Ŵapapi, Sambizgani Ŵana Ŵinu Mwacitemwa
“Vyose ivyo mukucita, vicitikire mu kutemwa.”—1 ŴAKORINTE 16:14.
1. Kasi ŵapapi ŵakujipulika wuli para mwana wababika waka?
ŴAPAPI ŵanandi ŵangazomerezga kuti para mu nyumba mwasangika bonda, yikuŵa nyengo yakukondweska comene. Mama munyake, zina lake Aleah, wakati: “Apo nkhawona waka bonda wane, nkhaŵa wakukondwa comene. Kwa ine wakaŵa bonda wakutowa comene kuluska ŵabonda wose awo nkhaŵawonapo.” Ndipouli, nyengo yakukondweska nga ni iyi, yingacitiskaso kuti ŵapapi ŵaŵe ŵakwenjerwa. Mfumu wa Aleah wakati: “Nkhenjerwanga na umo ningawovwilira mwana wane kuti wazakamarane na masuzgo agho wazamukumana nagho pa umoyo wake kunthazi.” Ndivyo ŵapapi ŵanandi ŵakufipa navyo mtima, ndipo ŵakumanya kuti ŵana ŵawo ŵakukhumbikwira kuŵasambizga mwacitemwa. Kweni Ŵakhristu awo ŵakukhumba kusambizga ŵana ŵawo mwacitemwa ŵakusangana na masuzgo. Kasi ghanyake mwa masuzgo agha ni ngani?
2. Kasi ni masuzgo wuli agho ŵapapi ŵakukumana nagho?
2 Tikukhala mu mazuŵa gha kuumaliro wa caru ici. Nga ni umo ucimi ukayowoyera, mazuŵa ghano ŵanthu ŵanandi ŵakutemwa ŵanyawo yayi. Nanga ni mu mbumba mukusangika ŵanthu “ŵambura kutemwa ŵanyawo,” “ŵambura kuwonga, ŵaheni. . . . ŵambura kujikora, ŵakali.” (2 Timote 3:1-5) Zuŵa lililose kukhala na ŵanthu awo ŵali na mikhaliro yanthena kungapangiska kuti Mkhristu watolere mikhaliro iyi na kwamba kucitira ŵa mu mbumba yake. Kweniso ŵapapi ŵakusuzgika comene cifukwa ŵali kuhara cizgoŵi cambura kujikora, kubudiska mu kayowoyero, ndiposo kutondeka kucita makora vinthu vinyake.—Ŵaroma 3:23; Yakobe 3:2, 8, 9.
3. Ni mwauli umo ŵapapi ŵangawovwilira ŵana ŵawo kuŵa ŵakukondwa?
3 Mwambura kupwelerako za masuzgo agha, ŵapapi ŵangawovwira nipera ŵana ŵawo kuti ŵaŵe ŵakukondwa, ndiposo kuti ŵatemwenge vinthu vyauzimu. Mwauli? Usange ŵangalondezga ivyo Baibolo likuyowoya kuti: “Vyose ivyo mukucita, vicitikire mu kutemwa.” (1 Ŵakorinte 16:14) Mbunenesko nadi, citemwa “nchikondo ca ukongolekwa.” (Ŵakolose 3:14) Tiyeni tisande vigaŵa vitatu vya citemwa ivyo mpositole Paulosi wakalemba mu kalata yakwamba yakuluta ku Ŵakhristu ŵa ku Korinte. Tiwonenge umo ŵapapi ŵangalongolera citemwa mu nthowa zakupambanapambana pakusambizga ŵana ŵawo.—1 Ŵakorinte 13:4-8.
Ŵapapi Ŵazizipizgenge
4. Cifukwa wuli ŵapapi ŵakwenera kuzizipizga?
4 Paulosi wakalemba kuti: “Kutemwa kukuzizipizga.” (1 Ŵakorinte 13:4) Mazgu gha Cigiriki agho ghali kung’anamurika kuti “kuzizipizga” ghakung’anamura kuzikira pakucita vinthu ndiposo kuleka kukwiya luŵiro. Cifukwa wuli ŵapapi ŵakwenera kuzizipizga? Ŵapapi ŵanandi ŵangaŵa na vifukwa vinandi vyakucitira nthena. Wonani vifukwa vicoko waka. Kanandi ŵana ŵakupempha mwakuwerezgawerezga cinthu ico ŵakukhumba. Nangauli ŵapapi ŵangakana comene, ŵana ŵakupempha nipera cifukwa ŵakugomezga kuti ŵapapi ŵaŵapenge. Ŵana ŵa vilimika vyapakati pa 13 na 19 ŵangakosera kwa nyengo yitali kuti ŵazomerezgeke kucita vinthu ivyo ŵapapi ŵakumanya kuti ni vyaucindere. (Zintharika 22:15) Nga ni waliyose wa ise, ŵana nawo ŵali na cizgoŵi ca kubudiska pafupipafupi.—Salmo 130:3.
5. Nchivici cingawovwira ŵapapi kuti ŵazizipizgenge?
5 Kasi nchivici ico cingawovwira ŵapapi kuzizipizgira ŵana ŵawo? Themba Solomoni likalemba kuti: “Umanyi weneco ukuziuliska ukali.” (Zintharika 19:11) Ŵapapi ŵangapulikiska umo ŵana ŵawo ŵakucitira usange ŵangakumbuka kuti nawo nyengo yinyake ‘ŵakayowoyanga nga mbanici, kupulika nga mbanici, kulanguruka nga mbanici.’ (1 Ŵakorinte 13:11) Ŵapapi, kasi mungakumbukira apo mukasuzganga ŵanyinamwe panji ŵawiskeme kuti ŵamupani vinthu ivyo vikaŵa vyambura kwenelera? Apo mukaŵa na vilimika vya pakati pa 13 na 19, kasi mukaghanaghanapo kuti ŵapapi ŵinu ŵakupulikiska yayi maghanoghano na masuzgo ghinu? Usange ni nthena, mungapulikiska cifukwa ico ŵana ŵinu ŵakucitira nthena, ndiposo mungamanya cifukwa ca kuŵira ŵakuzizipizga para mukuŵakumbuska maghanoghano ghinu mwakuwerezgawerezga. (Ŵakolose 4:6) Cikaŵa cakwenelera kuti Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli kuti ‘ŵasambizgenge makora’ ŵana ŵawo. (Duteronome 6:6, 7) Lizgu la Cihebere ilo liri kung’anamurika kuti ‘kusambizga makora’ likung’anamura “kuwerezga,” “kuyowoya mwakuwerezgawerezga,” ndiposo “kuyowoya mwakudidimizga.” Ici cikung’anamura kuti nyengo zinyake cingaŵa cakwenelera kuti ŵapapi ŵayowoye mwakuwerezgawerezga cinthu cimoza pambere mwana wandambe kulondezga malango gha Ciuta. Kuwerezgawerezga kwantheura kanandi nkhwakukhumbikwa nanga mphakusambizga vinthu vinyake.
6. Cifukwa wuli mupapi uyo wakuzizipizga kuti wakulekelera vilivyose yayi?
6 Ndipouli, mupapi uyo wakuzizipizga kuti wakulekelera vilivyose yayi. Mazgu gha Ciuta ghakucenjezga kuti: “Mwana uyo ŵakumulekelera wamkhozga soni nyina.” Kuti ivi vileke kucitika, ntharika iyi yikuti: “Nthimbo na nchenyo vikupa vinjeru.” (Zintharika 29:15) Nyengo zinyake, mwana wangawona kuti ŵapapi mbambura kwenelera kumulanga. Kweni mbumba za Ŵakhristu zikwenera kuŵa nga ni boma la demokilase yayi, kuti ŵana ŵaŵenge na wanangwa wa kukana panji kuzomera malango gha ŵapapi ŵawo. M’malo mwake, Yehova, uyo ni Mulongozgi mulara wa mbumba, wali kupa ŵapapi mazaza gha kusambizga na kucenya ŵana ŵawo mwacitemwa. (1 Ŵakorinte 11:3; Ŵaefeso 3:15; 6:1-4) Nakuti nchenyo yikuyanako waka na cigaŵa cinyake ca citemwa ico Paulosi wakayowoya.
Umo Ŵangalangira Mwacitemwa
7. Cifukwa wuli ŵapapi ŵalusungu ŵakulanga ŵana ŵawo, ndipo kulanga kukusazgapo vici?
7 Paulosi wakalemba kuti: “Kutemwa . . . nkhwa lusungu.” (1 Ŵakorinte 13:4) Ŵapapi awo ŵakutemwa nadi ŵana ŵawo ŵakulutilira kuŵasambizga nkharo ziwemi. Para ŵakucita nthena, ŵakuyezga Yehova. Paulosi wakalemba kuti: “Uyo Fumu [Yehova] yikumutemwa ndiyo yikumulanga.” Kweni manyani kuti lizgu lakuti kulanga mu Baibolo kuti likung’anamura kukhawuliska yayi. M’malo mwake, likung’anamura kusambizga. Kasi cilato ca kulanga nchivici? Paulosi wakati: “Ŵeneawo mbakusambizgika nako,” “kukupambika mu mtembwere vipambi vya urunji.” (Ŵahebere 12:6, 11) Para ŵapapi ŵakusambizga ŵana ŵawo mwalusungu ndiposo mwakuyana na khumbo la Ciuta, ŵakuŵawovwira kuti ŵazakaŵe ŵamtende na ŵankharo yiwemi. Usange ŵana ŵakuzomera “kulanga kwa Yehova,” ŵakuŵa na vinjeru, mahara, ndiposo umanyi, iyo ni mikhaliro yakuzirwa comene kuluska siliva panji golide.—Zintharika 3:11-18.
8. Kasi kanandi cikucitika nchivici usange ŵapapi ŵakutondeka kulanga ŵana ŵawo?
8 Kweni ni lusungu yayi usange mupapi wakutondeka kulanga ŵana ŵake. Yehova wakakhuŵirizga Solomoni kulemba kuti: “Uyo walije kutimba mwana wake wakumunangira, kweni uyo wakumutemwa wakutendekera kumulanga.” (Zintharika 13:24) Ŵana awo ŵakukura waka kwambura kulangika kanandi ŵakuŵa ŵakujitemwa ndiposo ŵambura cimwemwe. Kweni ŵana awo ŵapapi ŵawo ŵakuŵalanga ŵakucita makora ku sukulu, ŵakuŵa paubwezi uwemi na ŵanyawo, ndiposo kanandi ŵakuŵa ŵacimwemwe. Ipo ŵapapi awo ŵakulanga ŵana ŵawo ŵakulongora kuti ŵakutemwa nadi ŵana ŵawo.
9. Kasi ŵapapi awo Mbakhristu ŵakusambizga vici ŵana ŵawo, ndipo ni mwauli umo ŵana ŵakwenera kuwonera ivyo ŵakusambizgika?
9 Kasi kulanga ŵana mwalusungu ndiposo mwacitemwa kukusazgapo vici? Ŵapapi ŵakwenera kuphalira ŵana ŵawo ivyo ŵakwenera kucita. Mwaciyelezgero, kufuma pa wanici wawo, ŵana ŵa Ŵakhristu ŵakusambizgika fundo za mu Baibolo ndiposo vinthu vyakupambanapambana ivyo vikukhozgera kusopa kwaunenesko. (Exodus 20:12-17; Mateyu 22:37-40; 28:19; Ŵahebere 10:24, 25) Ŵana ŵakwenera kumanya kuti vinthu ivi vikusintha yayi.
10, 11. Cifukwa wuli ŵapapi ŵakwenera kughanaghanira masacizgo gha ŵana ŵawo pakupanga malango gha mbumba?
10 Nyengo zinyake, ŵapapi ŵangadumbiskana na ŵana para ŵakukhumba kupanga malango agho mbumba yawo yikwenera kulondezga. Usange ŵana ŵakuyowoyapo maghanoghano ghawo pa malango agha, cikuŵa cipusu kughalondezga. Mwaciyelezgero, usange ŵapapi ŵakukhumba kuŵika dango lakukhwaskana na nyengo iyo ŵana ŵakwenera kufikira pa nyumba, ŵangasankha nyengo iyo ŵakukhumba. Panji ŵangafumba ŵana ŵawo kuti ŵasacizge nyengo iyo ŵakukhumba ndiposo kuyowoya vifukwa ivyo ŵasacizgira nyengo iyo. Pamasinda, ŵapapi ŵangayowoya nyengo iyo iwo ŵakukhumba ndipo ŵalongosore cifukwa ico ŵakughanaghanira kuti nyengo iyo ŵayowoya njakwenelera. Usange pangaŵa kupambana maghanoghano, kasi ŵapapi ŵakwenera kucitaci? Nyengo zinyake, ŵapapi ŵangazomerezga nyengo iyo ŵana ŵasankha, cikuru yikuleka kupambana na fundo za mu Baibolo. Kasi ici cikung’anamura kuti ŵapapi ŵathera ku ŵana, panji ŵalije mazaza?
11 Kuti tizgore fumbo ili, tiyeni tiwone umo Yehova wakagwiliskira nchito mazaza ghake apo wakaponoskanga Loti pamoza na mbumba yake. Ŵangelo ŵakati ŵafumiska Loti mu Sodomu pamoza na mbumba yake, ŵakayowoya kuti: “Cimbilira ku mapiri, mzire uparanyike.” Kweni Loti wakazgora ŵangelo awo ŵakatumika na Yehova kuti: “Ntheura cara, mafumu ghane.” Pamasinda pake, Loti wakapeleka sacizgo la uko wakakhumbanga kucimbilira, wakati: “Wonani, muzi wura uli pafupi kucimbilirako, ndipo ngucoko. Awe, lekani ndicimbilire kwenekura.” Kasi Yehova wakazgoraci? Wakati: “Laŵiska, ndakuzomerezga na pa cinthu ici wuwo.” (Genesis 19:17-22) Kasi ici cikulongora kuti Yehova wakathera? Napacoko pose. Kweni wakazomerezga waka pempho la Loti ndipo wakasankha kuti wamucitire lusungu. Usange ndimwe mupapi, kasi nyengo zinyake mukuzomerezga masacizgo gha ŵana ŵinu para mukupanga malango gha mbumba?
12. Nchivici cingawovwira mwana kujiwona kuti ngwakuvikilirika?
12 Ŵana ŵakukhumbikwira kumanya malango pera yayi, kweniso kumanya cilango cake usange ŵaswa malango. Pamanyuma pakuti mwadumbirana za cilango ndipo ŵacipulikiska, malango ghakwenera kwamba kugwira nchito. Lungaŵa lusungu yayi usange ŵapapi ŵakuyowoya waka pa mulomo kwambura kupeleka cilango. Baibolo likuti: “Pakuti kususkika pa mulimo uheni kuti kukufiskika maluŵiro cara, kwa cifukwa ici mtima wa munthu wakhala sitikizge mu kucita uheni.” (Mupharazgi 8:11) Nyengo zinyake kungaŵa nadi kwakwenelera kuti ŵapapi ŵaleke kupeleka cilango kwa mwana usange mphawumba panji para pali ŵabwezi ŵake, kuti waleke kukhozgeka soni. Kweni usange ŵana ŵakumanya kuti para ŵapapi ŵawo ŵati “Inya” wakuŵa nadi inya ndipo para ŵati “Cara” wakuŵa nadi cara, cikovwira ŵana kuwona kuti mbakuvikilirika comene ndipo ici cikucitiska kuti ŵacindikenge comene ŵapapi ŵawo ndiposo kuŵatemwa, nanga ni para ŵangaŵapa cilango.—Mateyu 5:37.
13, 14. Ni mwauli umo ŵapapi ŵangalondezgera Yehova pakusambizga ŵana ŵawo?
13 Usange cilango cikupelekeka cifukwa cakuti mukumutemwa mwana, cilango ico mupelekenge ndiposo nthowa iyo mucipelekerenge vikwenera kuyana na umo mwana waliri. Pam wakati: “Para ŵana ŵithu ŵaŵiri ŵananga, tikaŵapanga cilango cakuyana yayi. Cilango ico cikaŵa cakovwira kwa munyake cikaŵa cambura candulo kwa munyake.” Mfumu wa Pam, Larry wakalongosora kuti: “Mwana withu mulara wakaŵa na mtima wa cikosa ndipo wakapulikanga pekha para wapokera cilango cankhongono. Kweni, mucoko wakapulikanga luŵiro para tayowoya waka mazgu ghankhongono panji kumulaŵiska waka.” Inya nadi, ŵapapi ŵalusungu ŵakufwilirapo kusankha cilango cakwenelera ico ŵangapeleka kwa mwana waliyose.
14 Yehova wakupeleka ciyelezgero ciwemi ku ŵapapi. Wakumanya ivyo ŵateŵeti ŵake ŵakucita makora ndiposo ivyo ŵakutondeka. (Ŵahebere 4:13) Para Yehova wakupeleka cilango, cikuŵa cakujumphizga yayi nesi cakulelemeka. M’malo mwake, nyengo zose wakulanga ŵanthu ŵake ‘mwakwenelera.’ (Yeremiya 30:11) Ŵapapi, kasi mukumanya ivyo ŵana ŵinu ŵakucita makora ndiposo ivyo ŵakutondeka? Kasi ivyo mukumanya vyakukhwaskana na ŵana ŵinu, vikumovwirani kuti muŵasambizge mwacitemwa? Usange ni nthena, mukulongora kuti mukutemwa nadi ŵana ŵinu.
Ŵakhuŵilizgani Kuyowoya Mwakufwatuka
15, 16. Kasi ŵapapi ŵangakhuŵirizga wuli ŵana ŵawo kuti ŵayowoyenge mwakufwatuka, ndipo ni nthowa wuli izo ŵapapi awo Mbakhristu ŵawona kuti ni zakovwira?
15 Cigaŵa cinyake ca citemwa nchakuti ‘cikusekelera na kuwura urunji cara, kweni cikusekelera na unenesko.’ (1 Ŵakorinte 13:6) Kasi ŵapapi ŵangasambizga wuli ŵana ŵawo kutemwa uwemi ndiposo unenesko? Nthowa yakuzirwa nkhukhuŵirizga ŵana ŵawo kuyowoya maghanoghano ghawo mwakufwatuka, nanga nipara ivyo ŵangayowoya vingaŵa vyambura kukondweska ku ŵapapi. Nchakuwonekerathu, kuti ŵapapi ŵakukondwa para ŵana ŵawo ŵakuyowoya maghanoghano ghawo ndiposo vinthu ivyo vikukolerana na fundo zaurunji. Nyengo zinyake, ivyo ŵana ŵangayowoya vingavumbura maghanoghano ghaheni agho ŵali nagho. (Genesis 8:21) Para vyaŵa nthena, kasi ŵapapi ŵakwenera kucita wuli? Kanandi ŵapapi ŵangaŵa na cizgoŵi ca kulangirathu mwana para wayowoya waka vinthu vyambura kwenelera. Para ŵapapi ŵakucita nthena, ŵana ŵangamba kuyowoya waka mwaciphamaso kuti ŵakondweske ŵapapi ŵawo. Inya nadi, vinthu vyambura kwenelera ivyo ŵana ŵangayowoya vikwenera kunyoloreka nyengo yeneyiyo, kweni pali mphambano pakati pa kusambizga mwana umo wangayowoyera mwanchindi na kumucicizga kuyowoya ivyo ŵapapi ŵakukhumba.
16 Kasi ŵapapi ŵangakhuŵirizga wuli ŵana kuti ŵayowoyenge mwakufwatuka? Aleah uyo wazunurika mu nkhani iyi, wakati: “Tikawoneseskanga kuti waliyose wayowoyenge mwakufwatuka mwa kuleka kuŵadumurizga para ŵakuyowoya vinthu vyambura kukondweska.” Dada munyake zina lake Tom wakati: “Tikakhuŵirizganga mwana withu kuti wayowoyenge mwakufwatuka nanga ni para wandakondwe na ivyo tayowoya. Tikawonanga kuti usange tingamudumurizga na kumucicizga kuzomerezga ivyo ise tikakhumbanga, iyo wakatenge wakhuŵalenge na kwamba kukakika pakuyowoya ivyo vikaŵa ku singo kwake. Kweni kumutegherezga para wakuyowoya kukapangiska kuti nayo wategherezgenge para tikuyowoya.” Inya nadi, ŵana ŵakwenera kupulikira ŵapapi ŵawo. (Zintharika 6:20) Kweni kudumbiskana mwakufwatuka kukupeleka mpata ku ŵapapi kuti wovwire ŵana ŵawo kuti ŵaghanaghanenge mwamahara. Dada munyake zina lake Vincent, uyo wali na ŵana ŵanayi, wakati: “Kanandi, tikadumbiskananga za uwemi na uheni wa vinthu vinyake mwakuti ŵana ŵithu ŵakajiwoneranga ŵekha uwemi wake. Ici cikaŵawovwira kuti ŵaghanaghanenge mwamahara.”—Zintharika 1:1-4.
17. Kasi ŵapapi ŵangaŵa ŵakusimikizga za vici?
17 Mbunenesko kuti palije mupapi uyo wangalondezga ndendende ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya kulera ŵana. Kweni, mungaŵa ŵakusimikizga kuti ŵana ŵinu ŵangamuwongani comene usange mungayezgayezga kuŵalera mwakuyana na vigaŵa ivyo tawona, ivyo vikusazgapo kuzizipizga, lusungu, ndiposo citemwa. Yehova wamutumbikaninge cifukwa ca kuyezgayezga kwinu. (Zintharika 3:33) Cifukwa cikuru ico ŵapapi wose awo Mbakhristu ŵakucitira nthena nchakuti ŵakukhumba kuti ŵana ŵawo ŵatemwenge Yehova nga ni umo iwo ŵakumutemwera. Kasi ŵapapi ŵangacita wuli kuti ŵafiske cilato ici? Nkhani yakulondezgapo yizamulongosora nthowa zinyake izo ŵapapi ŵangalondezga kuti ŵafiske cilato ici.
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi umanyi ungawovwira wuli mupapi kuti wazizipizgenge?
• Kasi pali kukolerana wuli pakati pa lusungu na kulanga?
• Cifukwa wuli kudumbiskana mwakufwatuka pakati pa ŵapapi na ŵana nkhwakuzirwa?
[Vithuzithuzi pa peji 25]
Ŵapapi, kasi mungakumbukira ivyo mukacitanga apo mukaŵa mwana?
[Cithuzithuzi pa peji 26]
Kasi mukukhuŵirizga ŵana ŵinu kuti ŵayowoyenge mwakufwatuka?