Para Munthu Wamukwiyiskani
KANANDI ŵanthu ŵakuti kuwezgera nkhuwemi. Cifukwa nchakuti mwakawiro taŵanthu tikukwiya para ŵanji ŵatibudira panji kutipweteka mu nthowa yinyake. Mwakawiro, tikumanya ciwemi na ciheni ndipo tikukhumba kuti ico cabudika cinozgeke. Kweni fumbo ndakuti, kasi cinganozgeka wuli?
Ŵanthu ŵangatikwiyiska mu nthowa zakupambanapambana. Ŵangatiŵapula, kutikanchizga, kutiyowoyera viheni, kutitimba, kutipoka katundu withu, na vinyake. Kasi mukujipulika wuli usange ŵanji ŵakumwavyani mu nthowa zakupambanapambana? Para ŵabudilika, ŵanandi ŵakutemwa kuyowoya kuti: ‘Niwezgerenge ivyo ŵanicitira.’
Ku United States, ŵana ŵa ku sekondare ŵakupusikizgira ŵasambizgi ŵawo kuti ŵakuŵacitira nkhaza para ŵaŵapa cilango. Ŵakucita nthena mwakuti ŵaŵawezgere. Brenda Mitchell, uyo ni pulezidenti wa wupu wa Teacher’s Union ku New Orleans wakati: ‘Para msambizgi ŵamupusikizgira, lumbiri lwake lukunangika.’ Nanga wangaŵa kuti wandasangike na mulandu, lumbiri lukuŵa kuti lwanangika kale.
Mu malo gha nchito, ŵanandi awo ŵakwiya cifukwa ca kufumiskika nchito ŵakunanga panji kuzimwa pa kompyuta vinthu vyakukhumbikwa vya kampani kuti ŵawezgere awo ŵakaŵalemba nchito. Ŵanji ŵakwiba visisi vya kampani na kuviguliska panji kuvipeleka kunyake. Nyuzipepara yinyake yikati, padera pa kwiba vinthu vinyake pa kompyuta, ‘ŵanji ŵakuwezgera mwa kwiba katundu munyake wa kampani.’ (The New York Times) Kuti ghamazge suzgo la kuwezgera, makampani ghanandi ghakuŵa na munthu munyake wacivikiliro uyo wakupelekezga munthu uyo wafumiskika nchito. Wakuluta nayo mu ofesi yake, kumulindilira kuti watore twake tose, na kumupelekezga kuwaro.
Ŵanthu ŵakutemwaso comene kuwezgera awo ŵali nawo pafupi nga ni ŵabwezi, awo ŵakucezga nawo, ndiposo ŵabali ŵawo. Kanandi munthu wakuwezgera para wakwiya cifukwa cakuti ŵanji ŵamuyowoyera mazgu ghaheni panji kumucitira vinthu viheni. Usange mubwezi winu wamuyowoyerani mwaukali, kasi namwe mukumuzgora mwaukali? Usange munyake mu mbumba yinu wamukwiyiskani, kasi mukughanaghana kumuwezgera? Nchipusu comene kuwezgera usange mubwezi panji mbali withu watikwiyiska.
Uheni wa Kuwezgera
Kanandi awo ŵakuwezgera ŵakukhumba kuti ŵatune. Mwaciyelezgero, Baibolo likutiphalira kuti ŵana ŵa Yakobe ŵakati ŵamanya kuti Shekemu wagona na mudumbu wawo Dina, “ŵakakwiya, ndipo ŵakakaripa comene.” (Genesis 34:1-7) Kuti ŵawezgere ivyo vikacitikira mudumbu wawo, ŵana ŵaŵiri ŵa Yakobe ŵakapangana kuti ŵakome Shekemu na mbumba yake. Simiyoni na Levi ŵakapusika Shekemu na mbumba yake, ndipo ŵakanjira mu msumba wa Ŵakenani na kukoma mwanalume waliyose, na Shekemu wuwo.—Genesis 34:13-27.
Kasi kukoma uku kukamazga nkhani iyi? Yakobe wakati wamanya ivyo ŵana ŵake ŵacita, wakaŵacenya, wakati: “Mwandisuzga ine, na kundinunkhiska mukati mwa ŵanthu ŵa caru, . . . tiŵawunganirane ine na kundirotokera, ndiparanyike, ine na nyumba yane.” (Genesis 34:30) M’malo mwa kumazga nkhani iyi, kuwezgera kukapangiska masuzgo ghanyake. Mbumba ya Yakobe yikeneranga kuŵa maso na ŵazengezgani kuti ŵangaŵawukira. Kuti mbumba ya Yakobe yileke kuwukirika, Ciuta wakaphalira Yakobe kuti walute na mbumba yake ku Beteli.—Genesis 35:1, 5.
Ivyo vikacitika pamanyuma pakuti Dina wakolelereka vikulongora fundo yinyake yakuzirwa. Kuwezgera, kanandi kukupangiska kuti ŵanthu ŵawezgeranenge waka. Ndipo kuwezgerana kukumara yayi. Ntheura, ntharika ya Cijeremani yikuneneska apo yikuti, ‘Para imwe mwawezgera, munyinu nayo wakukhumba kumuwezgerani.’
Kuwezgera Kukumara Yayi
Nchiheni comene kughanaghana umo tingalangira munthu uyo watinangira. Buku linyake likuti: “Ukali ungamupwetekeskani. Ungamumalirani nyengo na nkhongono apo mukughanaghanira viheni ivyo vikamucitikirani. Mu mtima winu mukutuka awo ŵakamukwiyiskani ndipo mukupenja nthowa za umo mungawezgera.” (Forgiveness—How to Make Peace With Your Past and Get On With Your Life) Lekani Baibolo likuti: “Ukali nkhuvunda kwa viwangwa.”—Zintharika 14:30.
Kasi munthu wangaŵa wuli wacimwemwe usange wali na thinkho kweniso wakughanaghana viheni mu mtima wake? Munthu munyake wakati: “Usange mukughanaghana kuti kuwezgera nkhuwemi, laŵiskani visko vya ŵanthu awo ŵakuwezgera ŵanyawo kwa vilimika vinandi.”
Ghanaghanirani ivyo vyacitika mu vigaŵa vinandi cifukwa cakuti ŵanthu ŵakupambana mitundu panji visopa ŵakutinkhana. Kanandi para yumoza wakomeka, munyake wakukomekaso, ndipo kutinkhana na kukomana kukulutilira. Mwaciyelezgero, apo bomba likakoma ŵawukirano 18, mwanakazi munyake uyo wakaŵa wacitima wakati: “Tikwenera kuŵawezgera kanandi waka.” Para vyacitika nthena nkhaza zikusazgikira ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakutimbana.
“Jiso na Jiso”
Ŵanji ŵakuzunura mazgu gha mu Baibolo kuti ŵajikhungulufye para ŵakuwezgera. Ŵakuti, “Asi Baibolo likuyowoya za ‘jiso na jiso, jino na jino’?” (Leviticus 24:20) Dango lakuti “jiso na jiso” lingawoneka nga likuzomerezga kuwezgera. Kweni, dango ili likacepeskanga kuwezgera kwambura kwenelera. Mwawuli?
Usange Muisrayeli wapweteka munyake na kumuwuskapo jiso lake, Dango likazomerezganga kuti wapokere cilango caurunji. Ndipouli, uyo wabudilika wakeneranga yayi kuwezgera uyo wamubudira panji ŵa mu mbumba yake. Dango likakhumbanga kuti uyo wabudilika watolere nkhani iyi ku ŵeruzgi kuti ŵayimazge makora. Ŵaisrayeli ŵakawezgeranga yayi cifukwa ŵakamanyanga kuti usange munthu wapwetekera dala munyake panji kumucitira vinthu viheni, nayo walangikenge mwakuyana waka. Kweni pali vinandi pa nkhani iyi.
Pambere Yehova Ciuta wandapeleke dango lakuwezgera ili, wakaphalira mtundu wa Israyeli kwizira mwa Mozesi kuti: “Ungatinkhanga mwanamunyako mu mtima wako . . . Ungawerezgeranga nduzga, panji kukhala na kandundu.” (Leviticus 19:17, 18) Dango lakuti “jiso na jiso, jino na jino” tileke kuliwona pa ilo lekha kweni tikwenera kuwonaso malango ghanyake agho Yesu wakati ndipo pajintha malango ghose. Malango agha ngakuti: “Utemwenge Yehova Ciuta wako na mtima wako wose na umoyo wako wose na maghanoghano ghako ghose” ndiposo “utemwenge mzengezgani wako umo ukujitemwera wamwene.” (Mateyu 22:37-40) Ipo kasi Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakwenera kucita wuli para ŵanji ŵaŵacitira vinthu vyambura urunji?
Londezgani Nthowa ya Mtende
Baibolo likuti Yehova ni “Ciuta wa mtende” ndipo likuciska awo ŵakumusopa kuti ‘ŵapenje mtende na kuwulondezga.’ (Ŵahebere 13:20; 1 Petrosi 3:11) Kasi kupenja mtende kukovwira nadi?
Apo Yesu wakaŵa pa caru capasi, ŵalwani ŵake ŵakamuthunyira mata, kumuthyapura na kumutambuzga, mubwezi wake wakamwendera mphiska, ndipo nanga ni ŵasambiri ŵake ŵakamuleka. (Mateyu 26:48-50; 27:27-31) Kasi wakacita wuli? Mpositole Petrosi wakalemba kuti: “Apo wakatukikanga, wakawezgera kutuka cara. Apo wakayuzgikanga, wakafingiranga cara, kweni wakajipelekanga kwa uyo wakweruzga mwaurunji.”—1 Petrosi 2:23.
Petrosi wakalongosora kuti: “Khristu wakasuzgika cifukwa ca imwe, kumulekerani bambiro kuti mulondezgenge mendero ghake mwakugomezgeka.” (1 Petrosi 2:21) Ŵakhristu ŵakuciskika kuti ŵalondezgenge Yesu, kweniso umo wakacitiranga para ŵamucitira vinthu vyambura urunji. Apo wakapharazganga pa Lupiri, Yesu wakati: “Lutilirani kutemwa ŵalwani ŵinu na kulombera awo ŵakumutambuzgani; mwakuti mujilongore mwaŵene kuŵa ŵana ŵa Ŵawiskemwe awo ŵali kucanya.”—Mateyu 5:44, 45.
Kasi awo ŵakulondezga Khristu ŵakucita wuli para ŵabudilika? Lemba la Zintharika 19:11 likuti: “Umanyi weneco ukuziuliska ukali, ndipo mbucindami wa munthu kugowokera majuvyo.” Ŵakhristu ŵakulondezgaso mazgu ghakuti: “Mungazomeranga cara kutondeka na uheni, kweni lutilirani kutonda uheni na uwemi.” (Ŵaroma 12:21) Mazgu agha ghakupambana comene na mzimu wa kuwezgera uwo wazara comene mazuŵa ghano. Pakuŵa Ŵakhristu ŵaunenesko, citemwa cingatovwira kuti timazge mzimu wa kuwezgera kweniso kuti tiŵe ŵakunozgeka ‘kugowokera majuvyo’ cifukwa “citemwa cikukonthora uheni cara.”—1 Ŵakorinte 13:5.
Kasi cikung’anamura kuti tikwenera kukhala waka cete para ŵanji ŵaticitira nkhaza panji kutofya? Yayi. Apo Paulosi wakati, “Lutilirani kutonda uheni na uwemi,” wakang’anamuranga kuti Mkhristu wakwenera kukomwa waka yayi. Para ŵanji ŵakutiwukira tili na wanangwa wa kujivikilira. Usange umoyo winu uli pa ngozi panji ŵanji ŵakukhumba kumwibirani katundu winu, mungacema ŵapolisi. Usange muli na suzgo na ŵanyinu awo mukugwira nawo nchito panji kusambira nawo sukulu, mungaphalira ŵalaraŵalara ŵa pa malo agho kuti ŵamovwirani.—Ŵaroma 13:3, 4.
Ndipouli, nchiwemi kukumbuka kuti urunji weneko tingausanga yayi mu caru ici. Nakuti ŵanandi awo ŵakumalira nyengo yitali kuti ŵacitirike mwaurunji, ŵakuŵa na citima ndiposo cigwinini usange ivyo ŵakhumbanga vyatondeka.
Satana wakukhumba kuti ŵanthu ŵawezgeranenge na kutinkhana mwakuti ŵagaŵikane. (1 Yohane 3:7, 8) Nchiwemi comene kukumbuka mazgu gha mu Baibolo ghakuti: “Mungawezgeranga nduzga mwekha cara, ŵakutemweka, kweni musidire malo kutukutwa kwa Ciuta; pakuti kuli kulembeka: ‘Nduzga ni zane; nizamuwezgera, wakuti Yehova.’” (Ŵaroma 12:19) Para tikulekera Yehova kuti ndiyo wacitepo kanthu, tikufwatuka ku vyakuŵinya, ukali na nkhaza.—Zintharika 3:3-6.
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 18]
“Utemwenge Yehova Ciuta wako na mtima wako wose na umoyo wako wose na maghanoghano ghako ghose” ndiposo “utemwenge mzengezgani wako umo ukujitemwera wamwene”
[Vithuzithuzi pa peji 19]
“Citemwa cikukonthora uheni cara.”—1 Ŵakorinte 13:5