Kasi Vyokoro Vikukhumbikwira Vici? Kasi Mungawovwirapo Wuli?
Kukaŵa mise, Jeanne wakaŵa mu khicini ndipo kwambura kuŵikako mahara wakaŵika pa thebulu mbale na vinthu vinyake vyakukhumbikwa pa cakurya. Yikaŵa nyengo yakuti warye cakurya. Mbwenu wakalaŵiska mbale ziŵiri izo wakaŵika pa thebulu . . . ndipo wakamba kulira. Cifukwa ca kuzgoŵera, Jeanne wakaŵika mbale za ŵanthu ŵaŵiri pa thebulu. Kweni pajumpha vilimika viŵiri kufuma apo mfumu wake wakafwira.
KWA awo vindaŵacitikirepo, nchakusuzga kupulikiska citima ico cikuŵapo para mfumu panji muwoli wafwa. Nakuti pakutora nyengo yitali kuti munthu wagomezge ivyo vyamucitikira. Beryl wa vilimika 72, wakagomezga yayi apo mfumu wake wakafwa mwamabuci. Iyo wakuti: “Nkhaŵa nga nkhulota waka. Nkhagomezga yayi kuti nizamuleka kumuwonaso mfumu wane wakunjira pa mu mulyango uwu.”
Para munthu ŵamudumura woko panji lundi, nyengo zinyake wakuwona nga kuti woko panji lundi lake licalipo. Mwakuyana waka, munthu uyo mfumu panji muwoli wake wafwa, nyengo zinyake wakuŵa nga wakuwona wakutemweka wake wali pa gulu la ŵanthu, panji mwambura kumanya wakusangika kuti wakuyowoya nayo, apo iyo kulije.
Kanandi ŵabwezi ndiposo ŵabali ŵakumanya yayi ico ŵangacita para munyawo uyo ngwakuferwa wakusuzgika maghanoghano. Kasi mukumanyapo munthu munyake uyo mfumu panji muwoli wake wali kufwa? Kasi mungamovwira wuli? Kasi mukwenera kumanyaci mwakuti movwire vyokoro pa nyengo iyo vili na citima? Kasi mungawovwira wuli wakuferwa kuti mwapacokopacoko wambeso kusangwa na umoyo?
Vinthu Ivyo Tikwenera Yayi Kucita
Ŵabwezi ndiposo ŵabali ŵangasuzgika maghanoghano para ŵakuwona kuti munyawo wakusuzgika, ndipo ŵangakhumba kuti ŵamovwire mwa kucepeska nyengo iyo wakuŵira na citima. Ndipouli, munthu munyake wakusanda vinthu, uyo wakafumbapo vyokoro 700, wakalemba kuti: “Palije nyengo yakuŵikika yakulekera kuŵa na citima.” Ntheura, m’malo mwa kukanizga munthu kulira mfumu panji muwoli wake uyo watayika, mupani nyengo yakuti walongolere citima cake.—Genesis 37:34, 35; Job 10:1.
Nangauli cingaŵa ciwemi kovwirapo pa nyifwa, kweni lekani kughanaghana kuti mukwenera kuŵa na mazaza pa vyose vyakukhwaskana na nyifwa. Paul, uyo ni cokoro ca vilimika 49, wakati: “Nkhughanaghana kuti cikaŵa ciwemi kuti awo ŵakawovwirapo pa nyifwa ŵakanipa mwaŵi wakuti nisankhenge vinthu ivyo ni vyakuzirwa kwa ine. Cikaŵa cakuzirwa comene kwa ine kuti vyose vikenda makora pa nyifwa ya muwoli wane. Nkhawona kuti cikaŵa cinthu caumaliro ico ningamucitira muwoli wane.”
Ŵanthu ŵanandi ŵakuwonga wovwiri uwo ŵanji ŵakupeleka. Eileen, cokoro ca vilimika 68 wakuti: “Cikaŵa cakusuzga comene kunozga vinthu vya pa nyifwa ndiposo mapepara ghakukhwaskana na uyo wafwa, cifukwa pa nyengo iyo nkhaghanaghananga makora yayi. Mwamwaŵi, mwana wane na mkamwana wane ŵakanovwira comene.”
Kweniso lekani kopa kuyowoya vya uyo wafwa. Beryl, uyo wazunulika kukwambilira wakuti: “Ŵanyane ŵakanovwira comene. Kweni nkhawona kuti ŵanandi ŵakakhumbanga yayi kuyowoya vya mfumu wane, John. Ŵakacitanga nga John wakaŵako yayi, ndipo vikaniŵinyanga comene. Para nyengo yajumphapo, vyokoro vingakhumba kuyowoya pakweru vya mfumu panji muwoli wawo uyo wali kutayika. Kasi mukukumbuka vinthu viwemi ivyo wakamucitirani uyo wali kufwa panji nkhani yake yakukondweska? Para mukukumbuka, muphalirani uyo waferwa; lekani kucita wofi. Usange mukuwona kuti wakondwenge para mwayowoya, yowoyani ivyo vikamukondweskani panji ivyo wakacitanga. Ici cingawovwira awo ŵali na citima kuti ŵawone kuti ŵanji nawo ŵali na citima.—Ŵaroma 12:15.
Para mukovwira, lekani kumupa munthu uyo wali na citima ulongozgi unandi. Lekani kucicizga uyo waferwa kuti wasankhe vinthu mwaluŵiro.a M’malo mwake, citani vinthu mwamahara ndipo jifumbani kuti: ‘Kasi ningacita vici kuti novwire mubwezi wane panji mbali wane pa nyengo yakusuzga comene iyi?’
Ivyo Tingacita
Para mazuŵa ghacoko ghajumphapo pamanyuma pa nyifwa, uyo waferwa wangakondwa kuti mumovwire pa vinthu vinyake. Kasi mungamuphikira cakurya, kupokelera ŵabali ŵake awo ŵiza kuzakamuwona, panji kuŵa nayo pamoza?
Kweniso mukwenera kumanya kuti ŵanalume na ŵanakazi ŵakupambana umo ŵakuŵira na citima ndiposo phukwa. Mwaciyelezgero, mu vyaru vinyake, ŵanalume ŵanandi awo ŵawoli ŵawo ŵafwa, ŵakutoraso para pajumpha cilimika cimoza na hafu, kweni ŵanakazi awo ŵafumu ŵawo ŵafwa ŵakutengwaso luŵiro yayi. Cifukwa wuli ŵakupambana nthena?
Mwakupambanako na ivyo ŵanandi ŵakugomezga, ni nyengo zose yayi apo ŵanalume ŵakutoraso kuti ŵawovwirike milimo yinyake panji cifukwa ca kukhumba kukhorweska khumbo lawo la kugonana. Kweni cifukwa nchakuti mwanalume wakuzgoŵera kuphalira muwoli wake vyakusingo, lekani wakuŵa na phukwa comene para muwoli wake wafwa. Kweni, kanandi mwanakazi wakusanga ŵanthu ŵanyake awo wangaŵaphalira vyakusingo, nangauli nyengo zinyake ŵabwezi ŵa mfumu wake ŵakumujowora. Lekani mwanalume wakughanaghana kuti kutoraso ni nthowa yekha yakumazgira phukwa, nangauli cikumupangiska kuti watore luŵiro comene. Ŵanakazi awo ni vyokoro ŵakusuzgika viŵi yayi kuti ŵalimbane na phukwa.
Kwali mubwezi panji mbali winu ni mwanalume panji mwanakazi, kasi mungacita vici kuti waleke kuŵa na phukwa comene? Helen, cokoro ca vilimika 49, wakuti: “Ŵanandi ŵakukhumba kuti ŵawovwirepo, kweni ŵakovwirapo yayi. Kanandi ŵakuyowoya kuti, ‘Usange pali cinyake ico mungakhumba kuti nimucitirani, munganiphalira.’ Kweni nkhakondwanga comene para munyake wayowoya kuti, ‘Namugura vinthu ku msika, kasi mungatemwa kuti tilute tose?’” Paul, uyo muwoli wake wakafwa na kansa, wakalongosora cifukwa ico wakakondweranga para ŵanji ŵamucema kuti ŵakatembeye. Iyo wakuti: “Nyengo zinyake ukukhumba yayi kuyowoya umo ukujipulikira panji kucita vinthu na ŵanthu. Kweni para wacezga na ŵanyako ukujipulikako makora; ukucita phukwa yayi. Ukumanya kuti ŵanthu ŵakukutemwa, ndipo vinthu vikwendako makora.”b
Nyengo Iyo Wovwiri Ungakhumbikwira Comene
Helen wakawona kuti apo ŵabali ŵake ŵanandi ŵakawera na kukamba kucita milimo yawo ndipo wakakhumbikwiranga wovwiri. Iyo wakuti: “Para mfumu panji muwoli wafwa waka, ŵabali na ŵabwezi ŵakuŵa pafupi nawe, kweni para mazuŵa ghajumphapo ŵakwamba kucita milimo yawo ya nyengo zose. Kweni umoyo wako ukuwelera pa kale yayi.” Pakumanya fundo iyi, ŵabwezi ŵanadi ŵakuŵa pafupi na munyawo ndipo ŵakulutira kumovwira.
Mutepanji vyokoro vingakhumba kuŵa pafupi na ŵanji pa deti lakukumbukira zuŵa ilo ŵakakwatiskira panji pa zuŵa ilo munyawo wakafwira. Eileen, uyo wazunulika kukwamba wakuti mwana wake mulara wakumovwira kuti waleke kuŵa na phukwa ndiposo citima pa deti lakukumbukira nthengwa yake. Iyo wakuti: “Cilimika cilicose, mwana wane Kevin wakuzakanitora. Tikulyera pamoza, ndipo tikusangwa comene.” Mwalekeraci kuŵanika madeti ghanthena agha kuti muŵe na mbali panji mubwezi winu uyo ni cokoro? Munganozga kuti imwe panji pamoza na ŵanji muzakaŵe na cokoro pa mazuŵa agha.—Zintharika 17:17.
Ŵanji ŵawona kuti ŵangapembuzgika comene na vyokoro vinyawo. Annie, uyo waŵa cokoro kwa vilimika vinkhondi na vitatu ndipo wakacezganga na cokoro cinyake wakuti, “Ivyo munyane wakacitanga vikanikhozga comene ndipo vikaniciska kuti nileke kuwelera nyuma.”
Para citima camba kumara, ŵanji ŵakukhozgeka comene na vyokoro. Vyokoro viŵiri ivyo vikuzunurika mu Baibolo, Rute na nyinavyara Naomi, vikakhozgananga comene. Nkhani iyi yikulongosora umo kupwelerana kukawovwilira ŵanakazi aŵa kumazga citima ico ŵakaŵa naco ndiposo kuzizipizga masuzgo agho ŵakakumananga nagho.—Ruth 1:15-17; 3:1; 4:14, 15.
Nyengo Yakucizga
Kuti vyokoro viyambeso kusangwa, vikwenera kucita vinthu mwakwenelera pa nkhani ya kukumbukira mfumu panji muwoli wawo uyo wali kufwa ndiposo kujipwelelera. Themba la vinjeru Solomoni likamanyanga kuti pali “nyengo ya kulira.” Kweniso likayowoya kuti pali “nyengo ya kucizga.”—Mupharazgi 3:3, 4.
Paul, uyo wazunulika pacanya apa, wakalongosora kuti nchakusuzga kuleka kughanaghanira comene vyakumanyuma. Iyo wakuti: “Ine na muwoli wane tikaŵa nga ni makuni ghacokoghacoko ghaŵiri agho ghakura mwakulukana. Kweni khuni limoza likafwa na kuwuskikako, ndipo ilo likakhala likamba kuwoneka lakugombereka. Nkhujipulika makora yayi kuŵa nekha.” Kuti ŵalongore kugomezgeka kwa muwoli panji mfumu wawo uyo wali kufwa, ŵanyake ŵakukana kuleka kughanaghanira vya munyawo uyo wali kufwa. Ŵanji ŵakufipa mtima kuti para ŵangamba kusangwa na ŵanyawo cingalongora nga ŵakamutinkhanga uyo wali kufwa, ntheura ŵakukana kwenda panji kucezga na ŵanthu ŵanyake. Kasi tingawovwira wuli awo ni vyokoro kuti ŵacizgike na kwamba kusangwaso?
Cinthu cakwamba nkhovwira munthu kuti wayowoyenge vyakusingo kwake. Herbert uyo waŵa cokoro kwa vilimika vinkhondi na cimoza wakuti: “Nkhukondwa comene para ŵanthu ŵakukhala cete na kutegherezga para nkhuyowoya cinthu cinyake ico cikunisuzga maghanoghano panyengo iyo. Nkhumanya kuti nyengo zinyake ŵanji ŵangatemwa yayi kuti nyengo yinandi niyowoyenge nekha kweni nkhuŵawonga cifukwa ca kunicitira citima.” Paul wakakondwanga comene na ivyo mubwezi wake wakacitanga uyo kanandi wakambanga kumufumba umo wakujipulikira. Nkhuwonga kuti wakaŵa na mtima uwemi, wakayowoyanga nane mwakuzika ndipo kanandi nkhamuphaliranga umo nkhajipulikiranga pa nyengo iyo.—Zintharika 18:24.
Para munthu wakuyowoya umo wakujipulikira, kwali wakucita citima, wakujiyimba mulandu, panji wakuŵa mukali, wakuŵa kuti wali pafupi kuzomerezga ivyo vyamucitikira. Mwaciyelezgero, Themba Davide, likasanga nkhongono ‘zakuwukira’ na kuzomerezga ivyo vikacitika vyakukhwaskana na nyifwa ya mwana wake cifukwa cakuti likapungulira mtima wake kwa munthu wakupulikiska comene, Yehova Ciuta.—2 Samuel 12:19-23.
Nangauli pakwamba cikuŵa cakusuzga, kweni para nyengo yajumphapo cokoro cikwenera kwambaso kucita milimo yake ya zuŵa na zuŵa. Kasi mungatora cokoro na kuŵa naco apo mukucita milimo yinu ya zuŵa na zuŵa nga nkhukagura vyakukhumbikwa pa nyumba panji kukatembeya? Kasi mungamupempha munyinu uyo ni cokoro kuti wamovwirani milimo yinyake? Iyi ni nthowa yimoza iyo mungakhozgera cokoro kuti cileke kuŵa na phukwa. Mwaciyelezgero, kasi cokoro cingamovwirani kupwelelera ŵana ŵinu panji kumusambizgani umo cikuphikira cakurya cinyake? Kasi cingamovwirani kunozga vinthu vinyake vya pa nyumba? Milimo iyi yikupangiska kuti cokoro cikondwenge ndiposo kujiwona kuti nchakuzirwa.
Para cokoro cikuyowoya maghanoghano ghake ku ŵanji, mwapacokopacoko cingambaso kusangwa ndiposo kuŵa na vilato vinyake. Ndimo vikaŵira na Yonette wa vilimika 44 uyo ni cokoro ndiposo wali na ŵana. Wakukumbuka kuti: “Nkhasuzgika comene kuti nambeso kucita vinthu ivyo nkhacitanga kale. Vikanisuzganga kucita milimo ya zuŵa na zuŵa, kwendeska ndalama, ndiposo kupwelelera ŵana ŵane ŵatatu.” Ndipouli, mukuluta kwa nyengo, Yonette wakambaso kucita makora vinthu ndiposo kuyowoyeskana makora na ŵana ŵake. Kweniso wakasambira kuzomera para ŵabwezi ŵake ŵakukhumba kumovwira.
“Umoyo Ukulutilira Kuŵa Wakuzirwa”
Kuti ŵabwezi na ŵabali ŵawovwire makora vyokoro ŵakwenera kuwona vinthu mwakwenelera. Kwa myezi, nanga vingaŵa vilimika, nyengo zinyake vyokoro vikuŵa na mtende wa mtima kweni nyengo zinyake vikusuzgika maghanoghano. Nakuti “nthenda ya mtima wake” yingaŵa yikuru.—1 Mathemba 8:38, 39.
Pa nyengo iyo wakusuzgika maghanoghano, munthu uyo ni cokoro wangakhumbikwira kukhozgeka mwakuti wawonenge vinthu mwakwenelera ndiposo waleke kujipatura. Kucita nthena kwawovwira vyokoro vinandi kuti vyambeso kusangwa. Claude, wa vilimika 60, uyo muwoli wake wali kufwa ndipo sono wakupharazga nyengo zose ku Africa, wakuti: “Umoyo ukulutilira kuŵa wakuzirwa nanga ni para mtima ukuŵinya cifukwa ca kulekana na wakutemweka wako.”
Umoyo ukusintha comene para mfumu panji muwoli wako wafwa. Kweni vyokoro vikuŵa na vinthu vinandi ivyo vingacita na ŵanji.—Mupharazgi 11:7, 8.
[Mazgu ghamusi]
a Wonani bokosi lakuti “Kasi Nchiwemi Kusunga Vinthu vya Munyinu wa mu Nthengwa uyo Wali Kufwa?” pa peji 28.
b Kuti mumanye masacizgo ghanyake gha umo mungawovwilira cokoro, wonani burosha la Para Uyo Mukumutemwa Wapotera, peji 20-25, lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 27]
Ŵabwezi ŵanadi ŵakuŵa pafupi na munyawo ndipo ŵakulutira kumovwira
[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 28]
Kasi Nchiwemi Kusunga Vinthu vya Munyinu wa mu Nthengwa uyo Wali Kufwa?
Pajumpha vilimika vicoko waka kufuma apo mfumu wa Helen wakafwira. Iyo wakuti: “Nkhasunga vinthu vinandi ivyo vikaŵa vya mfumu wane. Nasanga kuti vinthu ivyo nkhasunga vikunikumbuska nyengo iyo tikasangwiranga na mfumu wane. Nkhakhumba yayi kutaya cilicose cifukwa nkhamanyanga kuti para nyengo yajumphapo ningasintha umo nkhujipulikira.”
Kweni Claude, uyo muwoli wake wali kufwa vilimika vinkhondi ivyo vyajumpha, wakuti: “Ine nkhukhumba yayi kuviwona vinthu vyake kuti vinikumbuskenge iyo. Nkhughanaghana kuti kutaya vinthu vyake kwanovwira kugomezga kuti wali kufwa nadi ndiposo kuti nimulire makora.”
Mazgu ghapacanya agha ghakulongora kuti ŵanthu ŵangasankha mwakupambana pa nkhani ya katundu wa munthu uyo wali kufwa. Ntheura, ŵabwezi na ŵabali ŵaleke kucicizga wakuferwa kuti wendere maghanoghano ghawo pa nkhani ya kusunga katundu wa munthu wakufwa.—Ŵagalatiya 6:2, 5.
[Vithuzithuzi pa peji 25]
Kasi pali madeti ghanyake apo munyinu wangawonga comene para mungamovwira?
[Cithuzithuzi pa peji 25]
Kumbukani kuŵacema para mwamutembeya
[Vithuzithuzi pa peji 26]
Para mukucita vinthu zuŵa na zuŵa ndiposo para mukusangwa, sazganipo vyokoro