Ico Kutemwa Mzengezgani Withu Cikung’anamura
“Utemwenge munyako nga ndi wamwene.”—MATEYU 22:39.
1. Kasi tikulongora wuli kuti tikutemwa Ciuta?
KASI Yehova wakukhumbaci kwa awo ŵakumusopa? Yesu wakazgora fumbo ili, mu mazgu ghacoko na ghapusu, kweni ghakuzirwa comene. Iyo wakati dango likuru ndakuti titemwenge Yehova na mtima withu wose, na umoyo withu wose, na vinjeru vithu vyose, na nkhongono zithu zose. (Mateyu 22:37; Marko 12:30) Nga ni umo tikawonera mu nkhani iyo yajumpha, kutemwa Ciuta kukusazgapo kumupulikira na kusunga malango ghake cifukwa ca citemwa ico wali kutilongora. Wose awo ŵakutemwa Ciuta, kucita khumbo lake ni mphingu yayi, kukuŵapa cimwemwe.—Salmo 40:8; 1 Yohane 5:2, 3.
2, 3. Cifukwa wuli tikwenera kupulikira dango la kutemwa ŵazengezgani ŵithu, ndipo ni mafumbo wuli agho ghakufumbika?
2 Yesu wakati dango laciŵiri likuyana na lakwamba. Iyo wakati: “Utemwenge munyako nga ndi wamwene.” (Mateyu 22:39) Dango ili ndilo tidumbiskanenge sono. Cifukwa wuli? Tikukhala mu nyengo iyo ŵanthu ŵanandi mbakujikuzga, ndipo ŵali na citemwa ca upusikizgi. Mu mazgu ghake ghakukhwaskana na “mazuŵa gha ku umaliro,” mpositole Paulosi wakalemba kuti ŵanthu ŵazamutemwa ŵanyawo yayi, kweni ŵazamuŵa ŵakujitemwa, ŵakutemwa ndarama, na vyakusekereska. Ŵanandi ŵazamuŵa “ŵambura kutemwa” ŵanyawo panji “ŵazamutemwanga mbumba zawo yayi” nga ni umo Baibolo linyake likuyowoyera. (2 Timote 3:1-4) Yesu Khristu wakayowoyerathu kuti: “Ŵanandi . . . ŵamkupelekana, na kutinkhana. . . . Kutemwa kwa ŵanandi kuti kuzizimenge.”—Mateyu 24:10, 12.
3 Ndipouli, wonani kuti Yesu wakayowoya kuti citemwa ca waliyose cizamuzizima yayi. Nyengo zose pakuŵa ŵanji awo ŵakulongora citemwa ico Yehova wakukhumba. Awo ŵakutemwa nadi Yehova ŵakuyezgayezga kuwona ŵanji nga ni umo iyo wakuŵawonera. Kweni kasi ŵazengezgani ŵithu awo tikwenera kuŵatemwa mbanjani? Kasi tikwenera kulongora wuli citemwa ku ŵazengezgani ŵithu? Malemba ghangatovwira kuzgora mafumbo ghakuzirwa agha.
Kasi Mzengezgani Wane Ni Njani?
4. Mwakuyana na Leviticus cipaturo 19, kasi mbanjani ŵanyake awo Ŵayuda ŵakenera kuŵatemwa?
4 Apo wakaphaliranga Mfarisi kuti dango laciŵiri nda kutemwa mzengezgani nga ni umo munthu wakujitemwera yekha, Yesu wakayowoyanga za dango ilo likapika ku Ŵaisrayeli. Lili kulembeka pa Leviticus 19:18. Mu cipaturo ici, Ŵayuda ŵakaphalilika kuti padera pa Ŵaisrayeli ŵanyawo, ŵakenera kuwona ŵanji nga mbazengezgani ŵawo. Lev. 19 Vesi 34 likuti: “Mulendo uyo wakukhalilira namwe waŵenge nga njumoza wakubabiwira mukati mwinu, ndipo umutemwe umo ukujitemwera wekha; cifukwa imwe mukaŵa ŵalendo mu caru ca Eguputo.” Mwantheura, nanga ni awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi, comenecomene awo ŵakang’anamukira ku Ciyuda, ŵakenera kutemweka.
5. Kasi Ŵayuda ŵakalipulika wuli dango lakuti ŵatemwenge ŵazengezgani ŵawo?
5 Ndipouli, ŵalongozgi Ŵaciyuda ŵa mu nyengo ya Yesu ŵakawona nkhani iyi mwakupambanako. Ŵanyake ŵakasambizganga kuti mazgu ghakuti “munyako” na “mzengezgani” ŵakaŵa Ŵayuda pera. Awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi ŵakenera kutinkhika. Ŵasambizgi aŵa ŵakaghanaghananga kuti awo ŵakusopa Ciuta ŵakwenera kutinkha awo ŵakuleka kumusopa. Buku linyake likati: “Mukhaliro uwu ukakhuŵilizganga kuti thinkho lileke kumara.”
6. Kasi ni fundo ziŵiri zi, izo Yesu wakayowoya zakukhwaskana na kutemwa ŵazengezgani?
6 Pa Upharazgi wake wa pa Phiri, Yesu wakayowoyapo za awo ŵakwenera kutemweka. Iyo wakati: “Mwapulika kuti kukaneneka, Utemwenge mzengezgani wako, ndipo utinkhenge mulwani wako: kweni Ine nkhumunenerani, Temwani ŵalwani ŵinu, ndipo muŵarombere awo ŵakumuzikizgani; mwakuti muŵenge ŵana ŵa Ŵawiskemwe ŵa kucanya: pakuti ŵakukwezgera dazi lawo pa ŵaheni na ŵawemi, ndipo ŵakurokweska vura pa ŵarunji na pa ŵakubendera.” (Mateyu 5:43-45) Apa Yesu wakayowoya fundo ziŵiri. Yakwamba, Yehova ni mupi ndiposo ngwalusungu ku ŵanthu ŵawemi na ŵaheni. Yaciŵiri, tikwenera kulondezga ciyelezgero cake.
7. Kasi tikusambirapo vici pa ntharika ya Musamariya muwemi?
7 Nyengo yinyake, mumanyi malango munyake wa Ciyuda wakafumba Yesu kuti: “Mzengezgani wane ndi njani?” Yesu wakazgora mwa kulongosora ntharika ya Musamariya uyo wakasanga Muyuda watimbika, na kupokeka ivyo wakaŵa navyo. Nangauli Ŵayuda ŵakatinkhanga Ŵasamariya, kweni Musamariya uyu wakamukaka mabamba na kuluta nayo ku nyumba ya ŵalendo, kuti ŵakamupwelelere. Kasi sambiro ndakuti wuli? Kutemwa ŵazengezgani kukusazgapo kutemwa ŵanthu wose m’malo mwa kutemwa waka ŵanthu awo mbamtundu withu, ŵa mu caru cithu, panji awo tikusopa nawo.—Luka 10:25, 29, 30, 33-37.
Ico Kutemwa Mzengezgani Withu Cikung’anamura
8. Kasi lemba la Leviticus cipaturo 19 likuyowoyaci za umo citemwa cikenera kulongolekera?
8 Kutemwa mzengezgani ndiposo kutemwa Ciuta, ni maghanoghano waka yayi, kweni kukusazgapo vyakucita. Nchakuzirwa kuwonaso dango lakulembeka pa Leviticus cipaturo 19 ilo likuciska ŵanthu ŵa Ciuta kutemwa ŵazengezgani ŵawo nga ni umo ŵakujitemwera ŵekha. Mu cipaturo ici, tikuŵazga kuti Ŵaisrayeli ŵakalangulika kuti ŵapengeko ŵanthu ŵakusuzgika panji ŵalendo ivyo ŵavuna. Ŵakazomerezgekanga yayi kwiba, kuteta, panji kucita mwaupusikizgi. Pakweruzga milandu, Ŵaisrayeli ŵakenera kutemwera yayi. Nangauli ŵakenera kupeleka nchenyo usange nkhwakukhumbikwa kucita nthena, kweni ŵakaphalirika kuti: “Ungatinkhanga mwanamunyako mu mtima wako.” Malango agha na ghanyake, ghakazikika mu mazgu ghakuti: “Utemwenge mzengezgani wako nga ni umo ukujitemwera wekha.”—Leviticus 19:9-11, 15, 17, 18.
9. Cifukwa wuli Yehova wakalangura kuti Ŵaisrayeli ŵajipature ku mitundu yinyake?
9 Nangauli Ŵaisrayeli ŵakenera kutemwa ŵazengezgani ŵawo, kweni ŵakeneraso kujipatura ku awo ŵakasopanga ŵaciuta ŵatesi. Yehova wakaŵacenjezga za uheni na masuzgo agho ghangaŵapo cifukwa ca kwendezgana nawo. Mwaciyelezgero, kukhwaskana na mitundu iyo Ŵaisrayeli ŵakayangako kukayipoka caru, Yehova wakaŵalangura kuti: “Mungatolerananga nawo nthengwa. Mungamupanga mwana mwanalume ŵa iwo mwana mwanakazi wako, panji kutolera mwana wako mwanalume mwana mwanakazi wa iwo. Cifukwa tiwaŵapatuske ŵana ŵinu kuleka kulondezga ine mwakuti ŵateŵetere ŵaciuta ŵanyake; ntheura ukali wa Yehova ugolere kwimikana namwe.”—Duteronome 7:3, 4.
10. Kasi tikwenera kuŵambara vici?
10 Mwakuyana waka, Ŵakhristu ŵakuŵambara kuŵa pa ubwezi na ŵanthu awo ŵangalopweska cipulikano cawo. (1 Ŵakorinte 15:33) Tikucenjezgeka kuti: “Mungakakikanga goliwori lakupambanapambana pamoza na ŵambura kupulikana,” kung’anamura ŵanthu awo tikusopa nawo yayi. (2 Ŵakorinte 6:14) Kweniso Ŵakhristu ŵakulangulika kutora panji kutengwa “mu fumu pera.” (1 Ŵakorinte 7:39) Ndipouli, ici cikung’anamura kuti tinyozenge awo tikuleka tikusopa nawo Yehova yayi. Yesu wakafwira ŵakwananga, ndipo ŵanandi awo ŵakacitanga vinthu viheni ŵali kusintha na kuphemana na Ciuta.—Ŵaroma 5:8; 1 Ŵakorinte 6:9-11.
11. Kasi ni mwauli umo tingalongolera citemwa ku awo ŵakuteŵetera Yehova yayi, ndipo cifukwa wuli?
11 Pa nkhani ya kutemwa awo ŵakuleka kuteŵetera Ciuta, tikwenera kulondezga umo Yehova wakucitira. Nangauli Ciuta wakutinkha uheni, kweni wakulongora lusungu mwa kuŵapa mwaŵi ŵanthu awo wakucita viheni kuti ŵang’anamuke na kupokera umoyo wamuyirayira. (Ezekiel 18:23) Yehova wakukhumba “kuti wose ŵafikeko ku cing’anamuka mu mtima.” (2 Petros 3:9) Ni khumbo lake kuti “ŵanthu wose ŵaponoskeke, na kufikapo pa kumanya unenesko.” (1 Timote 2:4) Lekani Yesu wakaŵaphalira ŵalondezgi ŵake kuti ŵapharazgenge na kusambizga ŵanthu ŵa “mitundu yose.” (Mateyu 28:19, 20) Para tikucitako nchito iyi, tikulongora kuti tikutemwa Ciuta na ŵanyithu, enya, nanga ŵangaŵa ŵalwani ŵithu!
Kutemwa Ŵakhristu Ŵanyithu
12. Kasi mpositole Yohane wakalembaci za kutemwa ŵabali ŵithu?
12 Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Tiŵacitire wose uwemi, comenecomene awo mba mbumba ya cipulikano.” (Ŵagalatiya 6:10) Ise Ŵakhristu tili na udindo wa kulongora citemwa ku ŵa m’mbumba ya cipulikano, ŵabali na ŵadumbu ŵithu ŵauzimu. Kasi citemwa ici nchakuzirwa wuli? Mpositole Yohane wakalemba kuti: “Yose uyo wakutinkha mbali wake nchikozi [uyo wakukoma ŵanthu] . . . Usange munthu wakuti, Nkhutemwa Ciuta, ndipo wakutinkha mbali wake, ndi mutesi: cifukwa uyo wakuwura kumutemwa mbali wake uyo wakumuwona, walije kumanya kumutemwa Ciuta uyo walije kumuwona.” (1 Yohane 3:15; 4:20) Mazgu agha ngankhongono. Yesu Khristu wakagwiliskira nchito mazgu ghakuti “mbanda” panji wakukoma, na “mutesi” kuyowoya Satana Dyabulosi. (Yohane 8:44) Tingakhumba yayi kumanyikwa na mazina agha!
13. Kasi ni mwauli umo tingalongolera citemwa ku ŵasopi ŵanyithu?
13 Ŵakhristu ŵaunenesko ‘ŵakusambizgika na Ciuta kutemwana.’ (1 Ŵatesalonika 4:9) Tileke kutemwa “na mazgu panji na lulimi kweni titemwenge na milimo na unenesko.” (1 Yohane 3:18) Kutemwa kwithu “kuŵe kwambura upusikizgi.” (Ŵaroma 12:9) Citemwa cikutipangiska kuti tiŵe ŵalusungu, ŵakugowokera, ŵakuzizipizga, ŵambura sanji, kujilumba, kutukumuka nesi kughanaghanira vithu pera. (1 Ŵakorinte 13:4, 5; Ŵaefeso 4:32) Cikuticiska kuti ‘titeŵeterane.’ (Ŵagalatiya 5:13) Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti ŵatemwanenge nga ni umo iyo wakaŵatemwera. (Yohane 13:34) Mkhristu wakwenera kujipeleka kutaya umoyo wake m’malo mwa ŵasopi ŵanyake usange kungaŵa kwakwenelera kucita nthena.
14. Kasi tingalongora wuli citemwa mu mbumba?
14 Citemwa cikwenera kulongoleka mu mbumba ya Mkhristu comenecomene pakati pa mfumu na muwoli. Nthengwa mbubwezi ukuru comene, mwakuti Paulosi wakati: “Ŵafumu nawoso ŵakwenelera kutemwa ŵawoli ŵawo na ŵawo nga ni mathupi ghawo na ghawo.” Wakasazgirapo kuti: “Uyo wakutemwa muwoli wake na wake wakujitemwa.” (Ŵaefeso 5:28) Tikuwona kuti Paulosi wakawerezga ulongozgi uwu pa Ŵaefeso 5:33. Mfumu uyo wakutemwa muwoli wake wangacita yayi ivyo Ŵaisrayeli ŵa mu nyengo ya Malaki ŵakacitanga awo ŵakaŵa ŵambura kugomezgeka ku ŵawoli ŵawo. (Malaki 2:14) Wamupwelelerenge muwoli wake. Wamutemwenge nga ni umo Khristu wakutemwera mpingo. Citemwa cikupangiska muwoli kucindika mfumu wake.—Ŵaefeso 5:25, 29-33.
15. Kasi citemwa ico tikulongora ku ŵabali ŵithu mu ivyo tikuŵacitira, cikupangiska ŵanji kuyowoyaci na kucita vici?
15 Nadi, citemwa nchimanyikwiro ca Ŵakhristu waunenesko. Yesu wakati: “Na ceneici ndico ŵanthu wose ŵati ŵamanyirenge kuti muli ŵasambiri ŵane, para mukutemwana.” (Yohane 13:35) Para tikutemwana, ŵanthu ŵasendelerenge kwa Ciuta uyo ise tikumutemwa na kumuyimira. Mwaciyelezgero, ku Mozambique kuli kufuma lipoti ilo likulongosora za mbumba ya Ŵakaboni. Likuti: “Tindawonepo cinthu nga ni ici. Namise kukaŵa cimphepo cikuru na vula ya malibwe. Cimphepo ici cikapasura nyumba yithu. Apo ŵabali ŵa ku mipingo yapafupi ŵakiza na kutovwira kuzenga nyumba yithu, ŵazengezgani ŵithu ŵakazizwa comene, ŵakati: ‘Cisopo cinu nchiwemi comene. Ise tindapokerepo covwiro canthena ici kufuma ku chalichi lithu.’ Tikajura Baibolo na kuŵalongora lemba la Yohane 13:34, 35. Ŵazengezgani ŵithu ŵanandi sono ŵakusambira Baibolo.”
Kutemwa Munthu Waliyose Payekha
16. Kasi pali mphambano wuli pakati pa kutemwa ŵanthu wose na kutemwa munthu waliyose payekha?
16 Nchipusu kutemwa ŵazengezgani ŵithu wose pamoza. Kweni kutemwa munthu waliyose payekha nkhwakusuzga. Mwaciyelezgero, ŵanthu ŵanyake ŵakulongora citemwa ku ŵazengezgani mwa kupeleka vyawanangwa kwizira mu mawupu agho ghakovwira ŵanthu. Inya, cingaŵa cipusu kuyowoya waka kuti tikutemwa ŵanyithu, kweni tikutondeka kutemwa munthu uyo tikugwira nayo nchito uyo watikhuŵazga, panji uyo tikukhala nayo pafupi uyo wakupwelerako yayi za ise panji wakutinyanyara.
17, 18. Kasi Yesu wakalongora wuli citemwa kwa munthu waliyose payekha, ndipo na cilato wuli?
17 Pa nkhani ya kutemwa munthu waliyose payekha, tikusambira kwa Yesu uyo wakalongora mikhaliro ya Ciuta. Nangauli wakiza pa caru kuti wazakamazge kwananga kwa ŵanthu wose, kweni wakalongora citemwa ku munthu waliyose payekha, nga nkhu mwanakazi uyo wakalwaranga, munthu wavyoni, na mwana. (Mateyu 9:20-22; Marko 1:40-42; 7:26, 29, 30; Yohane 1:29) Mwakuyana waka, tikulongora citemwa ku ŵazengezgani ŵithu na umo tikucitira na munthu waliyose uyo tikukumana nayo zuŵa na zuŵa.
18 Ndipouli, tingaluwanga yayi kuti tikutemwa ŵazengezgani ŵithu cifukwa cakuti tikutemwa Ciuta. Nangauli Yesu wakawovwiranga ŵakavu, wakacizganga ŵalwari, wakaryeska ŵanjara, na kusambizga, wakacitanga vyose ivi kuti wawovwire ŵanthu kuphemana na Ciuta. (2 Ŵakorinte 5:19) Yesu wakacita vyose ku ucindami wa Ciuta, wakaluwa yayi kuti wakimiranga Ciuta uyo wakamutemwanga. (1 Ŵakorinte 10:31) Mwakulondezga ciyelezgero ca Yesu, nase tingalongora citemwa ceneko ku ŵazengezgani ŵithu kweni kwambura kuŵa cigaŵa ca caru ca ŵanthu ŵaheni.
Kasi Tikutemwa Wuli Ŵazengezgani Ŵithu nga ni Umo Tikujitemwera Taŵene?
19, 20. Kasi cikung’anamuraci kutemwa ŵazengezgani ŵithu nga ni umo tikujitemwera taŵene?
19 Yesu wakati: “Utemwenge munyako nga ndi wamwene.” Mwakawiro tikujipwelelera na kujicindika. Kuŵenge kuti ndimo viliri yayi mphanyi dango ili likugwira nchito viŵi yayi. Kujitemwa kwakwenelera uko kukuyowoyeka apa, tileke kukutimbanizga na kujitemwa uko wakazunura mpositole Paulosi pa 2 Timote 3:2. Kweni nkhujicindika mwakwenelera. Nkhwantha yinyake ya Baibolo yikayowoya kuti “nkhujitemwa mwakwenelera, kuti nkhujiwona wapacanya comene yayi, nesi wapasi comene.”
20 Kutemwa ŵanyithu nga ni umo tikujitemwera taŵene kukung’anamura kuwona ŵanji nga ni umo ise tikukhumbira kuti ŵanji ŵatiwonerenge. Yesu wakati: “Ntheura vyose ivyo mukukhumba kuti ŵanthu ŵamucitirani, vyeneivyo namwe muŵacitirenge.” (Mateyu 7:12) Wonani kuti Yesu wakang’anamuranga kuti tighanaghanenge ivyo ŵanyithu ŵakaticitira na kuŵawezgera yayi. M’malo mwake, tikwenera kughanaghanira umo ise tikukhumbira kuti ŵanyithu ŵaticitirenge, ndimo nase tiŵacitirenge. Wonaniso kuti Yesu wakayowoya kuti titemwenge ŵabwezi na ŵabali ŵithu Ŵacikhristu pera yayi. Wakagwiliskira nchito lizgu lakuti “ŵanthu,” kulongora kuti tikwenera kucita nthena ku ŵanthu wose, waliyose uyo takumana nayo.
21. Para tikutemwa ŵanyithu, kasi tikulongoraci?
21 Kutemwa ŵanyithu kutivikilirenge kuti tileke kucita uheni. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Cifukwa [malango] agha ghakuti, Ungaleŵanga, Ungakomanga, Ungibanga, Ungadokeranga, na malango ghanyake usange ghalipo, ghakulungana mu kayowoyero aka, kakuti, Utemwenge mzengezgani wako nga ndiwe wamwene. Kutemwa kuti kukumucitira uheni mzengezgani wake cara.” (Ŵaroma 13:9, 10) Citemwa citipangiskenge kuti tipenje nthowa za umo tingacitira uwemi ku ŵanyithu. Para tikutemwa ŵanyithu, tikulongora kuti nase tikutemwa uyo wakalenga munthu mu cikozgo Cake, Yehova Ciuta.—Genesis 1:26.
Kasi Mungazgora Wuli?
• Kasi tikwenera kutemwa njani ndipo cifukwa wuli?
• Kasi tingalongora wuli citemwa ku awo ŵakuteŵetera Yehova yayi?
• Kasi Baibolo likulongosora kuti tikwenera kuŵa na citemwa wuli ku ŵabali ŵithu?
• Kasi cikung’anamuraci kutemwa ŵazengezgani ŵithu nga ni ise taŵene?
[Cithuzithuzi pa peji 24]
“Mzengezgani wane ndi njani?”
[Cithuzithuzi pa peji 27]
Yesu wakutemwa munthu waliyose payekha