Londezgani Cipulikano Cawo
Wakapembuzgika na Ciuta Wake
ELIYA wakacimbiranga apo vula yikalokwanga ndipo pa nyengo iyi kukamba kucita mdima. Kuti wakafike ku Jezreli, wakeneranga kucimbira mtunda utali nangauli wakaŵa mucekuru. Kweni, wakacimbira kwambura kuleka, cifukwa cakuti “woko la Yehova” likaŵa pa iyo. Woko la Yehova likapangiska kuti waŵe na nkhongono izo wakaŵa wandaŵepo nazo nakale. Cifukwa cakuti woko la Yehova likaŵa nayo, Eliya wakaŵa na nkhongono comene ndipo wakacimbiranga comene mwakuti wakajumpha galeta la Ahabu.—1 Mathemba 18:46.
Pakuti Themba Ahabu wakalisida kumasinda cifukwa cakuti wakacimbiranga comene, sono Eliya wakaŵa yekha. Muŵe nga mukuwona Eliya wakucimbira uku manthonyezi gha vula ghakumutimba kumaso ndipo wakukumbuka vinthu vyakukondweska ivyo vyacitika waka. Mwambura kukayika, pa zuŵa ili Yehova, Ciuta wa Eliya, wakatonda nadi ndipo kusopa kutuŵa kukakwezgeka. Eliya wakaliwonangaso yayi Phiri la Karmel cifukwa cakuti wakaŵa kutali comene ndiposo kukaŵa mdima ukuru comene wa vula. Pa phiri ili ndipo Yehova kwizira mwa Eliya wakathereska mwamunthondwe awo ŵakasopanga Baala. Nchimi za Baala zinandi comene zikawoneka kuti ni zitesi ndipo zikenera kuparanyika nadi. Pamanyuma Eliya wakalomba kwa Yehova kuti vula yiwe cifukwa cakuti yikakalara kwa vilimika vitatu na hafu. Vula yikawa.a—1 Mathemba 18:18-45.
Apo Eliya wakacimbiranga khavwakhavwa mu vula kuluta ku Jezreli mtunda wa makilomita 30, wakawonanga kuti vinthu visinthenge pakuti nchimi za Baala zakomeka. Eliya wakaghanaghananga kuti Ahabu wasinthenge cifukwa cakuti wakajiwonera yekha ivyo vikacitikira awo ŵakasopanga Baala.
Para tikuwona kuti vinthu vikwenda nga umo tikukhumbira, nchakawiro kughanaghana kuti vyose vitiyenderenge makora. Tingaghanaghana kuti vinthu vilutilirenge kusintha mu umoyo withu kweniso nanga ghangaŵa masuzgo ghithu ghakuru ghamalenge. Nchakuzizwiska yayi para Eliya wakaghanaghana nthena, cifukwa “wakaŵa munthu nga ndise.” (Yakobe 5:17) Ndipouli masuzgo gha Eliya ghakaŵa pafupi kumara yayi. Kweni pakati pajumpha nyengo yicoko waka Eliya wakaŵa na wofi comene, ndiposo wakasuzgika comene maghanoghano mwakuti wakakhumbanga na kufwa wuwo. Nchivici cikacitika? Kasi Yehova wakayiwovwira wuli nchimi yake kuti yiŵeso na cipulikano ndiposo cikanga? Tiyeni tiwone.
Vinthu Vikasintha Yayi Nga Umo Wakaghanaghaniranga
Kasi Ahabu wakasintha wati wafika ku Jezreli? Tikuŵazga kuti: “Ahabu wakamwandulira Jezebeli vyose ivyo wakacita Eliya, na umo wakakomera zinchimi zose na lupanga.” (1 Mathemba 19:1) Wonani kuti vesi ili likulongora kuti nangauli Ahabu wakawona ivyo vikacitika kweni wakayowoya yayi kuti ni Yehova ndiyo wapangiska. Ahabu wakayiwona mwauzimu yayi minthondwe iyo yikacitika. Iyo wakawonanga kuti ‘Eliya ndiyo wacita.’ Nchakuwonekerathu kuti wakasambira yayi kucindika Yehova Ciuta. Kweni kasi Jezebeli wakajipulika wuli?
Wakakwiya comene, ndipo wakatuma uthenga uwu kwa Eliya: “Ŵaciuta ŵacite ntheura kwa ine, na kusazgiraposo, usange nkhuleka kucita na umoyo wako nga ndi umoyo wa yumo wa iwo namacero pa nyengo yeneyiyo.” (1 Mathemba 19:2) Apa wakamufingira comene Eliya. Jezebeli wakalapanga kuti para wandamukome Eliya kufika pa zuŵa ili, mbwenu ndiyo wafwe waka. Ghanaghanirani waka kuti Eliya wakaŵa kuti wawuskika waka mu tulo apo wakagona ku Jezreli pa usiku uwo kukaŵa civula ca mphepo ndipo wakupulika uthenga wakofya kufuma kwa thenga la fumukazi. Kasi wakajipulika wuli?
Wakagongoweskeka Ndiposo Wofi Ukamukora
Para Eliya wakagomezganga kuti nkhondo ya kulimbana na kusopa Baala yamara, pa nyengo iyi wakawona kuti wakajipusikanga waka. Jezebeli wakaŵa wacali nganganga pa ŵaciuta ŵake. Ŵanyake ŵa Eliya awo nawo ŵakaŵa ŵakugomezgeka ŵakaŵa kuti ŵakomeka kale, ndipo sono vikawonekanga kuti ndiyo wakomekenge. Baibolo likutiphalira kuti: “Papo iye wakopa.” Kasi Eliya wakaghanaghaniranga umo Jezebeli wamukomerenge? Para wakalutilira kughanaghana nthena, nchakuwonekerathu kuti nkhongono zikamumalira. Eliya wakacimbira “kuphokweska umoyo wake.”—1 Mathemba 18:4; 19:3.
Eliya wakaŵa yekha yayi mwanalume wacipulikano uyo wakacitapo wofi. Nyengo yikati yajumphapo, mpositole Petrosi nayo wakaŵa na suzgo lakuyana waka. Mwaciyelezgero, apo Yesu wakamuzomerezga Petrosi kuti ŵendere lumoza pa maji, wakamba “kuwona cimphepo.” Pamanyuma cikanga ico wakaŵa naco cikamara ndipo wakamba kubira. (Mateyu 14:30) Ivyo vikacitikira Petrosi na Eliya vikutisambizga cinthu cinyake cakuzirwa. Para tikukhumba kulutilira kuŵa ŵacikanga, tileke kughanaghanira comene pa vinthu viheni ivyo tikwenjerwa navyo. Tikwenera kuŵika mtima withu wose pa Ciuta uyo wangatipa cilindizga ndiposo nkhongono.
“Kwakwana”
Cifukwa ca kuŵa na wofi, Eliya wakacimbilira ku manjiliro gha dazi mtunda wa makilomita 150 ku Beersheba, tawuni iyo yikaŵa cakumwera kwa caru ca Yuda. Panyengo iyi wakaleka muteŵeti wake ndipo wakaluta yekha ku mapopa. Baibolo likuyowoya kuti “wakenda ulendo wa zuŵa limoza,” ntheura tingaghanaghanira kuti wakenda kwamba mulenji mpaka namise ndipo nchakuwonekerathu kuti wakaŵavya cakurya panji vinthu vinyake vyakukhumbikwira. Cifukwa cakuti wakaŵa na wofi, Eliya wakasuzgika comene kwenda mu mapopa apo zuŵa likawochanga comene. Kufika namise, Eliya wakaŵavyirathu nkhongono zakuti wangalutilira ulendo wake. Cifukwa cakuti wakavuka comene, wakakhala musi mwa khuni la juniper, ilo wakawona kuti wangapumurapo mu malo gha cipalamba agha.—1 Mathemba 19:4.
Eliya wakalomba apo mahara ghakamumalira. Walomba kuti wafwe waka. Wakati: “Ntha ndiri muwemi kwakuluska ŵasekuru ŵane.” Wakamanya kuti pa nyengo iyi ŵasekuru ŵake ŵakaŵa kuti ni dongo na viwangwa pera, ndipo pakaŵavya ico ŵangacitira munthu. (Mupharazgi 9:10) Eliya wakajipulika nga ngwawakawaka. Nchakuzizwiska yayi kuti wakacemerezga kuti: “Kwakwana.” Palije cifukwa cakuŵira wa moyo.
Kasi nchakuzizika kumanya kuti munthu wa Ciuta nayo wangacita citima? Yayi. Baibolo likulongosora ŵanalume na ŵanakazi ŵanandi awo ŵakaŵa na citima mwakuti ŵakakhumbanga kuti ŵafwe waka. Ŵamoza mwa ŵanthu aŵa ni Rabeka, Yakobe, Mozesi na Yobu.—Genesis 25:22; 37:35; Maŵazgo 11:13-15; Job 14:13.
Mazuŵa ghano, tikukhala mu “nyengo zinonono na zakusuzga,” ntheura nchakuzizwiska yayi kuti ŵanthu ŵanandi, nanga ŵangaŵa ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Ciuta, nyengo zinyake ŵangajipulika kuti mbakukhumbikwa yayi. (2 Timote 3:1) Para namwe mukujipulika nthena, londezgani umo wakacitira Eliya pa nkhani iyi. Muphalirani Ciuta umo mukujipulikira. Nakuti, Yehova ni “Ciuta wa cisangulusko cose.” (2 Ŵakorinte 1:3) Kasi wakamusanguluska Eliya?
Yehova Wakayiwovwira Nchimi Yake
Kasi mukughanaghana kuti Yehova wakajipulika wuli apo wakalaŵiska kuti nchimi yake yakutemweka yagona pasi musi mwa khuni mu mapopa ndipo yikupempha kuti yifwe waka? Apa nchakumanyamanya. Eliya wakati wagona tulo, Yehova wakamutumira mungelo. Mungelo wakamuwuska mwa kumusunkhunya makoramakora ndipo wakati: “Wuka urye.” Eliya wakacita umo wakaphalirikira cifukwa mungelo wakamunozgera cakurya na maji ghakumwa. Kasi wakamuwonga mungelo? Baibolo likuyowoya waka kuti nchimi yikarya na kumwa ndipo yikagonaso. Kasi wakatondeka kuyowoya cifukwa cakuti wakaŵa na citima comene? Mulimose umo vikaŵira, mungelo wakamuwuskaso kaciŵiri mutepanji ca kumulenji. Wakamuphaliraso Eliya kuti, “Wuka urye,” ndipo wakayowoyaso kuti, “cifukwa ulendo wakukulira iwe.”—1 Mathemba 19:5-7.
Cifukwa ca kulongozgeka na Ciuta, mungelo uyu wakamanyako uko Eliya wakalutanga. Wakamanyaso kuti Eliya wangakwaniska yayi kwenda mtunda uwu na nkhongono zake pera. Nchakukhozga comene kuteŵetera Ciuta uyo wakumanya ivyo tikukhumba kucita ndiposo ivyo tikutondeka kuluska umo taŵeneko tikujimanyira. (Salmo 103:13, 14) Kasi cakurya ici cikamovwira wuli Eliya?
Tikuŵazga kuti: “Wakawuka, wakarya na kumwa, wakenda na nkhongono za vyakurya vira mazuŵa makumi ghanayi muhanya na usiku ku lupiri lwa Ciuta, Horebu.” (1 Mathemba 19:8) Nga umo wakacitira Mozesi uyo wakaŵako pambere Eliya wandaŵeko ndiposo Yesu uyo wakaŵako pamanyuma pakuti Eliya wafwa, Eliya wakakhala kwambura kurya mazuŵa 40 muhanya na usiku. (Exodus 34:28; Luka 4:1, 2) Nangauli cakurya ici kuti cikamazga masuzgo ghake ghose yayi, kweni cikamovwira waka kuti njara yileke kumupweteka. Ghanaghanirani kuti munthu mucekuru wakusuzgika kwenda mu mapopa, zuŵa na zuŵa, sabata na sabata, pafupifupi mwezi na hafu.
Yehova wakovwiraso ŵateŵeti ŵake mazuŵa ghano, nangauli wakuŵawovwira mwamunthondwe yayi kweni mu nthowa yakuzirwa comene. Wakuŵawovwira mwauzimu. (Mateyu 4:4) Tikovwirika mwauzimu para tikusambira vyakukhwaskana na Ciuta mu Mazgu ghake ndiposo mu mabuku ghakulongosora Baibolo. Kurya cakurya cauzimu ca nga ni ici kungamazga yayi masuzgo ghithu ghose, kweni kungatovwira kuzizipizga masuzgo agho ghangaŵa ghakusuzga kuti tizizipizge patekha. Kweniso kukutilongozgera ku “umoyo wamuyirayira.”—Yohane 17:3.
Eliya wakenda mtunda utali comene (pafupifupi makilomita 320) ndipo paumaliro wakafika ku phiri la Horebu. Pa phiri ili ndipo Yehova Ciuta kwizira mwa mungelo wakawonekera kwa Mozesi mu civwati ico cikabukanga moto, ndikoso wakacita phangano na Ŵaisrayeli. Eliya wakasanga malo ghakukhala ku mphanji.
Umo Yehova Wakayipembuzgira na Kuyikhozgera Nchimi Yake
Pa phiri la Horebu, Yehova wakayowoya kwizira mwa mungelo uyo wakamutuma. Wakafumba kuti: “Kasi ukucitaci pano, Eliya?” Pakuti wakamufumba makora, Eliya wakawona nga kuti wakumupempha kuti wamukhutulire Yehova vyakusingo vyake. Ndipo wakamukhutulira. Wakati: “Ine ndangumucitira mwamphu Yehova Ciuta wa mipingo; pakuti Ŵaisrayeli ŵataya phangano linu, ŵabwangandulira pasi majochero ghinu, ndipo ŵakoma nchimi zinu na lupanga; ine, ndakhala ndeka; ndipo ŵakupenja umoyo wane kuwutora.” (1 Mathemba 19:9, 10) Ivyo wakayowoya Eliya vikuvumbura vifukwa vitatu ivyo vikamupangiska kuti waŵe na citima.
Cakwamba, Eliya wakawonanga kuti mulimo wake wawa pawaka. Eliya wakawona kuti vinthu vikahenipirangahenipiranga nangauli kwa vilimika vinandi ‘wakaŵa wamwamphu’ pakuteŵetera Yehova na kutuŵiska zina lake lakupatulika ndiposo kumusopa iyo pera. Ŵanthu ŵakaŵa ŵacali ŵambura cipulikano ndiposo ŵakugaluka kweniso kusopa kwautesi kukathandazgikanga comene. Caciŵiri, Eliya wakawonanga nga kuti wakhala yekha. Iyo wakati, “ndakhala ndeka.” Wakawonanga nga ndiyo pera pakati pa Ŵaisrayeli uyo wakaŵa wacali kuteŵetera Yehova. Cacitatu, wakaŵa na wofi. Wakawonanga kuti sono ndiyo wakomekenge cifukwa cakuti nchimi zinandi zinyake zikaŵa zakomeka kale. Cikaŵa cipusu yayi kwa Eliya kuti wayowoye umo wakajipulikiranga kweni wakaleka yayi cifukwa ca kujitukumura panji kuŵa na soni. Wakalongora ciyelezgero ciwemi ku ŵanthu wose ŵakugomezgeka mwa kumuphalira Ciuta ivyo vikaŵa mu mtima wake.—Salmo 62:8.
Kasi Yehova wakacita wuli na ivyo Eliya wakamulomba? Mungelo wakaphalira Eliya kuti wimilire pa mulyango wa mphanji. Wakapulikira nangauli wakamanya yayi ico cicitikenge. Cimphepo cikuru cikaputa mwamabuci. Cikwenera kuti cikapoma comene cifukwa cikaŵa cankhongono mwakuti cikaswa mapiri na majalawe. Ŵani nga mukuwona Eliya wakuyezga kubisa kumaso na cakuvwara ca weya ndipo mphepo yikuru yikumutimba. Pamanyuma wakutondeka kuchintha cifukwa caru cikwamba kusunkhunyika na cindindindi. Uku wacali penthyapenthya na cindindindi, mbwenu kukwiza dimi la moto, ndipo wakucimbilira ku mphanji mwakuti waleke kuŵawuka.—1 Mathemba 19:11, 12.
Vyakucitika vyose ivi vikutikumbuska kuti Yehova wakaŵa mu vinthu ivi yayi nangauli vikaŵa vyankhongono. Eliya wakamanya kuti Yehova ni Ciuta uyo wakukhala mu vinthu vyakulengeka yayi nga umo wakaŵira Baala, uyo awo ŵakamusopanga ŵakamuhayanga kuti ndiyo wakukwera pa mabingu panji kuti ndiyo wakupeleka vula. Yehova ndiyo wali kulenga vilengiwa vyankhongono vyose ivyo viliko kweniso ni mukuru comene kuluska cilicose ico wali kulenga. Nanga mungaŵa mu mtambo kuti wangakwanamo yayi. (1 Mathemba 8:27) Kasi kumanya vinthu vyose ivi kukamovwira wuli Eliya? Kumbukani kuti wakaŵa na wofi. Pakuti Yehova Ciuta wakaŵa nayo ndiposo wakajiwonera yekha nkhongono izo Ciuta wali nazo, pakaŵavya cifukwa cakuti Eliya wawopere Ahabu na Jezebeli.—Salmo 118:6.
Moto ukati wajumpha, kukati waka yii, ndipo Eliya wakapulika “tumazgu tucokotucoko.” Tumazgu utu tukamuphaliraso Eliya kuti wayowoyeso masuzgo ghake, ndipo Eliya wakayowoya vyakusingo vyake kaciŵiri.b Mutepanji ici cikamupembuzgaso comene. Nchakukayikiska yayi kuti Eliya wakwenera kuti wakapembuzgika comene na ivyo “tumazgu tucokotucoko” tukamuphalira. Yehova wakamusimikizgira Eliya kuti wakaŵa wawakawaka yayi. Mwawuli? Yehova wakayowoya ivyo wacitenge munthazi pa nkhani ya kulimbana na kusopa Baala mu Israyeli. Nchakuwonekerathu kuti mulimo wa Eliya ukawa pawaka yayi cifukwa Ciuta nayo wakayowoya ivyo wacitenge pa nkhani iyi. Kweniso, Eliya wakaŵa wacali na mulimo wakuti wacite kuti cilato ici cifiskike cifukwa Yehova wakamutuma kuti wawelere ku mulimo wake ndipo wakamupa ulongozgi wa umo wamucitira.—1 Mathemba 19:12-17.
Wuli pakuyowoya za umo Eliya wakajipulikiranga kuti wakaŵa yekha? Yehova wakacita vinthu viŵiri kuti wamovwire. Cakwamba, wakaphalira Eliya kuti wakaphakazge Elisha kuŵa nchimi uyo paumaliro wanjirenge m’malo mwa iyo. Munyamata uyu wakeneranga kuzakenda na Eliya na kuŵa movwiri wake kwa vilimika vinandi. Eliya wakwenera kuti wakapembuzgika comene. Caciŵiri, wakamuvumbulira nkhani yakukondweska, wakati: “Ndijisidire kwa Ŵaisrayeli vikwi vinkhondi na viŵiri ŵeneawo ŵalije kumujikamira Baala, milomo yawo yose yilije kumufyofyontha iye.” (1 Mathemba 19:18) Eliya wakaŵa yekha yayi. Mtima wake ukwenera ukakhala pasi wakati wapulika kuti pali ŵanthu ŵanandi awo ŵakakananga kusopa Baala. Ŵakakhumbikwiranga Eliya kuti ŵalutilire kuŵa ŵakugomezgeka, ndiposo kuŵa cakuwonerapo pa nkhani ya kupulikira Ciuta mwambura kusunkhunyika mu nyengo iyo pafupifupi waliyose wakagalukiranga Yehova. Eliya wakwenera kuti wakapembuzgika comene na “tumazgu tucokotucoko” twakufuma kwa Ciuta uto thenga likayowoya.
Nga ni Eliya nase tingazizikika na nkhongono izo zingaŵa mu cilengiwa, ndipo ici nchakupulikikwa. Vilengiwa vikulongora pakweru nkhongono za Mlengi. (Ŵaroma 1:20) Yehova wacali kugwiliskira nchito nkhongono yake yambura cigoti kuti wawovwire ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka. (2 Midauko 16:9) Kweni, wakuyowoya nase makora kwizira mu Mazgu ghake, Baibolo. (Yesaya 30:21) Mu kayowoyero kanyake tingati Baibolo likuŵa nga ni “tumazgu tucokotucoko,” umo Yehova wakutilongozgera mazuŵa ghano, kutovwilira, kutikhozga, ndiposo kutisimikizgira kuti wakutitemwa.
Kasi Eliya wakazomera wovwiri uwo Yehova wakamupa pa phiri la Horebu? Enya. Mwaluŵiro wakambaso kucita mulimo wake, wakaŵaso nchimi yacikanga ndiposo yakugomezgeka iyo yikimilira nganganga pakulimbana na kusopa kwautesi. Para tikupulikira mazgu gha Ciuta, agho ‘nchisangulusko cakufuma mu Malemba,’ nase tiŵenge na cipulikano nga ncha Eliya.—Ŵaroma 15:4.
[Mazgu ghamusi]
a Wonani cigaŵa cakuti “Londezgani Cipulikano Cawo” ico cili na nkhani ya mutu wakuti, “Wakakhozgera Kusopa Kwaunenesko” mu Gongwe la Mulinda la Janyuwale—Malici, 2008, ndiposo yakuti, “Wakaŵa Maso, Ndipo Wakalindilira” mu Gongwe la Mulinda la Julayi—Seputembala, 2008.
b Uyo wakayowoya “tumazgu tucokotucoko” wakwenera kuti wakaŵa mungelo uyo pa 1 Mathemba 19:9 wakayowoya “mazgu gha Yehova.” Mu vesi 15, mungelo uyu wakuzunulika kuti waka “Yehova.” Apa tikukumbuskika za thenga lauzimu ilo Yehova wakalituma kuti lilongozge Ŵaisrayeli mu mapopa. Ndipo pakuyowoya za thenga lauzimu ili, Ciuta wakati: “Zina lane lili mwa iye.” (Exodus 23:21) Nangauli tingayowoya mwakusimikizga yayi, kweni nchakuzirwa kumanya kuti Yesu apo wakaŵa kucanya wakateŵeteranga nga ni “Mazgu,” wakaŵa muyowoyeri wapadera ku ŵateŵeti ŵa Yehova.—Yohane 1:1.
[Cithuzithuzi pa peji 19]
Yehova wakatumbika comene Eliya mu nyengo ziwemi na zakusuzga wuwo
[Cithuzithuzi pa peji 20]
Eliya wakapungulira Yehova ivyo vikaŵa mu mtima wake apo wakaŵa mu masuzgo
[Cithuzithuzi pa peji 21]
Yehova wakagwiliskira nchito nkhongono zake zikuru kuti wapembuzge na kumukhozga Eliya