Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Yohane
YOHANE, “musambiri uyo Yesu wakamutemwa,” ni munthu waumaliro uyo wali kulemba nkhani yakukhwaskana na umoyo ndiposo uteŵeti wa Khristu. (Yoh. 21:20) Buku la Yohane, ilo likalembeka ca m’ma 98 C.E., likuwerezgapo nkhani zicoko waka izo zili mu mabuku gha Mateyu, Marko, na Luka.
Pakulemba buku ili, mpositole Yohane wakaŵa na cilato cinyake. Pakuyowoya za ivyo wali kulemba, wakati: “Ivi vili kulembeka, mwakuti mupulikane kuti Yesu ndi Khristu, Mwana wa Ciuta; ndiposo mwakuti pakupulikana muŵenge na umoyo mu zina lake.” (Yoh. 20:31) Uthenga wake ngwacandulo comene kwa ise.—Heb. 4:12.
“WONANI, MWANAMBERERE WA CIUTA”
Yohane Mbapatizi wakati wawona Yesu, wakayowoya mwakusimikizga kuti: “Wonani, Mwanamberere wa Ciuta, Uyo wakuwuskako kwananga kwa caru!” (Yoh. 1:29) Apo Yesu wakendanga mu Samariya, Galileya, Yudeya, na kuvuma kwa Yordani, wakapharazganga na kusambizga, ndiposo kucita minthondwe, mwakuti ŵanthu “ŵanandi ŵakiza” ndipo “ŵakapulikana nayo.”—Yoh. 10:41, 42.
Kuwuska Lazaro ku ŵakufwa ukaŵa umoza mwa minthondwe yakuzizika comene iyo Yesu wakacita. Ŵanthu ŵanandi ŵakapulikana na Yesu ŵakati ŵawona kuti munthu uyo wakaŵa wakufwa kwa madazi ghanayi waliso na umoyo. Kweni ŵasofi ŵalara ndiposo Ŵafarisi ŵakakhumbanga kuti Yesu wakomeke. Mwantheura, Yesu wakaya ku “caru kufupi na mapopa, ku cikaya cakuzunurika Efraimu.”—Yoh. 11:53, 54.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:35, 40—Padera pa Andireya, kasi musambiri munyake ni njani uyo wakimilira pamoza na Yohane Mbapatizi? Mulembi wa buku la Yohane kanandi para wakuyowoya za Yohane Mbapatizi wakumuzunura waka kuti “Yohane,” ndipo mu buku ili mulembi uyu wakujizunura yayi zina lake. Ntheura, musambiri uyo zina lake lindazunurike wakwenera kuti ndiyo wali kulemba buku ili.
2:20—Kasi ni tempele ndi ilo likazengeka kwa “vilimika makhumi ghanayi pacanya vinkhonde na cimoza”? Ŵayuda ŵakayowoyanga za tempele ilo likazengekaso na Zerubabele ndipo Themba Herode la Yudeya likalinozga. Kuyana na umo mulembi wa mdauko, Josephus wakalembera, mulimo wa kunozga ukamba mu cilimika ca 18 ca kuwusa kwa Herode panji mu 18/17 B.C.E. Malo ghakupatulika gha tempele ndiposo vigaŵa vyake vinyake vikuruvikuru vikazengeka kwa vilimika vinkhondi na vitatu. Ndipouli, apo Ŵayuda ŵakayowoyanga kuti tempele likazengeka kwa vilimika 46, mulimo wa kuzengaso nyumba zinyake izo zikaŵa pafupi na tempele ukaŵa mukati ndipo ukalutilira mpaka kujumpha nyengo ya Paska wa mu 30 C.E.
5:14—Kasi kulwara nchilongolero cakuti munthu wacita kwananga? Viŵi yayi. Munthu uyo Yesu wakamucizga wakalwara kwa vilimika 38 cifukwa ca kuwura kufikapo uko wakahara. (Yoh. 5:1-9) Yesu wakang’anamuranga kuti munthu uyo wakalongoreka lusungu, wakeneranga kulondezga nthowa yakuya ku ciponosko ndipo para wangacitaso zakwananga, cinthu ciheni cakuluska kulwara cingamucitikira. Munthu uyu wakatenge wacitenge kwananga kwambura cigowokero, uko cilango cake ni nyifwa ndiposo kuleka kuwuskika.—Mat. 12:31, 32; Luka 12:10; Heb. 10:26, 27.
5:24, 25—Kasi mbanjani awo ‘ŵakujumpha nyifwa na kunjira mu umoyo’? Yesu wakayowoyanga za ŵanthu awo kale ŵakaŵa ŵakufwa mwauzimu kweni ŵakapulika mazgu ghake na kuŵa na cipulikano mwa iyo ndiposo kuleka kucita zakwananga. ‘Ŵakajumpha nyifwa, ŵakanjira mu umoyo,’ kung’anamura kuti ŵagowokereka cilango ca nyifwa, ndipo ŵapika cilindizga ca umoyo wamuyirayira cifukwa ca kuŵa na cipulikano mwa Ciuta.—1 Pet. 4:3-6.
5:26; 6:53—Kasi kuŵa na “umoyo mwa mweneco” kukung’anamuraci? Kwa Yesu Khristu, kukung’anamura kuti Ciuta wali kumupa mazaza ghakucitira vinthu viŵiri, cakwamba kovwira ŵanthu kuti ŵaŵe paubwezi na Yehova. Caciŵiri, kuwuska ŵanthu ku ŵakufwa. Ku ŵalondezgi ŵa Yesu, kuŵa na ‘umoyo mwa ŵeneco’ kukung’anamura kuŵa na umoyo wamuyirayira. Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵakupokera njombe iyi para ŵawuskikira ku umoyo wa kucanya. Ŵanthu ŵakugomezgeka awo ŵali na cilindizga ca kuzakakhala kwamuyirayira pano pasi ŵazamupokera njombe iyi para wazakatonda ciyezgo caumaliro, ico cizamuŵako pamasinda pa Vilimika Cikwi vya Kuwusa kwa Khristu.—1 Kor. 15:52, 53; Civ. 20:5, 7-10.
6:64—Kasi Yesu wakamanyirathu kufuma apo wakasoleranga Yuda Isikariyote kuti ndiyo wazamumwendera mphiska? Cara. Ndipouli, pa nyengo yinyake mu cilimika ca 32 C.E., Yesu wakaphalira ŵapositole ŵake kuti: “Yumoza wa imwe ndi mbanda.” Nchakuwonekerathu kuti pa nyengo iyi Yesu wakawona kuti Yuda Isikariyote wamba kughanaghana vinthu viheni.—Yoh. 6:66-71.
Ivyo Tikusambirapo:
2:4. Yesu wakalongoranga Mariya kuti nga ni Mwana wa Ciuta wakuphakazgika na mzimu, wakwenera kulondezga ulongozgi wakufuma kwa Awiske ŵakucanya. Nangauli Yesu wakaŵa kuti wambapo waka uteŵeti wake, wakamanyanga makora za ora, panji kuti nyengo yakucitira uteŵeti wake, kusazgapo nyengo ya kufwa kwake. Nanga mba mu mbumba yake nga ni Mariya, wakaŵazomerezga yayi kuti ŵamutimbanizge kucita khumbo la Ciuta. Nase tikwenera kuteŵetera Yehova Ciuta na mtima wakuyana waka.
3:1-9. Ivyo mulara wa Ŵayuda, Nikodemo wakacita, vikutisambizga vinthu viŵiri. Cakwamba, Nikodemo wakalongora kujiyuyura, mahara, ndiposo wakamanya njara yake yauzimu, wakazomerezga kuti mwana wa muŵaji, uyo wakaŵa munthu wapasi, wakatumika na Ciuta kuzakasambizga ŵanthu unenesko. Ŵakhristu ŵaunenesko mazuŵa ghano ŵakukhumbikwira kuŵa ŵakujiyuyura. Caciŵiri, Nikodemo wakatondeka kuŵa musambiri apo Yesu wakaŵa pano pasi. Mutepanji cikaŵa cifukwa ca kopa ŵanthu, kwenjerwa na udindo uwo wakaŵa nawo mu Mphara yikuru, panji wakatemwa comene usambazi wake. Pa cakucitika ici tikusambirapo sambiro likuru, lakuti: Tikwenera cara kuzomerezga maghanoghano ghanthena kutitondeska kunyamura khuni lakusuzgikirapo ‘ndiposo zuŵa na zuŵa kulondezga Yesu.’—Luka 9:23.
4:23, 24. Kuti kusopa kwithu kuŵe kwakuzomerezgeka na Ciuta, kukwenera kukolerana na ivyo Baibolo likuyowoya ndipo kukwenera kulongozgeka na mzimu utuŵa.
6:27. Kuteŵetera “cakurya ico cikukhalilira kwa umoyo wamuyirayira” kukung’anamura kufwilirapo kuti tikhorweske njara yithu yauzimu. Para tikucita nthena tiŵenge ŵacimwemwe.—Mat. 5:3.
6:44. Yehova wakupwelelera munthu waliyose payekha. Kwizira mu mulimo wa kupharazga makani ghawemi, wakuguzira munthu waliyose kwa mwana wake. Wakugwiliskiraso nchito mzimu wake utuŵa kuwovwira munthu waliyose kuti wapulikiske unenesko na kuwulondezga.
11:33-36. Kulongora kuti tili na citima kuti cikung’anamura kuti tilije nkhongono yayi.
LUTILIRANI ‘KUMULONDEZGA’
Apo nyengo ya Paska wa mu 33 C.E. yikaneng’enera, Yesu wakawelera ku Betaniya. Pa Nisani 9 wakakwera pa mbunda na kuluta ku Yerusalemu. Pa Nisani 10 wakizaso ku tempele. Wakati walomba kuti zina la Awiske licindikike, kucanya kukapulikikwa mazgu, ghakuti: “Ndalicindika, ndipo nditi ndilicindikeso.”—Yoh. 12:28.
Apo Paska wakaŵa mukati, Yesu wakapeleka ulongozgi waumaliro kwa ŵasambiri ŵake, ndiposo wakaŵalombera. Wakati wakoleka, kweruzgika, ndiposo kukomeka, Yesu wakawuskika.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
14:2—Kasi Yesu ‘wakanozgera’ wuli “malo” ŵasambiri ŵake kucanya? Ici cikasazgapo kusimikizgira pangano liphya mwa kuwonekera pamaso pa Ciuta, ndiposo kupeleka mtengo wa ndopa zake. Kweniso kupokera mazaza gha ufumu, ndipo pamasinda ŵalondezgi ŵake ŵakuphakazgika ŵakeneranga kwamba kukwera kucanya.—1 Tes. 4:14-17; Heb. 9:12, 24-28; 1 Pet. 1:19; Civ. 11:15.
14:16, 17; 16:7, 8, 13, 14—Pakuyowoya za msanguluski, panji kuti mzimu wa unenesko, cifukwa wuli mzimu ukuyowoyeka nga ni para ni munthu? Pali kulembeka nthena cifukwa ca ciyowoyero ico buku ili likalembekera. Mu ciyowoyero ca Cigiriki, mazgu ghakuti “msanguluski” ŵakughayowoya nga ni munthu, papo “mzimu” ni munthu yayi. Kweni cifukwa ca ciyowoyero ca Cigiriki, lekani Yohane pakulemba ivyo Yesu wakayowoya, wakalemba nga ni munthu.
19:11—Kasi Yesu wakang’anamuranga Yuda Isikariyote apo wakayowoya za munthu uyo wakamupeleka? M’malo mwa kung’anamura Yuda Isikariyote panji munthu munyake, Yesu wakang’anamuranga kuti wose awo ŵakazomerezga kuti wakomeke ndiwo ŵakaŵa na mulandu wa kumukoma. Ŵanthu aŵa ŵakusazgapo Yuda Isikariyote, “ŵasofi ŵalara na ŵa Mphara,” ndiposo “mizinda” iyo yikakhuŵilizgika kuti yilombe kuti ŵasutule Baraba.—Mat. 26:59-65; 27:1, 2, 20-22.
20:17—Cifukwa wuli Yesu wakakanizga Mariya Magadala kuti waleke kumukhwaska? Lizgu la Cigiriki ilo liri kung’anamurika kukhwaska likung’anamuraso “kudemelera,” “kuvumbatira,” “kudewera,” panji “kukoleska.” Nchakuwonekerathu kuti Yesu wakakanizganga Mariya kuti waleke kumukhwaska yayi, cifukwa ŵanakazi ŵanyake awo ŵakaŵa ku malaro wakaŵazomerezga kuti ‘ŵakore malundi ghake.’ (Mat. 28:9) Mariya wakwenera kuti wakademelera Yesu cifukwa ca kughanaghana kuti wakaŵa pafupi kukwera kucanya, ndipo kuti wamuwonengeso cara. Kuti wamusimikizgire kuti pa nyengo iyi wakakweranga kucanya yayi, Yesu wakamuphalira kuti wangamudemeleranga yayi, m’malo mwake wakaphalire ŵasambiri ŵake kuti wawuka.
Ivyo Tikusambirapo:
12:36. Kuti tiŵe “ŵana ŵa kungweruka,” panji kuti tiŵe kungweruka, tikwenera kumanya unenesko wa mu Mazgu gha Ciuta, Baibolo. Para tacita nthena, tikwenera kugwiliskira nchito ivyo tasambira, kovwilira ŵanji kuti ŵawukeko ku cisi cauzimu na kwiza ku ungweru.
14:6. Palije nthowa yinyake iyo tingaŵira paubwezi na Ciuta padera pa kwizira mwa Yesu Khristu. Tingaŵa paubwezi na Yehova pekha para tili na cipulikano mwa Yesu ndiposo para tikucita vinthu nga umo iyo wakacitiranga.—1 Pet. 2:21.
14:15, 21, 23, 24; 15:10. Kupulikira khumbo la Ciuta kukovwira kuti Ciuta lumoza na Mwana wake ŵalutilire kutitemwa.—1 Yoh. 5:3.
14:26; 16:13. Mzimu wa Yehova ukutisambizga ndiposo kutikumbuska vinthu. Ukugwiraso nchito ya kuvumbura unenesko. Antheura, ungatovwira kuti timanye vinthu, kuti tiŵe na vinjeru, mahara, ndiposo kuti tighanaghanenge makora. Lekani kufwilirapo kulomba nkhwakukhumbikwa, comenecomene kulomba Ciuta kuti watipe mzimu uwu.—Luka 11:5-13.
21:15, 19. Yesu wakafumba Petrosi usange wakumutemwa comene kuluska somba izo ŵakaloŵa. Kwizira mu ivyo wakayowoya, Yesu wakadidimizga fundo yakuti Petrosi wakeneranga kuŵa mulondezgi wa Yesu wa nyengo zose m’malo mwa kulutilira na mulimo wa ulovi. Pakuti tasanda nkhani za mu mabuku gha Mateyu, Marko, Luka, ndiposo Yohane, tiyeni tisimikizge mtima kutemwa comene Yesu kuluska cilicose ico cingawoneka ciwemi kwa ise. Enya, tiyeni tilutilire kumulondezga na mtima withu wose.
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Kasi tingasambirakoci ku ivyo Nikodemo, wakacita?