‘Nako Nkhunyang’amira kwa Vinjeru vya Ciuta!’
“Nako nkhunyang’amira kwa usambazi na vinjeru na kumanya kwa Ciuta! Vyeruzgo vyake ni vyambura mapenjeko na nthowa zake zambura kubowozgeka!”—ROM. 11:33.
1. Kasi Taŵakhristu tili na mwaŵi wuli wapadera?
KASI ni mwaŵi wuli wapadera uwo muli kupikapo? Panji mungamba kughanaghana za uteŵeti panji mwaŵi unyake uwo mukapika. Ndipouli, mwaŵi ukuru comene uwo Taŵakhristu ŵakubapatizika tili nawo, ngwakuti tili paubwezi na Yehova, Ciuta waunenesko. Ici capangiska kuti ‘timanyikwe na iyo.’—1 Kor. 8:3; Gal. 4:9.
2. Cifukwa wuli ni mwaŵi wapadera comene kumanya Yehova ndiposo kumanyikwa na iyo?
2 Cifukwa wuli ni mwaŵi ukuru kumanya Yehova ndiposo kumanyikwa na iyo? Cifukwa cakuti ndiyo Ngwapacanya pa vyose ndipo ni muvikiliri wa wose awo ŵakumutemwa. Nchimi Nahumu yikalemba kuti: “Yehova ndi muwemi, linga lakukhora mu zuŵa la suzgo; wakumanya awo ŵakugomezga mwa Iye.” (Nah. 1:7; Sal. 1:6) Kweniso kuti tizakasange umoyo wamuyirayira, vikuthemba pa kumumanya Ciuta waunenesko na Mwana wake, Yesu Khristu.—Yoh. 17:3.
3. Kasi kumanya Ciuta kukusazgapo vici?
3 Padera pakumanya zina la Ciuta, paliso vinandi ivyo vikukhumbikwa. Tikwenera kumuwona kuti ni Mubwezi withu, ndiposo kumanya ivyo wakutemwa na ivyo wakutinkha. Kucita vinthu mwakukolerana na fundo iyi nkhwakuzirwa comene cifukwa tikulongora kuti tili nadi paubwezi na Ciuta. (1 Yoh. 2:4) Kweni paliso cinthu cinyake ico cikukhumbikwa usange tikukhumba nadi kumumanya makora Yehova. Tikwenera kumanya ivyo wacita, umo wacitira, ndiposo cifukwa cake. Para tikupulikiska makora vyakukhumba vyake, tinwekenge na ‘kunyang’amira kwa vinjeru vya Ciuta.’—Rom. 11:33.
Ciuta Wali na Khumbo
4, 5. (a) Kasi lizgu lakuti “khumbo” mu Baibolo likung’anamuraci? (b) Yowoyani ciyelezgero ca umo khumbo lingafiskikira mu nthowa zinandi.
4 Yehova ni Ciuta uyo wali na khumbo, ndipo Baibolo likuyowoya za ‘khumbo lake lamuyirayira.’ (Efe. 3:10, 11) Kasi mazgu agha ghakung’anamuraci comene? Lizgu lakuti “khumbo,” mu Baibolo, likung’anamura cilato cakumanyikwa makora, ico cingafiskika mu nthowa zinandi.
5 Tiyelezgere kuti munthu wakudokera kuluta ku malo ghanyake. Cilato cake panji khumbo lake ndakuti wakafike ku malo agho wakukhumba. Wangaŵa na nthowa zinandi za umo wangakafikira ku malo agha. Apo wali mu nthowa, wangakumana na masuzgo nga ni vula, unandi wa magalimoto, panji kunangika kwa msewu, ivyo vingakhumbikwira kuti wende nthowa yinyake. Nangauli wangasintha nthowa, kweni para wafika uko wakukhumba ndikuti wafiska cilato cake.
6. Kasi Yehova wacita vici kuti khumbo lake lifiskike?
6 Yehova nayo wasintha vinthu vinyake mwakuti khumbo lake lamuyirayira lifiskike. Yehova waŵa wakunozgeka kusintha nthowa yakufiskira khumbo lake cifukwa ca kughanaghanira wanangwa uwo vilengiwa vyake vyamahara vili nawo. Mwaciyelezgero, tiyeni tiwone umo Mphapu yakulayizgika yikulongolera umo Yehova wakufiskira khumbo lake. Pakwamba Yehova wakaphalira Adamu na Eva kuti: “Babanani, mwandane, muzuzge caru, mucithereske.” (Gen. 1:28) Kasi khumbo ili likenera kutondeka kufiskika cifukwa ca kugaluka uko kukacitika mu Edeni? Napacoko pose! Ŵati ŵananga waka, mwaluŵiro Yehova wakasintha nthowa yakufiskira khumbo lake. Wakayowoyerathu za “mphapu” iyo yizamuwuskapo viheni vyose ivyo vilipo cifukwa ca kugaluka.—Gen. 3:15; Heb. 2:14-17; 1 Yoh. 3:8.
7. Kasi tikusambirapo vici kuyana na umo Yehova wakajilongosolera pa Exodus 3:14?
7 Ivyo Yehova wakusintha na cilato cakuti wafiske khumbo lake vikukolerana na umo mweneko wakajilongosolera. Apo Mozesi wakaphaliranga Yehova za suzgo lake kuyana na mulimo uwo wakapika, Yehova wakamukhozga na mazgu ghakuti: “‘Ndine mweneuyo ndine.’ Ndipo wakati kwa [Mozesi], ‘Ntheura ndimo ukanenere kwa Ŵaisrayeli, ine ndine [ndiyo] wandituma kwa imwe.’” (Ex. 3:14) Mazgu ghakuti “ndine mweneuyo ndine” ghakung’anamura kuti Yehova wangaŵa cilicose ico wakhumba kuti wafiske khumbo lake. Fundo iyi Paulosi wali kuyilongosora makora mu cipaturo 11 ca buku la Ŵaroma. Mu cipaturo ici, wakayowoya za ntharika ya khuni la maolive. Kusanda ntharika iyi, kungatovwira kuti tipulikiske makora vinjeru vyakunyang’amira vya Yehova, kwali tili na cilindizga ca kucanya panji ca umoyo wamuyirayira pa caru capasi.
Khumbo la Ciuta Lakukhwaskana na Mphapu Yakulayizgika
8, 9. (a) Kasi ni fundo zinayi zi izo zingatovwira kuti tipulikiske ntharika ya khuni la maolive? (b) Kasi ni fumbo wuli ilo likuvumbura umo Yehova wakusinthira vinthu kuti wafiske khumbo lake?
8 Pambere tindambe kusanda ntharika ya khuni la maolive, tikukhumbikwira kumanya dankha fundo zinayi zakukhwaskana na khumbo la Yehova lakukhwaskana na mphapu yakulayizgika. Yakwamba, Yehova wakalayizga Abrahamu kuti “mitundu yose ya caru tiyitumbikike” na mphapu yake. (Gen. 22:17, 18) Yaciŵiri, mtundu wa Israyeli [mphapu ya Abrahamu] ukapika mwaŵi wakufumiska “ufumu wa ŵapristi.” (Ex. 19:5, 6) Yacitatu, Ŵaisrayeli ŵakati ŵakana Mesiya, Yehova wakasintha vinthu vinyake kuti wasange “ufumu wa ŵapristi.” (Mat. 21:43; Rom. 9:27-29) Yaumaliro, nangauli Yesu ndiyo nchigaŵa cakwamba ca mphapu ya Abrahamu, kweni ŵanji ŵakupikaso mwaŵi wakuŵa cigaŵa ca mphapu iyi.—Gal. 3:16, 29.
9 Kufuma pa fundo zinayi izi, buku la Uvumbuzi likutiphalira kuti ŵanthu ŵakukwana 144,000 ŵamuwusa lumoza na Yesu nga ni mathemba na ŵapristi panji kuti ŵasofi. (Uvu. 14:1-4) Aŵa ŵakucemekaso kuti “ŵana ŵa Israyeli.” (Uvu. 7:4-8) Kasi ŵa 144,000 ŵakufuma mu mtundu wa Israyeli, panji Ŵayuda pera? Zgoro la fumbo ili likuvumbura umo Yehova wakusinthira vinthu pakufiska khumbo lake. Sono tiyeni tiwone umo kalata ya Paulosi iyo wakalembera Ŵaroma yikutovwilira kusanga zgoro la fumbo ili.
“Ufumu wa Ŵapristi”
10. Kasi ni mwaŵi wuli uwo ukapika ku mtundu wa Israyeli pera?
10 Nga umo tayowoyera, mtundu wa Israyeli wekha ndiwo ukeneranga kufumiska ŵanthu ŵakuti ŵaŵe mu “ufumu wa ŵapristi na mtundu wakupatulika.” (Ŵazgani Ŵaroma 9:4, 5.) Kasi cikacitika nchivici Mphapu yakulayizgika yikati yiza? Kasi mtundu wa Israyeli ukafiska kufumiska ŵa 144,000 awo nchigaŵa caciŵiri ca mphapu ya Abrahamu?
11, 12. (a) Kasi awo ŵamuŵa mathemba gha Ufumu wa kucanya ŵakamba pawuli kusoleka, ndipo Ŵayuda ŵanandi ŵakacita wuli na mwaŵi uwu? (b) Kasi Yehova wakeneranga kucitaci kuti wafiske “unandi wose” wa awo nchigaŵa ca mphapu ya Abrahamu?
11 Ŵazgani Ŵaroma 11:7-10. Mtundu wa Ŵayuda ukamukana Yesu. Ntheura, ŵakataya mwaŵi uwo ukapika kwa iwo pera wakuti ŵafumiske mphapu ya Abrahamu. Ndipouli, apo awo ŵali mu “ufumu wa ŵapristi” ŵakamba kusoleka pa Pentekoste 33 C.E., Ŵayuda ŵanji ŵa mtima uwemi ŵakazomera nchemo iyi. Ŵayuda awo ŵakazomera ŵakaŵa nga ‘mbakukhalapo’ cifukwa ŵakaŵa ŵacoko comene pakuyaniska na mtundu wose.—Rom. 11:5.
12 Kweni kasi Yehova wakeneranga kucita wuli kuti wafiske “unandi wose” wa awo ŵaŵenge cigaŵa ca mphapu ya Abrahamu? (Rom. 11:12, 25) Wonani zgoro ilo mpositole Paulosi wakapeleka, wakati: “Ndipouli, kuti vili nga ni para mazgu gha Ciuta ghatondeka cara. Cifukwa ni wose cara ŵakufuma mwa Israyeli awo ni ‘Israyeli’ nadi. Nesi kuti wose mbana cifukwa cakuti mba mphapu ya Abrahamu [cigaŵa ca mphapu ya Abrahamu] . . . Awo mbana mu thupi mbana ŵa Ciuta nadi cara, kweni awo mbana kwizira mu layizgo, ndiwo ŵakupimika kuŵa mphapu.” (Rom. 9:6-8) Ntheura, mbanthu ŵakufuma mu mphapu ya Abrahamu pera yayi awo ŵakukhumbikwa kuti Yehova wafiske khumbo lake lakukhwaskana na mphapu yakulayizgika.
Ntharika ya Khuni la Maolive
13. Kasi vinthu ivi vikwimira vici (a) khuni la maolive, (b) msisi wake, (c) ciŵiriŵiri cake, (d) minthavi yake?
13 Mpositole Paulosi wakayaniska awo ŵazgoka cigaŵa ca mphapu ya Abrahamu na minthavi ya khuni la maolive.a (Rom. 11:21) Khuni la maolive ili likwimira kufiskika kwa khumbo la Ciuta lakukhwaskana na phangano la Abrahamu. Msisi wa khuni ili ngutuŵa, ndipo ukwimira Yehova pakuti ndiyo wakupeleka umoyo ku Israyeli wauzimu. (Yes. 10:20; Rom. 11:16) Ciŵiriŵiri ca khuni ili cikwimira Yesu, pakuti ndiyo nchigaŵa cakwamba ca mphapu ya Abrahamu. Minthavi yikwimira ‘unandi wa wose’ awo nchigaŵa caciŵiri ca mphapu ya Abrahamu.
14, 15. Mbanjani awo ‘ŵakadumulikako’ kufuma ku khuni la maolive la mu munda, ndipo mbanjani awo ŵakabamphikikapo?
14 Mu ntharika ya khuni la maolive, Ŵayuda awo ŵakakana Yesu ŵakuyaniskika na minthavi ya khuni la maolive iyo “yikadumulikako.” (Rom. 11:17) Ntheura, ŵakataya mwaŵi wakuŵa cigaŵa ca mphapu ya Abrahamu. Kweni kasi mbanjani ŵakenera kunjira mu malo ghawo? Cifukwa ca kujiwona kuti iwo ni mphapu kale ya Abrahamu, Ŵayuda ŵakawonanga kuti cingacitika yayi kuti ŵanji ŵanjire mu malo ghawo. Kweni Yohane Mbapatizi wakaŵacenjezgerathu kuti usange Yehova wakhumba wangawuskira ŵana Abrahamu kufuma ku malibwe.—Luka 3:8.
15 Kasi Yehova wakacita wuli kuti wafiske khumbo lake? Paulosi wakalongosora kuti khuni la maolive la mu thengere likabamphikika pa khuni la maolive la mu munda kuwezgerapo minthavi iyo yikadumulikako. (Ŵazgani Ŵaroma 11:17, 18.) Ntheura, Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵa mitundu yinyake nga ni ŵanji awo ŵakaŵa mu mpingo wa ku Roma, ŵakabamphikika ku khuni la mu ntharika iyi. Ntheura, ŵakazgoka cigaŵa ca mphapu ya Abrahamu. Pakwamba ŵakaŵa nga ni minthavi ya khuni la maolive la mu thengere, ndipo ŵakaŵavya mwaŵi wakuŵa cigaŵa ca phangano lapadera ili. Kweni Yehova wakaŵajulira nthowa kuti ŵazgoke Ŵayuda ŵauzimu.—Rom. 2:28, 29.
16. Kasi mpositole Petrosi wakalongosora wuli kwamba kwa mtundu uphya wauzimu?
16 Pakulongosora nkhani iyi mpositole Petrosi wakati: “Ntheura ndakuzirwa [panji kuti Yesu Khristu ngwakuzirwa] kwa imwe [Ŵaisrayeli ŵauzimu, pamoza na Ŵakhristu Ŵamitundu], cifukwa cakuti muli ŵakugomezga; kweni ku awo ŵakugomezga cara, ‘libwe ilo ŵakuzenga ŵakalikana lazgoka mutu wa pa cingodya,’ na ‘libwe lakukhuŵazga kweniso jalawe lakuwiska.’ . . . Kweni imwe ndimwe ‘mtundu wakusoleka, usofi wa ufumu, mtundu utuŵa, ŵanthu awo ŵakwenera kuŵa ŵapadera, kuti mupharazge kutali makhaliro ghapacanya’ gha uyo wakamucemani kufuma mu cisi kwiza ku ungweru wake wakuzizwiska. Pakuti nyengo yinyake mukaŵa ŵanthu cara, kweni sono muli ŵanthu ŵa Ciuta; mukaŵa ŵanthu ŵambura kulongoreka cisungusungu, kweni sono muli ŵanthu awo ŵalongoreka cisungusungu.”—1 Pet. 2:7-10.
17. Kasi Yehova wakacita wuli “mwakupambana na kawiro”?
17 Yehova wakacita cinthu cinyake ico ŵanandi ŵakaghanaghanangako yayi. Paulosi wakalongosora kuti cikacitika “mwakupambana na kawiro.” (Rom. 11:24) Cifukwa wuli? Cikuwoneka cacilendo kubamphika panji kuti kukwatiska khuni la mu thengere na khuni la mu munda, kweni kale ndivyo ŵalimi ŵanyake ŵakacitanga.b Yehova nayo wakacita cinthu cakuzizika comene. Ŵayuda ŵakawonanga kuti Ŵamitundu ŵangapambika cipambi cakwenelera yayi. Kweni Yehova wakaŵazgora ŵamitundu aŵa kuŵa cigaŵa ca “mtundu” wakupambika cipambi ca Ufumu. (Mat. 21:43) Kufuma waka apo Koroneliyo, munthu wakwamba Wamtundu wakaphakazgikira mu 36 C.E., mwaŵi uwu ukajulikira ŵamitundu kuti ŵabamphikike ku khuni la maolive ili.—Mil. 10:44-48.c
18. Kasi ni mwaŵi wuli uwo ukajulikiraso Ŵayuda pamanyuma pa 36 C.E.?
18 Kasi ici cikang’anamuranga kuti para cilimika ca 36 C.E., cajumpha ndikuti palijeso mwaŵi wakuti Muyuda waŵeso cigaŵa ca mphapu ya Abrahamu? Yayi. Paulosi wakati: “Iwo nawo [Ŵayuda], usange ŵaleka kukhalilira mu kuŵavya cipulikano, ŵabamphikikengeko; cifukwa Ciuta wakumanya kuŵabamphikaso. Pakuti usange ukadumulika ku khuni la maolive ilo mwakawiro nda mu thengere ndipo ukabamphikika mwakupambana na kawiro ku khuni la maolive la mu munda, ipo kwakuluska iwo, ŵeneawo mbakawiro ŵazamubamphikika ku khuni lawo la maolive!”d—Rom. 11:23, 24.
“Israyeli Yose Wazamuponoskeka”
19, 20. Kasi ntharika ya khuni la maolive yikulongora kuti Yehova wakufiska vici?
19 Khumbo la Yehova lakukhwaskana na “Israyeli wa Ciuta” likufiskika mu nthowa yakukondweska comene. (Gal. 6:16) Paulosi wakati, “Israyeli yose wazamuponoskeka.” (Rom. 11:26) Pa nyengo yakutemeka ya Yehova, “Israyeli yose” kung’anamura unandi wose wa Ŵaisrayeli ŵauzimu, ŵazamuteŵetera nga ni mathemba na ŵasofi kucanya. Palije ico cingatondeska khumbo la Yehova.
20 Nga umo ucimi ukayowoyera, mphapu ya Abrahamu, kung’anamura Yesu Khristu pamoza na ŵa 144,000 ŵazamwiza na vitumbiko ku “ŵanthu ŵa mitundu.” (Rom. 11:12; Gen. 22:18) Ŵanthu wose ŵa Ciuta ŵazamwandula na vitumbiko ivi. Apo tikusanda vinandi vyakukhwaskana na umo Yehova wakufiskira khumbo lake la muyirayira, tikuwona makora ‘kunyang’amira kwa usambazi na vinjeru na kumanya kwa Ciuta.’—Rom. 11:33.
[Mazgu ghamusi]
a Nchakuwonekerathu kuti khuni la maolive likwimira Israyeli yayi. Nangauli mtundu wa Israyeli ukaŵanga na ŵasofi ndiposo mafumu, kweni ukaŵa ufumu wa ŵasofi yayi. Dango likazomerezganga yayi kuti mathemba gha Israyeli ghacitenge mulimo wa usofi. Ntheura, ntharika ya khuni la maolive yikwimira mtundu wa Israyeli yayi. Paulosi wakulongora umo khumbo la Ciuta lakuti paŵe “ufumu wa ŵapristi” likufiskikira mwakukolerana na Israyeli wauzimu. Fundo iyi yanjira m’malo mwa ivyo vikayowoyeka mu Gongwe la Mulinda la Cingelezi la Ogasiti 15, 1983, peji 14-19.
b Wonani bokosi lakuti “Cifukwa Wuli Minthavi ya Khuni la Maolive la mu Thengere Yikubamphikika?”
c Uwu ndiwo ukaŵa umaliro wa mwaŵi uwo Ŵayuda ŵakapika kwa vilimika vitatu na hafu kuti ŵaŵe cigaŵa ca mtundu uphya wauzimu. Fundo iyi yikayowoyekerathu mu ucimi uwo ukuyowoya za masabata 70.—Dan. 9:27.
d Lizgu la Cigiriki ilo pa Ŵaroma 11:24 lili kung’anamulika kuti “munda” lili kufuma ku lizgu lakuti “uwemi, ciwemi comene” panji “kubamphikika makora kuumaliro wake.” Lizgu ili comene likung’anamura za cinthu ico cikufiska khumbo ilo cikapangikira.
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi tasambiraci pa umo Yehova wakufiskira khumbo lake?
• Mu cipaturo 11 ca buku la Ŵaroma, kasi vinthu ivi vikwimira vici . . .
khuni la maolive?
msisi wake?
ciŵiriŵiri cake?
minthavi yake?
• Cifukwa wuli mulimo wakubamphika ‘ngwakupambana na kawiro’?
[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 24]
Cifukwa Wuli Minthavi ya Khuni la Maolive la mu Thengere Yikubamphikika?
▪ Lucius Junius Moderatus Columella, wakaŵa msilikari Waciroma ndiposo mulimi uyo wakaŵako mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira. Wakumanyikwa comene cifukwa ca mabuku 12 agho wakalemba pakukhwaskana na umoyo wa mu caru cake ndiposo ulimi.
Mu buku lake lacinkhondi, wakakora mazgu gha mu ntharika yinyake yakale iyo yikuti: “Uyo wakupanda khuni la olive ndikuti wakulomba cipambi cake; uyo wakuthiramo manyoŵa ndikuti wakulomba cipambi; uyo wakuthenera ndikuti wakulicicizga kuti lipambike.”
Pamanyuma pakuyowoya za makuni agho ghakukura makora kweni ghakupambika yayi, wakayowoya sacizgo ili: ‘Nchiwemi kughadolora na ogara na kubatikapo makora munthavi uteta kufuma ku khuni la maolive la mu thengere. Para vyaŵa nthena vikuŵa nga kuti lapika nthumbo ndipo likubaba comene.’
[Cithuzithuzi pa peji 23]
Kasi mukuyipulikiska ntharika ya khuni la maolive?