NKHANI YA PA CHIKOPI | IVYO TINGACHITA KUTI TIJIVIKILIRE KU MATENDA

Jivikilirani ku Matenda

KALE ŵanthu ŵakazenganga mpanda wakukhora kuzingilizga msumba wawo. Usange ŵalwani wadolora pa malo ghanyake, mbwenu msumba ukaŵanga pangozi. Mathupi ghithu nagho ghali nga ni msumba uwo uli mukati mwa mpanda. Ntheura ivyo tikuchita kuti tijipwelelere vikukhwaska chomene umoyo withu. Tiyeni tiwone nthowa zinkhondi izo tingatolera matenda na umo tingachitira kuti tijivikilire.

1 MAJI

UMO MUNGATOLERA MATENDA: Majeremusi ghanganjira mu thupi linu para mwamwa maji ghaheni.

MUNGAJIVIKILIRA WULI?: Nthowa yiwemi chomene nkhumwa maji ghawemi. Usange mwamanya kuti maji ngaheni panji mwaghakayikira, mukwenera kupanga vyakuti ghaŵe ghawemi.a Mukwenera kusunga maji pa malo ghawemi na kubenekelerapo. Kukolamo yayi mu maji ghawemi agho mukuteka. Usange mungakwaniska mungachita makora kukhala ku malo agho ŵanthu ŵakupwelelera maji.

2 CHAKURYA

UMO MUNGATOLERA MATENDA: Majeremusi ghangasangikaso mu chakurya chinu.

MUNGAJIVIKILIRA WULI?: Nangauli chakurya chingawoneka makora, kweni chingaŵa na majeremusi. Ntheura nyengo zose mukwenera kusuka makora vipasi panji mphangwe pambere mundarye. Woneseskani kuti malo agho mukuphikira chakurya kweniso viŵiya ni vyakutowa. Kweniso gezani mu mawoko pambere mundambe kuphika panji kupelekera chakurya. Mukwenera kuphika chomene vyakurya vinyake kuti mukome majeremusi. Mukwenera kuŵa maso chomene na vyakurya ivyo vyamba kusintha mtundu, kanowero panji vyamba kufumiska kasungu kaheni. Ivi ni vimanyikwiro vyakuti vyakurya ivi vyamba kunangika ndipo vingamulwariskani. Usange ntchamachitiko, mukwenera kusunga mu fuliji chakurya icho chakhalako. Kweniso ntchiwemi yayi kuphikira ŵanyinu chakurya para mwalwara.b

3 MEMBE, NYIMBO NA TUVIBENENE TUNYAKE

UMO MUNGATOLERA MATENDA: Membe, nyimbo na tuvibenene tunyake tukuyegha majeremusi ndipo tungamupirani matenda.

MUNGAJIVIKILIRA WULI?: Lekani kuŵa pafupi na tunthu utu, ndipo ntchiwemi kuvwara vyakuvwara vyamawoko ghatali na buluku kuti vileke kumulumani panji kumupirani matenda. Nyengo zose mukwenera kugona mu usikiti uwo uli na munkhwala kweniso mufayirenge munkhwala wakukomera nyimbo mu nyumba pambere mundalute kukagona. Wundirani vimaji vyambura kwenda na kuphwanya vinthu ivyo vili na vimaji viheni umo nyimbo zikubabiranamo.c

4 VINYAMA

UMO MUNGATOLERA MATENDA: Vinyama vikulwara yayi na majeremusi ghanyake agho vikuŵa nagho, kweni ngakofya kwa munthu. Ntheura nyengo zinyake mungatora matenda usange nyama yinyake yamulumani panji mwakhwaska mavi ghake.

MUNGAJIVIKILIRA WULI?: Ŵanthu ŵanyake ŵakuwona kuti ntchiwemi kuti viŵeto vigonenge kuwaro m’malo mwakuti vigonenge mu nyumba. Gezani mu mawoko para mwakora chiŵeto ndipo lekani kukhwaska chinyama chakuthengere kwali chafwa panji yayi. Usange mwalumika na nyama izi, mukwenera kusuka makora chilonda na kuluta ku chipatala.d

5 ŴANTHU

UMO MUNGATOLERA MATENDA: Munthu wangatora majeremusi agho ghakwambiska matenda nga ntchikhoso para munyake wayethyemura panji wapenkha. Kweniso mungatora matenda ghanyake para mwakhwaskana panji kukorana chasa na munthu uyo wali na matenda ghakwambukira. Mungatoraso matenda agha para mwakora vinthu ivyo ŵanthu ŵanandi ŵakukora nga ntchakujulira chijaro, telefoni, limoti, panji kiyibodi ya kompyuta.

MUNGAJIVIKILIRA WULI?: Lekani kubwerekana vinthu nga ni malezara, miswachu panji mathawulo bafa. Lekani kukhwaska vinthu nga ni matuzi, ndopa za munthu panji za nyama. Nyengo zose mugezenge mu mawoko mwakukwana. Nakuti kugeza mu mawoko ndiyo ni nthowa yakovwira chomene kuti matenda ghaleke kuthandazgika.

Para mwalwara, ntchiwemi chomene kuti mukhalenge waka pa nyumba. Wupu unyake ukati para munthu walwara chikhoso wakwenera kuyethyemulira pa kasalu, m’malo mwa mu mawoko.—U.S. Centers for Disease Control and Prevention.

Ntharika yinyake yakale yikuti: “Munthu wakuchenjera wakuwona ulwani na kubisama.” (Zintharika 22:3) Fundo iyi njaunenesko nadi, chomenechomene mazuŵa ghano apo charu chazura na nthenda zakofya. Ntheura ntchiwemi kuti nyengo zose mulondezgenge nthowa ziwemi nga izo tazunura mu nkhani izi. Kweni para mwalwara mukwenera kuchimbilira ku chipatala. Ndipo para mukuchita ivi mujivikilirenge ku matenda.

a Wupu wa World Health Organization (WHO) ukuchiska ŵanthu kuti ŵamwenge maji ghawemi ghakuthiramo kololini, ghakusuja makora, kweniso ghakugaduska pa moto.

b Ŵazgani Wukani! ya Chicheŵa ya Juni 2012, peji 3-9 kuti mumanye vinandi pa nkhani ya kupwelelera chakurya.

c Ŵazgani Wukani! ya Julayi 2015, peji 14-15 kuti mumanye vinandi pa nkhani ya kujivikilira ku maleriya.

d Usange mwalumika na nyama izo zikuŵa na poyizoni, chimbilirani ku chipatala.

Ivyo Mungachita Para Kwabuka Matenda Ghakofya

Mu 2014, kukabuka muliri wakofya chomene wa Ebola ku West Africa, ndipo pafupifupi waliyose pa charu chose chapasi wakapulika za muliri uwu. Maofesi gha Ŵakaboni ŵa Yehova mu vyaru ivyo mukabuka muliri wa Ebola, ghakamba kumanyiska ŵanthu umo ŵangachitira kuti ŵaleke kutora matenda agha. Ŵimiliri ŵa Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakulongosora umo ŵakachitira.

Kasi mukawovwira wuli ŵanthu kumanya makora kofya kwa matenda agha?

Tikayezga kovwira ŵanthu kuti ŵamanye makora za muliri uwu kuti ŵaleke kopa chomene. Ntheura tikaŵalongosoleranga umo matenda agha ghakuthandazgikira na umo ŵangachitira kuti ŵaleke kughatora.
Ni vinthu wuli vinyake ivyo mukachita panyengo iyi?

Tikapimanga munthu waliyose uyo wiza pa malo ghithu ghakusoperapo kuti timanye usange wali na matenda agha. Kweniso tikawoneseskanga kuti ŵanthu ŵaleke kukorana chasa panji kuvumbatirana para ŵakutawuzgana kweniso kuti ŵagezenge mu mawoko pafupipafupi. Tikaŵa na malo ghanandi ghakuti ŵanthu ŵagezerengepo mu mawoko na maji ghamunkhwala.
Mukachita wuli kuti mulutilire kuwungana na kupharazgira ŵanthu panyengo iyi?

Pakuti boma likakanizga kwendakwenda mu malo ghanyake, tikaleka dankha kuwungana pa malo ghamoza. Mu malo agha, mabanja ghakawungananga mu nyumba zawo, ndipo ŵanyake ŵakasambizganga ŵanthu Baibolo pa foni kopa kupirana nthenda iyi.
Mukachitanga wuli para mwawona kuti munyake wali na vimanyikwiro vya Ebola?

Tikaphaliranga ŵa vyachipatala. Ndipo waliyose uyo wakaŵapo pafupi na munthu uyo wakalwaranga nthenda iyi, panji uyo wakaluta ku nyifwa ya munthu wa Ebola, na awo ŵakaŵa na vimanyikwiro vya nthenda iyi ŵakakhalanga kwaŵekha mazuŵa 21. Tikachitanga vyose ivi kuti matenda gha Ebola ghaleke kuthandazgika.