Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Esther
MWENECO wakaghanaghananga kuti ciŵembu cake cingatondeka yayi. Wakawona kuti vyose vyendenge makora ndipo Ŵayuda wose ŵamarenge. Wakaghanaghana kuti mu zuŵa limoza pera ilo likatemeka, Ŵayuda wose mu ufumu wura uwo ukambira ku India mpaka ku Ethiopia ŵaparanyikenge. Kweni wakaluwa cinthu cimoza cakuzirwa. Ciuta wa kucanya wangawombora ŵanthu ŵake ŵakusoreka ku ulwani uliwose. Nkhani ya kuwombokwa iyi yili kulembeka mu Baibolo, mu buku la Esther.
Buku la Esther likalembeka na Muyuda zina lake Mordekayi. Ndipo likuyowoya ivyo vikacitika mu vilimika 18 vya kuwusa kwa Themba la Peresiya Ahasuweru, panji Zerkses I. Nkhani iyi yikulongora umo Yehova wakawombolera ŵanthu ŵake ku ciŵembu ico ŵalwani ŵawo ŵakanozga, nangauli ŵanthu ŵake ŵakakhalanga patali na patali mu ufumu ukuru. Lero, nkhani iyi yikukhozga comene cipulikano ca ŵanthu ŵa Yehova awo ŵakumuteŵetera mu vyaru 235. Kweniso buku la Esther likuzunura ŵanthu awo tingatolerako nkharo yawo na awo tingatolerako yayi. Nadi, ‘mazgu gha Ciuta ngamoyo ndipo ngankhongono.’—Ŵahebere 4:12.
FUMUKAZI YIKENERA KUNJILIRAPO
Mu cilimika cacitatu (493 B.C.E.) ca kuwusa kwake, Themba Ahasuweru likacitira ŵakaronga ŵake ciphikiro. Vashiti, Fumukazi yakulumbika cifukwa ca kutowa, wakapokeka malo ghake cifukwa cakuti themba likamukwiyira comene. Muyuda zina lake Hadasa ndiyo wakasoreka pakati pa ŵamwali wose mu caru kuti watore malo ghake. Mwa kupulikira ivyo mulongosi wake Mordekayi wakamuphalira, Hadasa wakajibisa kuti ni Muyuda ndipo wakacemekanga na zina lake la Ciperisi lakuti Esitere.
Nyengo yikati yalutapo, munthu munyake wakujikuzga zina lake Hamani wakimikika kuŵa nduna yikuru. Hamani wakamukwiyira comene Mordekayi cifukwa cakuti wakakana ‘kusindama na kumulambira.’ Ntheura Hamani wakacita ciŵembu kuti wakome Ŵayuda wose awo ŵakaŵa mu Ufumu wa Peresiya. (Esther 3:2) Hamani wakanyengelera Ahasuweru kuti wamuzomerezge ndipo themba likazomerezga nadi, likalangura kuti Ŵayuda ŵaparanyike nadi. Mordekayi “wakavwara cigudulu na vyoto.” (Esther 4:1) Esitere wakenera kunjilirapo. Esitere wakacema themba na nduna yake yikuru kuti ŵize ku ciphikiro capadera. Ŵakati ŵiza mwakukondwa pa ciphikiro cira, Esitere wakaŵapempha kuti ŵize ku ciphikiro cinyake macero ghake. Hamani wakakondwa comene. Kweni wakakwiya comene cifukwa cakuti Mordekayi wakakananga kumulambira. Hamani wakanozga ciŵembu kuti wakome Mordekayi pambere wandalute ku ciphikiro macero ghake.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:3-5—Kasi ciphikiro cikatora mazuŵa 180? Baibolo likuyowoyapo yayi kuti ciphikiro cikatora nyengo yose iyi kweni likuti themba likalongora ŵakaronga ŵake usambazi na kutowa kwa ufumu wake mazuŵa 180. Panyake nyengo yose iyi themba likalongoranga ŵakaronga ŵake ucindami wa ufumu wake mwakuti ŵakaronga ŵake ŵakhorwe kuti wangacita ivyo wakaghanaghananga. Usange ndimo vikaŵira, ipo Esther 1 mavesi 3 na 5 ghakuyowoya za ciphikiro ca mazuŵa ghankhondi na ghaŵiri ico cikacitika paumaliro wa ungano wa mazuŵa 180.
1:8—Cikung’anamuraci kuti ‘pakaŵavya kukoserezga kumwa nga nkhwa dango’? Vikuwoneka kuti Ŵaperesi ŵakaŵa na kaluso kakuti pa maungano ghanthena ŵakakoserezgananga kumwa. Kweni pa ciphikiro ici, Themba Ahasuweru likapeleka wanangwa kuti munthu waleke kukoserezga munyake. Buku linyake likuti: “Ŵakenera kumwa umo munthu yose wakhumbira, kwali comene panji pacoko.”
1:10-12—Cifukwa wuli Fumukazi Vashiti yikakana kwiza pamaso pa themba? Ŵanthu ŵanyake awo ŵakusanda Baibolo ŵakughanaghana kuti fumukazi yira yikakana kupulikira cifukwa cakuti yikakhumba yayi kujikhozga soni pamaso pa ŵalendo ŵa themba awo ŵakaŵa kuti ŵaloŵera. Panyake fumukazi yakutowa yira yikaŵa yakujilambika nadi yayi kwa mfumu wake. Nangauli Baibolo likuyowoya yayi ico wakacitira nthena, kweni ŵanthu ŵavinjeru ŵa nyengo yira ŵakawona kuti nchakuzirwa kuti mwanakazi wapulikirenge mfumu wake. Ndipo ŵakawona kuti ivyo Vashiti wakacita vingananga nkharo ya ŵanakazi wose mu vigaŵa vya Peresiya.
2:14-17—Kasi Esitere wakacita uzaghali na themba? Zgoro ndakuti yayi. Nkhani iyi yikuti namulenji ŵanakazi ŵanyake awo ŵakaŵa kwa themba ŵakawera na kunjira mu nyumba yaciŵiri mwakulongozgeka na nthunguli ya themba, iyo ‘yikasungiliranga ŵawoli jitolere ŵa themba.’ Ntheura ŵanakazi awo ŵakagona na themba ŵakazgoka ŵawoli jitolere panji ŵawoli ŵake ŵaciŵiri. Kweni Esitere wakati wawonana na themba ŵakamunjizgamo yayi mu nyumba ya ŵanakazi jitolere. Esitere wakati watolekera pamaso pa Ahasuweru, “themba likamutemwa Esitere kwakuluska ŵanakazi wose, wakasanga ulemu na lusungu kwakuluska ŵamwali wose.” (Esther 2:17) Kasi Esitere wakasanga wuli “ulemu na lusungu” kwa Ahasuweru? Mwakuyana waka na umo wakasangira ulemu kwa ŵanthu ŵanyake. “Mwali wakamutowera [Hegai], wakapokera lusungu kwa iye.” (Esther 2:8, 9) Hegai wakamutemwa comene Esitere cifukwa ca kawonekero na nkharo yake. Nakuti “Esitere wakasanga cinthemwa ku wose awo ŵakamuwona.” (Esther 2:16) Ntheura pera, themba likakondweskeka na ivyo likawona mwa Esitere ndipo likamutemwa.
3:2; 5:9—Cifukwa wuli Mordekayi wakakana kusindamira Hamani? Cikaŵa ciheni yayi kwa Ŵaisrayeli kucindika munthu wa udindo wapacanya mwa kumusindamira. Kweni pa nkhani ya Hamani pakaŵa vinandi vyakukhumbikwa kughanaghanirapo. Hamani wakaŵa wa fuko la Agagi, ndipo wakwenera kuti wakafuma ku mphapu ya Ŵaamaleki. Ndipo Yehova wakalangura kuti Ŵaamaleki ŵaparanyike petu. (Duteronome 25:19) Ntheura Mordekayi wasindamirenge Hamani, mphanyi cikalongora kuti wakaŵa wambura kugomezgeka kwa Yehova. Lekani wakakana ciŵenjuŵenju, na kuyowoya kuti iyo wakaŵa Muyuda.—Esther 3:3, 4.
Ivyo Tikusambirapo:
2:10, 20; 4:12-16. Esitere wakapulikira ulongozgi wa munthu wakukhwima uyo wakasopanga Yehova. Nase tingacita makora ‘kuŵapulikira awo mbacilongozi ŵithu, ndipo tijilambikenge.’—Ŵahebere 13:17.
2:11; 4:5. Tikwenera ‘kupwelelera vithu pera cara, kweni tose na vya ŵanyithu wuwo.’—Ŵafilipi 2:4.
2:15. Esitere wakalongora kuti wakakhumbanga vinandi yayi kweniso wakaŵa wakujikora pakuleka kupempha majuda ghanyake panji malaya ghawemiko kujumpha ivyo Hegai wakamupa. Cikuru comene ico themba likamutemwera Esitere ukaŵa “wunthu wakubisika wa mu mtima, kutozga kwambura kwanangika, kwa mzimu wakujiyuyura na wakuzika.”—1 Petros 3:4.
2:21-23. Esitere na Mordekayi ŵakalongora nkharo yiwemi comene pa ‘kujilambika ku ŵamazaza ŵalara.’—Ŵaroma 13:1.
3:4. Nyengo zinyake cingaŵa camahara kukhala waka cete kuleka kujiphara, nga umo wakacitira Esitere. Kweni pa nkhani zakuzirwa zakukhwaskana na muwuso wa Yehova na kugomezgeka kwithu, tileke kopa kujiphara kuti ndise Ŵakaboni ŵa Yehova.
4:3. Para tikuyezgeka, tilombe kwa Yehova kuti watipe nkhongono na vinjeru.
4:6-8. Mordekayi wakalondezga dango pakujivikilira ku ciŵembu ca Hamani.—Ŵafilipi 1:7.
4:14. Mordekayi wakagomezga Yehova, ndimo nase ticitirenge.
4:16. Na cigomezgo cose mwa Yehova, Esitere wakacitapo kanthu mwakugomezgeka kweniso mwacikanga nangauli mphanyi wakafwirapo. Nchakukhumbikwa comene kuti tisambire kugomezga Yehova na kuleka kujigomezga tekha.
5:6-8. Kuti wasange ucizi pamaso pa Ahasuweru, Esitere wakamucemera ku ciphikiro caciŵiri. Wakacita mwamahara, ndimo nase ticitirenge.—Zintharika 14:15.
VINTHU VIKAZGOKA
Vinthu vikacitika umo vikenera kucitikira yayi. Hamani wakapayikika pa khuni ilo wakanozga kuti wapayikepo Mordekayi. Ndipo munthu uyo wakati wapayikikenge ndiyo wakimikika kuŵa nduna yikuru. Wuli pakuyowoya za ciŵembu ca kuparanya Ŵayuda? Apa naposo vinthu vikazgoka.
Esitere, munthu wakugomezgeka wakayowoyaposo. Wakanozgeka kufwa ndipo wakiza pamaso pa themba na kuliŵeyelera kuti wasange nthowa yakumazgira ciŵembu ca Hamani. Ahasuweru wakamanya ico wakenera kucita. Ntheura zuŵa lakuti ŵaparanye Ŵayuda likati lafika, wose awo ŵakakhumbanga kuŵaparanya ndiwo ŵakakomeka. Mordekayi wakalangura kuti Ciphikiro ca Purim cicitikenge cilimika na cilimika kukumbukira kuwombokwa kukuru uku. Pakuŵa waciŵiri kwa Themba Ahasuweru, Mordekayi “wakaŵapenjera uwemi ŵanthu ŵa mtundu wakwawo na kuyowoya vya cimango na iwo wose.”—Esther 10:3.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
7:4—Kasi Ŵayuda ŵaparanyikenge mphanyi pakaŵa ‘uheni wuli kwa themba’? Pakuyowoya kuti mphanyi cikaŵa makora kuti Ŵayuda ŵaguliskike nga mbazga, Esitere wakalongora uheni uwo mphanyi ukaŵapo kwa themba para iwo ŵangaparanyika. Ndarama za siliva 10,000 izo Hamani wakalayizga themba zikaŵa zicoko comene pakuyelezgera na izo mphanyi ŵakasanga usange Hamani wakhumbenge kuguliska Ŵayuda kuŵa ŵazga. Kweniso ciŵembu cira cicitikenge mphanyi fumukazi nayo yikakomeka.
7:8—Cifukwa wuli nduna zikabenekelera cisko ca Hamani? Ici cikwenera kuti cikaŵa cilongolero cakuti munthu wakhozgeka soni panji wali pafupi kukomeka. Buku linyake likuti, “kale munthu uyo wali pafupi kukomeka nyengo zinyake ŵakamubenekeleranga mutu.”
8:17—Vikenda wuli kuti “ŵanthu ŵanandi ŵenecaru ŵakazgoka Ŵayuda”? Ŵaperisi ŵanandi ŵakwenera kuti ŵakaphendukira ku Ciyuda, comene pakughanaghana kuti kusinthika kwa dango la kuparanya Ŵayuda ukaŵa ukaboni wakuti Ciuta wakaŵa nawo. Fundo yakuyana waka ndiyo yikucitika pakufiska ucimi uwo ukusangika mu buku la Zekariya. Ucimi uwu ukuti: “Ŵanthu khumi ŵa mafuko gha kayowoyero kose ŵati ŵakore saru ya uyo ndi Muyuda na kuti, Mutizomerezge tilute tose, cifukwa tapulika kuti Ciuta wali namwe.”—Zekariya 8:23.
9:10, 15, 16—Nangauli dango likazomerezga kuyegha vyakuskogha, cifukwa wuli Ŵayuda ŵakaskoghanga yayi? Apa cikulongolerathu kuti iwo comene ŵakakhumbanga kuwombokwa, kusambazga yayi.
Ivyo Tikusambirapo:
6:6-10. “Kujikuzga kukudangilira pharaniko, ndipo mzimu wakujituntha ukudangilira kuwa.”—Zintharika 16:18.
7:3, 4. Kasi tikujiphara kuti ndise Ŵakaboni ŵa Yehova, nangauli para tingacita nthena nyengo zinyake tingatambuzgika?
8:3-6. Tingapempha ŵalara ŵa boma na makhoti kuti ŵativikilire ku ŵalwani ŵithu, nakuti ndico tikwenera kucita.
8:5. Esitere wakacita mwamahara pakuleka kuzunura themba kuti nalo likaŵapo pakulangura kuti ŵanthu ŵakwake ŵaparanyike. Nase tikwenera kuŵa na mahara para tikuyowoya na ŵanthu ŵamazaza.
9:22. Tileke kuluwa ŵakavu awo tikukhala nawo.—Ŵagalatiya 2:10.
Yehova ‘Wazamuwombora na Kuponoska’
Mordekayi wakalongora kuti likaŵa khumbo la Ciuta kuti Esitere waŵe fumukazi. Ŵayuda ŵakati ŵapulika za ciŵembu, ŵakaziŵizga kurya na kulomba wovwiri. Fumukazi yikiza pamaso pa themba kwambura kucemeka ndipo likamupokelera makora nyengo yiliyose. Themba likatondeka kugona tulo pa usiku wa ciŵembu. Ndipo nadi, buku la Esther likulongora umo Yehova wakuzgolera vinthu kuti wawombore ŵanthu ŵake.
Nkhani ya Esitere yikutikhozga comene ise pakuti tikukhala mu “nyengo ya umaliro.” (Daniel 12:4) “Mu mazuŵa gha umaliro,” panji kuumaliro wa nyengo ya umaliro, Satana Dyabulosi, uyo ni Gogi wa Magogi, wazamuhaŵa comene kuwukira ŵanthu ŵa Yehova. Ico wazamukhumba comene nchakuti wazakaparanye petu ŵasopi ŵaunenesko. Kweni nga umo vikaŵira mu nyengo ya Esitere, Yehova ‘wazamuwombora na kuponoska’ awo ŵakumusopa.—Ezekiel 38:16-23; Esther 4:14.
[Cithuzithuzi pa peji 6]
Esitere na Mordekayi pamaso pa Ahasuweru