, ŵabali ŵanji ŵakakhuŵara cifukwa cakuti ŵabali ŵafipa ŵakadumbapo nkhani yayi. Tikaciska ŵabali aŵa kuti ŵazikire. Pa ungano wa cilimika cakulondezgapo nkhapika nkhani. Kufuma pa nyengo iyi, ŵabali ŵanandi ŵafipa ŵa kumwera ŵakamba kupika nkhani pa maungano.

Nyengo yikati yajumphapo suzgo la kusankhana mitundu likacepako, ndipo pacoko na pacoko ŵabali ŵa mitundu yose ŵakamba kucitira vinthu pamoza. Apa pakakhumbikwiranga kugaŵaso ŵapharazgi na ŵabali ŵalara kweniso cigaŵa ca kupharazgako ca mpingo. Ŵabali ŵanyake ŵakakondwa yayi na ndondomeko yiphya iyi. Kweni ŵanandi ŵakakolerana nayo cifukwa ŵakatemweranga yayi nga umo Ciuta waliri. Nakuti ŵanandi ŵakatemwananga kale nangauli ŵakapambananga mitundu. Mbumba yithu nayo yikaŵa paubwezi na ŵabali ŵakupambanapambana mu vilimika vya m’ma 1930 mpaka m’ma 1940 apo ine nkhaŵa mucoko.

Uteŵeti Uphya

Mu Janyuwale 1969, Gerri na ine tikakondwa apo tikatumika ku Guyana, South America. Cakwamba tikaluta dankha ku Brooklyn, New York, uko nkhasambizgika umo ningalongozgera mulimo wa kupharazga mu Guyana. Tikafika uku mu Julayi 1969. Uku kukaŵa kusintha kukuru comene, cifukwa kwa vilimika 16 ivyo tikaŵa mu uteŵeti wakwendakwenda, tikakhalanga pa malo ghamoza yayi. Pakuŵa mishonale, Gerri wakamaliranga mazuŵa ghanandi mu uteŵeti wa m’munda, ndipo ine nkhateŵeteranga pa ofesi.

Pa ofesi nkhachechanga, kucemeska mabuku gha mipingo 28, kweniso kudumbiskana na ofesi yikuru ku Brooklyn. Zuŵa lililose nkhateŵeteranga maora 14 panji 15. Ukaŵa mulimo unonono comene kwa tose, kweni tikakondwanga nawo. Apo tikafikanga, mu Guyana mukaŵa ŵapharazgi ŵakukwana 950, kweni pasono muli ŵapharazgi ŵakujumpha 2,500.

Padera pa kusangwa na tumphepo tuwemi, tuvipambi na mphangwe, tikakondwanga comene kuwona kuti ŵanthu ŵakujiyuyura awo ŵakaŵa na nyota ya unenesko wa mu Baibolo ŵakusambira vya Ufumu wa Ciuta. Kanandi Gerri wakacitiskanga masambiro gha Baibolo ghakukwana 20 sabata yiliyose, ndipo ŵanandi mwa awo tikasambiranga nawo ŵali kubapatizika. Ŵanji mwa iwo mbapayiniya, ŵalara mu mpingo, ndipo ŵanji mbamishonale.

Masuzgo, Comenecomene gha Ulwari

Mu 1983, ŵapapi ŵane ku United States ŵakakhumbikwiranga wovwiri. Doris, Gerri, na ine tikadumbirana za nkhani iyi. Doris wakaŵa kuti wacitapo uteŵeti wa umishonale ku Brazil kwa vilimika 35, ndipo wakajipeleka kukapwelelera ŵapapi. Wakati palije cifukwa cakuti ŵamishonale ŵaŵiri ŵalekere uteŵeti, apo yumoza wangaŵapwelelera. Kufuma waka apo ŵapapi ŵithu wali kufwira, Doris wakuteŵetera ku Chattanooga nga ni mupayiniya wapadera.

Mu 1995, nkhasangika na nthenda ya kansa ndipo nkhawelera ku United States. Tikafikira ku Goldsboro, North Carolina, cifukwa ndiko kukaŵa kufupi na ŵabali ŵithu awo ŵakaŵa ku Tennessee na Pennsylvania. Nkhawovwirika pa nthenda ya kansa ndipo pasono ndise ŵapayiniya ŵapadera (ŵalwari) mu mpingo wa Goldsboro.

Para nkhukumbuka vilimika vyakujumpha 65 ivyo naŵa mu uteŵeti wanyengozose, nkhumuwonga comene Yehova cifukwa ca kutumbika Gerri na ine apo tikasinthanga vinthu vinyake pa umoyo withu mwakuti timuteŵetere. Mazgu agho Davide wakayowoya ngaunenesko nadi, agho ghakuti: “Ŵakufiska phangano Imwe [Yehova] mukujiwonya wakufiska phangano.”—2 Sam. 22:26.

[Vithuzithuzi pa peji 3]

Ŵadada na Mbali Nichols ŵakaŵa cakuwonerapo ciwemi kwa ine

[Vithuzithuzi pa peji 4]

Na Gerri, apo tikalutanga ku Sukulu ya Giliyadi mu 1952

[Vithuzithuzi pa peji 5]

Tati tamalizga Sukulu ya Giliyadi, tikapika uteŵeti wa dera kumwera

[Cithuzithuzi pa peji 6]

Ŵalaŵiliri ŵakwendakwenda na ŵawoli ŵawo kunozgekera ungano wa cigaŵa uwo ŵafipa na ŵazungu ŵakacitira pamoza, 1966

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Umishonale ukanozganga ku Guyana

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani