Ivyo Vingapangiska Mbumba Kuŵa Yacimwemwe Kudumbiskana na Ŵawukirano

“Pakwamba, cikaŵa cipusu kudumbiskana na mwana wane, kweni sono, apo wafika vilimika 16, cikuŵa cakusuzga kuti ine panji mfumu wane timanye ivyo wakughanaghana. Wakutemwa kukhala payekha ku cipinda cake, ndipo ni viŵi yayi kuyowoya nase!” —MIRIAM, MEXICO.

“Kale, ŵana ŵane ŵakategherezganga comene ivyo nkhayowoyanga. Vinthu vikaŵa makora nadi. Kweni sono, apo ŵafika mu vilimika vya uwukirano, ŵakuwona nga ni para ine ningaŵapulikiska yayi.” —SCOTT, AUSTRALIA.

USANGE namwe mukulera ŵawukirano, mungazomerezgana nawo ŵapapi awo ŵali kuyowoya mazgu agho ghali pacanya apa. Panji pakwamba cikaŵa cambura kusuzga kudumbiskana na mwana winu. Kweni sono vikuwoneka kuti pali suzgo. Mama munyake wa ku Italy, zina lake Angela wakati: “Apo mwana wane wakaŵa mucoko, wakanifumbanga mafumbo ghanandi comene, kweni sono, ine ndine nkhujicicizga kuti nidumbiskane nayo. Para natondeka kucita nthena, mazuŵa ghanandi ghangajumpha kwambura kuyowoyeskana vinthu vyakuzirwa.”

Nga ni Angela, panji namwe mwawona kuti mwana winu uyo pakwamba wakatemwanga kuyowoyeskana namwe, sono wasintha, ndipo wakutemwa kukhala cete. Panji para mwayezga kuyowoya nayo wakutemwa kuzgora mwakudumura ndiposo mwaukali. Nyengo zinyake mungafumba mwana winu mwanalume, kuti: “Watandara wuli?” Ndipo wangamuzgorani mwakudumura ndiposo mwaukali kuti: “Makora.” Nyengo zinyake mungafumba mwana winu msungwana kuti “Nchivici cacitika ku sukulu mwahuno?” Wakuzgora mwambura kukondwa wakuti: “Palije.” Usange mungayezga kumufumba kuti “cifukwa wuli ukuyowoya mwakudumura?” vingapangiska kuti walekerethu kuyowoya.

Ŵawukirano ŵanyake kuyowoya ni suzgo yayi. Kweni ivyo ŵakuyowoya vikuŵa vyambura kukondweska ŵapapi ŵawo. Edna, uyo ni mama munyake ku Nigeria wakati: “‘Mwana wane msungwana para namuphalira kuti wacite cinthu cinyake, wakatemwanga kuyowoya kuti “Nindakhumbe.” Pakuyowoya za mwana wake wa vilimika 16, Ramón, wa ku Mexico, wakayowoya vinthu vyakuyanako na ivyo wakayowoya Edna, wakati: “Tikugazgana pafupifupi zuŵa lililose. Para namutuma kuti wacite cinthu cinyake, wakuyezgayezga kusanga nthowa zakugwenthera.”

Mupapi wangakhuŵara usange mwana wake wakuleka kuzgora cilicose para wakuyowoya nayo. Baibolo likuti “kwambura wupu vinthu kuti vikwenda makora cara.” (Zinth. 15:22) Anna, mama uyo wakulera yekha ŵana ku Russia, wakuzomerezga, wakuti: “Cikuniŵinya comene para natondeka kumanya ivyo mwana wane wakughanaghana, ndipo nkhukhala pacoko kulira.” Cifukwa wuli pa nyengo iyo kudumbiskana nkhwakukhumbikwa comene ndipo ŵana na ŵapapi ŵawo ŵakutondeka kudumbiskana makora?

Kumanya Apo Pagona Suzgo

Kudumbiskana kukung’anamura kuyowoyeskana waka yayi. Yesu wakati “ivyo vili kuzara mu mtima ndivyo mlomo wake ukuyowoya.” (Luka 6:45) Antheura, para tikudumbiskana na ŵanyithu tikumanya maghanoghano gha ŵanyithu ndipo nawo ŵakumanya ghithu. Kweni pa nyengo ya kudumbiskana cikuŵa cipusu yayi kumanya maghanoghano gha ŵawukirano, cifukwa para munthu wafika pa uwukirano, nanga ni para pakwamba wakaŵa wakufwatuka kudumbiskana, wakuŵa na soni ndipo wakutemwa yayi kuyowoyayowoya. Ŵakusanda ŵanji ŵakuti ŵawukirano ŵakughanaghana kuti nyengo zose ŵanthu ŵakuwona kuti ivyo ŵakucita ni vyakubudika. M’malo mwa kudumbiskana na ŵanji, ŵawukirano ŵangamba kutemwa kukhala paŵekha, ndipo ici cingapangiska kuti ciŵe cakusuzga kuti ŵapapi ŵadumbiskanenge nawo.

Cinyake ico cingacitiska kuti kudumbiskana kuŵe kwakusuzga ni mtima wa kukhumba kujiyimira uwo ŵawukirano ŵakuŵa nawo. Mungagegerathu yayi maghanoghano agha, cifukwa mwana winu wakukura, ndipo cinyake mwa vinthu ivyo vikucitika para mwana wakukura nchakuti wakukhumba kujiyimira. Kweni ici cikung’anamura kuti mwana winu wakukhumba kumugalukirani yayi. Pali vinandi ivyo wangakhumba kuti mumovwire kuluska kale. Kweni kuti waka mtima wa kujiyimira ukwamba pambere munthu wandakure. Apo ŵakukura, ŵawukirano ŵanandi ŵakutemwa kughanaghana vinthu paŵekha pambere ŵandaphalire waliyose.

Mama munyake wa ku Mexico, zina lake Jessica, wakalongora kuti ŵawukirano ŵakutemwa kufwatuka comene na ŵawukirano ŵanyawo. Wakati: “Apo mwana wane msungwana wakaŵa mucoko wakatemwanga kuniphalira masuzgo ghake. Kweni sono wakuphalira ŵabwezi ŵake.” Para mwana winu, wakucita nthena, lekani kughanaghana kuti wamugalukirani. Awo ŵakusanda ŵawona kuti nangauli ŵawukirano ŵakufumba ulongozgi ku ŵanyawo, kweni ŵakuzirwiska nipera ulongozgi wa ŵapapi ŵawo kuluska wa ŵawukirano ŵanyawo. Kweni kasi mukwenera kucitaci kuti mulutilire kudumbiskana na mwana winu?

Ivyo Vingawovwira Kuti Mudumbiskanenge

Yelezgerani kuti mukwendeska galimoto mu msewu wakunyoloka. Panji kwa makilomita ghanandi sigiro mungayinyongoloranga viŵi yayi. Kweni mwati mwendapo, mukusanga kuti msewu wuli na makona. Kuti mulutilire ulendo winu mukucicizgika kukoneska galimoto yinu kwakuyana na umo makona ghaliri. Vikuyana waka na para mwana winu wafika pa msinkhu wa uwukirano. Panji kwa vilimika vinandi mwasintha vinthu vicoko waka vyakukhwaskana na nthowa za kulelera mwana winu. Kweni msinkhu uwo mwana winu wafikapo ungakhumba kuti musinthe nthowa zakasambizgiro. Jifumbani mafumbo agha.

▪ ‘Para mwana wane wakhumba kuti tidumbiskane, kasi nkhuzomerezga?’ Baibolo likuti: “Lizgu lakuyowoyeka mwakwenelera liri nga ndi vipasi vya golide mu cakukolera cake ca siliva.” (Zintharika 25:11) Nga ni umo lemba ili lalongolera, cingaŵa cakovwira usange mukughanaghanira nyengo yakudumbiskirana. Mwaciyelezgero, mulimi wangacitiska yayi kuti ivyo wapanda vimere luŵiro nesi kucitiska kuti waleke kukolora luŵiro. Kweni para vyaca wakwenera waka kukolora. Mwana winu uyo ni muwukirano nayo wangaŵa na nyengo iyo wakukhumbisiska kuti mudumbiranenge. Gwiliskirani nchito mwaŵi uwo wasangika kuti muyowoyeskane nayo. Frances, uyo ni mama uyo wakulera yekha ŵana ku Australia wakati: “Nyengo zinandi mwana wane wakizanga ku cipinda cane, nyengo zinyake wakakhalangako kwa ora limoza. Nangauli nkhutemwa yayi kugona mwakucedwa, kweni para mpata wanthena wasangika, tikadumbiskananga cilicose.”

YEZGANI KUCITA ICI: Usange mwana winu muwukirano wakutemwa yayi kuti mudumbiskanenge, yezgani kwenda nayo kaulendo, kucita maseŵera ghanyake, panji kugwilira lumoza nchito yinyake pa nyumba. Vyakucita ivi vikovwira kuti ŵawukirano ŵaŵenge ŵakufwatuka kudumbiskana namwe.

▪ ‘Kasi nkhumanya ng’anamuro la ivyo wakuyowoya?’ Lemba la Job 12:11 likuti: “Kasi khutu ntha likuyezga mazgu umo mlomo ukulaŵira vyakurya?” Sono ndiyo nyengo yakukhumbikwira comene kuti ‘muyezgenge’ ivyo mwana winu wakuyowoya. Kanandi ŵawukirano ŵakuwona nga ni para vyose ivyo ŵakuyowoya ni vyaunenesko. Mwaciyelezgero, mwana winu wangayowoya kuti: “Nyengo zose mukunitora nga ndine mwanici,” panji “Mukunitegherezga yayi para nkhuyowoya.” M’malo mwa kughanaghanira waka mazgu ghakuti “nyengo zose,” manyani kuti ndivyo mwana winu wakung’anamura yayi. Mwaciyelezgero, mazgu ghakuti “Nyengo zose mukunitora nga ndine mwanici,” ghangang’anamura kuti: “Nkhuwona kuti mukunigomezga yayi.” Ndipo fundo yakuti “Mukunitegherezga yayi para nkhuyowoya,” yingang’anamura kuti “Nkhukhumba kumuphalirani umo ine nkhujipulikira.” Yezgani kumanya ng’anamuro la ivyo mwana winu wakuyowoya.

YEZGANI KUCITA ICI: Para mwana winu wayowoya mazgu ghaukali, yowoyani nayo kuti: “Nawona kuti wakwiya, kweni ningatemwa kupulika ivyo ukukhumba kuyowoya. Cifukwa wuli ukughanaghana kuti nkhukuwona nga ndiwe mwanici.” Para wakuzgora lekani kumudumulizga.

▪ ‘Kasi nkhucitiska kudumbiskana kuti kuŵe kwakusuzga mwa kucicizga mwana wane kuyowoya?’

Baibolo likuti: “Awo ŵakumija mu mtende ŵakuvuna urunji.” (Yakobe 3:18) Kwizira mu ivyo mukuyowoya ndiposo kucita, citiskani kuti paŵe mtende, mwakuti mwana winu waŵe wakufwatuka kuyowoya namwe. Kumbukani kuti mukukhumba kovwira mwana winu. Mwantheura, para mukudumbiskana nayo lekani kuyowoya nga mukumweruzga. Ahn, wa ku Korea wakati, “Mupapi wamahara wakugega kuyowoya mazgu nga ‘Ukure pawuli?’ panji ‘Niwelezgengepo kalinga?’ Pamasinda pa kubudiska kanandi waka pa cigaŵa ici, nkhawona kuti ŵana ŵane ŵakakwiyanga cifukwa ca umo nkhayowoyera kweniso ivyo nkhayowoya.”

YEZGANI KUCITA ICI: Usange mwana winu wakumuzgorani yayi para mwamufumba fumbo, yezgani nthowa yinyake. Mwaciyelezgero, m’malo mwa kufumba mwana winu umo watandalira, muphalirani umo imwe mwatandalira, ndipo lindizgani kuti muwone usange wangazgora. Panji kuti mumanye maghanoghano gha mwana winu pa nkhani yinyake, fumbani mafumbo ghakulongora nga ni para mukukhumba kumanya maghanoghano gha ŵawukirano ŵanyake. Mufumbani umo mubwezi wake ŵakughanaghanira pa nkhani iyo mukudumbiskana. Mufumbani ulongozgi uwo wangapeleka kwa mubwezi wake.

Nchipusu kudumbiskana na mwana winu. Sinthani nthowa izo mukudumbiskirana na mwana winu, mwakuyana na ivyo mwana winu wakukhumbikwira. Fumbani ŵapapi awo ŵakudumbiskana makora na ŵana ŵawo ŵawukirano. (Zintharika 11:14) Para mukudumbiskana na mwana winu yezgani ‘kupusumpha kupulika,’ ‘kuzitura kuyowoya’ ndiposo ‘kuzitura kukalipa.’ (Yakobe 1:19) Kuluska vyose mungalekanga yayi kulera ŵana ŵinu “mu kulanga na mu kucenjezga kwa Fumu.”—Ŵaefeso 6:4.

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 20]

JIFUMBANI KUTI . . .

▪ Ni vinthu wuli ivyo mwana wane wasintha umo wafikira pa uwukirano?

▪ Kasi ningakhumbikwira kusintha vici vyakukhwaskana na kudumbiskana?

[Bokosi pa peji 20]

MASACIZGO GHAKUFUMA KU ŴAPAPI ŴANYAKE

“Mwana wane wakuyowoya mwakufwatuka para tili na ŵanyake. Ntheura, para ŵanthu aŵa ŵawukapo, nkhulutizga kuyowoya nayo ivyo tadumbirananga.”—ANGELA, ITALY.

“Tawona kuti ŵana ŵithu ŵakuyowoya nase mwakufwatuka para tikuŵalumba na kuŵaphalira kuti tikuŵatemwa comene.” —DONIZETE, BRAZIL.

“Nkhafumba ŵalara awo ŵakalereka mwakuyana na malango gha mu Baibolo, ndipo nkhaŵafumba umo ŵakajipulikiranga apo ŵakaŵa ŵawukirano ndiposo umo ŵapapi ŵawo ŵakaŵawovwilira. Ivyo ŵakaniphalira vikanovwira comene.”—DAWN, BRITAIN.