Ŵawukirano, Iŵani na Vilato Ivyo Vikucindika Ciuta
“Ujizoŵezge kusopa Ciuta.”—1 TIMOTE 4:8.
1, 2. (a) Cifukwa wuli Paulosi wakalumba Timote? (b) Nimwauli umo ŵawukirano mazuŵa ghano ‘ŵakujizoŵezgera kusopa Ciuta’?
“NDILIVE munyake wa mtima wakuyana, uyo wati wapwelerenge makora ghene makhaliro ghinu. . . . nga ndi umo mwana wakuteŵetera wiske, ntheura ndimo iye wakateŵeteranga pamoza na ine pa kwendezga ivangeli.” (Ŵafilipi 2:20, 22) Mpositole Paulosi wakamalizga kalata iyo wakalembera Ŵakhristu ŵa ku Filipi na mazgu ghakulumba agha. Kasi wakalumbanga njani? Wakalumbanga Timote, muwukirano uyo ŵakenderanga lumoza. Ghanaghanani waka umo Timote wakajipulikira pakuwona umo Paulosi wakamutemweranga na kumugomezga.
2 Kwambira kale, ŵawukirano awo ŵakopa Ciuta nga ni Timote, ŵaŵa ŵakovwira comene pakati pa ŵanthu ŵa Ciuta. (Salmo 110:3) Mazuŵa ghano, gulu la Ciuta liri na ŵawukirano ŵanandi awo ŵakucita upayiniya, umishonare, awo ŵajipeleka pa mulimo wa kuzenga, kweniso awo ŵakuteŵetera pa Beteli. Ŵanji awo ŵakuwongeka mbawukirano awo ŵakuyezgayezga kucita milimo ya mpingo mwamwamphu nangauli ŵaliso na milimo yinyake. Ŵawukirano aŵa mbakukhorwa cifukwa cakuŵa na vilato ivyo vikucindika Adada ŵithu ŵakucanya, Yehova. Ndipo nadi, iwo ‘ŵakujizoŵezga kusopa Ciuta.’—1 Timote 4:7, 8.
3. Ni mafumbo wuli agho tidumbiskanenge mu nkhani iyi?
3 Pakuŵa muwukirano, kasi muli na vilato vyauzimu ivyo mukukhumba kufiska? Kasi ni nkhu uko mungasanga wovwiri na cikhuŵirizgo kuti mucite nthena? Kasi mungakanizga wuli mzimu wakutemweska cuma uwo wazara mu caru? Kasi mukughanaghana kuti mungasanga vitumbiko wuli usange mungaŵa na vilato ivyo vikucindika Ciuta? Tiyeni tiwone mazgoro gha mafumbo agha apo tikudumbiskana umoyo na nchito iyo Timote wakasankha.
Umoyo wa Timote
4. Longosorani mwakudumura umoyo wa Timote.
4 Timote wakakulira mu msumba ucoko wa Lustra, uwo ukaŵa mu Galatiya. Wakwenera kuti wakasambira Cikhristu apo wakaŵa muwukirano ca m’ma 47 C.E., apo Paulosi wakapharazganga mu Lustra. Mwaluŵiro, Timote wakamba kulumbika na ŵalara Ŵacikhristu kuti wakaŵa na nkharo yiwemi. Paulosi wakati waweleraso ku Lustra pamanyuma pa vilimika viŵiri, na kuwona umo Timote wakalutira panthazi mwauzimu, wakamusankha kuti ŵenderenge lumoza mu uteŵeti wa umishonare. (Milimo 14:5-20; 16:1-3) Timote wakati wakula, wakapika mauteŵeti ghakuru, kusazgapo uteŵeti wakuzirwa comene wa kukhozga ŵabali. Apo Paulosi wakalembera kalata Timote ca m’ma 65 C.E., Timote wakaŵa kuti ni mulara Wacikhristu mu mpingo wa Efeso.
5. Kuyana na lemba la 2 Timote 3:14, 15, ni vinthu wuli viŵiri ivyo vikawovwira Timote kuti waŵe na vilato vyauzimu?
5 Nchakuwonekerathu kuti Timote wakasankha kuŵa na vilato vyauzimu. Kweni kasi nchivici cikamukhuŵirizga kuti wacite ntheura? Mu kalata yaciŵiri iyo Paulosi wakalembera Timote, wakazunura vinthu viŵiri ivyo vikamukhuŵirizga. Wakalemba kuti: “Khalilira mu vyeneivyo wasambira na kupanikizgika navyo, pakumanya awo wavisambirako; ndipo kuti kwamba ku wanici wako wamanya Malembo ghatuŵa.” (2 Timote 3:14, 15) Tiyeni tiwone dankha umo Ŵakhristu ŵanyake ŵakawovwilira Timote kuti wasankhe makora vinthu.
Sangani Candulo na Ŵabwezi Ŵawemi
6. Kasi Timote wakasambizgika vici, ndipo wakawovwirika wuli?
6 Timote wakakulira mu mbumba ya visopa vyakupambana. Awiske ŵakaŵa Mugiriki, anyina a Yunike na abuya ŵake a Loisi, ŵakaŵa Ŵayuda. (Milimo 16:1) Kufuma pa wanici wake, anyina na abuya ŵake ŵakamusambizga unenesko kufuma mu Malemba gha Cihebere. Ŵakati ŵamba Cikhristu, ŵakwenera kuti ŵakaciska Timote kuti wagomezge visambizgo vya Cikhristu. Nchakuwonekerathu kuti Timote wakawovwirika na masambiro ghawemi agha. Paulosi wakati: “Nkhukumbuka cipulikano cambura kupusikizga ico uli naco; ico cikadanga kukhala mu ŵanyokokuru Loisi, na mu ŵanyoko Yunike; ndipo nkhumanyiska kuti cikukhala na mwa iwe wuwo.”—2 Timote 1:5.
7. Ni vitumbiko wuli ivyo ŵawukirano ŵanandi ŵasanga, ndipo vili na candulo wuli kwa iwo?
7 Mazuŵa ghano, ŵawukirano ŵanandi awo ŵakulereka na ŵapapi ŵakopa Ciuta nga ni Loisi na Yunike, ŵakumanya kukhumbikwa kwa kuŵa na vilato vyauzimu. Mwaciyelezgero, Samira wacali kukumbuka cidumbirano ico wakaŵanga naco na ŵapapi ŵake apo wakaŵa muwukirano. Iyo wakuti: “Adada na amama ŵakanisambizga kuti niwonenge vinthu nga ni umo Yehova wakuviwonera, kweniso kuti mu umoyo wane nidangizgenge mulimo wa kupharazga. Nyengo zose ŵakaniciskanga kuti nicite uteŵeti wa nyengo zose.” Samira wakalondezga ivyo ŵapapi ŵake ŵakamusambizga, ndipo sono wakuteŵetera pa Beteli mu caru cake. Para ŵapapi ŵinu ŵakumuciskani kuti muŵe na vilato vyauzimu, ghanaghaniranipo mwakupwelelera pa ivyo ŵakumuphalirani. Ŵakumukhumbirani viwemi.—Zintharika 1:5.
8. Kasi Timote wakasanga candulo wuli cifukwa ca kutemwana na Ŵakhristu ŵakukhwima?
8 Nchakukhumbikwaso comene kuti musankhe mabwezi gha Cikhristu agho ghangamukhuŵirizgani. Timote wakamanyikwanga comene na ŵalara Ŵacikhristu mu mpingo wake ndiposo ŵa mu mpingo wa Ikoniya, uwo ukaŵa pa mtunda wa makilomita 30. (Milimo 16:1, 2) Kweniso wakatemwananga comene na Paulosi, munthu uyo wakaŵa wamwamphu. (Ŵafilipi 3:14) Makalata agho Paulosi wakalemba, ghakulongora kuti Timote wakapulikiranga ulongozgi ndipo wakakaŵanga yayi kulondezga ciyelezgero ca ŵanthu ŵacipulikano. (1 Ŵakorinte 4:17; 1 Timote 4:6, 12-16) Paulosi wakalemba kuti: “Iwe ukalondezga kusambizga kwane, kakhaliro, dazgo, cipulikano, kuzizipizga, kutemwa, kuzika, visuzgo, viphyo.” (2 Timote 3:10) Enya, Timote wakalondezga comene ciyelezgero ca Paulosi. Mwakuyana waka, para namwe mukutemwana na Ŵakhristu ŵakukhwima, ŵamovwiraninge kuti muŵe na vilato vyauzimu.—2 Timote 2:20-22.
Sambirani “Malembo Ghatuŵa”
9. Padera pa kusankha makora mabwezi, nchivici ico mukwenera kucita kuti ‘mujizoŵezge kusopa Ciuta’?
9 Kasi kuŵa na vilato vyauzimu kukuthemba waka pa kuŵa na ŵabwezi ŵawemi? Yayi! Nga ni Timote, namwe mukwenera kusanda mwakupwelelera “malembo ghatuŵa.” Mutepanji kuŵazga nchinthu ico cikumukondweskani yayi, kweni kumbukani kuti Timote wakeneranga ‘kujizoŵezga kusopa Ciuta.’ Awo ŵakucita maseŵero ghakuphalizgana ŵakunozgekera myezi yinandi kuti ŵazakaluske. Mwakuyana waka, kufiska vilato vyauzimu kukukhumba kujinora na kufwilirapo comene. (1 Timote 4:8, 10) Mungafumba kuti, ‘kasi kuŵazga Baibolo kunganovwira wuli kuti nifiske vilato vyane?’ Tiyeni tiwone vigaŵa vitatu.
10, 11. Nchifukwa wuli Malemba ghangamovwirani kuti muŵe na vilato vyauzimu? Yowoyani ciyelezgero.
10 Cakwamba, Malemba ghamovwiraninge kuti muŵe na vilato vyakwenelera. Ghakuvumbura umunthu wapadera wa Ŵadada ŵithu ŵakucanya na citemwa cikuru ico ŵakulongora kwa ise. Kweniso Malemba ghakuvumbura vitumbiko vyamuyirayira ivyo Ciuta wasungira ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka. (Amosi 3:7; Yohane 3:16; Ŵaroma 15:4) Peneapo mukulutilira kumanya vinandi vya Yehova, mumutemwenge comene, ndiposo muŵenge ŵakunweka kuti mujipeleke kwa iyo.
11 Ŵawukirano Ŵacikhristu ŵanandi ŵayowoya kuti kuŵazga Baibolo paŵekha nyengo zose kwaŵawovwira kuti ŵatore unenesko kuŵa wawo. Mwaciyelezgero, Adele wakakulira mu mbumba Yacikhristu, kweni wakaŵavya nanga nchilato cimoza cauzimu. Iyo wakuti: “Nkhalutanga lumoza na ŵapapi ŵane ku Nyumba ya Ufumu, kweni nkhacitanga yayi sambiro la ndekha nesi kutegherezga pa maungano.” Pamasinda pakuti mukuru wake wabapatizika, Adele wakamba kuwutora unenesko kuŵa wakuzirwa. Iyo wakutiso: “Nkhamba kuŵazga Baibolo lose. Nkhaŵazganga pacoko na kulemba fundo zikuru izo nasambiramo. Ndipo fundo izo nkhalemba nicali nazo. Mu cilimika cimoza nkhaŵazga Baibolo lose.” Ivi vikamucitiska Adele kuti wajipeleke kwa Yehova. Nangauli wali na suzgo likuru muthupi, kweni pasono ni mupayiniya wa nyengo zose.
12, 13. (a) Kasi Baibolo lingawovwira muwukirano kuti wasinthe vici, ndipo mwauli? (b) Yowoyani ciyelezgero ca vinjeru ivyo vili mu Baibolo.
12 Caciŵiri, Baibolo lingamovwirani kuti musinthe nkharo yinu. Pakuyowoya za “malembo ghatuŵa” Paulosi wakaphalira Timote kuti, “ghakwanduliraso kusambizga, na kucenya, na kunozga, na kulanga uko kuli mu urunji; mwakuti munthu wa Ciuta waŵenge wakufikapo, wakunozgekera nkhanira milimo yose yiwemi.” (2 Timote 3:16, 17) Nyengo zose para mukughanaghanirapo pa Mazgu gha Ciuta na kulondezga fundo zake, ndikuti mukuzomerezga mzimu wa Ciuta kutozga umunthu winu. Movwirikenge kuŵa na mikhaliro yiwemi nga ni kujiyuyura, kuzizipizga, citatata, na kutemwa comene Ŵakhristu ŵanyinu. (1 Timote 4:15) Timote wakaŵa na mikhaliro iyi, ndipo yikamupangiska kuŵa munthu wakovwira comene kwa Paulosi na ku mpingo wake.—Ŵafilipi 2:20-22.
13 Cacitatu, Mazgu gha Ciuta ni nthamba ya vinjeru. (Salmo 1:1-3; 19:7; 2 Timote 2:7; 3:15) Ghamovwiraninge kuti musankhe makora mabwezi, vyakusanguluska, na kumovwirani kuti mucite makora para vinthu vyamusuzgani. (Genesis 34:1, 2; Salmo 119:37; 1 Ŵakorinte 7:36) Kuti mufiske vilato vinu vyauzimu, mukwenera kusankha vinthu mwavinjeru panyengo yasono.
‘Potani Homwa’
14. Cifukwa wuli nchipusu yayi kuŵa na vilato vyauzimu?
14 Kudangizga vilato ivyo vikucindika Yehova nchinthu camahara comene, kweni kuti nchipusu yayi. Mwaciyelezgero, para mukukhumba kusankha nchito, ŵacibali, ŵabwezi, na ŵasambizgi awo ŵakugomezga kuti masambiro ghapacanya na nchito ya ndarama zinandi ndivyo vikupangiska munthu kuŵa wakukhorwa na wacimwemwe, ŵangasuska ivyo mwasankha. (Ŵaroma 12:2) Nga ni Timote, namwe mukhumbikwirenge ‘kupota homwa leneco la cipulikano’ mwakuti ‘mukoleske umoyo wamuyirayira’ uwo Yehova wamunozgerani.—1 Timote 6:12; 2 Timote 3:12.
15. Kasi Timote wakwenera kuti ŵakaŵa na suzgo wuli?
15 Usange ŵacibali ŵinu ŵambura kupulikana ŵakususka ivyo mwasankha, ciyezgo cingakura comene. Mutepanji, Timote nayo wakeneranga kutonda ciyezgo canthena ici. Kuyana na umo buku linyake likuyowoyera, mbumba ya Timote yikwenera kuti “yikaŵa ya ŵanthu ŵakusambira comene, ndiposo ŵasambazi.” Ŵawiske ŵakwenera kuti ŵakakhumbanga kuti Timote wasambire comene na kulutizga kwendeska bizinesi ya mbumba yawo.a Ghanaghanirani waka umo awiske Timote ŵakwenera kuti ŵakakwiyira apo ŵakawona kuti mwana wawo wasankha nchito yakofya kweniso yambura malipiro ya kwenda na Paulosi.
16. Kasi muwukirano munyake wakacita wuli apo ŵapapi ŵake ŵakamususkanga?
16 Suzgo ili ndilo liliso na ŵawukirano ŵanandi Ŵacikhristu mazuŵa ghano. Matthew, uyo wakuteŵetera pa ofesi ya munthavi ya Ŵakaboni ŵa Yehova, wakukumbuka kuti: “Apo nkhamba upayiniya, ŵadada ŵakakhuŵara comene. Ŵakawona kuti masambiro ghane ‘ghakunangika pawaka,’ cifukwa nkhacitanga tumaganyu twakupwelelera nyumba za ŵanthu mwakuti nisangenge ndarama yakunovwira pakucita uteŵeti. Ŵakanigoskanga mwakuyowoya kuti ninjirenge nchito yiwemi mphanyi nkhusanga ndarama zinandi comene.” Kasi Matthew wakamarana nalo wuli suzgo ili? Iyo wakuti: “Nkhalimbikiranga kusambira Baibolo na kulomba, comene apo nkhawonanga kuti nili pafupi kuthera.” Matthew watumbikika comene cifukwa ca kuŵa wakukhora. Mukuluta kwa nyengo, ubwezi wake na ŵawiske ukambaso kwenda makora. Matthew waŵaso paubwezi uwemi na Yehova. Iyo wakuti: “Nawona kuti Yehova wakunipa vyakukhumba vyane, kunikhozga, na kunivikilira kuti nileke kusankha vinthu mwambura vinjeru. Niŵavyenge vilato vyauzimu mphanyi nindaviwone vyose ivi.”
Ŵikani Mtima pa Vilato Vyauzimu
17. Kasi ŵanji mwambura kumanya ŵangagongoweska wuli awo ŵakukhumba kucita uteŵeti wa nyengo zose? (Mateyu 16:22)
17 Nyengo zinyake Ŵakhristu ŵanyinu ndiwo ŵangamugongoweskani kuti muleke kuŵa na vilato vyauzimu. Ŵanji ŵangamufumbani kuti, ‘Cifukwa wuli mwasankha kuŵa mupayiniya? Mungakhala nga ni umo ŵanthu wose ŵakukhalira na kupharazgaso makora waka. Sangani waka nchito yiwemi kuti muŵe na ndarama zakumovwirani.’ Uwu ungawoneka kuŵa ulongozgi uwemi comene. Kweni kasi usange mungacita nthena ndikuti mukujizoŵezga kusopa Ciuta?
18, 19. (a) Kasi mungaŵika wuli mtima pa vinthu vyauzimu? (b) Longosorani ivyo imwe nga ni muwukirano mukucita kulongora kujipata cifukwa ca Ufumu.
18 Ŵakhristu ŵanji mu nyengo ya Timote ŵakwenera kuti ŵakaŵa na maghanoghano ghanthena agha. (1 Timote 6:17) Kuti Paulosi wawovwire Timote kuŵika maghanoghano pa vinthu vyauzimu, wakamuciska kuti: “Msilikari uyo wali pa mulimo wakujitangwaniska na ivyo ŵakucita ŵanthu waka cara, cifukwa wakukhumba kukondweska uyo wakamulemba.” (2 Timote 2:4, Phangano Liphya) Msilikari uyo wali pankhondo, wangatangwaniskika yayi na ivyo ŵanthu waka ŵakucita. Umoyo wake kweniso wa ŵanji ukuthemba pa iyo kuti nyengo zose waŵenge wakunozgeka kulondezga ivyo mulongozgi wake wakumutuma kucita. Nga ni msilikari wa Khristu, mukwenera kuŵa na mtima umoza na kuleka kutangwanika na vinthu vyambura kuzirwa ivyo vingamutondeskani kucita mwakukwana mulimo wa kuponoska umoyo.—Mateyu 6:24; 1 Timote 4:16; 2 Timote 4:2, 5.
19 M’malo mwa kukhumba kuti mukhalenge waka na umoyo uteci, iŵani na mtima wakujipata. ‘Kunthiranipo suzgo, nga ngwankhondo mweneco wa Khristu Yesu.’ (2 Timote 2:3) Apo Timote wakendanga na Paulosi, wakasambira cisisi ca kuŵa wakukhorwa nanga nipara wali mu masuzgo. (Ŵafilipi 4:11, 12; 1 Timote 6:6-8) Ndimo namwe mungaŵira. Kasi muli ŵakunozgeka kujipata cifukwa ca Ufumu?
Vitumbiko, Sono na Munthazi
20, 21. (a) Yowoyani vitumbiko vinyake ivyo vikwiza cifukwa cakuŵa na vilato vyauzimu. (b) Kasi mwasimikizga kucitaci?
20 Timote wakateŵetera lumoza na Paulosi vilimika 15. Wakajiwonera na maso ghake umo mipingo yiphya yikapangikiranga, apo makani ghawemi ghakapharazgika pafupifupi mu vigaŵa vyose vya ku mpoto kwa Meditereniyani. Wakaŵa na umoyo wakukondweska kweniso wakukhorweska kuluska umo wakatenge waŵirenge wasankhenge umoyo wambura kujipata. Para muŵenge na vilato vyauzimu, namwe mutumbikikenge comene mwauzimu. Muŵenge paubwezi na Yehova, ndipo Ŵakhristu ŵanyinu ŵamutemwaninge na kumucindikani. Muŵenge na cimwemwe canadi ico cikwiza cifukwa ca kujipata, m’malo mwa kuŵa na vyakuŵinya na vikhuŵazgo ivyo ŵanthu ŵakukumana navyo cifukwa ca kupenja cuma. Kweni cakuluska vyose nchakuti ‘mukoleskenge umoyo weneco,’ umoyo wamuyirayira mu paradiso.—1 Timote 6:9, 10, 17-19; Milimo 20:35.
21 Ntheura, usange mulije vilato vyauzimu, tikumuciskani kuti mwambe luŵiro kujizoŵezga kusopa Ciuta. Temwanani comene na ŵabali awo ŵangamovwirani kuti mufiske vilato vinu vyauzimu, ndipo lombani ulongozgi kwa iwo. Mukwenera kuŵika pakwamba sambiro la mwaŵene la Baibolo mu umoyo winu. Kanizgani umoyo wa kutemweska cuma wa mu caru ici. Ndipo nyengo zose kumbukani kuti usange musankhenge vilato vyauzimu, Ciuta “mweneuyo wakutipa vyose vyakuzara na kuzara vyakutikondweska,” wakulayizga kuti wamutumbikaninge sono kweniso munthazi.—1 Timote 6:17.
[Mazgu ghamusi]
a Ŵagiriki ŵakagomezganga comene masambiro. Plutarch, uyo wakaŵako mu nyengo ya Timote, wakalemba kuti: “Vinthu viwemi vyose vyagona pa masambiro ghawemi. . . . Masambiro ghawemi ndigho ghakovwira munthu kuti waŵe na nkharo yiwemi ndiposo wacimwemwe. . . . Padera pa masambiro, vinthu vinyake vyose ni vyambura kuzirwa ndipo ni vyakuti tingatangwanikanga navyo yayi.”—Moralia, I, “The Education of Children.”
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi ni nkhu uko ŵawukirano ŵangasanga wovwiri kuti ŵafiske vilato vyawo vyauzimu?
• Cifukwa wuli kusambira Baibolo mwakupwelelera nkhwakukhumbikwa comene?
• Kasi ŵawukirano ŵangakanizga wuli mtima wakutemweska cuma wa mu caru ici?
• Kasi ni vitumbiko wuli ivyo vikwiza cifukwa ca kuŵa na vilato vyauzimu?
[Cithuzithuzi pa peji 28]
Timote wakaŵa na vilato viwemi
[Vithuzithuzi pa peji 29]
Kasi ni vici ivyo vikawovwira Timote?
[Vithuzithuzi pa peji 31]
Kasi muli na vilato vyauzimu?