Maliferensi gha Uteŵeti na Umoyo Wachikhristu—Kabuku ka Maungano
NOVEMBALA 7-13
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | 2 MATHEMBA 5-6
“Awo Ŵali na Ise Mbanandi Chomene Kuluska Awo Ŵali na Iwo”
it-1-E 716 ¶4
Elisha
Yehova Wakaponoska Ŵaisrayeli ku Ŵasiriya. Pa nyengo iyo Themba Yohoramu wakawusanga Israyeli, Ŵasiriya ŵakanozga kuti ŵawukire Israyeli mwamabuchi. Ben-hadadi II wakakwiya na Elisha, chifukwa chakuti kanandi waka wakavumbuliranga Themba Yohoramu ivyo Ŵasiriya ŵakakhumbanga kuchita. Pakwamba Ben-hadadi wakaghanaghananga kuti mu msasa muli munyake uyo wakuŵayenderanga mphiska. Kweni wati wamanya icho chikachitikanga, wakatuma ŵankhondo ŵake kuti ŵakazingilizge msumba wa Dotani, kuti ŵakamukore Elisha. (PICTURE, Vol. 1, p. 950) Muteŵeti wa Elisha wakawopa chomene, kweni Elisha wakalomba kwa Chiuta kuti wajure maso gha muteŵeti wake, “ndipo wonani, chigaŵa chose cha mapiri chikazura na mahachi na magileta ghankhondo gha moto kuzingilizga Elisha.” Apo ŵankhondo ŵa Siriya ŵakizanga kufupi na iyo, Elisha wakalomba kuti Yehova wachite munthondwe ndipo wakati: “Timbani mtundu uwu na uchibulumutira.” Elisha wakati ku Ŵasiriya, “Nilondezgani,” kweni wakaŵalongozga mwa kuŵakora na woko yayi, kulongora kuti ukaŵa uchibulumutira wa mu maghanoghano, ŵakajalika maso yayi. Ŵakatondeka kumumanya Elisha uyo ŵakamupukwa kuti ŵamukore kweniso ŵakamanyangako yayi uko Elisha wakalutanga nawo.—2Ma 6:8-19.
it-1-E 343 ¶1
Uchibulumutira
Uchibulumutira uwo ukachitikira ŵankhondo Ŵasiriya, Elisha wati walomba kwa Yehova, ukaŵa uchibulumutira wa mu maghanoghano. Viŵenge kuti ŵankhondo wose Ŵasiriya ŵakasuzgika na uchibulumutira wa maso, mphanyi wose ŵakakhumbikwiranga kuti munthu waŵakore pawoko kuti waŵalongozge. Kweni nkhani iyi yikulongora kuti Elisha wakaŵaphalira waka kuti: “Nthowa ni iyi yayi, msumba nawo ni uwu chara. Nilondezgani.” Pa chakuchitika ichi, William James mu buku lake wakayowoya kuti: “Munthu wakuŵa wachibulumutira mu kaghanaghaniro para wali na matenda ya mu wongo. Uchibulumuwira uwu chomene ukuŵa wakukhwaskana na kuwona yayi, kweni kutondeka kupulikiska vinthu. Munthu wangawona makora waka chinthu kweni wongo ungatondeka kumanya panji kung’anamulira chinthu icho munthu wawona.” (Principles of Psychology 1981, Vol. 1, p. 59) Uchibulumutira uwu ndiwo Yehova wakawuskako ku ŵankhondo Ŵasiriya ŵati ŵafika ku Samariya. (2Ma 6: 18-20) Uchibulumutira wa nga ni uwu ndiwo ukwenera kuti ukachitikira ŵanalume wa mu Sodomu, chifukwa nkhani iyi yikulongora kuti m’malo mwakuti ŵafipe mtima chifukwa chakuleka kuwona, iwo ŵakalimbikira waka kupenja mulyango wa nyumba ya Loti.—Ge 19:11.
NOVEMBALA 14-20
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | 2 MATHEMBA 7-8
“Yehova Wakachita Vinthu Ivyo Ŵanthu Ŵakakhazganga Yayi”
it-1-E 716-717
Elisha
Pamanyuma, Ben-hadadi II wakanjira mu msumba, ndipo wakazingilizga Samariya yose. Pa nyengo iyi vinthu vikaŵa makora yayi, mwakuti themba likaphalirika kuti mwanakazi munyake wakafika nanga mpha kurya mwana wake mweneko. Pakuŵa wa mphapu ya Ahabu, “mwana wa chigeŵenga,” Themba Yehoramu likalapa kuti likomenge Elisha. Kweni chilapo chake ichi chikafiskika yayi. Yehoramu wakati wafika ku nyumba ya ntchimi pamoza na msilikari wake uyo wakamugomezganga, wakaphalira ntchimi iyi kuti iyo walijeso chigomezgo mwa Yehova. Elisha wakasimikizgira themba kuti zuŵa lakulondezgapo kuŵenge chakurya chinandi. Msilikari wa themba wakamba kumuseka Elisha pa ivyo wakati vichitikenge, pamasinda Elisha wakati kwa msilikari uyu: “Uzamuchiwona na maso ghako, kweni iwe uzamuryako chara.” Yehova wakachitiska kuti mu msasa wa Ŵasiriya mupulikikwe chongo cha magileta ghankhondo. Ŵasiriya wakaghanaghananga kuti themba la Israyeli lakumba ŵankhondo ŵanandi ŵa mitundu yinyake kuti ŵazakarwe nawo, ndipo ŵakachimbira kuleka chakurya mu msasa. Themba lati lamanya kuti Ŵasiriya ŵachimbira, likimika msilikari uyo likamugomezganga kuti walaŵilirenge pa chipata cha msumba wa Samariya, ndipo mzinda wa Israyeli uwo ukaŵa na njara ukachimbiliranga mu msasa kukatora chakurya ukamudyakira pasi. Msilikari uyu wakachiwona chakurya kweni wakaryako yayi.—2Ma 6:24–7:20.
Ivyo Tasambira
it-2-E 195 ¶7
Nyali
Mathemba gha Mzere wa Davide. Yehova wakimika Davide kuŵa Themba la Israyeli, ndipo Davide wakalongora kuti wakaŵa mulongozgi wavinjeru mwakulongozgeka na Chiuta. Ntheura wakamba kuchemeka kuti “nyali ya Israyeli.” (2Sa 21:17) Mu phangano lake la ufumu na Davide, Yehova wakalayizga kuti: “Chitengo chako chizamukhalilira muyirayira.” (2Sa 7:11-16) Kuyana na phangano ili, mzere wa ŵawusi ŵakufuma mu nyumba ya Davide kwizira mwa mwana wake Solomoni ukaŵanga nga ni “nyali” ku Ŵaisrayeli.—1Ma 11:36; 15:4; 2Ma 8:19; 2Mi 21:7.
NOVEMBALA 28–DISEMBALA 4
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | 2 MATHEMBA 11-12
“Mwanakazi Muheni, Uyo Wakaŵikapo Mtima Kuchita Vinthu Viheni Wakalangika”
it-1-E 209
Ataliya
Nga mama wake Yezebeli, Ataliya wakakolerana na mfumu wake Yehoramu, mu nyengo ya muwuso wake wa vyaka 8, kuchita vinthu ivyo vikaŵa viheni mu maso gha Yehova. (1Ma 21:25; 2Mi 21:4-6) Kweniso Ataliya wakakomeranga dala ŵanthu ŵambura mulandu nga umo ŵakachitira amama ŵake. Mwana wake Ahaziya wati wafwa pamanyuma pakuti wawusapo chaka chimoza, wakakoma wose awo ŵakaŵa mu mzere wa uthemba. Yehowashi uyo wakaŵa kabonda ndiyo wakapona chifukwa chakuti wasembe mukuru na muwoli wake ŵakamubisa. Kufuma apo Ataliya wakajiŵika yekha kuŵa themba kwa vyaka 6, kufuma mu c. 905-899 B.C.E. (2Mi 22:11, 12) Ŵana ŵake ŵakamba kwiba vinthu vyakupatulika mu tempile la Yehova na kukavipeleka kwa Baala.—2Mi 24:7.
it-1-E 209
Ataliya
Yehowashi wati wakwaniska vyaka 7, Wasembe Mukuru Yehoyada uyo wakawopanga Chiuta, wakamufumiska mwana uyu uko ŵakamubisanga ndipo wakamwimika kuŵa themba. Ataliya wati wapulika nkhani iyi wakachimbilira ku tempile mwaluŵiro ndipo wati wawona ivyo vikachitikanga wakalira na kuchemerezga kuti, “Chiŵembu! Chiŵembu!” Wasembe Mukuru Yehoyada wakalangura kuti ŵamutolere kuwaro kwa tempile kuti wakakomekere pa malo apo mahachi ghakunjilira mu nyumba ya themba. Ataliya ndiyo wakwenera kuti wakaŵa waumaliro kukomeka wa mu nyumba ya Ahabu. (2Ma 11:1-20; 2Mi 22:1–23:21) Ivyo vikachitika apa vikakhozgera fundo yakuti: “Palije nanga ni lizgu limoza la Yehova, ilo Yehova wayowoya kwimikana na nyumba ya Ahabu litondekenge kufiskika”!—2Ma 10:10, 11; 1Ma 21:20-24.
Ivyo Tasambira
it-1-E 1265-1266
Yehowashi
Kufuma pa nyengo iyi, Wasembe Mukuru Yehoyada wakaŵa nga dada kweniso wakumupa ulongozgi Yehowashi ndipo ivi vikapangiska kuti vinthu vilenderenge makora themba liwukirano ili. Yehowashi wakatora wali na vyaka 21, wakaŵa na ŵanakazi ŵaŵiri ndipo munyake zina lake likaŵa Yehowadani, ndipo wakababa ŵana ŵanalume na ŵanakazi. Ivi vikawovwira kuti mzere wa Davide uwo mukeneranga kuzakafuma Mesiya, uŵeso wankhongono nangauli ukaŵa pafupi kutimbanizgika.—2Ma 12:1-3; 2Mi 24:1-3; 25:1.
DISEMBALA 12-18
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | 2 MATHEMBA 16-17
“Kuzikira kwa Yehova Kuli na Mphaka”
it-2-E 908 ¶5
Shalimanezara
Muwuso wa Israyeli. Pa nyengo ya muwuso wa Hosheya themba la Israyeli (c. 758-740 B.C.E.), Shalimanezara V wakawusanga mpaka ku Palestina ndipo Hosheya wakazgoka muteŵeti wake na kwamba kupeleka mithulo kwa iyo. (2Ma 17:1-3) Kweni pamanyuma, Hosheya wakatondeka kupeleka muthulo ndipo ŵakamughanaghaniranga kuti wamba kukolerana na So themba la Eguputo. (Wonani SO.) Chifukwa cha ivi, Shalimanezara wakakaka Hosheya na kumujalira mu gadi kufuma apo wakazingilizga Samariya kwa vyaka vitatu, ndipo paumaliro msumba wakukhora uwu ukawa, ndipo pamanyuma Ŵaisrayeli ŵakatolekera ku wuzga.—2Ma 17:4-6; 18:9-12; yaniskani na Ho 7:11; Eze 23:4-10.
it-1-E 414-415
Wuzga
Ufumu wa kumpoto wa mafuko 10 wa Israyeli na ufumu wa kumwera wa mafuko ghaŵiri wa Yuda, wose ŵakatolekera ku wuzga pa vifukwa vyakuyana waka. Wose ŵakaleka kusopa kwaunenesko na kwamba kusopa ŵachiuta ŵanyake. (Do 28:15, 62-68; 2Ma 17:7-18; 21:10-15) Yehova wakalutilira kuŵatumira zintchimi zake kanandi waka kuti ziŵachenjezge kweni vikaphura kanthu yayi. (2Ma 17:13) Palije themba la mafuko 10 la ufumu wa Ŵaisrayeli ilo likawuskirapothu kusopa kwautesi uko wakambiska Yerobowamu uyo wakaŵa themba lakwamba la mafuko agha. Ufumu wa Yuda uwo ukaŵa ufumu wa kumwera, ukatondeka kupulikira machenjezo gha Yehova kweniso ukasambirako yayi ku ivyo vikachitikira Israyeli pakutolekera ku wuzga. (Yer 3:6-10) Pamanyuma mathemba ghose agha ghakatolekera ku wuzga, mtundu uliwose ukatolekapo kuluta ku wuzga kanandi waka.
Ivyo Tasambira
it-2-E 847
Samariya
Lizgu lakuti “Ŵasamariya” likamba kusangika kakwamba mu Baibolo, ufumu wa mafuko 10 wa Samariya wati wathereskeka mu 740 B.C.E. Lizgu ili likayowoyanga za ŵanthu awo ŵakakhalanga mu ufumu wa kumpoto pambere undathereskeke. Ndipo likapambaniskanga ŵenekaya na ŵalendo ŵakufuma mu vigaŵa vya mafumu ghanyake gha Ŵaasiriya. (2Ma 17:29) Vikuwoneka kuti Ŵaasiriya ŵakaŵawuskamo wose yayi Ŵaisrayeli, chifukwa nkhani iyo yili pa 2 Midauko 34:6-9 (yaniskani na 2Ma 23:19, 20) yikulongora kuti pa nyengo iyo Themba Yosiya likawusanga Ŵaisrayeli ŵakaŵa kuti ŵachalimo mu charu. Pamanyuma, “Ŵasamariya” ŵakamba kumanyikwa kuti mbana ŵa awo ŵakakhalira mu Samariya kweniso awo ŵakiza na Ŵaasiriya. Nakuti tikukayika yayi kuti ŵanyake mwa ŵanthu aŵa ŵakamba kutolerana nthengwa ndipo ŵana awo ŵakababika ŵakamba kumanyikwaso kuti mba Samariya. Nyengo yati yajumphapo lizgu lakuti “Ŵasamariya” likamba kumanyikwa chomene na nkhani ya chisopa m’malo mwa mtundu, panji ndyali. Ntheura lizgu lakuti “Musamariya” likuyowoya za munthu uyo ŵali mu gulu la chisopa ilo likakhalanga kufupi na Shekemu na Samariya, awo vigomezgo vyawo vikapambananga na vya Chiyuda.—Yoh 4:9.
DISEMBALA 19-25
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | 2 MATHEMBA 18-19
“Umo Ŵalwani Ŵithu Ŵakuchitira Kuti Ŵatigongoweske”
yb74-E 177 ¶1
Chigaŵa 2—Germany
Kanandi ŵapolisi ŵapadera ŵa Hitler (SS) ŵakachitanga vinthu mwaukhululu kweniso mwauchenjezi chomene na chilato chakuti ŵapangiske munthu kuti wasayinire kuti waleka ukaboni. Ndipo para munthu wasayinira ŵakamuwukiranga, na kumulengeska chomene kuluska umo vyanguŵira pakwamba. Karl Kirscht wakazomerezga ndipo wakati: “Ŵakaboni ŵa Yehova ndiwo kanandi ŵakaŵachitiranga vinthu mwauchenjezi chomene mu msasa na chilato chakuti ŵaŵapusike. Iwo ŵakaghanaghana kuti para ŵaŵapusika munthowa iyi mbwe ŵanandi ŵasayinenge kuti ŵaleka kuŵa Ŵakaboni ŵa Yehova. Kanandi waka ŵakatinyengeleranga kuti tisayine. Ŵanyake ŵakasayinanga nadi, kweni para ŵasayina kanandi ŵakalindilirangaso kujumpha chaka chimoza pambere ŵandaŵafumiske. Pa nyengo iyi, ŵapolisi ŵakaŵalengeskanga pa gulu na kuyowoya kuti mbapusikizgi kweniso mbawofi ndipo ŵakaŵayendeskanga panthazi pa Ŵakaboni ŵanyawo pambere ŵandaŵafumiske mu msasa.”
Ivyo Tasambira
it-1-E 155 ¶4
Ŵanthu Awo Ŵakufukura Vinthu Vyapasi
Mwachiyelezgero, Baibolo likulongosora kuti Senakeribu themba la Asiriya likakomeka na ŵana ŵake ŵaŵiri, Adrameleki na Sharezara, ndipo pamanyuma mwana wake Esari-hadoni ndiyo wakaŵa themba mu malo ghake. (2Ma 19:36, 37) Kweni buku linyake lakulongosora vya mdauko wa Ŵababuloni likuti pa 20 mu mwezi wa Tebeti, Senakeribu wakakomeka, ndipo buku ili likuti mwana wake uyo wakagaluka ndiyo wakamukoma. Berossus, uyo wakaŵa wasembe wa ku Babuloni cha m’ma 200 B.C.E., na Nabonidus, uyo wakaŵa themba la ku Babuloni cha m’ma 500 B.C.E., ŵakalongosora vyakuyana waka kuti Senakeribu wakakomeka na mwana wake yumoza pera. Kweni viphapha vya Prism ivyo vikasangika mwasonosono apa vikulongora kuti Esari-hadoni, mwana wa Senakeribu, uyo wakahalira uthemba wakalongosora mwakupulikikwa makora kuti ŵakuru ŵake ndiwo ŵakawukira na kukoma adada ŵawo ndipo paumaliro ŵana aŵa ŵakachimbira. Pakukhozgera nkhani iyi, Philip Biberfeld, mu buku lake, wakati: “Mu buku la Mdauko wa Ŵababuloni Nabonid, na Berossus wakabudiska kweni Baibolo lekha ndilo likuyowoya unenesko. Paumaliro ŵakasimikizga kuti ukaboni uwo ŵakasanga wakulembeka pa malibwe wakukhwaskana na Esari-hadoni wose ukaŵa waunenesko pakuyowoya vya Ŵababuloni na Ŵasiriya kuluska mabuku ghakulembeka na Ŵababuloni. Ukaboni uwu ndiwo ngwakuzirwa chomene chifukwa maukaboni ghanyake agho ghakusangika ghakukolerana yayi na umo vinthu vikaŵira kale.” (Universal Jewish History 1948, Vol. I, p. 27)
DISEMBALA 26–JANYUWALE 1
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | 2 MATHEMBA 20-21
“Lurombo Lukawovwira Kuti Yehova Wanjilirepo”
g01-E 7/22 13 ¶4
Kasi Lurombo Lunganovwira Wuli?
Mu nyengo yakale, ŵanalume ŵanyake ŵachipulikano ŵakazgorekanga malurombo ghawo mwakudunjika kweniso mwamunthondwe. Mwachiyelezgero, Themba Hezekiya lati lalwara chomene likaŵeyelera Chiuta kuti limuchizge. Chiuta wakalizgora kuti: “Napulika lurombo lwako. Nawona masozi ghako. Wona, nikuchizgenge.” (2Ma 20:1-6) Mwakuyana waka, Chiuta wakaŵawovwiraso ŵanalume na ŵanakazi ŵanyake ŵakopa Chiuta.—1Sa 1:1-20; Da 10:2-12; Mil 4:24-31; 10:1-7.
Ivyo Tasambira
it-2-E 240 ¶1
Levulu
Levulu ŵangagwiliskira ntchito kuti ŵamanye usange nyumba iyo yikuzengeka njakunyoloka kweniso kumanya usange nyumba yazengeka makora. Yehova wakayowoyerathu kuti wazamugwiliskira ntchito ‘chingwe chakupimira icho wakapimira Samariya na levulu iyo wakapimira nyumba ya Ahabu’ pa kupimira Yerusalemu. Chiuta wakati wapima Samariya na nyumba ya Themba Ahabu wakasanga kuti ŵakaŵa ŵaheni ivyo vikapangiska kuti ŵaparanyike. Mwakuyana waka, Chiuta wakayowoya kuti waparanyenge Yerusalemu na ŵawusi ŵake, kuvumbura maubudi ghawo na kuparanya msumba. Vinthu ivi vikachitika mu 607 B.C.E. (2Ma 21:10-13; 10:11) Kwizira mwa Yesaya, Yehova wakaŵaphalira ŵanthu ŵakujihaya kweniso ŵawusi ŵa mu Yerusalemu za soka ilo Yehova wakati liŵawirenge ndipo uthenga wake ukaŵa wakuti: “Nizgorenge weruzgi wakunyoloka kuŵa chingwe chakupimira na urunji kuŵa levulu.” Weruzgi waunenesko na waurunji ukavumbura awo ŵakaŵa ŵateŵeti ŵanadi ŵa Chiuta kweniso awo ŵakaŵa ŵanadi yayi. Ivi vikapangiska kuti ŵanthu ŵanyake ŵaparanyike panji kupona.—Yes 28:14-19.