Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za Cigaŵa Cakwamba ca Buku la Ezekiel
MUKAŴA mu cilimika ca 613 B.C.E. Mprofeti Yeremiya wakaŵa mu caru ca Yuda, wakapharazganga mwacikanga kuti msumba wa Yerusalemu na caru ca Yuda vili pafupi kuparanyika. Nebukadinezara, Themba la Babulone wakaŵa kuti wakora kale Ŵayuda ŵanandi kuŵa ŵazga. Mu gulu la ŵazga aŵa mukaŵa muwukirano Daniyele na ŵanyake ŵatatu, awo ŵakateŵeteranga mu nyumba ya uthemba ya Ŵababulone. Ŵayuda ŵanandi awo ŵakakoleka wuzga ŵakakhalanga pafupi na mronga wa Kebari “mu caru ca Ŵakald.” (Ezekiel 1:1-3) Yehova wakaŵaleka waka kwambura thenga yayi ŵazga aŵa. Wakimika Ezekiel, uyo wakaŵa na vilimika 30 kuŵa mprofeti.
Buku la Ezekiel likamara kulembeka mu 591 B.C.E., ndipo likuyowoya vinthu ivyo vikacitika mu vilimika 22. Ezekiel wakalilemba mwakupwelelera comene. Pakulemba maucimi ghake wakazunurangaso zuŵa, mwezi, na cilimika. Cigaŵa cakwamba ca uthenga wa Ezekiel cikuyowoya comene za kupasuka kwa Yerusalemu. Cigaŵa caciŵiri cili na uthenga wa ceruzgo kulazga ku mitundu yinyake, ndipo cigaŵa caumaliro cikuyowoya za umo kusopa Yehova kukeneranga kuzakambiraso. Nkhani iyi yili na fundo zikuru za mu buku la Ezekiel 1:1–24:27, ndipo muli mboniwoni, maucimi, na vinthu vinyake ivyo Yehova wakati Ezekiel wacite, vyakulongora ivyo vikaŵa pafupi kucitikira Yerusalemu.
“NDAKUCITA UŴE MULINDA”
Pamanyuma pa kulongoleka mboniwoni yakofya, ya cizumbe ca Yehova, Ezekiel wakapika mulimo. Yehova wakamuphalira kuti: “Ndakucita uŵe mulinda ku nyumba ya Israyeli; apo pose ukupulika mazgu ku mlomo wane, uŵacenjezgere Ine.” (Ezekiel 3:17) Kuti Ezekiel wacime umo Yerusalemu wazamuzingilizgikira na ŵalwani na ivyo vizamucitika, wakaphalirika kuti wayezgelere mwa kucita vinthu viŵiri. Pakuyowoya za caru ca Yuda, Yehova kwizira mwa Ezekiel wakati: “Ine, inya Ine, ndimwizireni na lupanga, ndipankhure malo ghinu ghapacanya.” (Ezekiel 6:3) Ndipo ŵanthu ŵa mu Yuda wakaŵaphalira kuti: “Soka lakwizira, iwe.”—Ezekiel 7:7.
Mu cilimika ca 612 B.C.E., Ezekiel wakatolekera ku Yerusalemu mu mboniwoni. Wakawona mu tempele la Ciuta mukucitika vinthu vyaunyankhasi! Apo Yehova wakatuma ŵakukoma ŵake kufuma kucanya (awo ŵakwimilika na “ŵanalume ŵankhondi na yumo”) kuti ŵazakalongore umo Yehova wakwiyira na awo ŵakamugarukira, ŵekha awo ŵakaŵa na vimanyikwiro pa vyene vyawo ndiwo ŵakeneranga kupona. (Ezekiel 9:2-6) Kweni cakwamba, “makara gha moto,” agho ghakwimira uthenga wa ceruzgo wa Ciuta, ghakenera kuseŵeka pacanya pa msumba. (Ezekiel 10:2) Nangauli Yehova wakati ‘wawezgerenge milimo yawo pa mitu yawo,’ kweni wakalayizgaso kuti wawunjikengeso Ŵaisrayeli.—Ezekiel 11:17-21.
Mzimu wa Ciuta ukatoleraso Ezekiel ku Kald. Ivyo Ezekiel wakayezgelera kucita vikalongora umo Themba Zedekiya na ŵanthu ŵazamucimbilira kufuma mu Yerusalemu. Nchimi zitesi zikacenyeka pakweru. Awo ŵakasopanga vikozgo, Ciuta wakaŵakana. Caru ca Yuda cikayelezgereka na mpheska ziheni. Cinthanguni ca nombo cikalongora vyakuŵinya ivyo vikeneranga kuwira Yerusalemu cifukwa cakuti wakalomba wovwiri ku caru ca Eguputo. Cinthanguni ici cikamalizga na layizgo lakuti: ‘Yehova wapandenge minthavi ya ntheta pacanya pa lupiri lutali.’ (Ezekiel 17:22) Kweni mu Yuda muzamuŵavya “ndodo ya ufumu.”—Ezekiel 19:14.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:4-28—Kasi galeta la kucanya likwimiraci? Galeta ili likwimira cigaŵa ca kucanya ca gulu la Yehova la vilengiwa vyauzimu vyakugomezgeka. Nkhongono za vilengiwa ivi zikufuma ku mzimu utuŵa wa Yehova. Uyo wakwera galeta ili wakwimira Yehova, ndipo wali na ucindami ukuru comene. Kuzika kwake kukuyelezgereka na ciŵingavura cakutowa.
1:5-11—Kasi vyamoyo vinayi ni vici? Mu mboniwoni yake yaciŵiri yakuyowoya za galeta, Ezekiel wakalongosora kuti vyamoyo vinayi mbakerubi. (Ezekiel 10:1-11; 11:22) Apo wakalutilira kulongosora, wakati cisko ca nkhambako ni “cisko ca kerubi.” (Ezekiel 10:14) Nchakwenelera nadi kulongosora nthena cifukwa mu Baibolo, nkhambako nchimanyikwiro ca nkhongono, ndipo ŵakerubi ni vilengiwa vyauzimu vyankhongono comene.
2:6—Cifukwa Wuli Ezekiel wakazunulika mwakuwerezgawerezga kuti “mwana wa munthu”? Yehova wakamucema Ezekiel zina ili kuti wakumbuske mprofeti uyu kuti wakaŵa munthu wa thupi na ndopa. Mwakuyowoya nthena, Yehova wakalongora mphambano yikuru iyo yili pakati pa mathenga gha ŵanthu na gha Ciuta. Mazgu gheneghagha ghakuyowoyekaso kwa Yesu Khristu pa malo ghakukwana 80 mu mabuku gha Mateyu, Marko, Luka, na Yohane. Apa cikulongolerathu kuti Mwana wa Ciuta wakiza nga ni munthu wanadi, kuti wakavwara waka thupi la wunthu yayi.
2:9–3:3—Cifukwa wuli kalata wakuzinga uyo mukaŵa mazgu gha kutengera na kulira wakaŵa wakunowa kwa Ezekiel? Ico cikapangiska kuti kalata uyu waŵe wakunowa kwa Ezekiel ni umo wakawoneranga mulimo uwo wakapika. Ezekiel wakawonganga comene kuti wakateŵeteranga Yehova nga ni mprofeti.
4:1-17—Kasi Ezekiel wakayezgeleranga nadi kucita vinthu vyakulongora kuzingirizgika kwa Yerusalemu? Ivyo Ezekiel wakacita pa kupempha Yehova kuti wasinthe vyakupembera moto vikulongora kuti wakacitanga nadi ivyo Yehova wakamutuma kuti wayezgelere. Kugona mwa kulazgira kumazere kukayimiranga vilimika 390 vya maubudi gha ufumu wa mafuko khumi wa Israyeli agho ghakacitika kwambira mu 997 B.C.E. mpaka apo Yerusalemu wakabwangandukira mu 607 B.C.E. Kugona mwa kulazgira kumalyero kukayimiranga vilimika 40 vya kwananga kwa caru ca Yuda uko cikacita kufuma mu 647 B.C.E., apo Yeremiya wakimikikira kuŵa mprofeti, mpaka mu 607 B.C.E. Mu mazuŵa ghose 430, Ezekiel wakaŵanga na cakurya cicoko na maji ghacoko. Ivi vikayimiranga gwang’wang’wa uyo wakenera kuzakaŵa mu Yerusalemu para wazakazingirizgika na ŵalwani.
5:1-3—Kasi ivyo Ezekiel wakacita pakutora sisi licoko waka kufuma pa ilo wakeneranga kuponya mucanya na kulivunga pa laya lake vikang’anamurangaci? Ici cikalongoranga kuti ŵanji ŵamuwerako ku wuzga na kuluta ku caru ca Yuda na kukambaso kusopa kwaunenesko pamasinda pa vilimika 70 vya kubwanganduka kwa Yerusalemu.—Ezekiel 11:17-20.
17:1-24—Kasi nombo ziŵiri zikuruzikuru zikwimira anjani, ndipo ni mwauli umo phukira la songa za sidare likapyolekerako, ndiposo ni njani uyo ni “phukira la ntheta” ilo Yehova wakalipanda? Nombo ziŵiri zikwimira mathemba gha Babulone na Eguputo. Nombo yakudanga yikapyorako songa la sidare, ico cikang’anamuranga themba lakufumira mu nyumba ya Davide. Nombo iyi yikapyorako songa la ntheta mwakuwuskapo Themba Yehoyakimu na kuŵikapo Zedekiya. Nangauli Zedekiya wakalapa kuti waŵenge wakugomezgeka, kweni wakapenja wovwiri ku nombo yinyake, iyo yikaŵa themba la ku Eguputo. Kweni ivi vikamovwira yayi. Wakeneranga kuzakakoleka wuzga na kukafwira ku Babulone. Yehova wakapyorakoso “phukira la ntheta,” uyo ni Mesiya. Fumu iyi yikapandika “pacanya pa lupiri lutali na lakuzonthoka,” pa Phiri la Ziyoni wakucanya, uko wazamuŵa “sidare liwemi,” ndipo wazamutumbika nadi caru capasi.—Civumbuzi 14:1.
Ivyo tikusambirapo:
2:6-8; 3:8, 9, 18-21. Tileke kofyeka na ŵaheni panji kuwelera nyuma pakupharazga uthenga wa Ciuta, uwo ukusazgapo kuŵacenjezga. Para tasangana na ŵanthu awo ŵakuleka kukhumba kutegherezga panji awo ŵakususka, tikwenera kuŵa ŵakukhora nga ni libwe linonono. Ndipouli, tikwenera kuŵa maso kuti tileke kuŵa ŵanonono mtima, ŵambura kughanaghanira ŵanji panji ŵakali. Yesu wakalengeranga lusungu ŵanthu awo wakaŵapharazgiranga, nase tikwenera kulengera lusungu ŵanthu awo tikuŵapharazgira.—Mateyu 9:36.
3:15. Pamasinda pa kupokera mulimo wake, Ezekiel wakakhala mu Telabibi kwa “mazuŵa ghankhondi na ghaŵiri” na kughanaghanirapo pa uthenga uwo wakeneranga kukapharazga. Asi nase tikwenera kusanga nyengo ya kusambilira na mtima wose ndiposo kughanaghanirapo kuti tipulikiske makora vinthu vyandimba vyauzimu?
4:1–5:4. Ezekiel wakeneranga kuŵa wakujiyuyura ndiposo wacikanga kuti wayezgelere kucita ivyo wakatumika. Nase tikwenera kuŵa ŵakujiyuyura ndiposo ŵacikanga pakucita mulimo wuliwose uwo Ciuta watipa.
7:4, 9; 8:18; 9:5, 10. Tikwenera kucitira citima yayi awo ŵakweruzgika na Ciuta nesi kuŵalengera lusungu.
7:19. Apo Yehova wazamweruzga caru ciheni ici, ndarama zizamuŵavya canduro.
8:5-18. Ucigaruka ukukoma munthu mwauzimu. “Munthu wambura Ciuta wamuparanye mwanase wake.” (Zintharika 11:9) Nchamahara kuleka nanga nkhuthya makutu ku ivyo ŵakugaruka ŵakuyowoya.
9:3-6. Kulembeka cimanyikwiro, kukung’anamura kujipeleka kwa Ciuta nga mbateŵeti ŵake ŵakubapatizika, ndiposo kulongora mikhaliro Yacikhristu. Kulembeka cimanyikwiro nkhwakukhumbikwa kuti tizakapone “suzgo yikuru.” (Mateyu 24:21) Ŵakhristu ŵakuphakazgika awo ŵakwimilirika na munthu uyo wali na cilembero ca mulembi, ŵakulongozga nchito ya kulemba cimanyikwiro, iyo nkhupharazga Ufumu na kusambizga ŵanthu Baibolo. Usange tikukhumba kuti tisungilire cimanyikwiro cithu, tikwenera kuŵawovwira kucita mulimo uwu mwamwamphu.
12:26-28. Nanga ni awo ŵakanyozanga uthenga wake, Ezekiel wakeneranga kuŵaphalira kuti: “Kulije mazgu ghane [gha Yehova] agho ghamkuziulikaso.” Tikwenera kucita ivyo tingakwaniska kuti tovwire ŵanji kuŵa na cigomezgo mwa Yehova pambere wandaparanye caru ciheni ici.
14:12-23. Kuzakapona kukuthemba pa ivyo tikucita taŵene. Tizamupona cifukwa ca milimo ya ŵanyithu yayi.—Ŵaroma 14:12.
18:1-29. Tikuvuna ivyo tikuseŵa.
“MAHAMI, MAHAMI, MAHAMI, NDICICITE”
Mu 611 B.C.E, cilimika ca cinkhondi na ciŵiri kufuma apo Ŵaisrayeli ŵakakolekera wuzga, ŵalara ŵa Israyeli ŵakiza kwa Ezekiel “kwizakafumba kwa Yehova.” Ŵakaphalirika nkhani yitali yakuyowoya za kugaruka kwa Israyeli kweniso cenjezgo lakuti ‘Yehova wasolorenge lupanga lwake’ kwimikana nawo. (Ezekiel 20:1; 21:3) Pakuyowoya kwa Zedekiya, karonga wa Israyeli, Yehova wakati: “Wuskako cilemba, vura mphumphu; vinthu kuti vikharengeso umo viliri cara; tumphuska cakupepuskika, khizga ico cili pacanya. Mahami, mahami, mahami, ndicicite; kaŵengekoso kanthu kakuwonekamo wasuke wize iyo uyo ndi mweneco [Yesu Khristu], kwa iye nditipeleke.”—Ezekiel 21:26, 27.
Yerusalemu wakaŵa na mulandu. Kwananga kwa Ohola (Israyeli) na Oholiba (Yuda) kukavumbukwa. Ohola wakaŵa kuti wapelekeka kale “mu woko la mabwezi ghake, mu mawoko gha Ŵaasiriya.” (Ezekiel 23:9) Kuparanyika kwa Oholiba kukaneng’enera. Mu cilimika ca 609 B.C.E., kuzingirizgika kwa Yerusalemu uko kukatora myezi 18 kukamba. Apo msumba ukaparanyika, Ŵayuda ŵakaŵa na citima cambura mayowoyeko. Ezekiel wakeneranga yayi kuyowoya uthenga wa Ciuta ku ŵazga mpaka apo wazamupulikira nkhani yakukhwaskana na kuparanyika kwa msumba kufuma kwa “wakuphokwa yumoza.”—Ezekiel 24:26, 27.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
21:3—Kasi “lupanga” ulo Yehova wakasolora mu cibazi ni vici? “Lupanga” ulo Yehova wakagwiliskira nchito pakulanga Yerusalemu na caru ca Yuda wakaŵa Nebukadinezara, Themba la Babulone na ŵasilikari ŵake. Lupanga ulu lungang’anamuraso cigaŵa ca kucanya ca gulu la Ciuta la vilengiwa vyauzimu vyankhongono.
24:6-14—Kasi mlosko uwo ukaŵa mu cakuphikamo ukwimira vici? Apo Yerusalemu wakazingilizgika na ŵalwani wakaŵa nga nchakuphikamo ca mulomo usani. Mlosko wa cakuphikamo ukwimira nkharo ya Yerusalemu yaunyankhasi, ukwakwa, na mlandu wa kuthiska ndopa. Unyankhasi wake ukaŵa ukuru comene, mwakuti ungafumako yayi nanga ŵangaŵika pamoto kuti cipye comene.
Ivyo tikusambirapo:
20:1, 49. Umo ŵalara Ŵaisrayeli ŵakazgolera ŵakalongora kukayikira ivyo Ezekiel wakayowoya. Ise tileke kukayikira macenjezgo gha Ciuta.
21:18-22. Nangauli Nebukadinezara wakacita mawura, kweni ni Yehova uyo wakamugwiliskira nchito kuparanya Yerusalemu. Ici cikulongora kuti viŵanda vingamutondeska yayi Yehova kugwiliskira nchito ŵanthu ŵanyake kufiska khumbo lake.
22:6-16. Yehova wakutinkha kusesa, ukwakwa, kugwiliskira nchito nkhongono mwambura kwenelera, ndiposo kupokera vimbundi. Tileke kusunkhunika pa kuŵambara viheni.
23:5-49. Kukolerana na vyaru vinyake uko Israyeli na Yuda ŵakacita kukaŵapangiska kuti ŵatolere kusopa kwautesi. Tileke kukolerana na ŵanthu ŵakucaru awo ŵangananga cipulikano cithu.—Yakobe 4:4.
Uthenga Wamoyo Ndiposo Wankhongono
Mu vipaturo 24 vyakwambilira vya buku la Ezekiel tikusambiramo vinthu viwemi comene. Fundo izo zili mu vipaturo ivi, zikulongora vinthu ivyo vikukwiyiska Ciuta, ivyo tingacita kuti watilengere lusungu, ndiposo cifukwa ico tikwenera kucenjezgera ŵaheni. Ucimi wakukhwaskana na kuparanyika kwa Yerusalemu ukulongora makora kuti Yehova ni Ciuta uyo wakumanyiska ŵanthu ŵake ‘vinthu viphya vicali vindabulike.’—Yesaya 42:9.
Maucimi agho ghalembeka pa Ezekiel 17:22-24 na 21:26, 27 ghakayowoyanga za kukhazikiskika kwa Ufumu wa kucanya wakuwusika na Mesiya. Sonosono apa, Ufumu uwu uzamufiska khumbo la Ciuta pa caru ca pasi. (Mateyu 6:9, 10) Tikukhazga vitumbuko vya Ufumu uwu na cipulikano cakukhora ndiposo cigomezgo cose. Enya nadi, “mazgu gha Ciuta ngamoyo, ndipo ngakuphinda [ngankhongono].”—Ŵahebere 4:12.
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Kasi galeta lakucanya likwimira vici?
[Cithuzithuzi pa peji 14]
Kupharazga mwamwamphu kukovwira kuti tisungilire “cimanyikwiro.”