Makani Ghawemi Agho Ghakukhumbikwa ku Ŵanthu Wose
“Makani ghawemi . . . ni nkhongono ya Ciuta yakuponoskera.”—ROM. 1:16.
1, 2. Cifukwa wuli mukupharazga “makani ghawemi gha ufumu,” ndipo ni vigaŵa wuli ivyo mukudidimizga?
‘NKHUKONDWA kupharazga makani ghawemi zuŵa lililose.’ Namwe mukwenera kuti muli kujipulikapo panji kuyowoyapo nthena. Pakuŵa Kaboni wakujipeleka wa Yehova, mukumanya kuzirwa kwa kupharazga “makani ghawemi agha gha ufumu.” Mukwenera kuti mukukumbuka makora ucimi wa Yesu uwo ukuti tipharazgenge.—Mat. 24:14.
2 Para mukupharazga “makani ghawemi gha ufumu,” mukulutizga mulimo uwo Yesu wakambiska. (Ŵazgani Luka 4:43.) Nkhani yimoza iyo mukwenera kuti mukudidimizga comene pakupharazga njakuti sonosono apa Ciuta wanjilirengepo pa vyakucitika vya ŵanthu. Pa nyengo ya “suzgo yikuru,” Ciuta wazamuparanya cisopa cautesi na kuphyerapo viheni vyose pa caru capasi. (Mat. 24:21) Mukweneraso kuti mukudidimizga kuti Ufumu wa Ciuta uzamuzgora caru capasi kuŵa Paradiso umo muzamuŵa mtende na cimwemwe. Nakuti “makani ghawemi gha ufumu” nchigaŵa ca “makani ghawemi [agho ghakapharazgika] kwa Abrahamu, ghakati: ‘Kwizira mwa iwe, mitundu yose yizamutumbikika.’”—Gal. 3:8.
3. Cifukwa wuli tingati Paulosi wakadidimizga mazgu ghakuti makani ghawemi mu buku la Ŵaroma?
3 Mutepanji tingaŵa kuti tikuŵikako mahara viŵi yayi ku cigaŵa cakuzirwa ca “makani ghawemi” agho ghakukhumbikwa ku ŵanthu. Mu kalata iyo Paulosi wakalembera Ŵaroma, wakazunuramo lizgu lakuti “ufumu” kamoza pera, kweni wakazunura mazgu ghakuti “makani ghawemi” mu malo 12. (Ŵazgani Ŵaroma 14:17.) Kasi nchigaŵa wuli ca makani ghawemi ico Paulosi wakacizunura kanandi waka mu buku ili? Cifukwa wuli cigaŵa ca makani ghawemi ici nchakuzirwa? Ndipo cifukwa wuli tikwenera kukumbuka cigaŵa ici para tikupharazga “makani ghawemi gha Ciuta”?—Mrk. 1:14; Rom. 15:16; 1 Tes. 2:2.
Ivyo Ŵaroma Ŵakakhumbikwiranga
4. Kasi Paulosi wakapharazganga vyakukhwaskana na vici apo wakakakika kakwamba ku Roma?
4 Nchakukhozga kumanya ivyo Paulosi wakayowoya apo wakakakika kakwamba ku Roma. Tikuŵazga kuti apo Ŵayuda ŵanandi ŵakiza kuzakamuwona, iyo ‘wakacitira ukaboni mwakukwana (1) vya ufumu wa Ciuta ndipo wakayowoya fundo zakukopa zakukhwaskana na (2) Yesu.’ Kasi cikacitika nchivici? “Ŵanji ŵakamba kugomezga vinthu ivyo vikayowoyeka; ŵanyake ŵakagomezga cara.” Pamasinda Paulosi ‘wakaŵapokelera makora wose awo ŵakiza kwa iyo, kupharazga (1) ufumu wa Ciuta kwa iwo na kusambizga vinthu vyakukhwaskana na (2) Fumu Yesu Khristu.’ (Mil. 28:17, 23-31) Nchakuwonekerathu kuti Paulosi wakaŵika mtima pa Ufumu wa Ciuta. Kweni kasi wakadidimizgaso vici? Pakuyowoya za Ufumu, wakadidimizga za mulimo wa Yesu uwo ngwakuzirwa comene pakufiska khumbo la Ciuta.
5. Kasi ni fundo wuli iyo Paulosi wali kudidimizga mu buku la Ŵaroma?
5 Ŵanthu wose ŵakukhumbikwira kumanya za Yesu na kuŵa na cipulikano mwa iyo. Fundo iyi ndiyo Paulosi wali kulemba mu buku la Ŵaroma. Kukwambilira wakayowoya za ‘Ciuta, uyo wakamucitiranga uteŵeti wakupatulika na mzimu wake pakupharazga makani ghawemi ghakuyowoya za Mwana wa Ciuta.’ Wakatiso: “Nkhukhozgeka soni cara na makani ghawemi; nakuti ni nkhongono ya Ciuta yakuponoskera waliyose uyo wali na cipulikano.” Pamasinda wakati: “Ciuta kwizira mwa Khristu Yesu wazamweruzga vinthu vyakubisika vya ŵanthu, mwakuyana na makani ghawemi agho nkhupharazga.” Ndipo wakalongosora kuti: “Kufuma ku Yerusalemu kuzingilira mpaka ku Ilirikamu, napharazga mwakufikapo makani ghawemi ghakuyowoya vya Khristu.”a (Rom. 1:9, 16; 2:16; 15:19) Cifukwa wuli Paulosi wakadidimizga comene za Yesu Khristu ku Ŵaroma?
6, 7. Kasi mpingo wa ku Roma ukwenera kuti ukamba wuli, ndipo ukaŵa na ŵanthu ŵa mtundu wuli?
6 Tikumanya yayi umo mpingo wa ku Roma ukambira. Kasi Ŵayuda panji awo ŵakaphendukira ku Ciyuda awo ŵakaŵapo pa Pentekoste 33 C.E., pakuwelera ku Roma ŵakaŵa kuti ŵazgoka Ŵakhristu? (Mil. 2:10) Panji kasi Ŵakhristu ŵamalonda ŵakwendakwenda ndiwo ŵakathandazga unenesko mu Roma? Mulimose umo vikaŵira, kweni apo Paulosi wakalembanga buku ili ca mu 56 C.E., mpingo ukaŵa kuti ŵakhazikiskika kale. (Rom. 1:8) Kasi mpingo uwu ukaŵa na ŵanthu ŵa mtundu wuli?
7 Ŵanji ŵakaŵa Ŵayuda. Paulosi wakatawuzga Andronika na Yuniya kuti “ŵana ŵakwithu,” ŵakwenera kuti ŵakaŵa Ŵayuda ŵanyake. Akwila nayo pamoza na muwoli wake Prisila ŵakaŵa Ŵayuda. (Rom. 4:1; 9:3, 4; 16:3, 7; Mil. 18:2) Kweni ŵabali na ŵadumbu ŵanandi awo Paulosi wakaŵatawuzga ŵakwenera kuti ŵakaŵa Ŵamitundu. Ŵanji ŵakwenera kuti ŵakaŵa “ŵamunyumba ya Kesare,” mutepanji ŵakaŵa ŵazga ŵake ndiposo awo ŵakamucitiranga milimo yicokoyicoko.—Fil. 4:22; Rom. 1:6; 11:13.
8. Kasi Ŵakhristu ŵa mu Roma ŵakaŵa na suzgo wuli?
8 Nga ndise, Mkhristu waliyose mu Roma wakaŵa na suzgo ndipo wakakhumbikwiranga wovwiri. Paulosi wakati: “Wose ŵali kwananga ndipo ŵakupeleŵera pa ucindami wa Ciuta.” (Rom. 3:23) Nchakuwonekerathu kuti wose awo Paulosi wakaŵalemberanga ŵakakhumbikwiranga kumanya kuti mbakwananga, ndipo ŵakeneranga kuŵa na cipulikano mu ivyo Ciuta wanozga kuti suzgo lawo limare.
Ŵakwenera Kumanya Kuti Mbakwananga
9. Kasi Paulosi wakati makani ghawemi ngakuzirwa wuli?
9 Kukwambilira kwa kalata iyo Paulosi wakalembera Ŵaroma, wakazunura viwemi ivyo vingacitika cifukwa ca makani ghawemi agho wakapharazganga. Wakati: “Nkhukhozgeka soni cara na makani ghawemi; nakuti ni nkhongono ya Ciuta yakuponoskera waliyose uyo wali na cipulikano, cakwamba kwa Muyuda ndiposo Mugiriki.” Cikaŵa camacitiko kuponoskeka. Ndipouli, cipulikano cikaŵa cakukhumbikwa mwakukolerana na mazgu agho ghali pa Habakuk 2:4, ghakuti: “Murunji wamkughuma na cipulikano cake.” (Rom. 1:16, 17; Gal. 3:11; Heb. 10:38) Kweni kasi pali kukolerana wuli pakati pa makani ghawemi agho ghakulongozgera ku ciponosko na fundo yakuti “wose ŵali kwananga”?
10, 11. Cifukwa wuli fundo iyo yili pa Ŵaroma 3:23 ŵanji ŵangayipulikiska luŵiro yayi?
10 Munthu wakwenera kumanya dankha kuti ngwakwananga pambere wandaŵe na cipulikano ico cingamovwira kuti wazakapone. Fundo iyi yingaŵa yacilendo yayi ku awo ŵakugomezga Ciuta na kulimanyako Baibolo. (Ŵazgani Mupharazgi 7:20.) Kwali ŵakukolerana nayo fundo iyi panji yayi, kweni ŵaliko na cithuzithuzi ca ivyo Paulosi wakayowoya apo wakati: “Wose ŵali kwananga.” (Rom. 3:23) Ndipouli, apo tikucita uteŵeti withu, tikumanenge na ŵanandi awo ŵakughapulikiska makora yayi mazgu agha.
11 Mu vyaru vinyake ŵanthu ŵakumanya yayi kuti ŵali kubabika ŵakwananga, panji kuti ŵali kuhara zakwananga. Kweni ŵakumanya kuti ŵakubudiska, ŵali na nkharo yinyake yambura kukondweska, ndipo nyengo zinyake ŵali kucitapo vinthu vinyake viheni. Ndipo ŵakumanya kuti ŵanji nawo ŵakucita mwakuyana waka. Ndipouli, cifukwa ca uko ŵali kukulira, ŵangaŵa kuti ŵakupulikiska yayi cifukwa ico iwo ndiposo ŵanji ŵakucitira nthena. Nakuti mu viyowoyero vinyake para mukuti munthu ngwakwananga, ŵanji ŵangaghanaghana nga mukuti nchigeŵenga panji munthu uyo wakuswa malango. Nchakuwonekerathu kuti munthu uyo wakulira ku malo ghanthena, cingamuŵira cinonono kumanya kwananga uko Paulosi wakang’anamuranga.
12. Cifukwa wuli ŵanandi ŵakugomezga yayi kuti mbakwananga?
12 Nanga mungaŵa mu vyaru vya Cikhristu, ŵanandi ŵakugomezga yayi fundo yakuti mbakwananga. Cifukwa wuli? Nangauli ŵakuluta ku chalichi, kweni nkhani yakukhwaskana na Adamu na Eva ŵakuyiwona kuti nchidokoni waka. Ŵanji ŵakulira pakati pa ŵanthu awo ŵakuti kulije Ciuta. Ŵakukayika kuti kuli Ciuta, ntheura ŵakupulikiska yayi kuti wangapeleka malango ghawemi ku ŵanthu ndiposo kuti kutondeka kulondezga malango ghake nkhwananga. Ŵanthu aŵa ŵakuyanako na ŵa mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira awo Paulosi wakaŵalongosora kuti ‘ŵakaŵavya cigomezgo, nakuti ŵakaŵa ŵambura Ciuta mu caru.’—Efe. 2:12.
13, 14. (a) Cifukwa wuli awo ŵakuti Ciuta kulije ndiposo awo ŵakuti ŵalije zakwananga ŵalije pakugwenthera? (b) Kasi kuŵavya cigomezgo kwapangiska ŵanandi kucitaci?
13 Mu kalata iyo Paulosi wakalembera Ŵaroma, wakazunuramo vifukwa viŵiri ivyo nanga ni sono palije uyo wangavigwentha. Cifukwa cakwamba nchakuti cilengiwa cikupeleka ukaboni kuti Mlengi waliko. (Ŵazgani Ŵaroma 1:19, 20.) Fundo iyi yikukolerana na ivyo Paulosi wakalembera Ŵahebere apo wakaŵa ku Roma, kuti: “Nyumba yiliyose yikuzengeka na munthu, kweni uyo wakazenga vinthu vyose ni Ciuta.” (Heb. 3:4) Fundo iyi yikukolerana na fundo yakuti kuli Mlengi uyo wakazenga panji kuti uyo wakalenga vinthu vyose.
14 Ntheura, Paulosi wakaŵa na cifukwa cakukwana apo wakalemberanga Ŵaroma kuti waliyose uyo wakujipeleka ku vikozgo vyambura umoyo walije “pakugwenthera.” Fundo iyi yikasazgangapo na Ŵaisrayeli wuwo. Kweniso awo ŵakugonana kwambura kwenelera uko kukupambana na umo vikwenera kuŵira mwakawiro. (Rom. 1:22-27) Lekani Paulosi wakati: “Ŵayuda kweniso Ŵagiriki, wose ŵali pasi pa kwananga.”—Rom. 3:9.
Njuŵi Yikucitira Ukaboni
15. Nchivici cikulongora kuti ŵamitundu nawo ŵali na njuŵi?
15 Buku la Ŵaroma likulongoraso cifukwa cinyake ico ŵanthu ŵakwenera kuzomelezgera kuti mbakwananga ndipo kuti ŵakukhumbikwira nthowa yakufumira mu suzgo ili. Pakuyowoya za malango agho Ciuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli, Paulosi wakati: “Wose awo ŵakananga pasi pa dango ŵazamweruzgika na dango.” (Rom. 2:12) Pakukhozgera fundo iyi, wakati ŵanthu ŵamitundu ŵambura kumanya dango “mwakawiro ŵakucita vinthu vya dango.” Ŵanthu aŵa nawo kanandi ŵakukanizga kugonana paubali, kukomana, ndiposo kwiba. Paulosi wakati ŵakucita nthena cifukwa cakuti nawo ŵali na njuŵi.—Ŵazgani Ŵaroma 2:14, 15.
16. Kasi munthu wangademwera kuti wangananga yayi cifukwa cakuti wali na njuŵi?
16 Nangauli munthu wangaŵa na njuŵi panji kuti kaboni wamukati, kweni cikung’anamura kuti wakulondezga ivyo yikumuphalira yayi. Ivyo Ŵaisrayeli ŵakacita vikukhozgera fundo iyi. Nangauli Ciuta wakapa Ŵaisrayeli vinthu viŵiri, njuŵi na malango ghakukanizga kwiba na kucita uzaghali, kweni kanandi ŵakapulikiranga yayi njuŵi zawo kweniso Dango la Yehova. (Rom. 2:21-23) Ŵakaŵavya pakugwenthera, ntheura ŵakaŵa ŵakwananga, ndiposo ŵakupeleŵera pamaso pa Ciuta. Ici cikananga ubwezi uwo ukaŵa pakati pa iwo na Mlengi wawo.—Lev. 19:11; 20:10; Rom. 3:20.
17. Kasi buku la Ŵaroma likutikhozga na fundo wuli?
17 Ivyo tasambira mu buku la Ŵaroma vikutipa cithuzithuzi ca umo taŵanthu tose tiliri pamaso pa Wankhongonozose. Kweni Paulosi wakamalira papa yayi. Pakukora mazgu gha Davide gha pa Salmo 32:1, 2, wakati: “Mbakukondwa awo milimo yawo ya ucikanamalango yagowokereka na awo zakwananga zawo zabenekelereka; wakukondwa ni munthu uyo Yehova wazamukonthora cara kwananga kwake.” (Rom. 4:7, 8) Cakukondweska nchakuti Ciuta wanozga nthowa yakugowokera zakwananga zithu mwakukolerana na malango ghake.
Makani Ghawemi Agho Ghajintha pa Yesu
18, 19. (a) Kasi nchigaŵa wuli ca makani ghawemi ico Paulosi wakadidimizga ku Ŵaroma? (b) Kasi tikwenera kumanya vici kuti tisange vitumbiko vya Ufumu?
18 Namwe mungazomerezga kuti, “Agha ni makani ghawemi nadi!” Ici nchigaŵa ca makani ghawemi agho Paulosi wakadidimizga mu buku la Ŵaroma. Nga umo tawonera, Paulosi wakati: “Nkhukhozgeka soni cara na makani ghawemi; nakuti ni nkhongono ya Ciuta yakuponoskera.”—Rom. 1:15, 16.
19 Makani ghawemi agha ghajintha pa mulimo wa Yesu pakufiska khumbo la Ciuta. Paulosi wakalindiliranga “zuŵa ilo Ciuta kwizira mwa Khristu Yesu wazamweruzga vinthu vyakubisika vya ŵanthu, mwakuyana na makani ghawemi.” (Rom. 2:16) Paulosi kuti wakayuyuranga “ufumu wa Khristu na wa Ciuta” cara panji ivyo Ciuta wazamucita kwizira mu Ufumu wake. (Efe. 5:5) Fundo yake yikaŵa yakuti ise kuti tisange vitumbiko vya Ufumu wa Ciuta, tikukhumbikwira kumanya kuti (1) ndise ŵakwananga pa maso pa Ciuta ndiposo (2) cifukwa ico tikukhumbikwira kuŵa na cipulikano mwa Yesu Khristu kuti zakwananga zithu zigowokereke. Para munthu wapulikiska na kukolerana na vigaŵa vya khumbo la Ciuta ivi, wakuŵa na cigomezgo ca munthazi, ndipo nayo wangayowoya kuti, “Agha ni makani ghawemi nadi!”
20, 21. Cifukwa wuli para tili mu uteŵeti tikwenera kukumbuka makani ghawemi agho ghakudidimizgika mu buku la Ŵaroma?
20 Tikwenera kukumbuka cigaŵa ca makani ghawemi ici apo tikucita uteŵeti withu. Pakuyowoya za Yesu, Paulosi wakakora mazgu gha Yesaya ghakuti: “Palije uyo wakuŵika cipulikano cake pa iyo wakhuŵarenge.” (Rom. 10:11; Yes. 28:16) Fundo yikuru ya uthenga wakukhwaskana na Yesu njacilendo yayi ku ŵanandi awo ŵakumanya ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya kwananga. Uthenga uwu ku ŵanji ungaŵa wacilendo comene, ŵangaŵa kuti ŵakuwumanya yayi nesi kuwugomezga. Para ŵanthu ŵanthena ŵamba kugomezga Ciuta ndiposo kuthemba Malemba, tikwenera kuŵalongosolera za mulimo wa Yesu. Nkhani yakulondezgapo yizamulongosora umo buku la Ŵaroma cipaturo 5 likulongosolera cigaŵa ca makani ghawemi ici. Muzamuwona kuti nkhani iyi njakuzirwa comene mu uteŵeti.
21 Ni thumbiko likuru comene kovwira ŵanthu ŵawemi mtima kuti ŵapulikiske makani ghawemi agho ghakuzunulika kanandi waka mu buku la Ŵaroma. Makani ghawemi agha “ni nkhongono ya Ciuta yakuponoskera waliyose uyo wali na cipulikano.” (Rom. 1:16) Padera pa njombe iyi, tikukondwa kuwona ŵanji awo ŵakuzomerezga mazgu gha Paulosi agho ghali pa Ŵaroma 10:15, ghakuti: “Nako nkhutowa kwa malundi gha awo ŵakupharazga makani ghawemi gha vinthu viwemi!”—Yes. 52:7.
[Mazgu ghamusi]
a Mazgu ghakuyana na agha ghakusangikaso mu mabuku ghanyake.—Mrk. 1:1; Mil. 5:42; 1 Kor. 9:12; Fil. 1:27.
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi nchigaŵa wuli ca makani ghawemi ico cili kudidimizgika mu buku la Ŵaroma?
• Kasi tikukhumbikwira kovwira ŵanji kuti ŵapulikiske fundo wuli?
• Kasi makani ghawemi gha Khristu ghangaŵa wuli thumbiko kwa ise ndiposo ku ŵanji?
[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 8]
Makani ghawemi agho ghali kudidimizgika mu buku la Ŵaroma ghakusazgapo mulimo wakuzirwa wa Yesu pakufiska khumbo la Ciuta
[Cithuzithuzi pa peji 9]
Tose tili kubabika ŵakwananga