“Lutilirani Kutonda Uheni” mwa Kuwezgako Ukali
“Mungawezgeranga nduzga mwekha cara, ŵakutemweka, . . . kweni lutilirani kutonda uheni na uwemi.”—ROM. 12:19, 21.
1, 2. Kasi Ŵakaboni ŵanyake awo ŵakaŵa pa ulendo, ŵakalongora ciyelezgero wuli ciwemi?
APO Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakukwana 34 ŵakalutanga ku ungano wa kupatulira ofesi ya munthavi, ŵakacedwa pa nthowa cifukwa cakuti ndege iyo ŵakakwera yikanangika. Ŵakeneranga kwima kwa ora limoza pa ciŵanja cinyake kuti ŵathire mafuta mu ndege, m’malo mwake ŵakakhalapo maora 44. Pa ciŵanja ici pakaŵavya cakurya cakukwana, maji ghawemi, kweniso pakaŵa pawemi viŵi yayi. Ŵanthu ŵanandi awo ŵakakwera ndege iyi ŵakakwiya ndipo ŵakawofya ŵanchito ŵa pa ciŵanja ici. Kweni ŵabali na ŵadumbu ŵakakhala waka cete.
2 Ŵabali ŵakafika uko ŵakapukwa ndipo ŵakasanga kuti ungano wa kupatulira ofesi ya munthavi uli kuumaliro. Nangauli ŵakavuka, kweni paumaliro ŵakakhalira kuti ŵacezge na ŵabali na ŵadumbu. Pamasinda, ŵakapulika kuti ŵanthu ŵakawona kuzika na kujikora kwawo uko ŵakalongora. Mwanalume munyake uyo nayo wakaŵa pa ulendo uwu wakaphalira ŵanchito ŵa mu ndege kuti: “Mu ndege iyi muŵavyenge Ŵakhristu 34 aŵa, mphanyi pa ciŵanja para panguŵa, civundungwele.”
Tikukhala mu Caru Ico Nchikali
3, 4. (a) Kasi ukali watambuzga wuli ŵanthu, ndipo ukamba pawuli? (b) Kasi cikaŵa camacitiko kuti Kayini wawezgeko ukali? Longosorani.
3 Masuzgo agho tikukumana nagho mu mgonezi uheni uwu ghakucitiska ŵanthu kuŵa ŵakali. (Muph. 7:7) Kanandi, ukali ukucitiska ŵanthu kuti ŵatinkhanenge ndiposo kutimbana. Ukwambiska nkhondo za wenenawene ndiposo za pakati pa vyaru na vyaru, apo kwenjerwa cifukwa ca masuzgo gha mu mbumba kwambiska mphindano mu mbumba zinandi. Ukali ndiposo nkhaza vikamba ni kale comene. Cifukwa ca sanji, Kayini mwana wakwamba wa Adamu na Eva, wakakwiya na kukoma munung’una wake Abelu. Kayini wakakoma munung’una wake nangauli Yehova wakamuphalira kuti waleke kukalipa ndiposo kuti para wapulikira wamutumbikenge.—Ŵazgani Genesis 4:6-8.
4 Nangauli Kayini wakaŵa wambura kufikapo, kweni pa nkhani iyi wakaŵa na wanangwa wa kusankha cakucita. Cikaŵa camacitiko kuwezgako ukali. Pakuti wakatondeka kuwezgako ukali, wakaŵa na mulandu wa ivyo wakacita. Mwakuyana waka, nase nyengo zinyake tikukalipa na kucita vinthu mwaukali cifukwa cakuti tili ŵambura kufikapo. Kweniso mu “nyengo zinonono” izi, masuzgo ghakuticitiska kuti tiŵenge ŵakali. (2 Tim. 3:1) Mwaciyelezgero, tingasuzgika maghanoghano cifukwa ca kusoŵa kwa ndalama. Ŵapolisi na mawupu agho ghakupeleka ulongozgi ku mbumba ŵakuti ukali ndiposo nkhaza za mu mbumba vyazara comene cifukwa ca suzgo la ndalama.
5, 6. Kasi caru cikuwona wuli ukali, ndipo tingakhwaskika wuli?
5 Nakuti ŵanthu ŵanandi awo tikukhala nawo, ‘mbakujitemwa,’ ‘kujikuzga,’ kweniso ‘mbakofya.’ Mikhaliro yiheni iyi yingatikwiyiska, ndipouli nchipusu kutolerako. (2 Tim. 3:2-5) Nakuti mafilimu na mapulogiramu gha pa TV, kanandi ghakulongora kuti kuwezgera nkhaza nkhuwemi ndipo ni nthowa yiwemi yakumazgira masuzgo. Para ŵanthu ŵakuwonelera mafilimu ghanthena, ŵakulindilira mwakunweka kuwona kuti munthu wankhaza walangika mwa kukomeka na cinkhara.
6 Mafilimu agha ghakukhuŵilizga maghanoghano gha Ciuta cara, kweni “mzimu wa caru” na wa muwusi wake mukali, Satana. (1 Kor. 2:12; Efe. 2:2; Uvu. 12:12) Mzimu uwu ukukhuŵilizga makhumbiro ghaheni, ndipo ukususkana na mzimu wa Ciuta. Kweni Ŵakhristu ŵakusambizgika kuleka kuwezgera para ŵabudilika. (Ŵazgani Mateyu 5:39, 44, 45.) Kasi tingalondezga wuli ivyo Yesu wakasambizga?
Viyelezgero Viwemi na Viheni
7. Kasi cikacitika nchivici apo Simeone na Levi ŵakatondeka kuwezgako ukali?
7 Baibolo lili na ulongozgi wa umo tingacitira kuti tiwezgeko ukali, ndiposo lili na viyelezgero vyakulongora ico cingacitika para tajikora panji para tatondeka. Tiyeni tiwone ico cikacitika apo ŵana ŵa Yakobe, Simeone na Levi ŵakawezgera Shekemu wati wagona na mudumbu wawo Dina. “Ŵakakwiya, ndipo ŵakakalipa comene.” (Gen. 34:7) Pamanyuma, ŵana ŵanalume ŵa Yakobe ŵakawukira msumba uwo mukakhalanga Shekemu, ŵakaphanga vinthu na kutolera kuwuzga ŵanakazi na ŵana. Ŵakacita vyose ivi cifukwa ca Dina pera yayi, kweniso cifukwa ca kujikuzga. Ŵakaghanaghananga kuti Shekemu wanangira iwo ndiposo awiskewo, a Yakobe. Kweni kasi Yakobe wakaviwona wuli ivyo ŵakacita?
8. Kasi nkhani ya Simeone na Levi yikulongora kuti cingacitika nchivici para munthu wawezgera?
8 Yakobe wakwenera kuti wakaŵa na citima comene cifukwa ca ivyo vikacitikira Dina, ndipouli, wakakolerana navyo yayi ivyo ŵana ŵake ŵakacita. Kweni, Simeone na Levi ŵakajikhungurufya kuti ŵandanange mwa kuyowoya kuti: “Kasi kukenera iyo kuti wacite nayo mudumbu withu nga ni muleŵi?” (Gen. 34:31) Nkhani iyi yikamalira penepapa yayi, cifukwa ŵakakwiyiskaso Yehova. Vilimika vikati vyajumphapo, Yakobe wakayowoya kuti cifukwa ca ukali uwo Simeone na Levi ŵakalongora, mafuko ghawo ghazamumbininiskika mu Israyeli. (Ŵazgani Genesis 49:5-7.) Cifukwa cakuti Simeone na Levi ŵakatondeka kujikora, Ciuta ndiposo awiskewo ŵakakondwa yayi.
9. Mphawuli apo Davide wakaŵa pafupi kuwezgera?
9 Themba Davide likacita mwakupambanako. Likaŵa na mpata ukuru wa kuwezgera, kweni likacita nthena yayi. (1 Sam. 24:3-7) Ndipouli, nyengo yinyake Davide wakakhala pacoko kuwezgera. Munthu munyake musambazi zina lake Nabala, wakayowoyera msinjiro ŵanalume ŵa Davide, nangauli ŵakapwelelera viŵeto ndiposo ŵaliska ŵake. Mutepanji Davide wakawona kuti Nabala wamunangira, comenecomene kuti wanangira ŵanalume ŵake, ntheura wakakhumbanga kuwezgera mwankhaza. Apo Davide na ŵanalume ŵake ŵakaŵa mu nthowa kukaparanya Nabala na mbumba yake, munyamata munyake wakaphalira Abigelu, muwoli wa Nabala za ivyo vikacitika ndipo wakamuciska kuti wacitepo kanthu. Mwaluŵiro Abigelu wakatora vyawanangwa vinandi na kukakumana na Davide. Wakaphepiska mwakujiyuyura cifukwa ca msinjiro wa Nabala, ndipo Davide wakatuna cifukwa ca kopa Yehova. Pamanyuma Davide wakati: “Utumbikike, wandikanizga muhanya uno kuleka kwiza kuthiska ndopa.”—1 Sam. 25:2-35.
Umo Mkhristu Wakuwonera
10. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kuwona wuli nkhani ya kuwezgera?
10 Nkhani ya Simeone na Levi ndiposo ya Davide na Abigelu, yikulongora kuti Yehova wakutinkha ukali wakujumphizga ndiposo nkhaza, kweni wakutumbika awo ŵakulimbikira kuti paŵe mtende. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Usange nchamacitiko, muŵe pa mtende na ŵanthu wose,’ mungawezgeranga nduzga mwekha cara, ŵakutemweka, kweni musidire malo kutukutwa kwa Ciuta; pakuti kuli kulembeka: ‘Nduzga ni zane; nizamuwezgera, wakuti Yehova.’ Kweni ‘usange mulwani wako wali na njara, umulyeske; usange wali na nyota, umupe cakuti wamwe; cifukwa pakucita ici, ulundikenge makara gha moto pa mutu wake.’ Mungazomeranga cara kutondeka na uheni, kweni lutilirani kutonda uheni na uwemi.”—Rom. 12:18-21.a
11. Kasi mudumbu munyake wakasambira wuli kujikora para wakwiya?
11 Nase tingalondezga ulongozgi uwu. Mwaciyelezgero, mudumbu munyake wakadandawulira mulara za bwana wake muphya. Mudumbu uyu wakati bwana wake ngwambura lusungu. Ntheura, wakamukwiyira comene, ndipo wakakhumbanga kuleka nchito. Mulara wakamuciska kuti waŵike mtima pasi. Mbali wakawona kuti ukali uwo mudumbu wakalongora bwana wake ukahenipiskirathu vinthu. (Tito 3:1-3) Mbali wakamuphalira kuti nanga wangasanga nchito yinyake, wakeneranga kuleka kucita vinthu mwaukali. Wakamuciskaso kuti ivyo iyo wakukhumba kuti bwana wake wamucitirenge ndivyo nayo wacitirenge bwana wake, nga umo Yesu wakayowoyera. (Ŵazgani Luka 6:31.) Mudumbu wakazomera kuti wayezgenge kulondezga ulongozgi uwu. Kasi cikacitika nchivici? Pakati pajumpha nyengo, bwana wakamba kucita vinthu mwalusungu, ndipo wakawonga mudumbu cifukwa ca kugwira makora nchito.
12. Cifukwa wuli cikuŵinya comene para tabudirana na Mkhristu munyithu?
12 Tingazizwa yayi para tikuwona mikhaliro yiheni mu ŵanthu ŵa kuwaro kwa mpingo Wacikhristu. Tikumanya kuti mu caru ca Satana ici, ŵanthu ŵali na mikhaliro yiwemi yayi ndipo tikukhumbikwira kuŵa maso kuti tileke kukweŵeka nawo. (Sal. 37:1-11; Muph. 8:12, 13; 12:13, 14) Kweni cikuŵinya comene para mbali panji mudumbu ndiyo wakulongora mikhaliro iyi. Mudumbu munyake wakati: “Apo nkhambanga waka unenesko cikaniŵira cakusuzga comene kuzomerezga fundo yakuti ŵanthu ŵa Yehova mbambura kufikapo.” Tikafuma mu caru cambura citemwa na cigomezgo cakuti Ŵakhristu wose mu mpingo ŵakucitirana vinthu mwalusungu. Ntheura, cingatiŵinya comene usange Mkhristu munyithu, comenecomene uyo wali na udindo wacita vinthu mwambura kwenelera. Tingajifumba kuti: ‘Kasi vinthu ivi vingacitika wuli pakati pa ŵanthu ŵa Yehova?’ Ndipouli, vinthu ivi vikacitikanga nanga mphakati pa Ŵakhristu ŵakuphakazgika. (Gal. 2:11-14; 5:15; Yak. 3:14, 15) Kasi tikwenera kucita wuli para vinthu nga ni ivi vyaticitikira?
13. Kasi tikwenera kucitaci para tabudirana, ndipo cifukwa wuli?
13 Mudumbu uyo tamuzunura mu ndime 12 wakati: “Nkhasambira kulombera waliyose uyo wanikhuŵazga, ndipo kucita nthena nkhwakovwira nyengo zose.” Nga umo tikuŵazgira mu Baibolo, Yesu wakati tilomberenge awo ŵakutitambuzga. (Mat. 5:44) Ipo nchakuzirwa comene kulombera ŵabali na ŵadumbu ŵithu ŵauzimu. Nga umo dada wakukhumbira kuti ŵana ŵake ŵatemwanenge, Yehova nayo wakukhumba kuti ŵateŵeti ŵake ŵatemwanenge. Ndiwo tikulindilira kuzakakhala nawo kwamuyirayira mwamtende ndiposo mwakukondwa, nakuti Yehova wakutisambizga kuti tambepo sono. Wakukhumba kuti tikoleranenge pakucita mulimo wake wakuzirwa. Ntheura, para tabudirana na ŵanyithu tiphemanenge mwaluŵiro panji ‘kugowokerana’ waka na kulutilira kuŵa ŵakukolerana. (Ŵazgani Zintharika 19:11.) M’malo mwa kupatukana na ŵabali para pawuka masuzgo, tikwenera kovwirana kuti tikhalilire pakati pa ŵanthu ŵa Ciuta, na kuŵa ŵakuvikilirika mu “mawoko gha muyirayira” gha Yehova.—Dute. 33:27.
Kuŵa Ŵakuzika ku Wose Kuli na Vitumbiko
14. Kasi tingatonda wuli mzimu wa kugaŵikana uwo Satana wakuseŵa?
14 Satana na viŵanda vyake ŵakuyezgayezga kutimbanizga mbumba izo ni zakukondwa ndiposo mipingo mwakuti ŵatondeske mulimo wa kuthandazga makani ghawemi. Ŵakuyezga kuseŵa mzimu wa kugaŵikana cifukwa ŵakumanya kuti mzimu uwu ukuparanya comene. (Mat. 12:25) Kuti titonde mzimu uheni uwu, tingacita makora kulondezga ulongozgi wa Paulosi wakuti: “Muzga wa Fumu wakwenera kucita mbembe cara, kweni wakwenera kuŵa wakuzika ku wose.” (2 Tim. 2:24) Kumbukani kuti nkhondo yithu nja “ndopa na thupi cara, kweni . . . mizimu yiheni.” Kuti titonde nkhondo iyi, tikwenera kuvwara vyankhondo vyauzimu, ndiposo ‘kunozgekera makani ghawemi gha mtende.’—Efe. 6:12-18.
15. Kasi tikwenera kucita wuli para ŵalwani ŵakutiwukira?
15 Ŵalwani ŵa Yehova ŵakuwukira ŵanthu ŵake mu nthowa zakupambanapambana. Ŵanji mwa ŵalwani aŵa ŵakutimba Ŵakaboni ŵa Yehova. Ŵanji ŵakutiyowoyera utesi mu makhoti, pa mawayilesi panji nyuzipepara. Yesu wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti vinthu ivi ndivyo viŵacitikirenge. (Mat. 5:11, 12) Kasi tikwenera kucita wuli? Tileke “kuwezgera munthu uheni pa uheni,” mu mazgu na vyakucita vithu wuwo.—Rom. 12:17; ŵazgani 1 Petrosi 3:16.
16, 17. Kasi mpingo unyake ukayezgeka wuli?
16 Nangauli Dyabulosi wakuticitira ivi, kweni “kutonda uheni na uwemi,” kungatovwira kuti ticitire makora ukaboni. Mwaciyelezgero, mpingo unyake pa cirwa ca Pacific ukabwereka holo yinyake kuti ucitiremo Cikumbusko. Ŵalara ŵa chalichi linyake ŵakati ŵapulika, ŵakaphalira ŵanthu ŵawo kuti ŵakawungane mu holo yeneyiyi pa nyengo iyo Cikumbusko cikeneranga kwamba. Mulara wa ŵapolisi wakalangura ŵalara ŵa chalichi ili kuti malo ŵalekere Ŵakaboni. Kweni nyengo ya Cikumbusko yikati yakwana, mu holo mukazura ŵanthu ŵa chalichi ili ndipo ŵakaŵa kuti ŵamba waka ungano wawo.
17 Apo ŵapolisi ŵakanozgekeranga kuti ŵaŵacimbizgemo, mulongozgi wa chalichi ili wakiza kwa mbali mulara na kumufumba kuti: “Kasi muli na cakucitika capadera mise ghano?” Mbali wakamuphalira za Cikumbusko, ndipo mwanalume uyu wakazgora kuti: “Aaa, nangumanya yayi!” Wapolisi munyake wakazgora kuti: “Kweni tangumuphalirani mulenji!” Mulongozgi wa chalichi uyu wakazgokera kwa mbali na kumwemwetera mwautesitesi na kuyowoya kuti: “Sono mucitenge wuli? Ŵanthu ŵithu ŵazura kale mu holo. Kasi mukondwenge kuti ŵapolisi ŵaticimbizge?” Mwanalume uyu wakayowoyanga mwauryarya na cilato cakuti Ŵakaboni ŵawoneke nga mbankhaza. Kasi ŵabali ŵithu ŵakacita wuli?
18. Kasi ŵabali ŵakacita wuli ŵakati ŵabudilika, ndipo cikacitika nchivici?
18 Ŵabali ŵakalolera kuti ŵa chalichi aŵa ŵacite ungano wawo kwa maminiti 30, para ŵamalizga ndipo ŵambe Cikumbusko. Ŵa chalichi aŵa ŵakarya nyengo, kweni ŵakati ŵafumamo, ŵabali ŵakamba Cikumbusko. Namacero ghake, boma likasora ŵanthu kuti ŵasande ivyo vikacitika. Ŵati ŵasanda nkhani iyi, ŵakasanga kuti suzgo likaŵa na mulongozgi wa chalichi lira, Ŵakaboni yayi. Awo ŵakasandanga nkhani iyi ŵakawonga Ŵakaboni ŵa Yehova cifukwa ca kumazga suzgo ili mwakuzika. Ŵakaboni ŵakawongeka cifukwa ca kuyezgayezga kuŵa “pa mtende na ŵanthu wose.”
19. Kasi nchivici cinyake ico cingatovwira kuti tiŵe pa mtende na ŵanji?
19 Cinthu cinyake ico cingatovwira kuti tilutilire kuŵa pa mtende na ŵanji ni para tikuyowoya nawo mwakukondweska. Nkhani yakulondezgapo yizamulongosora ico kuyowoya mwakukondweska kukung’anamura ndiposo umo tingacitira.
[Mazgu ghamusi]
a Kale ŵanthu ŵakasongonoranga malibwe mwa kuŵika “makara gha moto” pacanya na kusi kuti ŵapange visulo. Para tikucitira lusungu awo ŵakuticitira nkhaza, ŵangasintha na kuŵa na mikhaliro yiwemi.
Kasi Mungalongosora?
• Cifukwa wuli ŵanthu mazuŵa ghano mbakali comene?
• Ni nkhani wuli za mu Baibolo izo zikulongora ico cingacitika para tajikora panji para tatondeka?
• Kasi tikwenera kucita wuli para Mkhristu munyithu watikwiyiska?
• Kasi tikwenera kucita wuli para ŵalwani ŵatiwukira?
[Cithuzithuzi pa peji 16]
Simeone na Levi ŵakawelera, kweni pamasinda pakuti ŵawezgera
[Vithuzithuzi pa peji 18]
Kulongora lusungu kungasintha maghanoghano gha ŵanji