Utozgi​—Cifukwa Wuli Ngwakuzirwa?

Kwa vilimika vinandi, matenda ghakoma ŵanthu ŵanandi comene. Ŵanthu ŵanyake ŵakughanaghana kuti matenda nchimanyikwiro ca ukali wa Ciuta, ndipo cilato cake nkhulanga awo ŵakucita kwananga. Kwa vilimika vinandi, ŵakusanda matenda ŵasanga kuti pali tunthu tunyake twamoyo uto tukwambiska matenda.

Ŵakusanda ŵanji ŵasanga kuti mbeŵa, suce, membe, na nyimbu vingambiska matenda. Ŵasangaso kuti ŵanthu ŵakulwara cifukwa ca ukazuzi. Utozgi ungacitiska kuti munthu wakhale na umoyo uwemi.

Ŵanthu ŵakuwona utozgi mwakupambanapambana kwakuyana na mitheto yawo ndiposo umo ŵaliri. Utozgi ungaŵa wakusuzga usange uko mukukhala kulije maji ghawemi panji malo ghakwenelera ghakutayako vinthu viheni. Ndipouli, apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu mapopa, Ciuta wakaŵaphalira ulongozgi wakukhwaskana na utozgi. Cikaŵa cipusu yayi kuti ŵanthu ŵacite vinthu mwa utozgi apo ŵakaŵa mu malo agha.

Cifukwa wuli Ciuta wakuwona kuti utozgi ngwakuzirwa? Kasi ise tikwenera kuwuwona wuli? Kasi ni vici ivyo imwe lumoza na ŵa mu mbumba yinu mungacita kuti mucepeske matenda?

ZUŴA linyake, Maxa wa ku Cameroon, wakati wawera ku sukulu, uku njara yamukoma wakanjira mu nyumba na kwamba kukorakora ncheŵe. Pamasinda wakaŵika cikwama ca mabuku pa thebulu na kukhala pasi, uku wakulindilira cakurya.

Anyina, awo ŵakaŵa ku khicini ŵakati ŵapulika kuti Max wiza, ŵakiza kuzakamupa mpunga wa dende nchunga. Kweni cisko cawo cikasintha ŵakati ŵawona kuti waŵika cikwama pa thebulu, ilo likaŵa lakutowa. Ŵakamulaŵiska na kuyowoya mwapacokopacoko kuti: “Maaaax!” Max wakamanya ico anyina ŵakang’anamuranga, ndipo mwaluŵiro wakawuskapo cikwama na kukageza mu mawoko. Pamasinda wakamba kurya cakurya. Ndipo wakayowoya mwapasipasi, wakati: “Phepani amama, nanguluwa.”

Mama uyo wakupwelelera makora mbumba wangacita vinandi pa nkhani ya utozgi, nangauli utozgi ukukhumba kuti mbumba yose yiŵe yakukolerana. Nga ni umo tawonera nkhani ya Max, kusambizga makora ŵana nkhwakuzirwa, cifukwa utozgi ukukhumba kufwilirapo ndipo ŵana ŵakukhumba kuŵakumbuska nyengo zose.

Anyina Max ŵakumanya kuti cakurya cinganangika mu nthowa zinandi. Ntheura, padera pa kugeza mu mawoko pambere ŵandanozge cakurya, ŵakuwoneseskaso kuti cakurya ŵacibenekelera mwakuti membe zileke kudekako. Ŵakusuzgika viŵi yayi na mbeŵa ndiposo suce cifukwa cakuti nyengo zose ŵakuwoneseska kuti cakurya nchakubenekelera ndiposo nyumba yawo njakutowa.

Cifukwa cimoza ico anyina Max ŵakucitira nthena nchakuti ŵakukhumba kukondweska Ciuta. Iwo ŵakuti: “Baibolo likuti ŵanthu ŵa Ciuta ŵakwenera kuŵa ŵatuŵa pakuti Ciuta ni mutuŵa.” (1 Petros 1:16) Ŵakutiso: “Utuŵa ukuyana waka na utozgi. Mwantheura, nkhukhumba kuti nyumba yane yiŵenge yakutowa, kweniso kuti ŵa mu mbumba yane ŵawonekenge ŵakutowa. Kucita nthena kukuŵa kupusu cifukwa cakuti waliyose mu mbumba yithu wakovwirapo.”

Kukolerana mu Mbumba Nkhwakuzirwa

Nga ni umo anyina Max ŵakuwonera, kuti pa nyumba paŵe pakutowa vikukhumba kuti waliyose wawovwirengepo. Nyengo na nyengo, mbumba zinyake zikukhala pasi na kudumbiskana ivyo vikukhumbikwa mu mbumba zawo ndiposo vinthu ivyo ŵanganozga, mukati ndiposo kuwaro kwa nyumba zawo. Kucita nthena kukovwira kuti mbumba yiŵe yakukolerana ndipo kukukumbuska waliyose mu mbumba kuti wakwenera kuwoneseska kuti vinthu vikwenda makora. Mwaciyelezgero, mama wangalongosolera ŵana awo mbalarako kuti ŵakwenera kugeza mu mawoko para ŵafuma ku cimbuzi, pamasinda pakukora vinthu nga ni ndarama, ndiposo pambere ŵandarye cakurya mwakuti ŵana aŵa ŵalongosolere ŵanyawo ŵacokoŵacoko.

Waliyose mu mbumba wangapika mulimo wakuti wacite. Ŵangapangana kuti ŵatozgenge nyumba yawo sabata yiliyose, ndiposo kuŵa na ndondomeko ya kutozga nyumba yose, kamoza panji kaŵiri pa cilimika. Wuli pakuyowoya za kuwaro kwa nyumba? Pakuyowoya za umo caru ca United States cikuwonekera, Stewart L. Udall wakati: “Tikukhala mu caru ico cikunangika zuŵa na zuŵa, ndiposo cikuwoneka makora yayi cifukwa cakuti cikulutilira kunangika.”

Kasi ndimo vinthu viliri uko mukukhala? Mu misumba yinyake ya ku Central Africa, munthu uyo wakupharazga mauthenga wakulizga belu mwakuti ŵanthu ŵategherezge ivyo wakukhumba kuyowoya. Wakucemerezga kuti wakumbuske ŵanthu kuti ŵatozge msumba, kunozga migelo, kuphata makuni, kusengura umo mwamera thondo, ndiposo kuthira viswaswa.

Suzgo la kulundana kwa viswaswa mu misumba liri mu vyaru vyose, ndipo maboma ghakutondeka kumazga suzgo ili. Mu misumba yinyake ŵakucedwa kutaya viswaswa, ndipo vikulundana waka mu misewu. Nyengo zinyake ŵalaraŵalara ŵa misumba ŵakucema ŵanthu kuti ŵaŵawovwire. Pakuti Ŵakhristu mbanthu ŵakupulikira, mbamoza mwa ŵanthu awo ŵakuŵa panthazi kucita milimo iyi, ndipo ŵakulondezga malango gha Kesare kwambura kusinginika. (Ŵaroma 13:3, 5-7) Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakucita vinandi pakovwira mulimo uwu. Ŵakukhumba kuti ŵakhalenge pa malo ghakutowa, ndipo ŵakucita kulindilira kuti ŵaphalirike na munthu yayi kuti ŵatozge malo. Ŵakumanya kuti para munthu wakukhala pa malo ghakutowa nchilongolero cakuti wali kusambizgika makora, ndiposo kuti wali na nkharo yiwemi. Munthu wanthena wakumanyaso kuti utozgi ukwambira pa nyumba. Kupwelelera pa nyumba kukucitiska kuti pawonekenge makora ndiposo kuti munthu waŵe na umoyo uwemi.

Utozgi Ukucindika Ciuta

Kujitozga ndiposo kuvwara mwanchindi nchigaŵa ca kusopa kwithu, ndipo kanandi ŵanthu ŵakukondwa nase. Mu msumba wa Toulouse, ku France ŵawukirano 15 awo ŵakafuma ku ungano wa Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakanjira mu resitiranti. Ŵakutorana ŵanyake ŵacekuru, awo ŵakakhala pafupi na ŵawukirano aŵa ŵakaghanaghananga kuti ŵacitenge viwawa ndiposo kunyozana. Kweni ŵakakondwa comene cifukwa cakuti ŵawukirano aŵa ŵakavwara makora, ŵakadumbiskananga mwanchindi ndiposo ŵakalongora nkharo yiwemi. Apo ŵawukirano aŵa ŵakafumanga, ŵakutorana aŵa ŵakaŵalumba comene cifukwa ca nkharo yiwemi iyo ŵakalongora. Ŵakaphalira yumoza wa ŵawukirano aŵa kuti mazuŵa ghano nkharo yanthena njakusoŵa.

Ŵanthu awo ŵakukawona malo pa maofesi gha Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakukondwa comene cifukwa cakuti malo agha ghakuŵa ghakutowa. Awo ŵakuteŵetera pa malo agha ŵakuwoneseska kuti nyengo zose ŵageza na kuvwara vyakuvwara vyakutowa. Maperefyumu ghakwenera kucitiska munthu kuleka kugeza na kucapa vyakuvwara yayi. Para awo ŵakuteŵetera pa malo agha ŵaluta kukapharazga, kawonekero kawo kawemi kakukolerana na ivyo ŵakupharazga.

“Muŵe Ŵakumuyezga Ciuta”

Ŵakhristu ŵakuciskika kuti ŵaŵe “ŵakumuyezga Ciuta.” (Ŵaefeso 5:1) Mu mboniwoni, mprofeti Yesaya wakawona ŵangelo awo ŵakacemerezganga kuti: “Mutuŵa, mutuŵa, mutuŵa.” (Yesaya 6:3) Mazgu agha ghakulongora kuti Ciuta ni mutuŵa comene. Lekani Ciuta wakukhumba kuti ŵateŵeti ŵake ŵaŵenge ŵatuŵa. Ciuta wakuti: “Muŵenge ŵatuŵa; pakuti Ine ndine mutuŵa.”—1 Petros 1:16.

Baibolo likuciska Ŵakhristu kuti “kavwaliro [kawo kaŵe] kakwenelera.” (1 Timote 2:9) Nchakuzizika yayi kuti mu buku la Civumbuzi “bafuta wakugabuka na wakutowa” wakwimira milimo ya urunji ya awo Ciuta wakuŵawona kuti mbatuŵa. (Civumbuzi 19:8) Malemba ghakuyaniska kwananga na malikho.—Zintharika 15:26; Yesaya 1:16; Yakobe 1:27.

Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵanandi ŵakukhala mu malo agho nchakusuzga kuti munthu wajitozge mwakuthupi, mwamakhaliro ndiposo mwauzimu. Suzgo ili lizamumara apo Ciuta ‘wazamuzgora vinthu vyose kuŵa viphya.’ (Civumbuzi 21:5) Para Yehova wazakafiska phangano ili, ukazuzi uzamuŵakoso yayi.

[Mazgu ghamusi]

[Bokosi pa peji 24]

Ciuta Wakukhumba Utozgi

Apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu mapopa ŵakaphalirika kuti para ŵaluta ku thondo kukajovwira ŵawundirenge ivyo vyafuma mwa iwo. (Duteronome 23:12-14) Pakughanaghanira za unandi wa ŵanthu awo ŵakaŵa pa msasa, mulimo uwu ukwenera kuti ukaŵa wakusuzga. Ndipouli, kucita nthena kukawovwira kuti ŵaleke kukoleka na matenda gha kufumira ndiposo kolera.

Ŵaisrayeli ŵakapika dango lakuti ŵasukenge panji kuwocha cilicose ico cakhwaskana na cinthu cakufwa. Nangauli vingaŵa kuti ŵakapulikiska yayi cifukwa ico ŵakapikira dango ili, kweni likaŵawovwira kuti ŵaleke kutora matenda ghakwambukira.—Leviticus 11:32-38.

Pambere ŵandambe kucita milimo yawo pa cihema, ŵapristi ŵakeneranga kugeza dankha mu mawoko na mu malundi. Nangauli kuzuzga maji mu cimphani ca mukuŵa kukaŵa kwakusuzga comene, kweni dango likakhumbanga kuti ŵagezenge.—Exodus 30:17-21.

[Bokosi pa peji 25]

Ivyo Ŵadokotara Ŵakutikumbuska

Maji ngakuzirwa comene pa umoyo, kweni para ghanangika ghangacitiska matenda na nyifwa. Dr. J. Mbangue Lobe, mulara wa pa cipatala ca Douala, ku Cameroon wakayowoya masacizgo ghanyake agho ngakovwira comene.

“Para maji agho mwateka kuti mumwenge mukughakayikira kuti ngawemi, ghagaduskani.” Kweni wakacenjezga kuti: “Nchiheni yayi kuthirako munkhwala ku maji, kweni munkhwala ukuŵa wakofya usange undagwiliskike makora nchito. Nyengo zose mugezenge mu mawoko pambere mundarye panji para mwafuma ku cimbuzi. Kugura sopo kukukhumba ndalama zinandi yayi, mwakuti nanga ni munthu uyo ni mukavu wangagura. Mucapenge vyakuvwara pafupipafupi, ndipo usange muli na nthenda ya vilonda mucapenge na maji ghakocha.”

Dokotara uyu wakatiso: “Waliyose mu mbumba wakwenera kuwoneseska kuti mukati ndiposo kuwalo kwa nyumba kukuwoneka kwakutowa. Kanandi ŵanthu ŵakupwelelera yayi vimbuzi, ndipo kucita nthena kukupangiska kuti vizgoke malo ghakukhala suce na membe.” Wakapelekaso sacizgo lakuzirwa comene lakukhwaskana na ŵana, wakati: “Mungagezanga mu visapa yayi. Mukukhala majelemusi ghakofya. Mugezenge namise na kusukumura pambere mundagone, ndipo mugonenge mu usikiti wakuvikilira ku nyimbu.” Masacizgo ghose agha ngakuti ghatovwire kuwonerathu ivyo tingacita mwakuti tigege masuzgo.

[Cithuzithuzi pa peji 24]

Kucapa vyakuvwara vinu kukovwira kuti muleke kuŵa na vilonda panji matenda ghanyake

[Cithuzithuzi pa peji 24]

Pa nkhani ya kupwelelera malo, Ŵakhristu ŵakuŵa pakwamba

[Cithuzithuzi pa peji 24]

Pa nkhani ya utozgi, mama wangacita vinandi