“Kuluwa Cara Upharazgi wa ku Nyumba na Nyumba”
NGA NI UMO YIKAYOWOYEKERA NA JACOB NEUFELD
“Mose umo vinthu vingaŵira, kuluwa cara upharazgi wa ku nyumba na nyumba.” Uku nkhukumbuka mazgu agha, nkhaluta ku muzi unyake uwo ukaŵa pa mtunda wa makilomita pafupifupi ghankhondi. Nkhati nafika ku muzi uwu, nkhacita wofi kuti nambe kupharazga ku nyumba yakwamba. Pakati pajumpha kanyengo, nkhanjira pa thondo na kulomba Ciuta kuti wanipe cikanga ca kupharazgira. Paumaliro, nkhasanga nkhongono, ndipo nkhambapo kupharazga.
KASI vikenda wuli kuti nisangike mu muzi uwu, uwo wuli mu Paraguay uko nkhacitanga wofi kupharazga? Lekani nilongosore umo vikaŵira. Nkhababika mu Novembala 1923, mu muzi wa Kronstal, mu caru ca Ukraine. Caru ici cikawusikanga na gulu la cisopa ca Mennonite ca ku Germany. Kuumaliro wa vilimika vya mu ma 1700, gulu la cisopa ici likiza mu Ukraine kufuma ku Germany, ndipo likapika wanangwa wa kusopa (kweni kuphenduska ŵanyawo yayi), kujiwusa, ndiposo kuleka kunjira usilikari.
Cipani ca Communist cikati camba kuwuska, wanangwa wose uwu ukamara. Kuumaliro wa vilimika vya mu ma 1920, minda yikuruyikuru ya cisopa ici yikapokeka na boma. Ŵanthu awo ŵakakananga kukolerana na boma ŵakapikanga yayi cakurya, ndiposo ŵakalangikanga mwankhaza. Mu vilimika vya mu ma 1930, ŵanalume ŵanandi ŵakakoleka na ŵapolisi ŵa cisisi ŵakucemeka KGB, kanandi ŵakaŵakoranga na usiku, mwakuti mu mizi yinandi mukakhala ŵanalume ŵacoko comene. Mu 1938 apo nkhaŵa na vilimika 14, ŵadada ŵane nawo ŵakakoleka ndipo nkhaŵawonaso yayi. Pakati pajumpha vilimika viŵiri, mukuru wane nayo wakakoleka.
Mu 1941, ŵasilikari ŵa Hitler ŵakaŵa kuti ŵanjira mu caru ca Ukraine. Ise tikawona kuti ni mwaŵi withu wa kuwombokwera mu muwuso wa Communist. Kweni mbumba zinkhondi na zitatu za mtundu wa Ciyuda izo zikakhalanga mu muzi withu zikazgeŵa mwambura kumanyikwa. Vyose ivi vikacitiska kuti niŵe na mafumbo ghanandi. Cifukwa wuli vinthu vyanthena vikacitika?
Kugomezgeka Kukaniponoska
Mu 1943 ŵasilikari ŵa ku Germany ŵakawelera ku kwawo, ndipo ŵakatora mbumba zinandi za ku Germany, kusazgapo ŵa mu mbumba yithu awo ŵakakhalapo, kuti ŵakanjire usilikari. Panyengo iyi, ŵakaŵa kuti ŵanilemba kale kuti niŵe yumoza wa gulu la SS mu Romania (SS likaŵa gulu la ŵalinda ŵa Hitler). Vyakucitika ivi, nangauli vikaŵa vicoko kweni vikakhwaska umoyo wane wose.
Mulaŵiliri wa gulu lithu wakaniyezga kuti wawone usange ndine wakugomezgeka. Wakanituma kuti nkhacape yunifomu yake. Mu thumba la yunifomu yake wakaŵikamo ndarama, ndipo nkhazisanga. Apo nkhamuwezgeranga ndarama zake, wakakana kuti wanguŵikamo kanthu yayi mu thumba la yunifomu yake. Nkhakosera kuti ndarama izi nkhazisanga mu thumba la yunifomu yake. Pakati pajumpha nyengo yicoko waka, nkhasoreka kuti niŵe movwiri wake ndipo nkhalaŵiliranga vinthu ivyo vikakhumbikwiranga kulembeka, kupa milimo ŵalinda, ndiposo kupwelelera ndarama za gulu lithu.
Usiku unyake, ŵasilikari ŵa ku Russia ŵakakora gulu lithu lose, kulekapo ine ndekha cifukwa cakuti nkhakhalira kuti nimalizge mulimo unyake uwo mulaŵiliri withu wakanituma. Umo nkhuwonera, ndine ndekha nkhaleka kukoleka cifukwa ca kugomezgeka uko kukapangiska kuti nipike mulimo wapadera uwu. Niŵenge wambura kugomezgeka mphanyi nane nkhakoleka.
Lekani, mu 1944, nkhazomerezgeka kuŵa pa holide yambura kumanyikwa utali wake. Nkhawelera ku nyumba kuti nkhawone ŵamama. Apo nkhaŵa pa holide iyi, nkhamba kusambira nchito ya kuzenga, ndipo nchito iyi yikanovwira panthazi pake. Mu Epulero 1945, ŵasilikari ŵa ku America ŵakanjira mu muzi withu uwo ukaŵa pafupi na Magdeburg. Pakati pajumpha mwezi umoza nkhondo yikamara. Tikapona. Tikaŵa na cigomezgo kuti vinthu vyendenge makora.
Zuŵa linyake mu mwezi wa Juni, tikapulika munthu wakucemerezga kuti, “Ŵasilikari ŵa ku America ŵawelera kwawo, ndipo ŵasilikari ŵa ku Russia ŵafikenge kuno mwahuno nyengo ya 11:00 mulenji.” Mitima yithu yikasungunuka cifukwa tikamanya kuti tizamusuzgikaso na muwuso wa Communist. Mwaluŵiro, ine na munung’una wane pa ŵadada ŵacoko tikadumbiskana umo tingacimbilira. Mukatikati mwa cihanya tikaŵa kuti tanjira mu cigaŵa ico cikawusikanga na America. Pamasinda, ca mu Novembala, nangauli pakaŵa masuzgo ghakuru, tikaweleraso ku cigaŵa cakuwusika na Russia, ndipo mwacisisi tikiza na mbumba zithu.
“Ukategherezgenge Comene, Ndipo Ukayaniskenge”
Tikamba kukhala uko kukacemekanga kuti West Germany. Pakati pajumpha kanyengo, nkhamba kutemwa Baibolo. Pa zuŵa la Sabata, nkhalutanga pa thondo kuti nkhaŵazge Baibolo, kweni ivyo nkhaŵazganga vikawonekanga vyacilendo comene kwa ine, kweniso vyakale. Nkhasambirangaso katekisimu kuti nibapatizike mu cisopa ca Mennonite. Nkhazizwa comene apo nkhasanga kuti mu katekisimu muli mazgu ghakuti: “Dada ni Ciuta, Mwana ni Ciuta, ndiposo Mzimu Utuŵa ni Ciuta.” Mazgu agha ghakalondezgana na fumbo lakuti: “Kasi wose ŵatatu Mbaciuta?” Zgoro la fumbo ili likalembeka pasi pake kuti: “Cara, wose ŵatatu aŵa njumoza.” Nkhafumba mulongozgi wa cisopa ici kuti, kasi vingaŵa wuli vyamacitiko? Wakazgora kuti: “Wamwana, nkhani iyi njakuti munthu wayighanaghanirenge comene yayi, ŵanji ŵazerezeka cifukwa ca kughanaghanira comene nkhani iyi.” Kwambira panyengo yeneyiyo, nkhaghanaghana kuti nileke kubapatizika.
Pakati pajumpha tumazuŵa, nkhapulika munthu munyake wakuyowoyeskana na muvyara wane. Nane nkhanjilirapo na kwamba kudumbirana na munthu uyu, ndipo nkhamufumba mafumbo ghanandiko. Pakwamba nkhamanya yayi kuti munthu uyu ni Erich Golatsik, yumoza wa awo ŵakapona ku msasa wakusuzgirako ŵanthu wa ku Wewelsburg. Wakanifumba usange nkhukhumba kupulikiska ivyo Baibolo likusambizga. Nkhati namuzgora kuti enya, wakaniphalira kuti vyose ivyo wanisambizgenge vifumenge mu Baibolo lane.
Wakati wanisambizgako mazuŵa ghacoko waka, Erich wakanicemera ku ungano wa cigaŵa wa Ŵakaboni ŵa Yehova, uwo nkhughanaghana kuti ukaŵa wakwamba kufuma apo nkhondo yikamalira. Nkhakondwa comene na ungano uwu mwakuti nkhalemba malemba ghose agho ghakaŵazgikanga, kusazgapo na agho ŵakaghazunuranga waka. Mwaluŵiro nkhamanya kuti kusambira Baibolo kukukhumba ulondezgenge ivyo ukusambira, mwantheura, nkhaghanaghana kuleka kusambira. Nkhasuzgika kupulikiska fundo yakuti kuli cisopa cimoza pera caunenesko. Erich wakati wawona kuti nakhumbisiska kuwelera ku cisopa cane cakale, wakaniphalira kuti: “Ukategherezgenge comene, ndipo ukayaniskenge.”
Nkhati nalutako kaŵiri pera kwa ŵalongozgi wa cisopa cane cakale, nkhamanya kuti ŵakamanyanga yayi ivyo ŵakayowoyanga kweniso kuti ŵakaŵavya unenesko. Nkhalembera makalata ŵaliska ŵanandi na kuŵafumba mafumbo ghakukhwaskana na Baibolo. Munyake wakazgora kuti: “Ulije wanangwa wa kupenjerezgera mu Malemba cifukwa undababikeso.”
Msungwana uyo nkhakhumba kutora wakakhumbanga kunipuluska. Wakaŵa yumoza wa kagulu ka ŵanthu awo ŵakatenge mbakubabikaso, awo ŵakagaruka ku cisopa ca Mennonite. Cifukwa ca kupulikira ŵa mu mbumba yake awo ŵakatinkhanga Ŵakaboni ŵa Yehova, msungwana uyu wakaniphalira kuti usange nilutilirenge na cisopa cane ciphya, za iyo niluweko. Panyengo iyi, unenesko ukawonekerathu kuti nilekenge yayi cisopa cane ciphya, m’malo mwake iyo ndiyo nkhamuleka.
Pakati pajumpha kanyengo kacoko waka, Erich wakizaso kwa ine. Wakaniphalira kuti sabata yakulondezgapo kuli ubapatizo ndipo wakanifumba usange ningakhumba kukabapatizika. Panyengo iyi nkhamanya kuti Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakusambizga unenesko, ndipo nkhawona kuti nchiwemi kuteŵetera Yehova Ciuta. Ntheura, nkhazomera ndipo nkhabapatizika mu Meyi, 1948.
Pakajumpha kanyengo kacoko waka kufuma apo nkhabapatizikira, mbumba yithu yikaghanaghana kusamira ku Paraguay, ku South America, ndipo ŵamama ŵakanipempha kuti nane nilute. Nkhakhumbanga yayi kuluta nawo cifukwa nkhakhumbanga kusambira vinandi vyakukhwaskana na Baibolo ndiposo umo ningacitira milimo yinyake yauzimu. Nkhati naluta ku ofesi ya munthavi ya Ŵakaboni ŵa Yehova ya ku Wiesbaden, nkhakumana na mbali August Peters. Wakanikumbuska udindo wane wa kupwelelera mbumba yane. Wakaniciskaso kuti: “Mose umo vinthu vingaŵira kuluwa cara upharazgi wa ku nyumba na nyumba. Usange ungaluwa, uzamuŵa nga Mbakhristu ŵatesi.” Mpaka mwahuno, nkhumanya kuzirwa kwa ulongozgi uwu ndiposo kukhumbikwa kwa kupharazga ku “nyumba na nyumba.”—Milimo 20:20, 21.
Mu Paraguay Ŵakatenge Ndine “Mprofeti Mutesi”
Pakati pajumpha kanyengo kacoko waka kufuma apo nkhakumanirana na mbali August Peters, nkhakwera sitima kuluta ku South America pamoza na mbumba yane. Tikafikira ku Gran Chaco, mu caru ca Paraguay ico naco cikawusikanga na cisopa ca Mennonite. Pakati pajumpha masabata ghaŵiri kufuma apo tikafikira, nkhaluta kukapharazga ku muzi uwo ukaŵa pafupi nase. Mwaluŵiro lumbiri lukapulikikwa kuti pakati pa ŵalendo awo ŵiza sono pali “mprofeti mutesi.”
Pa nyengo iyi, ndipo nchito ya kuzenga iyo nkhasambira yikaŵa yacandulo. Wose awo ŵakasamira ku cigaŵa ici ŵakakhumbanga nyumba, ndipo nyumba izi zikazengekanga na vidina vyambura kocha ndipo kucanya zikaŵanga za utheka. Kwa myezi yinkhondi na umoza, nkhatangwanika comene na nchito yakuzenga, kweniso nkhasangirapo mwaŵi wa kupharazga mwamwaŵi. Ŵanthu ŵakakhumbanga waka kuti niŵazengere nyumba zawo, kuŵapharazgira yayi, ntheura para namara kuŵazengera ŵakakondwanga.
Panyengo iyi, sitima zikiza na ŵanthu ŵanandi ŵa cisopa ca Mennonite awo ŵakacimbira ku Germany. Yumoza wa iwo wakaŵa Katerina Schellenberg, uyo wakakumanapo na Ŵakaboni ŵa Yehova ndipo mwaluŵiro wakamanya kuti ŵakusambizga unenesko. Nangauli wakaŵa wambura kubapatizika, kweni apo wakakweranga sitima wakajiphara kuti njumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova. Ici cikacitiska kuti wakanizgike kunjira mu cigaŵa ico cikawusikanga na Germany. Ŵakamuleka mu Asunción, msumba ukuru wa Paraguay. Wakamba nchito ku nyumba yinyake, wakasambira ciyowoyero ca Spanish, wakamanya uko kukaŵa Ŵakaboni, ndipo wakabapatizika. Mu Okutobala, 1950, msungwana wacikanga uyu ndiyo nkhatorana nayo. Wanovwira comene mu masuzgo ghose agho takumana nagho.
Mu kanyengo kacoko waka, nkhasanga ndarama zakukwana kugura kangolo na mbunda ziŵiri, ndipo vikanovwiranga para nkhuluta kukapharazga, ndipo nyengo zose nkhakumbukanga ulongozgi wa Mbali Peters. Panyengo iyi, mulongosi wane uyo nayo wakasambira unenesko wakamba kupharazga nase. Tikawukanga 4 koloko mulenji, na kwenda kwa maora ghanayi, ndipo tikapharazganga kwa maora ghaŵiri panji ghatatu, pamasinda tikaweleranga ku nyumba.
Nkhaŵazga mu mabuku ghithu kuti kuli nkhani zacisanisani, mwantheura, nkhanozga autilayini yimoza. Nkhaŵa kuti nindawunganepo na mpingo ku Germany, ntheura nkhacita kusacizga waka umo yikwenera kuyowoyekera, ndipouli, nkhayowoya za Ufumu wa Ciuta. Pa ungano uwu pakiza ŵanthu ŵankhondi na ŵatatu, ndipo ici cikakwiyiska comene ŵalongozgi ŵa cisopa ca Mennonite. Ŵakamba kwenda mu zinyumba na cilato cakuti ŵapoke mabuku ghose gha Ŵakaboni ŵa Yehova agho tikagaŵira ŵanthu, ndipo ŵakaŵaphalira kuti ŵalekerethu kutitawuzga.
Pamasinda, ŵakanicemera ku hedikotazi ya mulaŵiliri wa cigaŵa ici uko kukaŵaso ŵalongozgi ŵaŵiri ŵa cisopa ca Mennonite, awo ŵakafuma ku Canada, ndipo ŵakanifumba mafumbo kwa maora ghanandi. Paumaliro yumoza wa iwo wakati: “Wamwana, ungapika wanangwa wakugomezga cilicose ico ukukhumba, kweni ukwenera kulayizga kuti uphalirengeko waliyose yayi ivyo ukugomezga.” Layizgo ili likaŵa lakuti ningalizomera yayi. Mwantheura, ŵakaniphalira kuti nifumemo mu cigaŵa ici cifukwa ŵakukhumba yayi “mprofeti mutesi” pakati pa ŵanthu ŵakugomezgeka ŵa cisopa cawo. Nkhati nakana, ŵakati ŵapelekenge ndarama zakuti ine pamoza na mbumba yithu yose tendere. Nkhakana kuti niwukengemo yayi.
Mu 1953, nyengo ya cihanya, nkhaluta ku ungano wa cigaŵa uwo ukacitikira ku Asunción. Ku ungano uwu nkhayowoyeskana na mbali Nathan Knorr, uyo wakafuma ku Brooklyn, ku New York, hedikotazi ya Ŵakaboni ŵa Yehova. Cifukwa cakuti vuna yikaŵa yicoko comene mu cigaŵa ico cikawusikanga na ŵa Mennonite, wakasacizga kuti nisamire mu msumba wa Asunción mwakuti nkhateŵeterenge lumoza na kagulu ka ŵamishonale awo ŵakatumika mu msumba uwu.
Kuŵika Ufumu Pakwamba
Pa nyengo iyi mu caru cose ca Paraguay, mukaŵa Ŵakaboni ŵa Yehova 35 pera. Nkhadumbiskana na muwoli wane, nangauli wakakondwa yayi kuti tilute ku msumba ukuru, kweni wakazomera. Mu 1954, ine na Katerina tikazenga nyumba. Tikakhalanga yayi ku maungano, ndipo kuumaliro wa sabata tikaphalirangako ŵanthu uthenga wa mu Baibolo.
Nkhapika mulimo wa kwenda na mulaŵiliri wa dera mwakuti para wakuyowoya nkhani ku ŵanthu ŵa ku Germany awo ŵakakhalanga mu Paraguay ning’anamulirenge. Pakuti nkhamanyanga viŵi yayi ciyowoyero ca Spanish, nkhasuzgika comene pakung’anamura nkhani yakwamba.
Cifukwa ca ulwari wa muwoli wane, mu 1957, tikasamira ku Canada. Pamasinda, mu 1963, tikaluta ku United States. Kose uko tikendanga, nyengo zose tikawoneseskanga kuti tikuŵika Ufumu pamalo ghakwamba. (Mateyu 6:33) Nkhumuwonga comene Yehova Ciuta cifukwa cakuti nkhasambira unenesko kufuma mu Mazgu ghake, Baibolo, apo nkhaŵa muwukirano. Vinthu vyauzimu ivyo nkhasambira vyanovwira comene pa umoyo wane wose.
Ni mwaŵi wapadera comene kovwira ŵanji kuti ŵasambire unenesko kufuma mu Baibolo, ndipo ici caŵa cakupembuzga comene kwa ine. Nili na cimwemwe cikuru comene cifukwa cakuti ŵana ŵane wose pamoza na ŵazukuru ŵasanga candulo na visambizgo vya Baibolo kufuma pa wanici wawo. Wose ŵakulondezga ulongozgi wa Mbali Peters, wakuti: “Mose umo vingaŵira, kuluwa cara kupharazga ku nyumba na nyumba.”
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 30]
Nili na cimwemwe cikuru comene cifukwa cakuti ŵana ŵane wose pamoza na ŵazukuru ŵasanga candulo na visambizgo vya Baibolo kufuma pa wanici wawo
[Vithuzithuzi pa peji 29]
Ine na Katerina, tikati takhala pacoko waka kuti ticite ukwati mu 1950
[Cithuzithuzi pa peji 29]
Pamoza na mwana withu wakwamba ku Paraguay, mu 1952
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Ine pamoza na ŵana ŵane ndiposo ŵazukuru
[Kulongosora Cithuzithuzi 27]
Photo by Keith Trammel © 2000
[Kulongosora Cithuzithuzi pa peji 19]
Photo by Keith Trammel © 2000