Mazgu gha Yehova Ngamoyo

Fundo Zikuru za m’Buku la Ezra

BUKU la Ezra likulutizga apo buku Laciŵiri la Midauko likulekezgera. Wakalemba ni Ezra mupristi. Likwamba kulongosora za languro ilo Fumu Sayirasi ya Peresiya yikapeleka, lakuzomerezga Ŵayuda awo ŵakaŵa mu wuzga ku Babulone kuti ŵawelere ku caru cawo. Paumaliro, nkhani iyi yikulongosora ivyo Ezra wakacita kuti watozge wose awo ŵakafipiskika na ŵanthu ŵa mitundu yinyake. Buku la Ezra likulongosora ivyo vikacitika mu vilimika 70, kufuma mu 537 B.C.E. kufika mu 467 B.C.E.

Pakulemba buku ili, Ezra wakaŵa na cilato cimoza: Wakakhumbanga kulongora umo Yehova wakafiskira layizgo lake la kufwatura ŵanthu ŵake mu wuzga ku Babulone na kuwezgera kusopa kwaunenesko mu Yerusalemu. Ntheura vyose ivyo Ezra wakalongosora ni vyakukolerana na cilato ici. Buku la Ezra likulongosora umo tempele likazengekeraso na umo kusopa Yehova kukambiraso nangauli nchito yawo yikasuskikanga ndipo ŵanthu ŵa Ciuta ŵakaŵa ŵambura kufikapo. Tikunweka comene na nkhani iyi cifukwa nase tikukhala mu nyengo ya kuwezgerapo kusopa kwaunenesko. Ŵanandi ŵakuthilimukira ku “lupiri lwa Yehova,” ndipo caru cose capasi cakhala pacoko ‘kuzuzgika na kumanya kwa nchindi ya Yehova.’—Yesaya 2:2, 3; Habakuk 2:14.

TEMPELE LIKAZENGEKASO

((Ezra 1:1–6:22)

Mwakukolerana na dango la Sayirasi, Ŵayuda pafupifupi 50,000 mwakulongozgeka na Kazembe Zerubabel panji kuti Sheshibazara ŵakawelera ku Yerusalemu. Ŵakati ŵafika, nyengo yeneyiyo ŵakimika jochero na kwamba kupelekerapo sembe kwa Yehova.

Cilimika cakulondezgapo, Ŵaisrayeli ŵakimika malufura gha nyumba ya Yehova. Ŵalwani ŵakaŵatimbanizganga comene ndipo paumaliro ŵakapangiska kuti fumu yilangure kuti nchito ya kuzenga yiyime. Nchimi Hagai na Zekariya zikakhukiska ŵanthu mwakuti ŵambeso kuzenga tempele nangauli ŵakakanizgika. Cifukwa ca kopa kwimikana na dango lambura kususkika la Ŵaperesi ilo likapelekeka na Sayirasi, ŵalwani ŵawo ŵakasoŵa cakucita. Ŵakati ŵapenjelera mu mabuku gha boma ŵakasanga dango la Sayirasi lakuyowoya za “nyumba ya Ciuta ku Yerusalemu.” (Ezra 6:3) Nchito yikenda makora ndipo yikamalizgika.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

1:3-6—Kasi Ŵaisrayeli awo ŵakatondeka kujipeleka kuwelera kukwawo ŵakaŵa na cipulikano cicoko? Panyake ŵanji ŵakatondeka kuwelera ku Yerusalemu cifukwa ca kutemwa usambazi panji ŵakacindikanga yayi kusopa kwaunenesko, kweni ni wose yayi ŵakacitanga nthena. Cakwamba pa vyose, ulendo ukaŵa utali comene, makilomita 1,600 kukafika ku Yerusalemu, ndipo ŵakendanga myezi yinayi panji yinkhondi. Nakuti, kukhala mu caru ico cakhala mapopa vilimika 70 na kugwira nchito ya kuzenga pakakhumbikwiranga nkhongono zanadi. Ntheura, ŵanyake ŵakwenera kuti ŵakatondeka kuwelera cifukwa ca vinthu vinyake nga matenda, ucekuru, na milimo ya mu mbumba.

2:43—Kasi ŵateŵeti ŵa pa tempele awo ŵakuzunurika apa ŵakaŵa ŵanjani? Aŵa ni ŵanthu awo ŵakaŵa Ŵaisrayeli yayi ndipo ŵakaŵa ŵazga panji ŵateŵeti pa tempele. Ŵanyake mwa iwo ŵakaŵa ŵa mphapu ya Ŵagibiyoni ŵa mu nyengo ya Joshua, ndipo ŵanyake ŵakaŵa awo “Davide na ŵakaronga ŵake ŵakaŵimika kuŵateŵetera Ŵalevi.”—Ezra 8:20.

2:55—Kasi ŵana ŵa ŵateŵeti ŵa Solomoni ŵakaŵa ŵanjani? Aŵa ni ŵanthu awo ŵakaŵa Ŵaisrayeli yayi, kweni ŵakapika milimo yapadera pakuteŵetera Yehova. Ŵakwenera kuti ŵakaŵa ŵalembi pa tempele panji ŵakalongozganga mu nchito zinyake.

2:61-63—Kasi Urimu na Tumimu, ivyo ŵakafumbiranga kwa Yehova, vikaŵapo Ŵayuda ŵakati ŵawera ku wuzga? Ŵayuda ŵanyake ŵakatenge mba fuko la usofi kweni ŵakatondeka kujima mdauko wawo, ntheura mphanyi ŵakafumba ku Urimu na Tumimu kuti ŵawoneke kuti ŵakuneneska. Ezra wakazunura ivi kuŵa nthowa yekha yakumanyira unenesko. Malemba ghakuyowoyapo yayi kuti Urimu na Tumimu vikaŵapo pa nyengo iyo panji pamanyuma pake. Mdauko wa Ŵayuda ukulongora kuti Urimu na Tumimu vikaparanyikira lumoza na tempele mu 607 B.C.E.

3:12—Cifukwa wuli “ŵacekuru awo ŵakawona nyumba yakudanga” ya Yehova ŵakalira? Ŵanthu aŵa ŵakwenera kuti ŵakakumbuka umo ukaŵira ucindami wa tempele ilo Solomoni wakazenga. Ntheura nyumba yiphya iyo ŵakayiwonanga yikaŵa ‘yawaka mu maso ghawo’ pakuyaniska na yakale. (Hagai 2:2, 3) Ŵakajifumbanga kuti nanga tingayezga comene, kasi tempele ili liŵengeso na ucindami nga ndakale? Citima cikwenera kuti cikaŵakora, lekani ŵakalira.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Kasi nchito ya kuzengaso tempele yikatora vilimika vilinga? Lufura lwa tempele lukazengeka mu 536 B.C.E., “mu cilimika caciŵiri ca kwiza kwawo.” Nchito ya kuzenga yikalekeskeka nyengo ya Fumu Artazerkses, mu 522 B.C.E. Nchito yikakanizgika mupaka mu 520 B.C.E., mu cilimika caciŵiri ca Fumu Dariyasi. Tempele likamalizgika mu cilimika cacinkhondi na cimoza ca kuwusa kwake, panji mu 515 B.C.E. (Wonani bokosi lakuti “Mafumu gha Peresiya Kufuma mu 537 mupaka 467 B.C.E.”) Ntheura nchito ya kuzengaso tempele yikatora vilimika pafupifupi 20.

4:8–6:18—Cifukwa wuli mavesi agha ghakalembeka mu Ciaramu? Mavesi agha comene ghakaŵa makalata agho ŵalara ŵa boma ŵakalemberanga mafumu na mazgoro ghakufuma kwa mafumu. Ezra wakakopera kufuma mu mabuku agho ghakalembeka mu Ciaramu, ciyowoyero ico nyengo iyo ŵakayowoyanga pa vyamalonda kweniso mu boma. Mavesi ghanyake gha mu Baibolo agho ghakalembeka mu Ciaramu ni Ezra 7:12-26, Yeremiya 10:11, na Daniel 2:4b–7:28.

Ivyo Tikusambirapo:

1:2. Ivyo Yesaya wakacima vilimika pafupifupi 200 vikafiskika. (Yesaya 44:28) Maucimi agho ghali mu Mazgu gha Yehova ghakutondeka yayi kufiskika.

1:3-6. Nga Mbaisrayeli ŵanyake awo ŵakakhalira mu Babulone, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵanandi ŵangakwaniska yayi uteŵeti wa nyengo zose panji kukateŵetera uko kukukhumbikwira wovwiri. Kweni ŵakovwira na kukhukiska awo ŵangafiska ndipo ŵakupeleka vyawanangwa kuti nchito ya kupharazga na kusambizga Ufumu yilutilire.

3:1-6. Mu 537 B.C.E., mwezi wacinkhondi na ciŵiri (Tishri, uwo ukuyana na Seputemba/Okutoba), Ŵayuda ŵakugomezgeka awo ŵakawera ŵakapeleka sembe yawo yakwamba. Fumu Nebukadinezara yikanjira mu Yerusalemu mu 607 B.C.E., mwezi wacinkhondi (Ab, uwo ukuyana na Julayi/Ogasiti) ndipo yikamba kocha msumba. (2 Mathemba 25:8-17) Nga umo vikayowoyekera, vilimika 70 vyakuti Yerusalemu wakhalire mapopa vikamara pa nyengo yake. (Yeremiya 25:11; 29:10) Cilicose ico Yehova walayizga mu Mazgu ghake cikufiskika.

4:1-3. Ŵanthu ŵakugomezgeka ŵakakana kovwirika na ŵanthu aŵa kuwopa kuti ŵangakolerana na ŵasopi ŵatesi. (Exodus 20:5; 34:12) Lero ŵasopi ŵa Yehova ndimo ŵakucitiraso, ŵakunjiramo yayi mu mawupu gha visopo vinyake.

5:1-7; 6:1-12. Yehova wangacitiska kuti ŵanthu ŵake viŵayendere makora.

6:14, 22. Yehova wakukondwa nase kweniso wakutitumbika para tikulimbikira mulimo wake.

6:21. Ŵasamariya awo ŵakakhalanga mu caru ca Ŵayuda ŵakatoreka mtima pakuwona umo nchito ya Yehova yikenderanga makora. Kweniso cifukwa ca ici, Ŵayuda awo ŵakatolera unyankhasi wa ŵamitundu ŵakati ŵawerako ku wuzga ŵakasintha umoyo wawo. Asi nase tikwenera kulimbikira nchito iyo Ciuta watipa, pamoza na nchito ya kupharazga Ufumu?

EZRA WAKIZA KU YERUSALEMU

(Ezra 7:1–10:44)

Pakajumpha vilimika 50 kufuma apo ŵakapatulira nyumba ya Yehova iyo ŵakazengaso. Mukaŵa mu cilimika ca 468 B.C.E. Ezra pamoza na ŵanthu ŵanyake awo ŵakakhalira, ŵakanyamuka ulendo kufuma ku Babulone kuya ku Yerusalemu, ndipo ŵakayegha ndarama izo ŵanthu ŵakasonkha. Kasi wakakasangako vici ku Yerusalemu?

Ŵakaronga ŵakaphalira Ezra kuti: “Ŵaisrayeli, na ŵapristi, na Ŵalevi, ŵalije kujipatura ku ŵanthu ŵa vyaru na unyankhasi wawo.” Kweniso “woko la ŵakaronga na ŵakuru ndilo lakura mu kwananga uku.” (Ezra 9:1, 2) Ezra wakatindikika. Kweni ŵakamukhozga kuti “khwima mtima ucite!” (Ezra 10:4) Ezra wakasanga nthowa yakumazgira nkhani iyi, ndipo ŵanthu ŵakamupulikira.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

7:1, 7, 11—Kasi mavesi ghose agha ghakunena Artazerkses uyo wakayimiska nchito ya kuzenga? Yayi. Artazerkses likaŵa zina la udindo la mafumu ghaŵiri gha Peresiya. Artazerkses uyo wakayimiska nchito ya kuzenga mu 522 B.C.E. wakwenera kuti wakaŵa Bardiya panji Gaumata. Ndipo Artazerkses uyo wakaŵako nyengo iyo Ezra wakiziranga ku Yerusalemu zina lake wakaŵa Longimanus.

7:28–8:20—Cifukwa wuli Ŵayuda ŵanandi mu Babulone ŵakadondanga kuwelera ku Yerusalemu na Ezra? Nangauli pakajumpha vilimika 60 kufuma apo Ŵayuda ŵakwamba ŵakawelera ku caru cawo, mu Yerusalemu mukaŵa ŵanthu ŵacoko waka. Cikaŵa cinonono kuwelera ku Yerusalemu kuti ŵakambeso umoyo uphya kweniso vinthu vikaŵa makora yayi. Pa nyengo yira mu Yerusalemu mukaŵavya vinthu vinandi vyakukondweska ku Ŵayuda awo ŵakwenera kuti ŵakasakatanga mu Babulone. Cinyake nchakuti ulendo ukaŵa wakofya. Pakakhumbikwiranga cipulikano cakukhora mwa Yehova, mwamphu pa kusopa kwaunenesko, na cikanga pakwenda. Nanga ni Ezra nayo wakajikhomeska kuyana na woko la Yehova ilo likaŵa pa iyo. Ŵakati ŵakhuŵirizgika na Ezra, mbumba zakukwana 1,500, panji ŵanthu ŵakukwana 6,000 ŵakaŵa mucanya kunyamuka ulendo. Ezra wakati waŵakhuŵirizgaso, Ŵalevi 38 na ŵateŵeti ŵa pa tempele 220 ŵakanyamuka ulendo.

9:1, 2—Kasi kutolerana ŵanakazi na ŵanthu ŵa caru kukaŵa kwakofya wuli? Mtundu uwo ukaweleraso ukenera kukoreska kusopa Yehova mupaka Mesiya wize. Ntheura kutolerana ŵanakazi na ŵanthu ŵa caru kukatenge kutimbanizgenge kusopa kwaunenesko. Cifukwa cakuti ŵanji ŵakatora ŵanakazi awo ŵakasopanga vikozgo, mtundu wose paumaliro pake mphanyi ukatolera kacitiro ka mitundu yambura kusopa Ciuta. Mphanyi kusopa kwaunenesko kukamalirathu pa caru capasi. Sono Mesiya mphanyi wakizira njani? Lekani Ezra wakatindikika wakati wawona ivyo vikacitika.

10:3, 44—Cifukwa wuli ŵana ŵakaŵawezgera lumoza na ŵanyinawo? Ŵana ŵaŵalekenge kuti ŵakhale mphanyi ŵanakazi ŵara ŵakizangaso cifukwa ca ŵana ŵawo. Kweniso, ŵana ŵacoko ŵakulereka makora na ŵanyinawo.

Ivyo Tikusambirapo:

7:10. Pakuŵa munthu wakulimbikira kusambira na kusambizga Mazgu gha Ciuta, Ezra wali kutilekera cakuwonerapo. Wakalomba ndipo wakanozga mtima wake kusambira Dango la Yehova. Peneapo wakalisambiranga, wakaŵikapo mtima comene pa ivyo Yehova wakayowoyanga. Ezra wakacitanga ivyo wakasambiranga ndipo wakalimbikira kusambizga ŵanyake.

7:13. Yehova wakukhumba ŵateŵeti awo mbakunweka.

7:27, 28; 8:21-23. Ezra wakalumba Yehova, wakamuŵeyelera pambere wandanyamuke ulendo utali na wakofya wakuya ku Yerusalemu, ndipo wakaŵa wakunozgeka kutaya umoyo wake mwakuti Ciuta wacindikike. Ntheura ili ni sambiro liwemi kwa ise.

9:2. Dango la kutora panji kutengwa “mu fumu pera,” tikwenera kulipepuska yayi.—1 Ŵakorinte 7:39.

9:14, 15. Tingakwiyiska Yehova para tingendezgana na ŵanthu ŵaheni.

10:2-12, 44. Ŵanthu awo ŵakatora ŵanakazi ŵamitundu ŵakajiyuyura na kulapa ndipo ŵakanozga nthowa zawo ziheni. Mtima wawo na ivyo ŵakacita ni vyakuti ise tingatolerako.

Yehova Wakusunga Vilayizgo Vyake

Buku la Ezra ndakuzirwa nadi kwa ise! Yehova wakafiska layizgo la kufwatura ŵanthu ŵake ku wuzga ku Babulone panyengo yake na kuwezgerapo kusopa kwaunenesko mu Yerusalemu. Asi ici cikukhozga cipulikano cithu mwa Yehova na vilayizgo vyake?

Ghanaghanani za ŵanthu awo tingatolerako awo ŵakunuzurika mu buku la Ezra. Ezra na Ŵayuda awo ŵakakhalako ŵakalongora kuti ŵakopanga Ciuta ndipo ŵakawelera kuti ŵakawezgerepo kusopa kutuŵa mu Yerusalemu. Buku ili likulongosoraso cipulikano ca ŵanthu ŵa mitundu yinyake awo ŵakopanga Ciuta, na mtima wakujiyuyura wa ŵakwananga awo ŵakalapa. Nadi pano, mazgu agho Ezra wakalemba na nkhongono ya mzimu mbukaboni wakuti ‘mazgu gha Ciuta ngamoyo ndipo ngankhongono.’—Ŵahebere 4:12.

[Chati/Cithuzithuzi pa peji 24]

MAFUMU GHA PERESIYA KUFUMA MU 537 MUPAKA 467 B.C.E

Sayirasi Mukuru (Ezra 1:1) wakafwa mu 530 B.C.E.

Cambyses, panji Ahasuerus (Ezra 4:6) 530-22 B.C.E.

Dariyasi I (Ezra 4:24) 522-486 B.C.E.

Artaxerxes Longimanus (Ezra 7:1) 475-24 B.C.E.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi]

Ahasuerus

[Cithuzithuzi pa peji 23]

Sayirasi

[Cithuzithuzi pa peji 23]

Libwe lakucemeka Cyrus Cylinder apo pakalembeka languro lakuti ŵazga ŵawelere ku caru cawo

[Kulongosora Cithuzithuzi]

Cylinder: Cithuzi ico cikatoreka mwakuzomerezgeka na British Museum

[Cithuzithuzi pa peji 26]

Kasi mukumanya ico Ezra wakaŵira musambizgi waluso?