Kasi Unenesko Ngwakuzirwa Wuli kwa Imwe?
“Muti mumanyiskenge unenesko, ndipo unenesko uti umuzgorani ŵanangwa.”—YOHANE 8:32.
1. Kasi ico Pilato wakang’anamuranga pakuyowoya za “unenesko” cikupambana wuli na ico Yesu wakang’anamuranga?
“KASI unenesko ncici?” Apo Pilato wakafumba fumbo ili, iye wakang’anamuranga unenesko wa nkani yiliyose. Kulwande linyake, Yesu wakayowoya kuti: ‘Ceneici ndico nkababikira, ndipo ndico nkizira mu caru, mwakuti ndipanikizgire unenesko.’ (Yohane 18:37, 38) Mwakupambana na Pilato, Yesu wakang’anamuranga unenesko wakufuma kwa Ciuta.
Umo Caru Cikuwonera Unenesko
2. Ni mazgu wuli agho Yesu wakayowoya gheneagho ghakurongora kuzirwa kwa unenesko?
2 Paulos wakati: “Cipulikano kuti ŵali naco ŵose cara.” (2 Ŵatesalonika 3:2) Umu ndimoso viliri na unenesko. Nangauli ŵangapika mwaŵi wakuti ŵamanye unenesko wakuzikika mu Baibolo, ŵantu ŵanandi ŵakuwukana. Kweni, unenesko uwu ngwakuzirwa comene! Yesu wakati: “Muti mumanyenge unenesko, ndipo unenesko uti umuzgorani ŵanangwa.”—Yohane 8:32.
3. Ni ncenjezgo wuli iyo tikwenera kupulikira pakuyowoya za visambizgo vyakupuruska?
3 Mpostole Paulos wakayowoya kuti unenesko ukusangika mu vinjeru na maluso gha ŵantu cara. (Ŵakolose 2:8) Enya nadi, visambizgo vya nga ni ivi nvyakupuruska. Paulos wakacenjezga Ŵakristu ŵa ku Efeso kuti usange ŵakugomezga vinjeru na maluso gha ŵantu, ŵaŵenge nga ni ŵanici “ŵakuyungwa-yungwa, ŵakupungwa-pungwa mu mpepo yose ya cisambizgo, na vibizi vya ŵantu, mu ucenjezi, kwakuyana na uryarya wa usovyi.” (Ŵaefeso 4:14) Mazuŵa ghano, ‘upusikizgi wa ŵantu’ ukuya pantazi comene cifukwa ca malumbiri ghautesi gha awo ŵakukana unenesko wakufuma kwa Ciuta. Malumbiri ghautesi agha ghakubendezga unenesko na kupangiska utesi kuŵa nga mbunenesko. Cifukwa ca upusikizgi wa nga ni uwu, tikwenera kusanda Malemba nyengo na nyengo kuti tisange unenesko.
Ŵakristu na Caru
4. Kasi unenesko ukuperekeka kwa njani, ndipo ni ncito wuli iyo awo ŵapokera unenesko ŵakwenera kucita?
4 Pakupemperera ŵasambiri ŵake kwa Yehova, Yesu wakati: ‘Muŵatuŵiske na unenesko; mazgu ghinu mbunenesko.’ (Yohane 17:17) Ŵantu ŵa nga ni aŵa ŵakenera kutuŵiskika, panji kupaturika, kuti ŵateŵetere Yehova na kupharazga za zina lake na Ufumu wake. (Mateyu 6:9, 10; 24:14) Nangauli ni ŵantu wose cara awo ŵali na unenesko, kweni Yehova wakuwupereka mwawanangwa kwa waliyose uyo wakuwupenja, kwali waŵe wa caru wuli, mtundu, panji mikhaliro. Mpostole Petros wakati: “Nkuwona kuti Ciuta ndi murumbacisko cara: kweni mu mitundu yose uyo wakumopa na kucita urunji ngwa mapokereko na iyo.”—Milimo 10:34, 35.
5. Ncifukwa wuli nyengo zinandi Ŵakristu ŵakusuzgika?
5 Nangauli Ŵakristu ŵakuphalirako ŵanyawo unenesko wa mu Baibolo, iwo ŵakutinkika kulikose. Yesu wakacenjezga kuti: “Ŵamkumuperekani ku suzgo, ndipo ŵamkumukomani: ndipo mwamkutinkika na mitundu yose cifukwa ca zina lane.” (Mateyu 24:9) Pakuyowoyapo za vesi ili, muliska munyake wa ku Ireland John R. Cotter wakalemba nteura mu 1817: “Mumalo mwakuwongera mulimo uwo [‘Ŵakristu’] ŵakacitanga kuti ŵasinte umoyo wa ŵantu na upharazgi wawo, ŵantu ŵakaŵatinkanga na kuŵasuzga cifukwa ŵakavumburanga mauheni ghawo.” Ŵantu ŵa nga ni aŵa ‘ŵakuwura kupokerera kutemwa kwa unenesko mwakuti ŵaponoskeke.’ Cifukwa ca ici, ‘Ciuta wakuŵatumizgira usovyi, kuti ŵapulikane na utesi, mwakuti ŵasuskike ŵose aŵo ŵakuwura kupulikana na unenesko, kweni ŵakakondwa na kubendera.’—2 Ŵatesalonika 2:10-12.
6. Ni vintu wuli ivyo Mkristu wakwenera cara kudokera?
6 Mpostole Yohane wakupereka urongozgi uwu kwa Ŵakristu awo ŵakukhala mu caru ciheni ici: “Mungatemwanga caru, panji nesi vintu ivyo viri mu caru. . . . Vyose ivyo viri mu caru, makhumbiro gha thupi, na makhumbiro gha maso, na kuthumbwa kwa umoyo uno, kuti nvyakufuma ku Ŵawiske cara, kweni ku caru.” (1 Yohane 2:15, 16) Mwakuyowoya kuti “vyose,” Yohane wakupatula kantu cara. Pa cifukwa ici tikwenera cara kudokera cintu cilicose ico caru ici cingapereka, ico cingatipangiska kupatuka ku unenesko. Kupulikira urongozgi wa Yohane kuŵenge cikhuŵirizgo cankongono comene mu umoyo withu. Mwauli?
7. Kasi kumanya unenesko kukuŵakhuŵirizga wuli ŵantu ŵaweme mtima?
7 Mu cirimika ca 2001, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakacitiska masambiro gha Baibolo gha panyumba ghakujumpa 4,500,000 mwezi wuliwose, kusambizga ŵantu ivyo Ciuta wakukhumba. Nga ncakufumapo cake, ŵantu 263,431 ŵakabapatizika. Ungweru wa unenesko ukamba kuŵa wakuzirwa comene ku ŵasambiri ŵapya aŵa, ndipo ŵakaleka kwendezgana na ŵantu ŵaheni ndiposo ŵakaleka mikhaliro yambura kucindika Ciuta iyo yili palipose mu caru ici. Kufumira apo ŵakabapatizika, iwo ŵakurutirizga kucita mwakukolerana na marango gha Yehova. (Ŵaefeso 5:5) Kasi unenesko ngwakuzirwa kwa imwe?
Yehova Wakutipwererera
8. Kasi Yehova wakucita nako wuli kujipatulira kwithu, ndipo ncifukwa wuli ncamahara ‘kupenja nanga ufumu’?
8 Nangauli ndise ŵantu ŵakwananga, Yehova mwalusungu wakuzomerezga kujipatulira kwithu, mwakuyerezgera, wakukhira kuti watiguzire uko kuli iye. Mwakucita nteura iye wakutisambizga kuzirwiska vilato na vyakukhumba vithu. (Salmo 113:6-8) Panyengo yeneyiyo pera, Yehova wakuzomerezga kuti tikorane naye ubwezi, ndipo wakulayizga kuti watipwerererenge usange ‘tipenjenge nanga Ufumu wake na urunji wake.’ Usange ticitenge nteura na kujivikilira mwauzimu, wakulayizga kuti: ‘Vyose vyeneivi viti visazgikirengeko kwa ise.’—Mateyu 6:33.
9. Kasi “Muzga wa magomezgeko na wa vinjeru” ni njani, ndipo Yehova wakutipwererera wuli mwakugwiriskira ncito “muzga” uyu?
9 Yesu Kristu wakasanka ŵapostole ŵake 12 na kuŵika lufura lwa mpingo wa Ŵakristu ŵakuphakazgika uwo ukamba kucemeka “Ŵaisrayeli ŵa Ciuta.” (Ŵagalatiya 6:16; Civumbuzi 21:9, 14) Mpingo uwu pamanyuma pake ukakonkoskeka kuti ni “Ekleziya la Ciuta wamoyo, mzati na cikhozgero ca unenesko.” (1 Timote 3:15) Yesu wakathya viŵaro vya mpingo uwu “muzga wa magomezgeko na wa vinjeru” ndiposo “mulinda murara wa magomezgeko na wa vinjeru.” Yesu wakayowoya kuti muzga wamagomezgeko uyu, waŵenge na mulimo wakugaŵira Ŵakristu “vyakurya mu nyengo yakwenerera.” (Mateyu 24:3, 45-47; Luka 12:42) Kwambura cakurya cakuthupi tikufwa na njara. Mwakuyana waka, kwambura cakurya cauzimu tikulopwa na kufwa mwauzimu. Mwanteura, kuŵapo kwa “muzga wa magomezgeko na wa vinjeru” mbukaboni unyake wakuti Yehova wakutipwererera. Mpanyi nyengo zose taŵa ŵakuzirwiska comene vyakurya vyauzimu ivyo tikupokera kwizira mwa “muzga” uyu.—Mateyu 5:3.
10. Cifukwa wuli ncakuzirwa kuruta ku maungano nyengo zose?
10 Kurya cakurya cauzimu kukusazgapo kucita sambiro la taŵene, kucezga na Ŵakristu ŵanyithu na kuruta ku maungano gha mpingo. Kasi mukukumbukira makora vyose ivyo mukarya myezi 6, panji masabata ghankondi agho ghajumpa? Yayi. Ndipouli, cilicose ico mukarya cikapereka nkongono iyo yikaŵa yakukhumbikwa kwa imwe kuti muŵe na umoyo. Ndipo pakati pose apa mwakhalanga waka yayi kweni mwaryanga vyakurya vyakuyana waka. Ndimoso viliri na cakurya cauzimu ico cikuperekeka pa maungano ghithu gha Cikristu. Mutepanji tikukumbukira makora yayi cilicose ico tapulika pa maungano. Ndipo vintu vyakuyana waka vyaŵa vikuyowoyeka nyengo na nyengo. Ndipouli, ncakurya cauzimu ico ncakukhumbikwa kuti tikure makora. Maungano ghithu nyengo zose ghakuŵa na vyakurya viweme vyauzimu, ivyo vikuperekeka panyengo yakwenerera.
11. Ni ncito wuli iyo tili nayo para tili pa maungano gha Cikristu?
11 Kuruta ku maungano gha Cikristu kukuperekaso ncito kwa ise. Ŵakristu ŵakuphalirika kuti ‘ŵaciskanenge yumoza na munyake,’ kukhuŵirizga viŵaro vya mpingo “ku kutemwa na milimo yiweme.” Kunozgekera, kusangikapo, na kuzgorapo pa maungano ghose gha Cikristu kukukhozga cipulikano cithu ndiposo kukukhuŵirizga ŵanji. (Ŵahebere 10:23-25) Nga ni mwana mucoko uyo wakucita kusanka vyakurya, ŵanyake ŵangakhumbikwira kuŵaciska nyengo na nyengo kuti ŵaryenge cakurya cauzimu. (Ŵaefeso 4:13) Tikurongora citemwa para tikuŵaciska mwakuti ŵantu ŵa nga ni aŵa ŵaŵe Ŵakristu ŵakukhwima, ŵeneawo mpostole Paulos wakalemba kuti: “Cakurya cakukhoma nca aŵo ŵali kufikapo pa urara, aŵo ŵakumanya kupatula uweme na uheni, cifukwa mamanyiro ghaŵo ghali kuzgoŵerera.”—Ŵahebere 5:14.
Kujipwererera Ise Taŵene Mwauzimu
12. Kasi ni udindo wa njani comene-comene usange tikukhumba kukhalirira mu unenesko? Rongosorani.
12 Muntu uyo tili kutorana nayo panji ŵapapi ŵithu ŵangatikhuŵirizga mu ntowa ya unenesko. Mwakuyana waka, ŵarara ŵa mpingo ŵangaticezgera nga njumoza wa mberere izo ŵakupwererera. (Milimo 20:28) Kweni kasi ni udindo wa njani comene-comene usange tikukhumba kurutilira kwenda mu ntowa ya umoyo wakuzikika pa unenesko? Kwambura kukayika, ni udindo wa waliyose payekha. Ici ncaunenesko nadi kwali tili mu nyengo ya supa panji ya masuzgo. Awonani cakucitika cakurondezgapo ici.
13, 14. Nga ni umo tawonera ciyerezgero ca kamwana ka mberere, ni mwauli umo tingasangira covwiro cauzimu?
13 Ku Scotland twana twa mberere tukaryanga utheka peneapo kamoza mwa twanamberere utu kakaruta kuseri kwa lupiri ndipo kakawira mu cibuwu. Nangauli kakapwetekeka cara, kweni kakatondekanga kufuma. Mwanteura kakamba kukoromoka. Nyina wakapulika, ndipo nayo wakamba kukoromoka mupaka muliska wakiza na kukawuskamo.
14 Awonani ndondomeko ya umo vintu vikacitikira. Kamwana ka mberere kakapempa covwiro, mama wake wakamba kulira kukolerana na mwana wake, ndipo muliska wakacimbira mwaluŵiro kuti wakathaske. Usange kana ka mberere na nyina vikawona ngozi na kupempa covwiro mwaluŵiro, kasi ise nase tikwenera kucita mwakuyana waka cara para takhuŵara mwauzimu panji para takumana na ngozi mwamabuci mu caru ca Satana ici? (Yakobe 5:14, 15; 1 Petros 5:8) Tikwenera kucita nteura, comene-comene usange tilije cimanyisko, mutepanyake cifukwa cakuti ndise ŵana ŵacoko panji ticali ŵapya mu unenesko.
Kurondezga Urongozgi wa Ciuta Kukwiziska Cimwemwe
15. Kasi mwanakazi munyake wakajipulika wuli peneapo wakamba kuwungana na mpingo Wacikristu?
15 Aghanaghanirani za kuzirwa kwa kupulikiska Baibolo na mtende wa maghanoghano uwo awo ŵakuteŵetera Ciuta wa unenesko ŵakuŵa nawo. Mwanakazi munyake wa virimika 70 mweneuyo wakasopanga mu Church of England mu umoyo wake wose, wakazomera kusambira Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova. Kwanyengo yicoko waka iye wakasambira kuti zina la Ciuta ni Yehova ndipo wakamba kuyowoya kuti “Amen” paumaliro wa pempero mu Nyumba ya Ufumu. Na mtima wake wose iye wakati: “Mumalo mwakuwona Ciuta nga ni para wali kutali na ise, imwe mukumuŵika pakati pithu nga ni bwezi lithu lakutemweka. Cintu ca nga ici nindaciwonepo.” Mwambura kukayika, mwanakazi uyu waruwenge cara cimwemwe ico wakaŵa naco peneapo wakamba kusambira unenesko kwanyengo yakwamba. Mwakuyana waka, ise nase tingaruwanga cara umo unenesko ukaŵira wakuzirwa peneapo tikamba waka kusambira.
16. (a) Kasi ncivici ico cingacitika usange cilato cithu cikuru cingaŵa ca kuŵa na ndarama? (b) Kasi ni mwauli umo tingasangira cimwemwe ceneco?
16 Ŵantu ŵanandi ŵakughanaghana kuti usange ŵangaŵa na ndarama zinandi, ŵangaŵa na cimwemwe. Ndipouli, usange cilato cithu cikuru cingaŵa ca kukhumba kuŵa na ndarama, mbwenu tijilasenge na “vitima vinandi vya maghanoghano.” (1 Timote 6:10, Phillips) Aghanaghanirani za ŵantu ŵanandi awo ŵakugula matikiti gha kucitira lotare, awo ŵakumalira ndarama pa njuga, panji awo ŵakugula katundu munandi na cilato cakuti ŵazakasange candulo cinandi para vintu vyakwera mtengo. Mbantu ŵacoko comene awo ŵakusanga ivyo ŵakakhumbanga. Ndipo nanga ni awo vikuŵayendera makora nyengo zinandi ŵakusanga kuti usambazi wawo ukwiziska cimwemwe cara. Kweni, cimwemwe ceneco cikwiza mwa kucita khumbo la Yehova, kuteŵetera pamoza na mpingo Wacikristu mwakurongozgeka na mzimu utuŵa wa Yehova na covwiro ca ŵangelo ŵake. (Salmo 1:1-3; 84:4, 5; 89:15) Tingatumbikika comene para tikucita nteura. Kasi imwe mukuzirwiska comene unenesko mwakuti mungaŵa na vitumbiko vya nga ni ivi mu umoyo winu?
17. Kasi kukhala na Simone munyuki, uko mpostole Petros wakacita kukuvumbura kuti iye wakaŵa na mzimu wuli?
17 Aghanaghanirani za ico cikacitikira mpostole Petros. Mu cirimika ca 36 C.E., wakapanga ulendo wa umishonale kuruta ku cidikha ca Sharone. Wakayima pa Luda, peneapo wakacizga muntu wa vinjenje zina lake Eneya ndipo pamanyuma pake wakaruta ku Yopa. Ku Yopa, wakawuska Dorka. Pa Milimo 9:43 pakuyowoya kuti: “Petros wakakhala mu Yopa mazuŵa ghanandi kwa Simone, munyuki.” Vesi ili likuvumbura mzimu wambura sanko uwo Petros wakaŵa nawo cifukwa wakateŵetera ŵantu mu msumba wura. Mwauli? Nkhwanta yinyake ya Baibolo Frederic W. Farrar yikalemba kuti: “Palije muntu uyo wakarondezganga nadi na mtima wose Dango la Moses mweneuyo wakeneranga kukhala pa nyumba ya munyuki. Munyuki wakagwiranga ncito ya kuvukuta vikumba na kukora vitanda vya nyama zakupambana-pambana nyengo zose ndipo ici cikapangiskanga kuti ncito iyi yiŵe yaukazuzi mu maso mwa muntu waliyose uyo wakurondezga dango.” Nangauli ‘nyumba ya Simone yikaŵa mu mpepete mwa nyanja,’ kutali na uko wakacitiranga ncito yake, kweni Simone ‘wakacitanga ncito iyo yikaŵa yaukazuzi mu maso mwa ŵantu ndipo muntu uyo wakacitanga ncito iyi wakacindikikanga yayi,’ wakuti nteura Farrar.—Milimo 10:6.
18, 19. (a) Cifukwa wuli Petros wakaŵa wakukanganya na mboniwoni iyo wakawona? (b) Ni vitumbiko wuli ivyo Petros wakasanga mwamabuci?
18 Petros wakazomera kusungika na Simone, ndipo wacali kwenekuko wakatumika mwamabuci na Ciuta. Iye wakawona mboniwoni mu yeneiyo wakaphalirika kurya nyama izo mwakuyana na dango la Ciyuda zikaŵa za ukazuzi. Petros wakakana kuti ‘wandaryepo cintu caukazuzi na cambura kuphotoka.’ Kweni wakaphalirika katatu kuti: ‘Ivyo Ciuta wali kuphotora, wareke kuvicema kuti nvikazuzi.’ Mwanteura, ncakupulikikwa nadi kuti ‘Petros wakaŵa wakukanganya comene na ico mboniwoni iyo wakawona yikang’anamuranga.’—Milimo 10:5-17; 11:7-10.
19 Petros wakamanya cara kuti Korneliyo uyo wakakhalanga pa mtunda wa makilomita 50 nayeso wakawona mboniwoni mayiro ghake. Mungelo wa Yehova wakaphalira Korneliyo kuti watume ŵateŵeti kuti ŵakaceme Petros uyo wakaŵa mu nyumba ya Simone munyuki. Korneliyo wakatuma ŵateŵeti ŵake ku nyumba ya Simone, ndipo Petros wakarongozgana nawo kuruta ku Kesareya. Ku Kesareya, Petros wakapharazgira Korneliyo na ŵabali ŵake ndiposo ŵabwezi ŵake. Nga ncakufumapo cake, iwo ŵakaŵa Ŵamitundu wakwamba ŵambura kukotoleka kupokera mzimu utuŵa nga mbahariri ŵa Ufumu. Nangauli ŵakaŵa ŵambura kukotoleka, kweni wose awo ŵakapulika mazgu gha Petros wakabapatizika. Ici cikajura ntowa yakuti ŵamitundu awo Ŵayuda ŵakaŵawonanga nga mbantu ŵakufipirwa ŵaŵe na mwaŵi wakuŵa viŵaro vya mpingo Wacikristu. (Milimo 10:1-48; 11:18) Mwee, nawo ni mwaŵi wapadera uwo Petros wakaŵa nawo! Vyose ivi vikacitika cifukwa unenesko ukaŵa wakuzirwa comene kwa iye ndipo ukamupangiska kuti warondezge urongozgi wa Yehova na kucita vintu na cigomezgo.
20. Kasi Ciuta wakutovwira wuli para tikuŵika unenesko pakwamba mu umoyo withu?
20 Paulos wakaciska kuti: ‘Pakukoreska unenesko, tiyeni mu citemwa tikure mu vintu vyose kwa iyo, mweneuyo ndi mutu, ndiyo Kristu.’ (Ŵaefeso 4:15) Enya, unenesko wiziskenge cimwemwe cambura kuyerezgereka kwa ise usange tiwuŵikenge pakwamba mu umoyo withu na kuzomerezga Yehova kuti warongozge mendero ghithu kwizira mu mzimu wake utuŵa. Kumbukiraniso covwiro ico ŵangelo ŵakupereka mu ncito yakupharazga. (Civumbuzi 14:6, 7; 22:6) Kuŵa na covwiro ca nga ni ici mu ncito iyo Yehova watituma ni mwaŵi ukuru comene. Kurutirira kuŵa ŵakugomezgeka kuzamutipangiska kurumba Yehova, Ciuta waunenesko, muyirayira swii. Kasi paliso cintu cinyake cakuzirwa kuruska ici?—Yohane 17:3.
Kasi Tasambirapo Vici?
• Ncifukwa wuli ŵantu ŵanandi ŵakukana unenesko?
• Kasi Ŵakristu ŵakwenera kuviwona wuli vintu vya mu caru ca Satana?
• Kasi maungano tikwenera kughawona wuli, ndipo cifukwa wuli?
• Kasi ni udindo wuli uwo tili nawo kuti tijipwererere mwauzimu?
[Cithuzithuzi pa peji 28]
Yesu wakapanikizgira ŵantu na unenesko
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Nga ncakurya ca kuthupi, cakurya cauzimu ncakuzirwa comene kuti tikure makora