Temwani Ciuta Uyo Wakumutemwani
“Utemwenge Yehova Ciuta wako na mtima wako wose, na mzimu [umoyo] wako wose, na vinjeru vyako vyose.”—MATEYU 22:37.
1, 2. Kasi cingaŵa civici ico cikacitiska kuti paŵe fumbo lakukhwaskana na dango likuru?
PAKAŴA fumbo ilo Ŵafarisi ŵa mu nyengo ya Yesu ŵakwenera kuti ŵakakwesananga. Pa malango ghakujumpha 600 agho ghakaŵa mu Dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi, kasi lakuzirwa comene likaŵa ndi? Kasi likaŵa dango la kupeleka sembe? Dango ili likaŵa lakuzirwa nadi, cifukwa ŵakapelekanga sembe kuti ŵagowokereke zakwananga ndiposo kuti ŵamuwonge Ciuta. Panji dango lakuzirwa comene likaŵa la ukotoli? Naloso likaŵa nadi lakuzirwa, pakuti ukotoli ukaŵa cimanyikwiro ca phangano ilo Yehova wakapanga na Abrahamu.—Genesis 17:9-13.
2 Kweniso ŵakwenera kuti ŵakaghanaghananga kuti dango lililose ilo Ciuta wali kupeleka ndakuzirwa. Ntheura cikatenge ciŵenge ciwemi yayi kudumura kuti dango linyake ndakuzirwa comene kuluska ghanyake, nangauli ghanyake ghakaŵa nga ni para ngakuzirwa pacoko. Ŵafarisi ŵakaghanaghana kuti ŵamufumbe Yesu. Panyake na cakulata cakuti ŵamusange kafukwa. Yumoza wa iwo wakafumba Yesu wakati: ‘Mu malango Dango likuru ni ndi?’—Mateyu 22:34-36.
3. Kasi Yesu wakati dango likuru ni ndi?
3 Zgoro ilo Yesu wakapeleka ndakuzirwa comene kwa ise. Zgoro lake likalongora ico cikaŵa cakuzirwa ndipo nyengo zose cizamuŵa cakuzirwa pakusopa kwaunenesko. Pakuzgora, Yesu wakayowoya mazgu agho ghali pa Duteronome 6:5, wakati: “Utemwenge Yehova Ciuta wako na mtima wako wose, na mzimu [umoyo] wako wose, na vinjeru vyako vyose. Ili ndi Dango likuru na lakudanga.” Nangauli Mufarisi wakafumba dango limoza, Yesu wakamuphaliraso linyake. Wakayowoyaso mazgu gha pa lemba la Leviticus 19:18, wakati: “Ndipo laciŵiri lakulingana nalo ndi ili, Utemwenge munyako nga ndi wamwene.” Pamasinda pake Yesu wakalongora kuti malango ghaŵiri agha ngakuzirwa pakusopa kwaunenesko. Pakuŵajara kuti ŵaleke kumufumba kuti waŵike malango ghanyake mu ndondomeko kuyana na kuzirwa kwake, wakamarizga na fundo yakuti: “Pa Malango ghaŵiri gheneagha ndipo pali kwima Malango ghose na Ŵaprofeti.” (Mateyu 22:37-40) Mu nkhani iyi, tiwonenge ilo ndakuzirwa comene pa malango ghaŵiri agha. Cifukwa wuli tikwenera kutemwa Ciuta? Ni mwauli umo tingalongolera kuti tikumutemwa? Kasi tingacita wuli kuti timutemwenge comene Ciuta? Nchakuzirwa comene kumanya mazgoro gha mafumbo agha, cifukwa kuti tikondweske Yehova, tikwenera kumutemwa na mtima withu wose, umoyo withu wose, na vinjeru vithu vyose.
Kuzirwa kwa Citemwa
4, 5. (a) Cifukwa wuli Mufarisi kuti wakazizikika yayi na zgoro la Yesu? (b) Kasi nchivici ico nchakuzirwa comene kwa Ciuta kuluska sembe na vyakupeleka?
4 Vikuwoneka kuti Mufarisi uyo wakafumba Yesu wakazizikika yayi na zgoro ilo wakapokera. Wakamanyanga makora kuti kutemwa Ciuta kukaŵa kwakuzirwa pakusopa kwaunenesko, nangauli ŵanandi ŵakatondekanga kumutemwa. Mu masunagoge, kakaŵa kaluso kuyowoya pa mtima lurombo lwa Cihebere lwakucemeka Shema, panji kuzomera cipulikano, ndipo lukasazgangapo mazgu gha pa Duteronome 6:4-9, agho Yesu wakayowoya. Umo Marko wali kulembera nkhani yakuyana waka iyi, Mufarisi pamasinda pake wakati kwa Yesu: “Msambizgi, mwayowoya na kuneneska kuti Iye njumoza; ndipo palije munyake kweni Iye ndipera; ndipo kumutemwa na mtima wose, na mano ghose, na nkhongono zose, na kutemwa munyake nga ndi mweneco, kukuluska vyakupeleka vyose vyakocha vyambuluma na zisembe.”—Marko 12:32, 33.
5 Nangauli mwakuyana na Dango ŵakenera kupeleka vyakupeleka vyakocha na sembe, kweni ico cikaŵa cakuzirwa comene kwa Ciuta ni mtima wacitemwa wa ŵateŵeti ŵake. Kupeleka mpheta yimoza kwa Ciuta na mtima wose kukaŵa kwakuzirwa comene, kuluska kupeleka mberere vikwi na cilato ciheni. (Mika 6:6-8) Kumbukani nkhani ya cokoro cikavu ico Yesu wakaciwona pa tempele mu Yerusalemu. Tumakopara tuŵiri uto cikaponya mu cakulongeramo zithero tukakwananga yayi kugulira nanga ni mpheta yimoza. Kweni cakupeleka ici, cikapelekeka na mtima wa kutemwa Yehova, cikaŵa cakuzirwa comene kwa Ciuta kuluska vyakupeleka vinandi ivyo ŵasambazi wakapelekanga. (Marko 12:41-44) Tikukhozgeka kumanya kuti Yehova wakukondwa comene na ivyo tingafiska, malinga tacita cifukwa cakuti tikumutemwa.
6. Kasi Paulosi wakalemba vici vyakukhwaskana na kuzirwa kwa citemwa?
6 Mpositole Paulosi, pakulongosora kuzirwa kwa citemwa pakusopa kwaunenesko, wakalemba kuti: “Usange nkhuyowoya na malulimi gha ŵanthu na gha ŵangelo, kweni nkhuwura kutemwa, ndili mbata yakulira, panji khumbalo lakupoma. Ndipo usange ndili na ucimi, ndipo nkhumanya vyamucindindi vyose, na kamanyiro kose; ndipo usange ndili na cipulikano cose, mwakuti ndisezgenge mapiri, kweni kutemwa ndilije, kuti ndili kanthu cara. Ndipo usange nkhulera ŵakavu na vyose ivyo ndili navyo, ndipo usange nkhupeleka thupi lane kocheka, kweni kutemwa ndilije, kuti nandula kanthu cara.” (1 Ŵakorinte 13:1-3) Nchakuwonekerathu kuti citemwa nchakuzirwa comene para tikukhumba kuti kusopa kwithu kukondweske Ciuta. Kweni, kasi ni mwauli umo tikulongolera kuti tikutemwa Yehova?
Umo Tikulongolera Kuti Tikutemwa Yehova
7, 8. Ni mwauli umo tingalongolera kuti tikutemwa Yehova?
7 Ŵanthu ŵanandi ŵakugomezga kuti citemwa ni maghanoghano gha mu mtima ndipo palije ico ŵangacitapo; ŵakuyowoya waka kuti ŵakutemwa mwanalume panji mwanakazi. Kweni citemwa canadi kuti ni maghanoghano waka yayi. Cikumanyikwa ndiposo cikuwoneka na milimo. Baibolo likuti citemwa ni “nthowa yiwemiko” ndipo nchinthu ico ‘tikulondezga.’ (1 Ŵakorinte 12:31; 14:1) Ŵakhristu ŵakuciskika kutemwa “na mazgu panji na lulimi” pera yayi, “kweni na milimo na unenesko.”—1 Yohane 3:18.
8 Kutemwa Ciuta kukuticiska kuti ticitenge ivyo vikumukondweska na kukhozgera muwuso wake, kwizira mu ivyo tikuyowoya na kucita. Kukuticiska kuti tileke kutemwa caru pamoza na nthowa zake zambura kucindika Ciuta. (1 Yohane 2:15, 16) Awo ŵakutemwa Ciuta ŵakutinkha ivyo ni viheni. (Salmo 97:10) Kutemwa Ciuta kukusazgapo kutemwa mzengezgani. Fundo iyi tizamudumbiskana mu nkhani yakulondezgapo. Kweniso kutemwa Ciuta kukusazgapo kumupulikira. Baibolo likuti: “Kumutemwa Ciuta ncheneici, cakuti tisungilire malango ghake.”—1 Yohane 5:3.
9. Ni mwauli umo Yesu wakalongolera kutemwa Ciuta?
9 Yesu wakalongora makora comene ico cikung’anamura kutemwa Ciuta. Citemwa cikamuciska Yesu kuti waleke malo gha kucanya na kuzakakhala pano pa caru nga ni munthu. Citemwa cikamuciska kuti wacindike Ŵawiske kwizira mu vinthu ivyo wakacitanga na kusambizga. Citemwa cikamuciska kuti waŵe “wakupulikira kuya kafika na ku nyifwa.” (Ŵafilipi 2:8) Kupulikira uku kukalongora citemwa cake, ndipo kukapeleka mwaŵi wakuti ŵanthu ŵakugomezgeka ŵapimike ŵarunji pamaso pa Ciuta. Paulosi wakalemba kuti: “Umo ŵanandi ŵakazgokera ŵakwananga cifukwa munthu yumoza [Adamu] wakawura kupulikira, ntheura ndimo ŵanandi ŵati ŵazgokerenge ŵarunji cifukwa munthu yumoza [Yesu Khristu] wakapulikira.”—Ŵaroma 5:19.
10. Cifukwa wuli kutemwa Ciuta kukusazgapo kumupulikira?
10 Nga ni Yesu, nase tikulongora citemwa cithu para tikumupulikira Ciuta. Mpositole Yohane wakalemba kuti: “Uku nkhutemwa, kuti tendenge kwakuyana na malango ghake.” (2 Yohane 6) Awo ŵakutemwa nadi Yehova ŵakunweka kulongozgeka na iyo. Pakuti ŵakumanya kuti ŵekha ŵangajilongozga makora yayi, ŵakugomezga vinjeru vya Ciuta na kujilambika ku ulongozgi wake wacitemwa. (Yeremiya 10:23) Ŵakuyana waka na ŵanthu ŵa mwaka ŵa ku Bereya awo ŵakapokera mazgu na “phamphu lose,” ŵakaŵa ŵakunweka kucita khumbo la Ciuta. (Milimo 17:11) Ŵakapenjerezganga mu Malemba kuti ŵapulikiske makora khumbo la Ciuta, ici cikaŵawovwira kuti ŵamutemwe na kumupulikira.
11. Kasi cikung’anamuraci kutemwa Ciuta na mtima withu wose, umoyo withu wose, vinjeru vithu vyose, na nkhongono zithu zose?
11 Nga umo Yesu wakayowoyera, kutemwa Ciuta kukusazgapo kumutemwa na mtima withu wose, vinjeru vithu vyose, umoyo withu wose, na nkhongono zithu zose. (Marko 12:30) Kumutemwa na mtima withu wose kung’anamura umo tikujipulikira, makhumbiro ghithu, na maghanoghano gha pasi pa mtima withu, ndipo kukhumbisiska kumukondweska Yehova. Kweniso tikumutemwa na vinjeru vithu vyose. Kuti tikutemwa Ciuta wambura kumumanya yayi; tikumumanya makora Yehova, mikhaliro yake, malango ghake, na vyakulata vyake. Tikugwiliskira nchito umoyo withu wose, na nkhongono zithu zose kuti timuteŵetere na kumulumba.
Cifukwa ico Tikwenera Kumutemwera Yehova
12. Cifukwa wuli Ciuta wakukhumba kuti timutemwenge?
12 Cifukwa cimoza ico tikwenera kumutemwera Yehova nchakuti iyo wakukhumba kuti ise tilongorenge mikhaliro yake. Ciuta ni mweneko wa citemwa ndipo ndiyo wakupeleka ciyelezgero ciwemi ca citemwa. Mpositole Yohane wakalemba kuti: “Ciuta nkhutemwa.” (1 Yohane 4:8) Taŵanthu tili kulengeka mu cikozgo ca Ciuta kuti titemwenge ŵanyithu. Nakuti muwuso wa Yehova lufura lwake nchitemwa. Wakukhumba kuti awo ŵakujilambika ku muwuso wake, ŵamuteŵeterenge cifukwa cakuti ŵakumutemwa ndipo ŵakudokera ulongozgi wake waurunji. Kuyowoya unenesko, citemwa nchakuzirwa comene kuti vilengiwa vyose viŵe pa mtende na kukolerana.
13. (a) Cifukwa wuli Ŵaisrayeli ŵakaphalirika kuti: ‘Mutemwenge Yehova Ciuta winu’? (b) Cifukwa wuli nchakupulikikwa kuti Yehova wakukhumba kuti timutemwenge?
13 Cifukwa cinyake ca kutemwera Yehova nchakuti tikuwonga ivyo waticitira. Kumbukirani kuti Yesu wakaphalira Ŵayuda kuti: ‘Mutemwenge Yehova Ciuta winu.’ Kuti ŵakenera kutemwa Ciuta uyo wakaŵa nawo kutali ndiposo wambura kumanyikwa yayi, kweni Ciuta uyo wakavumbura citemwa cake kwa iwo. Yehova wakaŵa Ciuta wawo. Ndiyo wakaŵafumiska mu Eguputo na kuŵanjizga mu Caru ca Layizgano, wakaŵavikiliranga, wakaŵapweleleranga, wakaŵatemwanga, ndiposo ndiyo wakaŵalanganga mwacitemwa. Ndipo sono, Yehova ni Ciuta withu. Ndiyo wakatipa mwana wake kuŵa sembe yakuwombora kuti tizakaŵe ŵamoyo kwamuyirayira. Ipo nchakupulikikwa kuti Yehova wakukhumba kuti ise timutemwenge! Para tikumutemwa ndikuti tikuzomera pempho lakuti titemwenge Ciuta uyo wakutitemwa. Tikutemwa uyo ‘wakadanga kutitemwa ise.’—1 Yohane 4:19.
14. Kasi citemwa ca Yehova cikuyana wuli na mupapi wacitemwa?
14 Yehova wakutemwa ŵanthu nga umo mupapi wacitemwa wakutemwera ŵana ŵake. Nangauli mbambura kufikapo, ŵapapi ŵacitemwa ŵakulimbikira kupwelelera ŵana ŵawo. Ŵapapi ŵakusambizga, kukhuŵilizga, kovwira, na kulanga ŵana ŵawo cifukwa ŵakukhumba kuti ŵaŵe ŵakukondwa ndiposo kuti ŵakure makora. Kasi ŵapapi ŵakukhumba kuti ŵana ŵawo ŵaŵawezgere vici? Ŵakukhumba kuti ŵana ŵawo ŵaŵatemwenge na kuŵikapo mtima pa ivyo ŵakuŵasambizga kuti ŵandule. Kasi nchakupulikikwa yayi kuti Ŵadada ŵithu ŵakucanya ŵakukhumba kuti ise mwacitemwa tiwongenge vinthu vyose ivyo ŵaticitira?
Mutemwenge Ciuta
15. Kasi cinthu cakwamba ico cingatovwira kuti titemwenge Ciuta nchivici?
15 Tindamuwonepo Ciuta panji kupulikapo mazgu ghake. (Yohane 1:18) Kweni, iyo wakuticema kuti tiŵe nayo paubwezi. (Yakobe 4:8) Kasi tingaŵa nayo wuli paubwezi? Cinthu cakwamba kuti ŵanthu ŵambe kutemwana ŵakwenera kumanyana; nchinono comene kutemwana na munthu uyo ukuleka kumumanya. Yehova watipa Mazgu ghake Baibolo, kuti timumanye makora. Ndico cifukwa cake Yehova, kwizira mu gulu lake, wakuticiska kuti tiŵazgenge Baibolo nyengo zose. Baibolo ndilo likutisambizga vyakukhwaskana na Ciuta, mikhaliro yake, wunthu wake, ndiposo na umo wacitira na ŵanthu kwa vilimika vinandi. Para tikughanaghanirapo pa vinthu ivi, tingamumanya na kumutemwa comene Ciuta.—Ŵaroma 15:4.
16. Ni mwauli umo kusanda uteŵeti wa Yesu kukutovwilira kuti tikhozge citemwa cithu na Ciuta?
16 Nthowa yakuzirwa iyo yingatovwira kuti timutemwenge comene Yehova nkhusanda umoyo na uteŵeti wa Yesu. Yesu wakalongora makora umo Ŵawiske ŵaliri, lekani wakati: “Uyo wawona ine wawona na Ŵadada wuwo.” (Yohane 14:9) Kasi mukukhwaskika yayi na lusungu ulo Yesu wakalongora pa kuwuska mwana yumoza pera wa cokoro? (Luka 7:11-15) Kasi nchakukondweska yayi kumanya kuti Mwana wa Ciuta, uyo wakaŵa wakuzirwa comene pa caru capasi, wakajipepura na kugezeska malundi gha ŵasambiri ŵake? (Yohane 13:3-5) Kasi mukukondwa yayi kumanya kuti nangauli Yesu wakaŵa munthu wakuzirwa comene, ndiposo wavinjeru kuluska waliyose, wakaŵa wakufikirika na wose, kusazgapo na ŵanici wuwo? (Marko 10:13, 14) Para tikughanaghanirapo makora pa nkhani izi, tingayana waka na Ŵakhristu awo Petrosi wakaŵalembera kuti: “Mweneuyo mukumutemwa [Yesu] nanga mulije kumuwona.” (1 Petros 1:8) Para tikutemwa comene Yesu, mbwenu timutemwenge comene Yehova.
17, 18. Kasi ni vyawanangwa wuli vya Yehova ivyo vingatovwira kuti timutemwenge comene?
17 Nthowa yinyake iyo yingatovwira kuti timutemwe comene Ciuta ndiyo kughanaghanira vyawanangwa ivyo watipa, kuti tikondwe na umoyo. Kutowa kwa cilengiwa, vyakurya viwemi vyakunowa, mabwezi gha pa mtima na vinthu vinandi vyambura mapendeko ivyo vikutikondweska na kutikhorweska. (Milimo 14:17) Para tikusambira vinandi vyakukhwaskana na Ciuta, tiŵengeso na vifukwa vinandi vyakuti tiwonge uwemi na wanangwa wake. Aghanaghanirani waka vinthu vyose ivyo Yehova wamucitirani imwe pa umoyo winu. Kasi mungatondeka kumuwonga nthena?
18 Lurombo nchawanangwa cinyake ico Ciuta watipa kuti tiyowoyeskanenge nayo pa nyengo yiliyose, uku tikumanya kuti ‘wakupulika malurombo’ ghithu. (Salmo 65:2) Yehova wagaŵirako mwana wake wakutemweka mazaza gha kuwusa na kweruzga. Kweni kupulika malurombo wandagaŵireko waliyose nanga ni Mwana wake. Yehova wakutegherezga yekha malurombo ghithu. Citemwa ico Yehova wakutilongora cikutovwira kusendelera kufupi na iyo.
19. Ni vilayizgo wuli vya Yehova ivyo vikutovwira kusendelera kwa iyo?
19 Tikusendeleraso kwa Yehova para tikughanaghanira za vinthu viwemi ivyo wanozgera ŵanthu munthazi. Walayizga kuti wazamumazga matenda, citima, na nyifwa. (Civumbuzi 21:3, 4) Para ŵanthu ŵazakaŵa ŵakufikapo, palije uyo wazamusuzgika maghanoghano, kugongowa, panji kumuwira masoka. Njara, ukavu, na nkhondo vizamuŵakoso cara. (Salmo 46:9; 72:16) Caru cizamuzgoka paradiso. (Luka 23:43) Yehova wazamwiziska vitumbiko ivi cifukwa cakuti ngwakwenelera kucita nthena yayi, kweni cifukwa cakuti wakutitemwa.
20. Kasi Mozesi wakayowoyaci za vyandulo vya kutemwa Yehova?
20 Mwantheura, pali vifukwa viwemi comene vyakutemwera Ciuta withu na kukhozga citemwa cithu. Kasi mulutilirenge kumutemwa comene Ciuta, kumuzomerezga kuti wamulongozgani? Cakusankha cili na imwe. Mozesi wakamanya vyandulo vya kutemwa Yehova na kulutilira kumutemwa. Ku Ŵaisrayeli ŵa mwaka, Mozesi wakati: “Ntheura sorani umoyo mwakuti mose, imwe na ŵana ŵinu, mughume [muŵe ŵamoyo], kuti mutemwe Yehova Ciuta winu, na kuti mupulikire mazgu ghake, kudemelera kwa Iye, cifukwa ndiye umoyo winu na unandi wa mazuŵa ghinu.”—Duteronome 30:19, 20.
Kasi Mukukumbuka?
• Cifukwa wuli nchakuzirwa kuti titemwenge Yehova?
• Kasi tingalongora wuli kuti tikutemwa Ciuta?
• Kasi tili na vifukwa wuli viwemi vyakumutemwera Yehova?
• Kasi tingakhozga wuli citemwa cithu pa Ciuta?
[Cithuzithuzi pa peji 18]
Yehova wakuzirwiska nadi citemwa ico tose tingamulongora
[Cithuzithuzi pa peji 21]
“Uyo wawona ine wawona na Ŵadada wuwo.”—Yohane 14:9