Ŵakaŵa Ŵacikanga Cifukwa ca Cipulikano na Kopa Ciuta
“Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima; . . . Yehova Ciuta wako wali nawe.”—JOSHUA 1:9.
1, 2. (a) Mu maso gha ŵanthu, kasi Ŵaisrayeli ŵakaŵa ŵakukwana kutonda Ŵakenani? (b) Kasi Joshua wakaphalirika mazgu wuli?
MU CILIMIKA ca 1473 B.C.E., mtundu wa Israyeli ukanozgeka kunjira mu Caru ca Layizgano. Mozesi wakayowoya unonono uwo ukaŵa munthazi, wakaŵakumbuska kuti: ‘Muhanya uno mwambukenge Yordani kukanjira na kupoka ŵamitundu ŵakuru na ŵankhongono kwakuluska imwe, misumba yikuru ya malinga ghatali kufika ku mtambo, ŵanthu ŵakuru na ŵatali, ŵana ŵa Ŵaanaki awo mukapulika lumbiri lwawo, kuti, Kasi ninjani wangima pamaso pa ŵana ŵa Anaki?’ (Duteronome 9:1, 2) Inya, ŵasilikari ŵankhongono aŵa ŵakaŵa ŵakumanyikwa comene. Nakuti mitundu yinyake mu Kenani yikaŵa na ŵasilikari ŵakunozgeka makora, ŵakaŵa na ŵakavalo na magaleta agho ku vingelengele vyake kukaŵa visulo vyakuthwa.—Ŵeruzgi 4:13.
2 Kweni Ŵaisrayeli ŵakaŵa ŵazga, ndipo ŵakaŵa kuti ŵafuma waka mu mapopa umo ŵakakhalamo vilimika makhumi ghanayi. Ntheura mu maso gha ŵanthu, cikaŵa cinonono kuti ŵatonde. Ndipouli, Mozesi wakaŵa na cipulikano, ‘wakalaŵiska’ kwa Yehova uyo wakaŵa panthazi. (Ŵahebere 11:27) Mozesi wakaphalira ŵanthu kuti: “Yehova Ciuta winu ndiye tiwamudangilireni kwambuka pamaso pinu, . . . wamkuŵaparanya na kuŵawiska pasi panthazi pa cisko cinu.” (Duteronome 9:3; Salmo 33:16, 17) Mozesi wakati wafwa, Yehova wakasimikizgira Joshua kuti waŵenge nayo, wakati: ‘Wuka, yambuka Yordani uyu, iwe na ŵanthu aŵa wose ku caru ico nkhuŵapa Ŵaisrayeli. Ntha wamkuŵako munthu wamazaza kwima pamaso pako mazuŵa ghose gha umoyo wako; umo nkhaŵira na Mozesi, ntheura ndimo ndiŵirenge na iwe.’—Joshua 1:2, 5.
3. Kasi nchivici cikamovwira Joshua kuti waŵe na cipulikano ndiposo cikanga?
3 Joshua wakeneranga kuŵazga na kulanguruka mu Dango la Ciuta kweniso kulilondezga, mwakuti Yehova wamovwire na kumulongozga. Yehova wakati: ‘Pakucita ntheura ucitenge nthowa yako yiŵenge ya mwaŵi, ndipo uŵenge wakufikapo. Asi sono ndakuwuzga? Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima; ungopanga nanga nkhuthika lusoko; cifukwa Yehova Ciuta wako wali nawe uko kose ukuya.’ (Joshua 1:8, 9) Cifukwa cakuti Joshua wakapulikira Ciuta, wakaŵa wacikanga na wankhongono, ndipo vinthu vikamwendera makora. Kweni ŵanandi ŵa nthanga yake ŵakapulikira yayi. Ntheura vikaŵayendera makora yayi, ndipo ŵakafwira mu mapopa.
Ŵanthu Ŵambura Cipulikano Ŵakaŵavya Cikanga
4, 5. (a) Kasi mphaci khumi zikapambana wuli na Joshua na Kalebi? (b) Kasi Yehova wakajipulika wuli na ŵanthu ŵambura cipulikano?
4 Vilimika makhumi ghanayi kumanyuma, apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa kufupi na caru ca Kenani, Mozesi wakatuma mphaci 12 kuti zikendere caru. Mphaci khumi zikawerako na wofi, zikati: “Wose awo tikaŵawona mwenemumo mbanthu ŵatali msinkhu. Ndipo tikawonako vinkhara (ŵanthu ŵakuru msinkhu, ŵana ŵa Anaki awo ŵakufuma mwa Ŵanefili); pakuwoneka ise mu maso ghithu nga mbaphanana, ntheura ndimo tikaŵira mu maso ghawo.” Kasi ukaŵa unenesko kuti ŵanthu “wose” ŵakaŵa ŵakuru msinkhu ngati Mbaanaki? Yayi. Kasi Ŵaanaki ŵakababika ku Ŵanefili awo ŵakaŵako pambere cigumula cindacitike? Yayi. Kweni cifukwa cakuti ŵakasazgirako pakuyowoya, ŵanthu ŵakatenthema mu msasa. Nakuti ŵakakhumbanga kuwelera ku Eguputo, ku caru ico ŵakaŵa ŵazga.—Maŵazgo 13:31–14:4.
5 Kweni mphaci ziŵiri, Joshua na Kalebi ŵakanweka kunjira mu Caru ca Layizgano. Iwo ŵakati Ŵakenani “ŵali cingwa cithu; mufwiri wawo wafumako kwa iwo, Yehova wali na ise; mungawopanga iwo.” (Maŵazgo 14:9) Kasi Joshua na Kalebi ŵakajikhwimiskanga waka kwambura cifukwa canadi? Yayi. Iwo pamoza na mtundu wose ŵakawona umo Yehova wakakhozgera soni mtundu wankhongono wa Eguputo, pamoza na ŵaciuta ŵawo apo wakatuma Vilengo Khumi. Kufuma apo, ŵakawona umo Yehova wakabizgira Faro na ŵasilikari ŵake mu Nyanja Yiswesi. (Salmo 136:15) Ntheura cikaŵa cambura kwenelera kuti mphaci khumi na awo ŵakazipulikira ŵawope. Vikamuŵinya comene Yehova, ndipo wakati: “Kasi tiŵawure kupulikana nane kufikira zuŵaci, nanga vimanyikwiro vyose ivyo ndavicita mukati mwawo?”—Maŵazgo 14:11.
6. Kasi cikanga na cipulikano vikwendera lumoza mwanthowa wuli, ndipo mbukaboni wuli uwo tikuwona lero?
6 Yehova wakayowoya kuti ŵanthu ŵara ŵakawopa cifukwa cakuti ŵakaŵavya cipulikano. Inya, cipulikano na cikanga vikwendera lumoza, nakuti mpositole Yohane wakalemba vyakukhwaskana na mpingo wa Ŵakhristu na umoyo wawo wauzimu kuti: “Kutonda kweneuko kwatonda caru nchipulikano cithu.” (1 Yohane 5:4) Lero, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakukwana 6 miliyoni, ŵana na ŵalara, ŵankhongono na ŵambura nkhongono wuwo, ŵakupharazga makani ghawemi pa caru cose capasi, pakuti ŵali na cipulikano nga ni Joshua na Kalebi. Palije mulwani uyo wamanya kucetamiska ŵasilikari ŵankhongono ndiposo ŵacikanga aŵa.—Ŵaroma 8:31.
Lekani “Kuchizuka”
7. Kasi “kuchizuka” cikung’anamuraci?
7 Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakupharazga makani ghawemi gha ufumu na cikanga cifukwa cakuti ŵali na maghanoghano agho wakaŵa nagho Paulosi, uyo wakalemba kuti: “Ise tili ŵamo na awo ŵakuchizuka kuya ku pharaniko cara; kweni tili ŵamo na awo ŵakupulikana kuya ku kuponoska mzimu.” (Ŵahebere 10:39) Mazgu ghakuti “kuchizuka,” umo Paulosi wakaghazunulira apa ghakung’anamura wofi wa nyengo yicoko waka yayi, cifukwa ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵanandi ŵakopa nyengo zinyake. (1 Samuel 21:12; 1 Mathemba 19:1-4) Buku linyake lakulongosora mazgu gha mu Baibolo likuti lizgu ili likung’anamura “kugowozga,” panji “kuwa nkhumbi na kuleghelezga unenesko.” Pakuyowoya za kuwelera nyuma pakuteŵetera Ciuta, buku ili likusazgirapo kuti lizgu lakuti “kuchizuka” likuyana na lakuti “kukhwinyatiska, umo ŵakucitira na thanga panji salu pa boti mwakuti lileke kwenda luŵiro.” Awo ŵali na cipulikano cakukhora ŵakughanaghanapo yayi kuti “ŵagowozgeko” usange kwawuka suzgo, kwali ŵalwani ŵakuŵasuzga, kwali ŵakulwara, panji ŵakuyezgeka mwanthowa yinyake. Kweni ŵakulutilira kuteŵetera Yehova pakumanya kuti wakuŵapwelelera, ndipo wakumanya masuzgo ghawo. (Salmo 55:22; 103:14) Kasi namwe muli na cipulikano cantheura?
8, 9. (a) Kasi Yehova wakakuzga wuli cipulikano ca Ŵakhristu ŵakwamba? (b) Kasi tingakhozga wuli cipulikano cithu?
8 Nyengo yinyake ŵapositole ŵakawona kuti cipulikano cawo cikaŵa cicoko, ndipo ŵakati kwa Yesu: “Mukuzge cipulikano cithu.” (Luka 17:5) Ŵakalomba na mtima wose ndipo ŵakazgoreka, comenecomene pa Pentekoste mu 33 C.E. apo mzimu utuŵa uwo ŵakalayizgika ukiza pa ŵasambiri, ndipo ukaŵawovwira kupulikiska makora Mazgu na khumbo la Ciuta. (Yohane 14:26; Milimo 2:1-4) Cipulikano cawo cikakhora, ndipo ŵasambiri ŵakayamba nchito ya kupharazga. Nangauli ŵakasuskikanga, ŵakapharazga makani ghawemi mu “cakwatika cose kusi ku mtambo.”—Ŵakolose 1:23; Milimo 1:8; 28:22.
9 Kuti tikhozge cipulikano cithu na kulutilira mu uteŵeti withu, nase tikwenera kusambira na kulanguruka mu Malemba na kulomba mzimu utuŵa. Kuti tiŵe na cipulikano ico cikutipa cikanga, umo vikaŵira kwa Joshua, Kalebi, na Ŵakhristu ŵakwamba mwakuti tizizipizge na kutonda nkhondo yauzimu, tizomerezge unenesko wa Ciuta kuti unjire mu maghanoghano na mitima yithu.—Ŵaroma 10:17.
Cipulikano Nchigomezgo Waka Yayi
10. Kasi cipulikano canadi cikung’anamura vinthu wuli?
10 Umo tawonera mu nkhani za ŵanthu ŵakugomezgeka ŵakale, cipulikano ico cikupeleka cikanga na cizizipizgo nkhugomezga waka mwa Ciuta yayi. (Yakobe 2:19) Kuti tiŵe naco, tikwenera kumumanya makora Yehova kuti ni munthu wanadi, na kutamira mwa iyo. (Salmo 78:5-8; Zintharika 3:5, 6) Cikung’anamura kugomezga na mtima wose kuti para tikulondezga malango na fundo za Ciuta, ise ndise tikwandula. (Yesaya 48:17, 18) Kweniso cipulikano cikung’anamura kukhorwa kuti Yehova wafiskenge ivyo walayizga, nakuti wakuŵapa njombe “ŵeneawo ŵakumupenja.”—Ŵahebere 11:1, 6; Yesaya 55:11.
11. Kasi Joshua na Kalebi ŵakatumbikika wuli cifukwa ca cipulikano na cikanga cawo?
11 Cipulikano cantheura cikutina yayi. Cikukura apo tikulondezga unenesko na “kuceta” vyandulo vyake, para tikuwona kuti malurombo ghithu ghakuzgoreka, na para tikuwona ukaboni wakuti Yehova wakutilongozga pa umoyo withu. (Salmo 34:8; 1 Yohane 5:14, 15) Tikukayika yayi kuti cipulikano ca Joshua na Kalebi cikakura apo ŵakawonanga uwemi wa Ciuta. (Joshua 23:14) Wonani fundo izi: Ŵakapona pa ulendo wa vilimika makhumi ghanayi mu mapopa, umo Yehova wakalayizgira. (Maŵazgo 14:27-30; 32:11, 12) Nawo ŵakacitako nchito ya kuthereska ŵanthu ŵa mu Kenani iyo yikatora vilimika vinkhondi na cimoza. Paumaliro, ŵakakondwa na umoyo utali ndiposo wankhongono, nakuti ŵakapoka viharo vyawo. Yehova wakuŵatumbika comene awo ŵakumuteŵetera mwakugomezgeka ndiposo mwacikanga!—Joshua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
12. Kasi Yehova ‘wakukwezga’ wuli mazgu ghake?
12 Cisungusungu ca Ciuta kwa Joshua na Kalebi cikutikumbuska mazgu gha wamasalmo uyo wakati: “Mwakwezga . . . mazgu ghinu pacanya pa vyose.” (Salmo 138:2) Para Yehova walayizga kanthu mu zina lake, ndipo layizgo lafiskika, mazgu ghake ‘ghakukwezgeka,’ pakuti ghakufiskika kwakuluska ivyo vyalindizgikanga. (Ŵaefeso 3:20) Inya, Yehova wakuŵapusika yayi awo ‘ŵakujikondweska’ mwa iyo.—Salmo 37:3, 4.
Munthu Uyo “Wakamukondweska Ciuta”
13, 14. Cifukwa wuli Enoki wakenera kuŵa na cipulikano na cikanga?
13 Tingasambira vinandi pa nkhani ya cipulikano na cikanga para tingawona umo wakacitira Enoki, uyo wakaŵako pambere Cikhristu cindayambe. Pambere Enoki wandayambe kucima, wakwenera kuti wakamanya kuti cipulikano na cikanga cake viyezgekenge. Wakamanya wuli? Wakamanya cifukwa Yehova wakayowoya kale mu Edeni kuti paŵenge ulwani panji thinkho pakati pa awo ŵateŵeterenge Ciuta na awo ŵateŵeterenge Satana Dyabulosi. (Genesis 3:15) Kweniso Enoki wakamanya kuti thinkho ili likawoneka apo Kayini wakakoma munung’una wake Abelu. Adamu wakakhala vilimika pafupifupi 310 Enoki wakati wababika.—Genesis 5:3-18.
14 Nangauli Enoki wakamanya kuti ndimo viŵirenge, wakaŵa na cikanga, ndipo “wakendanga na Ciuta” nakuti wakasuska “vinonono” ivyo ŵanthu ŵakamunena Yehova. (Genesis 5:22; Yuda 14, 15) Ŵanandi ŵakwenera kuti ŵakamutinkha Enoki cifukwa cakuti wakimira kusopa kwaunenesko mwacikanga, ndipo ŵakakhumbanga kumukoma. Ntheura Yehova wakathaska nchimi yake ku ulwilwi wa nyifwa. Yehova wakati wamuphalira Enoki kuti “wakamukondweska Ciuta,” “wakamutora” apo wakawonanga mboniwoni, ndipo wakafwa.—Ŵahebere 11:5, 13; Genesis 5:24.
15. Kasi ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakusambirako vici kwa Enoki?
15 Paulosi wakati wayowoya kuti Enoki wakatoreka, wakawerezgapo kuzirwa kwa cipulikano, wakati: “Nchambura macitiko kumukondweska [Ciuta] kwambura cipulikano.” (Ŵahebere 11:6) Cipulikano cikamupa cikanga Enoki kuti wende na Yehova na kupharazga uthenga wa ceruzgo ku ŵanthu ŵambura kopa Ciuta. Apa Enoki wakalongora makora umo nase tingacitira. Tili na nchito yakuyana waka iyo tikwenera kucita mu caru ico cikutinkha kusopa kwaunenesko ndipo cazura na uheni wa mtundu uliwose.—Salmo 92:7; Mateyu 24:14; Civumbuzi 12:17.
Cikanga Cifukwa ca Kopa Ciuta
16, 17. Kasi Obadiya wakaŵa njani, ndipo wakaŵa mu suzgo wuli?
16 Padera pa cipulikano, cinyake ico cikovwira kuŵa na cikanga nkhopa Ciuta. Tiyeni tiwone umo wakacitira munthu wakopa Ciuta uyo wakaŵako mu mazuŵa gha nchimi Eliya na Themba Ahabu, ilo likawusanga ufumu wa kumpoto wa Israyeli. Apo Ahabu wakawusanga, ŵanthu ŵanandi ŵakasopanga Bala mu ufumu wa kumpoto. Nakuti kukaŵa nchimi 450 za Bala, na nchimi 400 za cikozgo. Nchimi izi ‘zikaryanga pa gome la Yezebeli,’ muwoli wa Ahabu.—1 Mathemba 16:30-33; 18:19.
17 Yezebeli wakaŵa mulwani wa Yehova, wakayezgayezga kumazga cisopo caunenesko mu caru ico. Wakakomapo nchimi zinyake za Yehova, nakuti wakayezga kuti wakome Eliya, kweni Ciuta wakamusoka Eliya ndipo wakacimbilira ku sirya linyake la Yordani. (1 Mathemba 17:1-3; 18:13) Kasi mukuwona umo cikaŵira cakusuzga kuskepelera ku cisopo caunenesko mu ufumu wa kumpoto nyengo iyo? Nakuti mukughanaghana kuti vikaŵa wuli usange munthu wakagwiranga nchito mu nyumba ya themba? Ndimo vikaŵira na munthu wakopa Ciuta Obadiya,a uyo wakaŵa muteŵeti mulara mu nyumba ya Ahabu.—1 Mathemba 18:3.
18. Cifukwa wuli Obadiya wakaŵa musopi wapadera wa Yehova?
18 Obadiya wakwenera kuti wakaŵa wakucenjera ndiposo wavinjeru pakusopa Yehova. Iyo wakathera yayi. Nakuti lemba la 1 Mathemba 18:3 likutiphalira kuti: “Obadiya uyu [wakaŵa] wakopa Yehova comene.” Inya, Obadiya wakawopanga Ciuta mwakupambana na ŵanji! Wofi uwu ukamupa cikanga, ndipo wakalongora cikanga Yezebeli wakati wakoma waka nchimi za Yehova.
19. Kasi Obadiya wakacita vici kulongora kuti wakaŵa wacikanga?
19 Tikuŵazga kuti: ‘Kukaŵa ntheura para Yezebeli wakakomanga nchimi za Yehova, Obadiya wakatora nchimi makumi khumi na kuzibisa makumi ghankhondighankhondi mu mphanji, ndipo wakazilera na vingwa na maji.’ (1 Mathemba 18:4) Ghanaghanirani waka umo cikaŵira cakofya kulyeska ŵanthu 100 mwakubisa! Obadiya wakenera kugwentha Ahabu na Yezebeli pera yayi kuti ŵaleke kumanya ivyo wakacitanga, kweniso nchimi zitesi 850 izo zikizanga ku nyumba ya themba. Ndiposo mu caru mukaŵa ŵanthu ŵanandi awo ŵakasopanga Bala, ŵakuzirwa na ŵambura kuzirwa wuwo. Tikukayika yayi kuti ŵanthu aŵa ŵakatenge ŵasangirengepo mwaŵi kuti ŵavumbure Obadiya mwakuti ŵatemweke na themba ndiposo fumukazi. Nangauli ndimo vikaŵira, Obadiya wakapwelelera nchimi za Yehova mwacikanga. Kopa Ciuta nchikhuŵirizgo cankhongono comene!
20. Kasi Obadiya wakawovwirika wuli na kopa Ciuta, ndipo ivyo wakacita vyamovwirani wuli?
20 Pakuti Obadiya wakalongora cikanga cifukwa ca kopa Ciuta, Yehova wakwenera kuti wakamuvikilira ku ŵalwani ŵake. Lemba la Zintharika 29:25 likuti: ‘Kopa ŵanthu kukuthya msampha, kweni uyo wakugomezga Yehova wasungikenge.’ Obadiya wakaŵa munthu nga ndise; wakawopanga kukoreka na kukomeka, umo nase tikatenge tiwoperenge. (1 Mathemba 18:7-9, 12) Kweni cifukwa ca kopa Ciuta, wakaŵa na cikanga ndipo wakalekerathu kopa ŵanthu. Tose tikusambirako kwa Obadiya, comene awo ŵangakakika panji kukomeka cifukwa ca kusopa Yehova. (Mateyu 24:9) Mphanyi tose talimbikira kuteŵetera Yehova “pamoza na nchindi na wofi.”—Ŵahebere 12:28.
21. Kasi tizamuwona fundo wuli mu nkhani yakulondezgapo?
21 Kweni cikanga cikwiza cifukwa ca cipulikano na kopa Ciuta pera yayi; citemwa naco cikovwira comene. Paulosi wakalemba kuti: “Ciuta kuti wakatipa mzimu wa wofi cara; kweni wa nkhongono na wa kutemwa na wa kuziza.” (2 Timote 1:7) Mu nkhani yakulondezgapo, tizamuwona umo citemwa cingatovwilira kuti titeŵetere Yehova mwacikanga mu nyengo zinonono izi.—2 Timote 3:1.
[Mazgu ghamusi]
a Uyu wakaŵa nchimi Obadiya yayi.
Kasi Mungazgora?
• Kasi nchivici cikawovwira Joshua na Kalebi kuti ŵaŵe ŵacikanga?
• Kasi cipulikano canadi nchivici?
• Cifukwa wuli Enoki wakaŵa wacikanga pakupharazga uthenga wa ceruzgo wa Ciuta?
• Kasi kopa Ciuta kukovwira wuli kuti cikanga cikure?
[Cithuzithuzi pa peji 15]
Yehova wakalangura Joshua kuti: “Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima”
[Cithuzithuzi pa peji 17]
Enoki wakayowoya mazgu gha Ciuta mwacikanga