Kasi Mukumanya?
Kasi ŵasembe ŵa pa tempile mu Yerusalemu ŵakachitanga wuli na ndopa za nyama izo zikapelekekanga sembe pa jotchero?
CHAKA chilichose, ŵasembe ŵa mu nyengo ya Ŵaisrayeli ŵakapelekanga nyama masauzandi ghanandi kuŵa sembe pa jotchero la pa tempile. Wakusanda mdauko munyake Wachiyuda zina lake Josephus wakalemba kuti pa zuŵa la Paska, mberere zakujumpha 250,000 zikakomekanga kuŵa sembe. Ivi vikapangiskanga kuti pa jotchero pathiskike ndopa zinandi. (Lev. 1:10, 11; Maŵa. 28:16, 19) Kasi ndopa zose izi zikalutanga nkhu?
Ŵakufukura vinthu vyapasi ŵakasanga tumigelo tunandi pa tempile la Herode uto tukagwiliskikanga ntchito m’paka apo tempile ili likaparanyikira mu 70 C.E. Vikuwoneka kuti tumigelo tunyake ndito tukafumiskanga ndopa za nyama izo zikapelekekanga sembe pa tempile.
Wonani vinthu viŵiri ivyo vikawovwiranga kuti jotchero liŵe lakutowa:
Jotchero likaŵa na vidolozi kusi: Nkhani yakulongosora umo ŵakachitiranga na ndopa izo zikathiskikanga pa jotchero, yikusangika mu buku linyake lakale lakulongosora vya malango na kakhaliro ka Ŵayuda. Buku ili likalembeka pamanyuma pa chaka cha 200 C.E. ndipo likuti: “Kumwera cha kumanjiliro gha dazi kwa jotchero ili kukaŵa vidolozi viŵiri . . . ivyo mukajumphanga ndopa izo ŵakazithiranga cha kumanjiliro gha dazi na kumwera kwa jotchero ndipo vidolozi ivi vikakhiranga na kukakumana na mugelo wa maji pasi uwo ukakathiranga mu dambo la Kidironi.”
Ŵanthu ŵakufukura vinthu vyapasi nawo ŵakukolerana na ivyo vili kulembeka mu buku lakale ili. Buku la Cambridge History of Judaism nalo likusimikizgira kuti ŵakufukura vyapasi ŵakasanga “tumigelo tunandinandi” uto tukaŵa pafupi na tempile. Likuti: “Tumigelo utu tukwenera kuti ndito mukendanga maji ghakusazgikana na ndopa za nyama izo zikapelekekanga sembe pa jotchero.”
Kukaŵa maji ghakukwana: Ŵasembe ŵakakhumbikwiranga maji ghanandi kuti jotchero na tumigelo vilutilire kuŵa vyakutowa. Kuti mulimo wakuzirwa uwu uchitike, nyengo zose ŵasembe ŵakapokeranga maji ghawemi kufuma mu msumba. Ŵakapokeranga maji agha kwizira mu migelo, kweniso ŵakaŵangaso na visimi ivyo ŵakasungirangamo maji. Munthu munyake wakufukura vyapasi zina lake Joseph Patrich wakati: “Vikulongora kuti pakaŵavya tempile linyake pa nyengo iyo, ilo likaŵa na nthowa yiwemi nthena yakutozgera pa jotchero.”